Πετάει ο γάιδαρος; Πετάει, απαντά η πλειοψηφία!

Ενώ συνήθως είμαστε ιδιαίτερα καχύποπτοι, ενίοτε επιδεικνύουμε εντυπωσιακή ευπιστία απέναντι σε παράλογες ειδήσεις και ανήκουστα υπερφυσικά «γεγονότα»

Ενώ συνήθως είμαστε ιδιαίτερα καχύποπτοι, ενίοτε επιδεικνύουμε εντυπωσιακή ευπιστία απέναντι σε παράλογες ειδήσεις και ανήκουστα υπερφυσικά «γεγονότα»

Μήπως, τελικά, είμαστε πολύ περισσότερο εύπιστοι απ' όσο νομίζουμε; Πρόθυμοι να αποδεχτούμε ως αληθές ό,τι μας αφηγούνται, αρκεί να θεωρούμε αρκετά φερέγγυα την πηγή της είδησης: τους γονείς μας στο σπίτι, τους καθηγητές στο σχολείο ή στο πανεπιστήμιο, ακόμη και τους πολιτικούς που εμπιστευόμαστε ή τις ειδήσεις-κουτσομπολιά που μεταδίδονται από ορισμένα ΜΜΕ.

Επιχειρώντας να κατανοήσει το φαινόμενο της ανθρώπινης ευπιστίας, η σύγχρονη γνωσιακή νευροψυχολογία κατέληξε σε ένα μάλλον δυσάρεστο συμπέρασμα: η γνωστική μηχανή του εγκεφάλου μας είναι έτσι κατασκευασμένη από την εξέλιξη, ώστε να αποδέχεται με μεγαλύτερη προθυμία εκείνες τις ειδήσεις που μοιράζεται ένας μεγάλος αριθμός συνανθρώπων μας, όσο παράλογες κι αν είναι αυτές. Στις νευροβιολογικές προϋποθέσεις της ευπιστίας στηρίζονται, εξάλλου, και τα διάφορα ιδεολογήματα περί «κοινωνικής συνωμοσίας»

Κάθε χρόνο ακούμε ότι δεκάδες άνθρωποι που υπέφεραν από κάποια ανίατη ασθένεια θεραπεύτηκαν οριστικά πίνοντας λίγο νερό από την ιερή πηγή της τάδε μονής ή έπειτα από προσκύνημα (των ίδιων ή ενός συγγενούς τους) στη δείνα εκκλησία όπου φυλάσσεται κάποια θαυματουργή εικόνα.

Μια εξίσου απίστευτη «είδηση», που συχνά αναπαράγεται άκριτα σε ιδιωτικές και δημόσιες συζητήσεις, είναι ότι μερικά από τα λαμπρότερα δείγματα του ανθρώπινου είδους -ο Πλάτων, ο Μέγας Αλέξανδρος, ο Βούδας, ο Χριστός κ.ά.- ήταν στην πραγματικότητα εξωγήινοι ή, έστω, «πεφωτισμένοι» που έδρασαν υπό την καθοδήγηση ενός ανώτερου εξωγήινου πολιτισμού! Στο άκουσμα τέτοιων ειδήσεων αντιδρούμε συνήθως με έκπληξη και με ειλικρινή απορία: «Πώς είναι δυνατόν», αναρωτιόμαστε, «να συμβαίνουν πάντα στους άλλους τέτοια απόκοσμα πράγματα και όχι σε εμάς;».

Λιγότερο εντυπωσιακές, αν και εξίσου εξωφρενικές, είναι πολλές ειδήσεις που συνήθως «διαρρέουν» από κάποια άγνωστη πηγή πληροφοριών και διαδίδονται άκριτα από στόμα σε στόμα ή από κάποια μέσα επικοινωνίας, συνήθως την τηλεόραση ή το Διαδίκτυο.

Για παράδειγμα, λέγεται συχνά ότι ο ιός HIV που προκαλεί την επίκτητη ανθρώπινη ανοσοανεπάρκεια, δηλαδή την ασθένεια του AIDS, δημιουργήθηκε σε κάποιο μυστικό στρατιωτικό ή φαρμακευτικό εργαστήριο, απ' όπου και διέφυγε, πριν από περίπου 26 χρόνια, είτε από ανθρώπινο λάθος είτε σκοπίμως. Αυτή η αβάσιμη υποψία παραβλέπει τόσο τη γεωγραφία της διάδοσης όσο και την υψηλή μεταλλακτικότητα του συγκεκριμένου ρετροϊού. Αν είχε «σχεδιαστεί» σε κάποιο εργαστήριο ως βιολογικό όπλο για την εξάλειψη κοινωνικών μειονοτήτων (ναρκομανείς, ομοφυλόφιλοι), τότε θα ήταν ένα εξαιρετικά ανασφαλές όπλο: λόγω της υψηλής μεταλλακτικότητάς του, ο ιός θα αναδεικνυόταν πολύ σύντομα σε μπούμερανγκ που θα στρεφόταν κατά των σκοτεινών δημιουργών του.

Μια ανάλογη, και εξίσου παρανοϊκή, είδηση είναι ότι η κατανάλωση πόσιμου νερού από τη βρύση ίσως ευθύνεται για τη συχνή εμφάνιση του συνδρόμου Αλτσχάιμερ. Απέναντι σε τέτοιες αυθαίρετες ειδήσεις, που προκύπτουν τόσο από την άγνοια όσο και από τη γενικευμένη πια φοβία απέναντι στα προϊόντα της τεχνοεπιστήμης, ο ανθρώπινος νους και οι κριτικές του ικανότητες παραλύουν.

Εν απουσία εύλογων αποδείξεων, ικανών να επιβεβαιώσουν ή να διαψεύσουν ανάλογες ειδήσεις, κάθε άνθρωπος, ανεξάρτητα από το μορφωτικό του επίπεδο, έχει την τάση να αντιδρά σε αυτές αυθόρμητα και παρορμητικά: αρχικά με ευπιστία, η οποία σύντομα μεταλλάσσεται σε ανησυχία ή πανικό. Απέναντι σε τέτοιες ανεξέλεγκτες και ταχύτατα διαδιδόμενες ειδήσεις ο ανθρώπινος νους αδρανοποιείται: δεν μπορεί να τις ελέγξει άμεσα και γρήγορα. Και όπως θα δούμε, αυτόν ακριβώς το μηχανισμό πυροδότησης της ανθρώπινης ευπιστίας εκμεταλλεύονται συστηματικά όσοι χρησιμοποιούν τις διάφορες θεωρίες περί κοινωνικής συνωμοσίας για να χειραγωγούν τη συμπεριφορά των ανθρώπων.

Η ανάπτυξη της ευπιστίας

Πριν ωστόσο αποτολμήσει κανείς την όποια εξήγηση των πολύπλοκων κοινωνικών-υποκειμενικών φαινομένων της ευπιστίας, οφείλει να κατανοήσει πώς επηρεάζουν οι πεποιθήσεις τη ζωή ενός νοήμονος όντος όπως ο άνθρωπος.

Με τον όρο «πεποίθηση» οι γνωσιακοί ψυχολόγοι περιγράφουν τις επαρκώς επιβεβαιωμένες νοητικές αναπαραστάσεις που ένας άνθρωπος διαμορφώνει κατά τη διάρκεια της ζωής του. Και υπάρχουν τρεις βασικοί τρόποι για να αποκτά κανείς νέες πεποιθήσεις: α) μέσω των νέων αισθητηριακών του εμπειριών και αντιλήψεων, β) μέσω λογικού συμπερασμού, βάσει του οποίου καταλήγει σε καινοφανή συμπεράσματα και γ) μέσω της εκμάθησης πληροφοριών που έχουν συλλεγεί από άλλους και οι οποίες τού διδάσκουν κάτι καινούργιο. Προφανώς η ευπιστία σχετίζεται με την περισσότερο ή λιγότερο παθητική αποδοχή πεποιθήσεων που έχουν διαμορφωθεί από άλλους.

Εφόσον ο τρόπος σκέψης και η συμπεριφορά μας εξαρτώνται και επηρεάζονται άμεσα από τις πεποιθήσεις μας, τότε μία τυπικά επιστημονική εξήγηση αυτών των φαινομένων θα όφειλε να αποκαλύψει αφενός τις εγκεφαλικές διεργασίες που επιτρέπουν την ανάδυση των πεποιθήσεων και αφετέρου τη βιολογική τους λειτουργία κατά την εξέλιξη του είδους μας. Στο σημείο αυτό αξίζει να σταθούμε σε μια πολύ συνηθισμένη παρανόηση: να θεωρούμε τον εγκέφαλό μας ως μια τέλεια σχεδιασμένη νοητική μηχανή.

Στην πραγματικότητα ο πολύπλοκος ανθρώπινος εγκέφαλος είναι μια εξαιρετικά αποτελεσματική αλλά όχι τέλεια βιολογική μηχανή. Οπως κάθε άλλη βιολογική μηχανή, είναι προϊόν της δράσης της φυσικής επιλογής και εξελίσσεται συνεχώς ώστε να εγγυάται την καλύτερη επιβίωση και την αναπαραγωγή του οργανισμού που την περιέχει.

Αν η φυσική επιλογή μπορούσε να δημιουργεί τέλειες εγκεφαλικές μηχανές, θα έπρεπε να διαθέτουμε ειδικούς μηχανισμούς που θα εγγυώνται τη βέλτιστη νοητική λειτουργία. Με άλλα λόγια, θα έπρεπε να διαθέτουμε μόνο εγγυημένες και αλάνθαστες πεποιθήσεις!

Ευτυχώς για την εξέλιξή μας -όπως, εξάλλου, και των υπόλοιπων ειδών- η στρατηγική τής εξέλιξης είναι αυστηρά «οπορτουνιστική». Η δημιουργία τέλειων εγκεφαλικών μηχανών που θα διαμόρφωναν αποκλειστικά εγγυημένες πεποιθήσεις θα ήταν αντιοικονομική, αφού για την καλή λειτουργία τους θα απαιτείτο τεράστια σπατάλη χρόνου και ενέργειας και, το κυριότερο, θα δημιουργούνταν ανυπέρβλητα προβλήματα προσαρμογής στον οργανισμό μόλις οι εξωτερικές συνθήκες άλλαζαν.

Το ότι είμαστε προικισμένοι με μία τέτοια ατελή, αλλά συνεχώς εξελισσόμενη, νοητική μηχανή παρουσιάζει εμφανείς περιορισμούς αλλά και απίστευτες δυνατότητες για την αυτοεξέλιξή μας. Γεγονός που επιβεβαιώνεται από όλες τις μέχρι σήμερα σχετικές μελέτες των νευροεπιστημών και της εξελικτικής ψυχολογίας.

Πράγματι, χάρη στις έρευνες αυτές έγινε σαφές ότι η ατομική νοητική μας ανάπτυξη, και ειδικότερα η ικανότητά μας να «φιλτράρουμε» τις πιο ουσιαστικές πληροφορίες, δεν υπάρχει εκ γενετής, αλλά ενεργοποιείται προοδευτικά από τη νηπιακή ηλικία. Μόνο μετά τον δέκατο έκτο μήνα της ζωής τους τα νήπια αρχίζουν να αρνούνται υποτυπωδώς κάποιες πληροφορίες, ενώ σε ηλικία τριών ετών φαίνεται πως έχουν ήδη την ευχέρεια να αναγνωρίζουν πότε πρέπει να εμπιστεύονται τυφλά μία οικεία σε αυτά πηγή πληροφοριών: αρχίζουν σταδιακά να επιδεικνύουν κάποια δυσπιστία, κυρίως αν η πηγή πληροφοριών τους αντιφάσκει με όσα ήδη γνωρίζουν. Πάντως, η αποφασιστική περίοδος για τη διαμόρφωση των βασικών νοητικών μας συνηθειών και στάσεων ως ενηλίκων διαμορφώνεται κυρίως κατά την εφηβεία.

Από κάποιες πρόσφατες έρευνες, μάλιστα, προκύπτει ότι δεν υπάρχει σαφής αιτιακή σχέση ανάμεσα στο επίπεδο μόρφωσης ενός ατόμου και στον βαθμό ευπιστίας που επιδεικνύει! Απ' ό,τι φαίνεται, οι πιο ακραίες περιπτώσεις ευπιστίας εκδηλώνονται κυρίως από άτομα που λόγω οικογενειακής ή εκπαιδευτικής παράδοσης διαθέτουν μια έντονη περιέργεια για το περιβάλλον τους, αλλά αδυνατούν να διαχειριστούν τις λεπτές εννοιολογικές αποχρώσεις που επιβάλλει στην ανθρώπινη σκέψη η σύγχρονη επιστήμη. Με αποτέλεσμα, κάποια από αυτά τα άτομα να εκδηλώνουν όχι απλώς μεγάλη ευπιστία, αλλά και έναν ειδικό τύπο ευπιστίας που οι ειδικοί περιγράφουν ως «αντίστροφη ευπιστία».

Πρόκειται για ακραίες μορφές ευπιστίας που, παραδόξως, μπορεί να οδηγήσουν στη σχεδόν απόλυτη δυσπιστία απέναντι σε κάθε νέα πληροφορία. Σε αυτή την περίπτωση οποιαδήποτε νέα πληροφορία, όταν αντιφάσκει με ό,τι έχουν ήδη αποδεχτεί αυτά τα άτομα, απορρίπτεται χάρη στο γνωστικό φίλτρο που έχουν διαμορφώσει κατά το παρελθόν. Ας σημειωθεί ότι η «αντίστροφη ευπιστία» είναι το ακριβώς αντίθετο του «κριτικού πνεύματος», αφού συνιστά άρνηση κάθε νέας πεποίθησης ή γνώσης, στο όνομα αυθαίρετων αλλά παγιωμένων πεποιθήσεων. Τυπικό παράδειγμα είναι η απόλυτη άρνηση των θεωριών της βιολογικής εξέλιξης από τους πιστούς των κύριων μονοθεϊστικών θρησκειών.

Η πανούργα τέχνη της νοητικής χειραγώγησης

Με εξαίρεση ίσως τις μεγάλες πολιτικές ή στρατιωτικές ιστορικές παραπλανήσεις, η πιο διάσημη και ανώδυνη περίπτωση μαζικής αποπλάνησης είναι το περίφημο ραδιοφωνικό αστείο του Orson Welles, ο οποίος το 1938 έπεισε τους καλόπιστους ακροατές του ότι μόλις είχε ξεκινήσει η μαζική αποβίβαση εξωγήινων όντων στον πλανήτη μας. Χιλιάδες πανικόβλητοι ακροατές εγκατέλειψαν τα σπίτια τους αναζητώντας απεγνωσμένα κάποια ασφαλή κρυψώνα. Αυτό το φαινομενικά «αθώο» επεισόδιο, ωστόσο, μας αποκαλύπτει κάτι βαθύτατα ανησυχητικό σχετικά με τις ανεξέλεγκτες μαζικές υστερικές εκδηλώσεις που μπορεί να πυροδοτήσει ο ανθρώπινος φόβος.

Συνήθως οι σκέψεις και τα συναισθήματά μας δρομολογούνται από εγκεφαλικούς μηχανισμούς αξιολόγησης που είναι αδιαφανείς στη συνείδηση, δεδομένου ότι βρίσκονται πίσω και πριν από κάθε συνειδητή επιλογή μας. Οταν βλέπουμε, ακούμε ή διαβάζουμε κάποια πληροφορία, αυτή διατρέχει τους μαιάνδρους του εγκεφάλου μας πολύ ταχύτερα από τα δέκατα του δευτερολέπτου που απαιτούνται για να υπερβεί το κατώφλι της συνείδησης.

Ενα μη συνειδητό προστατευτικό «γνωστικό φίλτρο» αποφασίζει συχνά «πριν από εμάς για μας» ποιες πληροφορίες θα συγκρατήσουμε στο νου μας. Και, όπως έχουν αποδείξει πλήθος νευρολογικών ερευνών, τα κριτήρια αυτού του γνωστικού φίλτρου δεν είναι μόνο η αλήθεια και το ψεύδος των πληροφοριών, αλλά επίσης η λογική συνοχή, η ευλογοφανής παρουσίαση και η δομή των πληροφοριών.

Η παμπάλαια τέχνη της διανοητικής χειραγώγησης των ανθρώπων στηρίζεται ακριβώς σε αυτή τη θεμελιώδη διαισθητική αλήθεια. Για παράδειγμα, μια είδηση ή ένα μήνυμα αποτυπώνονται ευκολότερα και ταχύτερα όταν διατυπώνονται με λογική συνοχή ή πάλι όταν τονίζονται τα θετικά και όχι τα αρνητικά τους στοιχεία.

Το στοίχημα του κάθε δημαγωγού ή μεγάλου προπαγανδιστή καινοφανών ιδεών -πολιτικού, διαφημιστή, καλλιτέχνη ή επιστήμονα- συνίσταται ακριβώς στο να παρακάμψει τη νοητική πύλη του κοινού νου που αναλύει επιμελώς κάθε εισερχόμενη πληροφορία. Μέσα από μια σειρά από «νοητικά κόλπα» καταφέρνει να ενεργοποιεί ορισμένα εγκεφαλικά κέντρα και να παραπλανά ή να παρακάμπτει κάποια άλλα. Με αποτέλεσμα όλοι ανεξαιρέτως -με ή παρά τη θέλησή μας- να πέφτουμε θύματα της εγγενούς ευπιστίας μας. *
ΣΠ. ΜΑΝΟΥΣΕΛΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 25/04/2009

Η ευπιστία ως προϋπόθεση της κοινωνικής συνοχής

Μολονότι είμαστε βιολογικά «εξοπλισμένοι» για να διαπιστώνουμε εγκαίρως τη λογική συνοχή των ειδήσεων που δεχόμαστε από το περιβάλλον μας, πολύ συχνά αναγκαζόμαστε να καταφύγουμε σε μια όχι και τόσο ασφαλή «νοητική παρακαμπτήριο», και η «επιλογή» μας αυτή δεν εγκυμονεί λίγους κινδύνους.
Για παράδειγμα, συχνά υιοθετούμε τη στρατηγική της «κοινωνικής εμπειρίας»,την οποία περιέγραψε πρώτος το 1984 ο Αμερικανός ψυχολόγος Robert Cialdini. Οταν βρισκόμαστε σε κατάστασταση γνωστικής αβεβαιότητας έχουμε την τάση να διαμορφώνουμε τις πεποιθήσεις μας με βάση αυτό που μας φαίνεται ικανό να πείσει τους περισσότερους συνανθρώπους μας. Οσο ευρύτερα αποδεκτή φαίνεται να είναι μια πεποίθησή μας τόσο μεγαλύτερες πιθανότητες έχει να γίνει αποδεκτή από το γνωστικό μας περιβάλλον.

Αυτή η ικανοποιητική σε πολλές περιπτώσεις στρατηγική ενδέχεται ενίοτε να μας οδηγήσει στην αποδοχή εντελώς εσφαλμένων ιδεών. Κάτι που φαίνεται να το γνωρίζουν πολύ καλά από καιρό οι πνευματικές, πολιτικές και θρησκευτικές σέχτες. Αυτές οι μυστικές κοινότητες οργανώνουν αυστηρά τη ζωή των οπαδών τους και καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια ώστε να περιβάλλονται πάντα από άτομα που έχουν κοινές με αυτούς απόψεις. Εξάλλου, στην ίδια λίγο-πολύ κοινωνική και ψυχολογική αρχή στηρίζονται τα κόμματα όταν ισχυρίζονται π.χ. ότι «το 75% των πολιτών πιστεύει ότι έχουμε δίκιο» για να προωθήσουν ένα νομοσχέδιο ή οι παραγωγοί κινηματογραφικών ταινιών όταν διατείνονται π.χ. ότι «ήδη 3 εκατομμύρια θεατών απόλαυσαν την ταινία» προκειμένου να διαφημίσουν μια νέα ταινία.

Η σύγχρονη επιστήμη μόλις αρχίζει να κατανοεί τους νευροψυχολογικούς μηχανισμούς που κρύβονται πίσω από αυτά τα πολύπλοκα κοινωνικά παιχνίδια. Οπως αναφέραμε, κάθε εγκέφαλος είναι το προϊόν μιας αδιάλειπτης εξελικτικής διεργασίας πολυπλοκοποίησης. Σε αυτή την εξελικτική διαδικασία αποφασιστικό ρόλο έπαιξαν δύο κυρίως περιορισμοί.

Κατ' αρχάς, απέναντι στην πληθώρα εξωτερικών ερεθισμάτων ο εγκέφαλος θα πρέπει να είναι σε θέση να τα αναγνωρίζει και να μη διαχέεται από αυτά, αλλά να επικεντρώνεται στις πιθανές απειλές ή στις ευκαιρίες που συναντά. Δεύτερον, είναι απαραίτητο η συνολική ομοιόσταση, δηλαδή η εσωτερική αρμονία μεταξύ των τμημάτων του οργανισμού, να μη διαταράσσεται ποτέ από τις αποφάσεις του εγκεφάλου, αλλά να ενισχύεται από αυτές. Ολη η νευροχημική οργάνωση του εγκεφάλου μας τείνει να ικανοποιεί αυτές τις δύο θεμελιώδεις λειτουργικές αρχές. Για να ενισχύσει, μάλιστα, αυτές τις αρχές, η εξέλιξη ανέπτυξε ολοένα και πιο σύνθετους εγκεφαλικούς μηχανισμούς ηδονής και ενόχλησης που εγγυώνται την ανάπτυξη ολοένα και πιο σύνθετων σχημάτων συμπεριφοράς.
ΣΠ.ΜΑΝΟΥΣΕΛΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 25/04/2009

Θρησκευτικά

Από τον ΕΥΓΕΝΙΟ ΑΡΑΝΙΤΣΗ

Παιδεία και εκπαίδευση όχι μόνον δεν είναι έννοιες ταυτόσημες αλλά μπορούμε να πούμε, με βεβαιότητα, ότι η δεύτερη αντιτίθεται στο πνεύμα της πρώτης με τον πλέον επιζήμιο τρόπο.

ΟΠΟΙΟΣΔΗΠΟΤΕ χειρίζεται το πληκτρολόγιο με το λεγόμενο «τυφλό σύστημα» ξέρει πως το είδος αυτό της μηχανικής ταχύτητας κάθε άλλο παρά βελτιώνει το περιεχόμενο των όσων γράφονται. Τυφλά συστήματα, αυτόματοι πιλότοι, εξαρτημένα ανακλαστικά, κυκλώματα και ανάδραση, multiple choices, τεστ και κουίζ, δημοσκοπήσεις και κληρωτίδες, στατιστική και παιχνίδια εγκυκλοπαιδικών γνώσεων, μια ολόκληρη καινούργια αντίληψη για τη σχέση του υποκειμένου με τη σκέψη επιβάλλεται στους υποψήφιους πολίτες ήδη απ' την πρώτη Δημοτικού. Το σχολείο, σήμερα, συμβάλλει πρωτίστως στην επίσπευση της συγχώνευσης ανθρώπου και μηχανής.

ΗΔΗ, το να εκπαιδεύεσαι στη χρήση υπολογιστών μειώνει την ικανότητα της σκέψης να υπολογίζει τις συνέπειες των πράξεων που τη συνοδεύουν. Αναθέτοντας τη σκέψη στις συσκευές της τεχνητής νοημοσύνης ή έστω σε μοντέλα εκμάθησης που μιμούνται τον άψυχο, χονδροειδή χαρακτήρα της, παραιτηθήκαμε απ' το δικαίωμα να σκεφτόμαστε. Η παραπάνω διαπίστωση επαληθεύεται μεγαλοπρεπώς στις απλουστεύσεις, μέσω των οποίων τα παιδιά διδάσκονται αυτό που ονομάζουμε «ύλη» των μαθημάτων. Ο,τι αποτελούσε κάποτε τη μάθηση, δηλαδή την ηθική και λογική εξοικείωση με τη σημασία του μαθήματος, γίνεται τώρα το υλικό της, η ανακυκλούμενη πρώτη ύλη ενός προϊόντος που παράγεται, όπως όλα τα προϊόντα, μόνον και μόνον για να εισαχθεί στην κυκλοφορία, εντελώς ανεξάρτητα απ' την ποιοτική του σχέση με τις ανθρώπινες ανάγκες.

ΕΤΣΙ, το περιλάλητο μάθημα θρησκευτικών μπορεί να θεωρηθεί σαν το μοντέλο όλων των μαθημάτων: η κοινωνία το βλέπει με συμπάθεια και, συνάμα, το περιφρονεί, ενώ κανένας δεν μπορεί να το καταργήσει, ακριβώς επειδή, κατ' ουσίαν, έχει ήδη καταργηθεί. Αντιπροσωπεύει το ερείπιο που άφησαν πίσω τους αφ' ενός ο προτεσταντικός πουριτανισμός και τα κατηχητικά που δίδασκαν επί δεκαετίες την Ορθοδοξία σαν να επρόκειτο για κώδικα αγνότητας, αφ' ετέρου η κατάρρευση του κοινωνικού μας δεσμού με τις πνευματικές έννοιες, εξαιτίας της οποίας, για παράδειγμα, το Πάσχα είναι, πια, οτιδήποτε εκτός από γιορτή πένθους και χαράς. Κάνοντας έκκληση για την «αναβάθμιση» του μαθήματος, ο Αρχιεπίσκοπος, σίγουρα απείρως ευφυέστερος απ' τους προκατόχους του, ξεχνάει ωστόσο ότι η πραγματικότητα στην οποία το μάθημα αντιστοιχεί είναι αυτή καθεαυτήν εγκαταλελειμμένη από κάθε πνευματικότητα. Μοιάζει με το να θέλεις να ενισχύσεις τη διδασκαλία του μαθήματος της ζωγραφικής σ' έναν κόσμο τυφλών.

Ποιο σχέδιο;

ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΡΙΑΝΤΗΣ

Η προφανής διαχειριστική αδυναμία του Καραμανλή σε συνδυασμό με την προϊούσα, λόγω σκανδάλων, σήψη, έβγαλαν στον αφρό τον Παπανδρέου: ο παλιός εκλεκτός των μήντια, ο οποίος κατέστη αποσυνάγωγος μετά την ήττα του 2007, κατάφερε να εδραιωθεί πειστικά στο κόμμα του, ανάγκασε τα μήντια -χωρίς να τους παραδοθεί σε πρώτη φάση- να τον υποστηρίζουν και, ελέω κυβερνητικής κατάντιας, να διεκδικεί με αξιώσεις την εξουσία.
«Το μη χείρον, βέλτιστον» επανακάμπτει ως πάγια υπόμνηση ενός αδιεξόδου που αίρεται με βαριά καρδιά από την πλειονότητα... Βάζοντας πλώρη για την εξουσία, ο Παπανδρέου φρόντισε να κρατήσει αποστάσεις από το διαλυμένο τσίρκο του «εκσυγχρονισμού»: εξαναγκασμένος από τη θύελλα της παγκόσμιας κρίσης, έστρεψε έστω ρητορικά το ΠΑΣΟΚ σε κεντροαριστερή κατεύθυνση, παίρνοντας διαζύγιο από τη δεξιόστροφη εποχή Σημίτη. Ταυτόχρονα, έβαλε στην μπάντα ορισμένα πρόσωπα που συνδέονται με -ή καταγγέλλονται για- επιλήψιμες συμπεριφορές (Μαντέλης, Τσουκάτος) και έτσι προστάτευσε τα νώτα του από ενδεχόμενες -ή μάλλον: πολύ πιθανές- δυσάρεστες εξελίξεις σε θέματα σκανδάλων (π.χ. Ζίμενς). Στα υπόλοιπα πεδία (σοβαρή αντιπολίτευση, μάχη κατά του λαϊκισμού κ.λπ.) ο Παπανδρέου δεν έδωσε μεγάλη σημασία, παρά τις ρητορικές του διαβεβαιώσεις: όσο έβλεπε το όνειρο της εξουσίας να σαρκώνεται μπροστά του τόσο περισσότερο λησμονούσε κάποιες διακηρυγμένες αρχές του. Τέτοιες ώρες, τέτοια λόγια... Εκεί, όμως, που ο λαϊκισμός και η έλλειψη σοβαρού Σχεδίου έδωσαν ρεσιτάλ, είναι το κρίσιμο πεδίο της Οικονομίας. Με ελάχιστες εξαιρέσεις, δεν υπάρχει αίτημα που δεν έχει ικανοποιηθεί με εξαγγελίες από τον κ. Παπανδρέου. Μόλις προχθές υποσχέθηκε ότι θα προσληφθούν 3.000 στον τομέα της Υγείας. Τις προάλλες, εξήγγειλε αύξηση των δαπανών για την Παιδεία, άμα τη εκλογή του, και τεράστια αύξηση (5%) στο διάστημα της τετραετίας. Το ίδιο και στον τομέα του Πολιτισμού. Και στους αγρότες. Και γενικώς... Το χειρότερο είναι άλλο: όταν ερωτάται ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ για το «πόθεν», πού θα βρει δηλαδή τα χρήματα, απαντάει με γνησίως καραμανλικό τρόπο: από την περιστολή των αλόγιστων δαπανών και της σπατάλης. Εφτασε δε στο σημείο, μιλώντας προχθές από τη Θεσσαλονίκη, να ισχυρίζεται ότι το δυσθεώρητο ποσό των 80 δισ. Α ξοδεύτηκε από την κυβέρνηση στους «γαλάζιους ημετέρους»... Ομως ένας επίδοξος πρωθυπουργός δεν βγαίνει στα μπαλκόνια και εξαπολύει ηχηρές, και πιασάρικες καταγγελίες, αλλά εμφανίζεται σοβαρά στον ελληνικό λαό και τεκμηριώνει με στοιχεία την καταγγελία του. Υπάρχει κάτι χειρότερο και από αυτό; Υπάρχει: το ΠΑΣΟΚ διατείνεται ότι διαθέτει «Σχέδιο εξόδου από την κρίση». Ομως μέχρι στιγμής πατάει στα χνάρια της Ν.Δ. και μόνο, διανθίζοντας τις σχετικές εξαγγελίες με αναφορές στην «πράσινη ανάπτυξη», καθώς και με αξιοσημείωτες, οφείλει να πει κανείς, δεσμεύσεις για φορολόγηση των πλουσίων κ.τ.λ. Οταν μιλάει κανείς για «Σχέδιο εξόδου από την κρίση», πρέπει πρωτίστως να έχει υπ' όψιν του το μέγεθος της (παγκόσμιας) κρίσης, το τέλμα της ελληνικής οικονομίας και, προπάντων, τις απαιτήσεις της κοινωνίας η οποία δοκιμάζεται σκληρά, χειμάζεται, και περιμένει φως. Εδώ το κρίσιμον: με την κρίση να επιδεινώνεται διεθνώς, μεγάλες χώρες να καταρρέουν και τον κόσμο να βρίσκεται σε απόγνωση, οι υποσχέσεις για έξοδο από την κρίση παραπέμπουν σε άμεσα μέτρα, σε καταλυτικές σωτήριες παρεμβάσεις. Οπως έχουν τα πράγματα, ούτε μια μέρα ανοχής δεν θα διαθέτει η επόμενη κυβέρνηση. Κανένα επιχείρημα από το γνωστό στοκ («παραλάβαμε καμένη γη» κ.τ.λ.) δεν θα είναι ικανό να σταθεί. Ο Παπανδρέου θα βρεθεί μπροστά σε μια θύελλα, που δεν έχει προηγούμενο. Και όσα υπόσχεται σήμερα θα καταστούν αυτεπίστροφον... Πριν από λίγους μήνες, ένας Αμερικανός οικονομολόγος έλεγε ότι -ειδικά στην Ελλάδα- οι κυβερνήσεις θα πέφτουν η μία μετά την άλλη, λόγω επιδείνωσης της κρίσης. Αν, λοιπόν, ο Καραμανλής επιδιώξει τώρα τις εκλογές, και τις χάσει με αξιοπρεπές ποσοστό, ουδόλως αποκλείεται να επανακάμψει σύντομα στην εξουσία. Για τον απλούστατο λόγο, ότι η σημερινή κατάσταση -και διεθνώς και στην Ελλάδα- δεν μοιάζει με καμία του παρελθόντος...

Εγκλημα και ερμηνεία

Ενας νεαρός εισβάλλει στη σχολή του ΟΑΕΔ, πυροβολεί αδιακρίτως, τραυματίζει τρεις ανθρώπους και αυτοκτονεί, ενώ η ελληνική κοινωνία προσποιείται ότι σοκάρεται, έχοντας μόλις συνέλθει απ' το αμέσως προηγούμενο σοκ, οφειλόμενο στις αυξήσεις των κομίστρων των ταξί. Αυτός είναι ένας τρόπος να το θέσει κανείς ευγενικά.
Η Πετραλιά, ανοίγοντας το συρτάρι για να αποστηθίσει μια έτοιμη δήλωση, αλλά, καθώς δεν υπήρχε τίποτα σχετικό, αφού η περίπτωση ήταν πρωτοφανής για τα ελληνικά δεδομένα, τράβηξε κάποιο τσιτάτο κατάλληλο για άλλη περίπτωση και αποφάνθηκε ότι: «Τέτοια φαινόμενα δεν αντιπροσωπεύουν την ελληνική νεολαία...» (αντί να πει, όπως θα όφειλε, το αντίθετο ακριβώς, δηλαδή ότι ένα τέτοιο φαινόμενο, ως εξαίρεση, είναι αντιπροσωπευτικό της νεολαίας μας: μια εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα). Εντούτοις, η «τρελή» ατάκα της υπουργού ωχριά μπροστά στις ασυναρτησίες που ειπώθηκαν από τηλεδημοσιογράφους, τηλεψυχολόγους, τηλεκοινωνιολόγους και τηλεγκληματολόγους.

Ξέρουμε ότι, στον λεγόμενο προηγμένο δυτικό κόσμο, όλο και περισσότεροι ανήλικοι οπλοφορούν, καταστρέφουν, πυρπολούν και βιάζουν. Ωστόσο, μέχρι πριν από δεκαπέντε χρόνια, αυτή η έξαρση συνδεόταν με τη δράση των συμμοριών, τα γκέτο και την κοινωνική υποβάθμιση, εν ολίγοις με το λεγόμενο περιθώριο· τώρα οι οπλοφόροι ξεπετάγονται μέσα στα σχολεία «αναίτια» και ρίχνουν στο ψαχνό. Πριν από δεκαπέντε χρόνια, οι επιθέσεις προϋπέθεταν αγανάκτηση και απελπισία, ακολουθώντας κατά πόδας τη φτώχεια, τον ρατσισμό και την περιφρόνηση· τώρα πια το χαρακτηριστικό τους είναι η παντελής έλλειψη προφανούς κινήτρου, πίσω απ' την οποία πρέπει, ομολογουμένως, να διακρίνουμε την κατάρρευση των ορίων ανάμεσα στην πραγματικότητα και στο τηλεοπτικό θέαμα, δηλαδή τη διάχυση της εντύπωσης ότι, ακόμη και αν σκοτώσεις, εκείνο που προκαλείς είναι μόνο μια αλληλουχία εντυπώσεων. Παλιά υπάκουε κανείς στην αγάπη για τις περιπέτειες που συνόδευαν κάποια διεκδίκηση· τώρα το έγκλημα μοιάζει να σαγηνεύεται απ' την έλξη για τη χαώδη δημοσιότητα του Διαδικτύου ή της κάμερας: είναι ευδιάκριτο εδώ ένα είδος υπνωτικής διέγερσης του επίδοξου δολοφόνου απ' την ιδέα μιας σχεδόν ήρεμης αποθέωσης του «τίποτα», ως βαθμού μηδέν των αντιστάσεων.

Καθώς τα κρούσματα χτυπούν την πόρτα μας, οι ψυχολόγοι που πηγαινοέρχονται στα τηλεοπτικά δελτία επιμένουν να εξηγούν πως, αν τα παιδιά καταφεύγουν στη βία, αυτό συμβαίνει εξαιτίας της μυθοποιητικής διάδοσης ανάλογων προτύπων συμπεριφοράς μέσω των προγραμμάτων της τηλεόρασης, η οποία καλείται εξάλλου να τα αποτιμήσει. Μοιραία, και διόλου αθώα, αναφέρονται μόνον στο τυπικό περιεχόμενο της τηλεόρασης και όχι στη φύση της, εφόσον η τελευταία, για ανθρώπους που κάνουν καριέρα στο γυαλί, αποτελεί το υπ' αριθμόν ένα ταμπού. Παρεμπιπτόντως, ενοχοποιούν τον κινηματογράφο, τα κόμικ και, οπωσδήποτε, τα βιντεοπαιγνίδια, λες και οι όψεις αυτές της διασκέδασης, εξαρχής σημαδεμένες από τις δύο προαιώνιες ουσίες του κακού, το έγκλημα και το σεξ, θα μπορούσαν να υπολογίζονται σαν κάτι που επιδέχεται «βελτίωσης», «λογοκρισίας» κ.λπ. Σίγουρα, εκείνο που δεν πρέπει να κατονομαστεί είναι ο ριζικά παραισθητικός χαρακτήρας της ψηφιακής ψυχαγωγίας ή του αναπτυσσόμενου τομέα της ενημέρωσης όπου παρουσιάζονται φόνοι, συμπλοκές και θανατηφόρα ατυχήματα με την εμετική αληθοφάνεια της live αναμετάδοσης. Κριτικάρουν την τηλεόραση, αλλά το ζήτημα που ποτέ δεν θίγουν, κι ούτε το υποπτεύονται ενδεχομένως, είναι η ανθρωπολογική μετάλλαξη που συντελείται στη σφαίρα επιρροής της τηλεόρασης, δηλαδή η συγχώνευση εικόνας και πραγματικότητας, σαν να λέμε η ώθηση προς μια καθολικά φαντασιακή συνείδηση των γεγονότων.

Αρα, η ζημιά που προκαλείται βαθμηδόν στην ανθρώπινη συνείδηση από την τερατώδη υποβάθμιση των πιο σοβαρών θεμάτων, καθώς αυτά μοντάρονται τυχαία, ερήμην της σημασίας τους, και γειτνιάζουν ή αναμειγνύονται τηλεοπτικά με την περίφημη «ελαφρότητα» του lifestyle και τη μουσικοχορευτική υποδοχή των απορρυπαντικών, μένει εκτός συζήτησης, διότι προσβάλλει τη σιωπηρή αμοιβαιότητα μεταξύ της τηλεψυχολογικής φάμπρικας και των ζωτικών εσόδων των σταθμών απ' τις διαφημίσεις. Οι «ειδήμονες» αποφεύγουν φυσικά να θυμηθούν ότι η γενιά των σημερινών πενηντάρηδων, για παράδειγμα, γαλουχήθηκε με λαϊκά αναγνώσματα όπου η βία μεσουρανούσε δίχως να σημειώνονται φόνοι σε σχολεία κι ότι το δίλημμα, επομένως, δεν τίθεται ανάμεσα στη βία και τη μη βία (ως «περιεχόμενο»), αλλά ανάμεσα σε συμβολικούς τρόπους πρόσληψης (ανάγνωση) και φαντασιακούς (τηλεθέαση, βιντεοπαιγνίδια, εικονική πραγματικότητα κ.λπ.).

Οδηγούμαστε έτσι, μεγαλοπρεπώς, στο συνοικέσιο ψυχολογίας και ακροαματικότητας, μέσω της πεισματικής άρνησης των ψυχολόγων μας να συζητήσουν ειδικά περί ψυχισμού, εφόσον τότε θα όφειλαν να καταγγείλουν και την καταστατική σχέση ανάμεσα στη λειτουργία του Συστήματος και στην αδιάλειπτη εκπομπή σημασιακών ρύπων που χρησιμεύουν ως καταλύτες στην πλύση εγκεφάλου. Αυτό θα μείωνε την πελατεία τους δραστικά. Αν και κάνουν, επιτέλους, δειλά βήματα προς μια καθυστερημένη, γενική και αόριστη ενοχοποίηση των γονεϊκών ευθυνών, μετακινούμενοι κάπως από τη δημοφιλή όσο και βλακώδη θέση ότι για όλα ευθύνεται το DNA, δηλαδή κανένας, προτιμούν να εκφράζονται σαν η ψυχολογία να ήταν κλάδος της οδοντιατρικής. Στις γνωματεύσεις τους αντηχεί η κενότητα καθαρά τεχνικών όρων, όπως η «πολυπαραγωγική αιτιολόγηση», οι «πολιτικοκοινωνικές αιτίες», η «πρόληψη της παραβατικότητας» και ο «θεσμός του σχολικού ψυχολόγου», σε συνδυασμό με μιαν απερίγραπτα κοινότοπη ρητορική που κολακεύει τις ήδη πάγιες προκαταλήψεις της κοινής γνώμης υπέρ των περίφημων μεθόδων - π.χ.: «η εκτόνωση των ψυχολογικών εντάσεων», λέει, «μπορεί να επιτευχθεί μέσω του αθλητισμού». Δεν μας είπαν πώς θα εκτονωθούν οι ψυχολογικές εντάσεις που προκαλεί ο ίδιος ο αθλητισμός ως ερωτικό αντικείμενο του καημένου του χούλιγκαν.

Εκείνο που συμβαίνει, κατ' ουσίαν, είναι ότι ο ραγδαίος «εκσυγχρονισμός» της ελληνικής κοινωνίας επιτρέπει τη μολυσματική μετάδοση ανακλαστικών που δεν παύουν να δηλώνουν αυτό που έχει προ πολλού κυριαρχήσει στη Δύση σαν γενική τάση και που ισοδυναμεί με την πλήρη εκχέρσωση της ταυτότητας, γλωσσικής, ψυχικής και υπαρξιακής. Οταν είσαι ΚΑΝΕΙΣ, πυροβολείς οποιονδήποτε.
Του ΕΥΓΕΝΙΟΥ ΑΡΑΝΙΤΣΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 18-19/04/2009

Ο γιος του ναζιστή που φώτισε τις σφαγές αμάχων

Ο Γερμανός ιστορικός ερευνητής Χέρμαν Φρανκ Μάγερ σκοτώθηκε σε τροχαίο δυστύχημα. Είχε έρθει στην Ελλάδα το 1963, για ν' αναζητήσει τα ίχνη του πατέρα του, που εκτελέστηκε από τον ΕΛΑΣ το 1944. Με τα βιβλία του ανέδειξε τις φρικαλεότητες των συμπατριωτών του σε περιοχές της Ελλάδας
Τραγικός και βίαιος ο τερματισμός της ζωής τού ναζιστή πατέρα του, τραγικό και το δικό του τέλος, 55 χρόνια μετά.
Ο Γερμανός ιστορικός ερευνητής Χέρμαν Φρανκ Μάγερ, χάρη στον οποίο ανακινήθηκαν δικαστικά υποθέσεις σφαγών Ελλήνων αμάχων από ναζί, άφησε την τελευταία του πνοή ανήμερα του Καθολικού Πάσχα (η δική μας Κυριακή των Βαΐων) σε τροχαίο δυστύχημα στη Γερμανία. Ηταν 69 ετών. Η εκτέλεση του πατέρα του, αξιωματικού των Ες-Ες από τον ΕΛΑΣ το 1944 -κηρύχτηκε αγνοούμενος όταν ο Χέρμαν Φρανκ ήταν 3 ετών-, στάθηκε κινητήριος δύναμη της πολύχρονης και γόνιμης ιστορικής έρευνάς του.

«Το ότι ο πατέρας μου ήταν αξιωματικός της Βέρμαχτ το ήξερα από πολύ μικρός», έχει πει σε συνέντευξή του ο Μάγερ. «Το ότι η Βέρμαχτ αποτελούσε τμήμα της ναζιστικής Γερμανίας και ότι οι ναζί ήταν υπεύθυνοι για τον πόλεμο και τις βαρβαρότητες, το έμαθα αργότερα, στο σχολείο. Ωστόσο, το να έχεις χάσει τον πατέρα σου στη Γερμανία του 1945 δεν ήταν κάτι σπάνιο. Ηταν ο κανόνας. Στην πρώτη μου κοινωνία στην εκκλησία, είδα ότι τα μισά παιδιά δεν είχαν πατέρα. Επειδή, όπως λένε, η ελπίδα πεθαίνει τελευταία, η δική μας έσβησε το 1955, όταν επέστρεψαν και οι τελευταίοι Γερμανοί αιχμάλωτοι».

Το «αγκάθι» για τον αγνοούμενο ναζί πατέρα δεν μπόρεσε να το ξεπεράσει ποτέ. Ούτε και τον θυμό του. «Θα μπορούσε να είχε γλιτώσει και να τον είχαμε κοντά μας όλα αυτά τα χρόνια. Ο πατέρας μου πέθανε όμως για μια ιδέα, για τον Χίτλερ. Η γενιά του απέτυχε οικτρά», διαπίστωνε ο Μάγερ.

Ετσι, αφού πραγματοποίησε λαμπρές σπουδές διεθνούς εμπορίου στο Αμβούργο, στο Παρίσι και στο Οχάιο των ΗΠΑ και ξεκίνησε μια εξίσου λαμπρή καριέρα ως διευθυντής, σε πολλές πρωτεύουσες, μεγάλης αμερικανικής εταιρείας (μάλιστα το 1981 δημιούργησε δική του επιχείρηση στον τομέα της αυτοκινητοβιομηχανίας), αποφάσισε να επισκεφθεί τη χώρα στην οποία χάθηκε ο πατέρας του, που συμμετείχε στην επισκευή της γέφυρας του Γοργοποτάμου από τους ναζί.

Από το 1963, τη χρονιά που πρωτοπάτησε το πόδι του στην Ελλάδα, για είκοσι πέντε χρόνια συνέλεγε με επιτόπια έρευνα στοιχεία για τον τραγικό θάνατό του. Καρπός της έρευνας, το βιβλίο «Η Αναζήτηση». Υπότιτλος: «Ανθρώπινα πεπραγμένα στον ελληνικό εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα '41-'44» (κυκλοφόρησε στην Ελλάδα από τον «Καλέντη»). Στις γλαφυρές σελίδες του αναβιώνουν η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου από τους αντάρτες, η επισκευή της γέφυρας από τον γερμανικό στρατό, καθώς και η εκτέλεση του πατέρα του και των υπόλοιπων Γερμανών στρατιωτών από αντάρτες του ΕΛΑΣ.

Το 1998 ο Μάγερ εκδίδει το βιβλίο «Η φρίκη του Κομμένου - Αιματοβαμμένο Εντελβάις», που αναφέρεται στη θηριώδη σφαγή του άμαχου πληθυσμού από μια συγκεκριμένη μονάδα της 1ης ορεινής μεραρχίας Γερμανών καταδρομών «Εντελβάις» στο Κομμένο της Αρτας το 1943 -είχε πρωτοκυκλοφορήσει από τον «Καλέντη» και τον Μάιο θα επανακυκλοφορήσει από την «Εστία». Το βιβλίο, στο οποίο υπάρχουν μαρτυρίες επιζώντων και ομολογίες Γερμανών, ήταν η αιτία που άνοιξε στο Μόναχο ο φάκελος της σφαγής.

Το 2004 εκδίδει το τρίτο βιβλίο του, με τον τίτλο «Από τη Βιέννη στα Καλάβρυτα. Τα αιματηρά γεγονότα της 117ης μεραρχίας καταδρομών στη Σερβία και την Ελλάδα» (κυκλοφορεί από την «Εστία»), στο οποίο καταγράφονται οι φρικαλεότητες της γερμανικής μεραρχίας καταδρομών το 1941 από τη Βιέννη ώς την Πελοπόννησο.

Το 2002, η κοινότητα του Κομμένου τον ανακήρυξε επίτιμο δημότη της. Με απόφαση του προέδρου της Γερμανικής Δημοκρατίας, Γιοχάνες Ράου, το 2005 τού απονεμήθηκε ο τιμητικός σταυρός της Ομοσπονδίας. *

Ο Καβάφης ξαναχαμογελά από το περιθώριο του 20ού αιώνα

Μια νέα αγγλική μετάφραση ποιημάτων του από τον Αμερικανό κριτικό και συγγραφέα Ντάνιελ Μέντελσον έγινε θέμα από το «New Yorker» μέχρι το ομοφυλοφιλικό σάιτ advocate.com
Ο Καβάφης σύχναζε στην κακόφημη πλευρά της πόλης με την ίδια ευκολία που ανέσυρε από την ελληνιστική αρχαιότητα τους μικρούς, αποτυχημένους, περιθωριακούς ήρωές του, εκείνους που η επίσημη ιστοριογραφία προσπέρασε για να δοξάσει τους μεγάλους νικητές.
Δεν εξέδιδε ποτέ τα ποιήματά του, τα μοίραζε ο ίδιος στον κύκλο του, καθώς δεν άντεχε την εικόνα των «απούλητων αντιτύπων που γεμίζουν σκόνη στα βιβλιοπωλεία δίνοντας χαρά στους εχθρούς του», όπως έγραψε ο βιογράφος του Ρόμπερτ Λίντελ.

Η ιστορία, όμως, τον διεύψευσε. Η έκδοση μιας νέας αγγλικής μετάφρασης από τον Ντάνιελ Μέντελσον μιας ανθολογίας ποιημάτων του Καβάφη αλλά και η πρώτη μετάφραση στα αγγλικά των γνωστών πια 30 «ατελών» ποιημάτων του που ανακαλύφθηκαν τη δεκαετία του '60 (και πρωτοκυκλοφόρησαν το 1994 από τον «Ικαρο»), δεν πέρασαν καθόλου απαρατήρητες. Από το «New Yorker» μέχρι το διαδικτυακό ομοφυλοφιλικό site advocate.com, το δίτομο έργο «C.Ρ. Cavafy: The Collected Poems» και «Unfinished Poems» (εκδόσεις Knopf) του Αμερικανού κριτικού και συγγραφέα Ντάνιελ Μέντελσον βρήκε πολύ και φιλόξενο χώρο. Εβδομήντα έξι χρόνια μετά τον θάνατό του, ο Καβάφης εξακολουθεί να κινείται με την ίδια ευκολία σε όλες τις πλευρές της πόλης...

Ο 49χρονος Ντάνιελ Μέντελσον αφιέρωσε 10 ολόκληρα χρόνια μεταφράζοντας τα ποιήματα του Καβάφη. Δεν πήγαν χαμένα. Η κριτική εκθειάζει το έργο του. Ο Νταν Τσιάσον σε 5,5 σελίδες στο «New Yorker» χαρακτηρίζει τη δουλειά του «εξαιρετική». Ο Μέντελσον μελέτησε πολύ καλά τα ποιήματα του Καβάφη που μετέφρασαν στα αγγλικά οι Εντμουντ Κίλι και Φίλιπ Σέραρντ στα τέλη της δεκαετίας του '70. Θεώρησε, όμως, ότι οι δυο τους συνειδητά δεν ασχολήθηκαν με τον ρυθμό του Αλεξανδρινού, αναζητώντας σε αντιδιαστολή τη μυστηριώδη πειθαρχία στους στίχους του.

Ο Μέντελσον, αντίθετα, ασχολήθηκε με το μέτρο. «Οσο περισσότερο βυθιζόμουν στους στίχους του τόσο συνειδητοποιούσα ότι δεν χρειάζονταν απλώς μια νέα μετάφραση, αλλά ένα πλήρες επίμετρο με ερμηνευτικά σχόλια για έξυπνους, αλλά όχι μυημένους αναγνώστες, που επιθυμούν να μάθουν περί τίνος πρόκειται», εξηγεί στη συνέντευξή του στο advocate.com. «Ενας φίλος μου, διαπρεπής κλασικιστής, μου είπε: "Δεν μπορούμε να καταλάβουμε τα ποιήματα του Καβάφη εάν δεν καταλάβουμε τις ειρωνείες που κρύβονται πίσω από τις ιστορικές λεπτομέρειες". Προσπάθησα επιπλέον να επαναφέρω το μέτρο, τη συνήχηση, τον ρυθμό. Οι προηγούμενες μεταφράσεις επιδίωξαν να παρουσιάσουν τον Καβάφη ως έναν προσιτό ποιητή και "ίσιωσαν" τα ποιήματά του. Εγώ θέλησα να αναδείξω τη λάμψη τους».

Εγώ θέλησα να αναδείξω τη λάμψη του», λέει ο 49χρονος Ντάνιελ Μέντελσον (δεξιά) Εγώ θέλησα να αναδείξω τη λάμψη του», λέει ο 49χρονος Ντάνιελ Μέντελσον Διαπιστώνεται συχνά ότι ο Καβάφης μεταφράζεται εύκολα. Δεν είναι λίγοι, μάλιστα, όσοι υποστηρίζουν ότι ο Αλεξανδρινός ποιητής κέρδισε από τη μετάφραση. Επειδή γενικά αποφεύγει τις μεταφορές και τις λεκτικές περίτεχνες διακοσμήσεις, τα ποιήματά του συχνά εκλαμβάνονται και ως σκέτη πρόζα. «Αυτό είναι δώρο και κατάρα μαζί», τονίζει ο Μέντελσον. Γιατί αν εκ πρώτης όψεως «φαίνεται ότι ο Καβάφης χρησιμοποιεί τη γλώσσα της καθημερινότητας, την ίδια στιγμή ανασύρει αρχαίες λέξεις, τις γυαλίζει και τις διαθέτει προς χρήση. Ετσι η γλώσσα του έχει μια μουσικότητα που δεν βρίσκει το αντίστοιχό της στην αγγλική», καταλήγει.

Ο Ντάνιελ Μέντελσον, χρόνια κριτικός βιβλίου στα «New York magazine» και «New York book review», έχει γράψει και ο ίδιος έξι βιβλία. Το μπεστ σέλερ του «Lost: Α search for six of six million» για την αναζήτηση της μοίρας έξι μελών της οικογένειάς του στο Ολοκαύτωμα απέσπασε το 2006 το βραβείο του National Book Critics Circle. Εχει ασχοληθεί και με την αρχαία τραγωδία και συγκεκριμένα τον Ευριπίδη στο «Gender and the City in Euripides' Political Plays» (Oxford University Press, 2002).

Τι τον τράβηξε στον Καβάφη; «Το γεγονός ότι ασχολείται με το περιθώριο, τις σκοτεινές περιοχές. Είναι ένας κορυφαίος ποιητής του 20ού αιώνα, που μας χαμογελάει από το περιθώριο του 20ού αιώνα. Θεωρώ ότι σήμερα περισσότερο από ποτέ πρέπει να διαβάσουμε την ποίησή του. Θα αναγνωρίσουμε στον χαιρέκακο, σαρδόνιο τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισε την πτώση τόσων πολιτισμών, την αποσύνθεση αυτοκρατοριών, το αναπόφευκτο τέλος του πολιτικού στάτους κβο, τον κόσμο γύρω μας». *

«Το ΔΝΤ είναι κάτι σαν τμήμα του υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ»

«Αν μπορούμε να δούμε πέραν της ρητορικής διαφοράς, η εξωτερική πολιτική του Μπαράκ Ομπάμα δεν διαφέρει απ' αυτήν του Μπους»

Ο ομότιμος καθηγητής του ΜΙΤ και ένας από τους μεγαλύτερους διανοητές της εποχής μας μιλάει στην «Κ.Ε.»: Για την πρόσφατη σύνοδο της G20 και το ΔΝΤ, για τον Μπαράκ Ομπάμα και την εξωτερική πολιτική του και ειδικότερα για τις σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας. Επίσης για την πιθανότητα καταδίκης από το αμερικανικό Κογκρέσο της γενοκτονίας των Αρμενίων, αλλά και για την στρατιωτική παρουσία των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν.

*Πώς αξιολογείτε την έκβαση της συνόδου κορυφής της ομάδας των «20» που έγινε πρόσφατα στο Λονδίνο;

-Λίγο πριν από αυτές τις συνεδριάσεις η «Financial Times» έγραψαν ότι ένας σημαντικός στόχος των συμμετεχόντων θα ήταν να δώσουν την εντύπωση ότι υπάρχει ομοφωνία ανάμεσά τους προκειμένου να εμπνεύσουν εμπιστοσύνη στις παγκόσμιες αγορές και τους επενδυτές. Δημιούργησαν αυτή την εντύπωση, αλλά αμφιβάλλω αν πέτυχαν πραγματικά. Σχεδόν κάθε πρόταση χαρακτηρίστηκε «εθελοντική» -που σημαίνει ότι οι συμμετέχοντες δεν κατάφεραν να υπερπηδήσουν τις διαφορές τους. Σ' αυτό που ουσιαστικά συμφώνησαν ήταν στη χορήγηση άνω του ενός τρισ. δολαρίων στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, με το ήμισυ της χρηματοδότησης να ρέει προς τις πλούσιες χώρες της «ομάδας των 7». Ούτε εδώ προέκυψε, λοιπόν, κάτι το διαφορετικό από το αναμενόμενο: Το ΔΝΤ είναι λίγο πολύ μέρος του υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ, αν και ο γενικός διευθυντής του είναι Ευρωπαίος. Στο παρελθόν ο ρόλος του ήταν καταστροφικός. Υπάρχει λόγος να πιστεύουμε ότι τώρα θα αλλάξει;

* Τι μας λέει η αποτυχία συναίνεσης για την κατάσταση της πολιτικής ισχύος στην εποχή της παγκοσμιοποίησης;

-Η σημερινή κρίση είναι η μεγαλύτερη που έχουμε δει από τη Μεγάλη Υφεση του '30, γι' αυτό δεν πρέπει να εκπλήσσει η αποτυχία συναίνεσης στη σύνοδο κορυφής των «20». Ακόμη και μέσα στις ίδιες τις ΗΠΑ η οικονομική πολιτική της κυβέρνησης Ομπάμα επικρίνεται αυστηρά από σημαντικούς ειδήμονες, ανάμεσα στους οποίους είναι η Elizabeth Warren, καθηγήτρια Νομικής στο Χάρβαρντ, που διορίστηκε επικεφαλής ομάδας του Κογκρέσου για τον έλεγχο του προγράμματος αντιμετώπισης των λεγόμενων τοξικών τίτλων. Ο Simon Johnson, πρώην επικεφαλής οικονομολόγος για το ΔΝΤ, αλλά και άλλες εξέχουσες προσωπικότητες είναι επίσης επιφυλακτικές. Δεν υπάρχει γενική συναίνεση. Στην Ευρώπη, οι συνθήκες είναι κάπως διαφορετικές, επειδή οι παροχές του κράτους πρόνοιας καλύπτουν ένα μέρος των αναγκών που στοχεύει να καλύψει το πακέτο στήριξης του Ομπάμα. Αν κοιτάξουμε πέρα από τη Δύση, οι ανησυχίες εκεί είναι επίσης αρκετά διαφορετικές.

* Στην Πράγα, ο Ομπάμα επανέλαβε τη στήριξη των ΗΠΑ για ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε.

-Ο Ομπάμα επανέλαβε τη θέση των ΗΠΑ, που ισχύει εδώ και πολλά χρόνια. Οι ΗΠΑ ανέκαθεν ανησυχούσαν ότι η Ευρώπη, καθοδηγούμενη από τη Γαλλία και τη Γερμανία, θα κινηθεί προς έναν ανεξάρτητο δρόμο στις διεθνείς υποθέσεις, εφαρμόζοντας ίσως μια «γκολικού» χαρακτήρα πολιτική. Η Ουάσιγκτον έχει επιδιώξει να μετριάσει τη δύναμη της Γαλλίας και της Γερμανίας φέρνοντας στους κόλπους της Ε.Ε. χώρες πιο δεκτικές στις αμερικανικές πιέσεις. Η Τουρκία υποτίθεται ότι είναι μία απ' αυτές, παρά την πρόσφατη σύγκρουση που προκάλεσε η απόφαση της τουρκικής κυβέρνησης να ακολουθήσει τις επιθυμίες του 95% του πληθυσμού της και να αποφύγει τη συμμετοχή στην αμερικανική εισβολή του Ιράκ -μια κίνηση που προκάλεσε θυμό στην Ουάσιγκτον.

* Η Τουρκία αντιτάχθηκε στην εισβολή στο Ιράκ, αλλά τώρα δείχνει κάτι περισσότερο από πρόθυμη για συνεργασία με την Ουάσιγκτον, προσδοκώντας διπλωματικό και ίσως στρατιωτικό ρόλο στην περιοχή. Σε τι στόχευε η επίσκεψη του Ομπάμα;

-Ο Ομπάμα θέλει, φυσικά, να ξεπεράσει τις διαφορές με έναν σύμμαχο που οι ΗΠΑ έχουν σε ιδιαίτερη εκτίμηση εξαιτίας του στρατηγικού ρόλου που κατέχει στη Μέση Ανατολή. Οι ΗΠΑ επιδιώκουν να αναπτύξουν εκεί ένα νέο σύστημα ελέγχου για τη διασφάλιση των πηγών ενέργειας και η Τουρκία είναι στις προτιμήσεις των ΗΠΑ. Ισως αξίζει να θυμόμαστε ότι έως την πτώση της δικτατορίας ακόμη και η Ελλάδα εθεωρείτο από το υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ τμήμα της Εγγύς Ανατολής και όχι της Ευρώπης. Αλλωστε, τα ουσιαστικά κίνητρα της αμερικανικής επέμβασης στον εμφύλιο πόλεμο στο τέλος της δεκαετίας του '40 είχαν να κάνουν με την ανησυχία της Ουάσιγκτον για τον έλεγχο και τη διανομή του εφοδιασμού ενέργειας στη Μεσόγειο. Η Τουρκία παίζει τώρα σημαντικό ρόλο ως πιστός συνεργάτης των ΗΠΑ και είναι μια σημαντική στρατιωτική βάση στην περιφέρεια της πετρελαιοπαραγωγού περιοχής. Και επίσης ένας στενός σύμμαχος του Ισραήλ από το 1958. Η επίσκεψη του Ομπάμα επαναβεβαιώνει το ρόλο της και την ιδιαίτερη σχέση της με τις ΗΠΑ.

* Η κοινή γνώμη στην Τουρκία ήταν ανέκαθεν ενάντια στους ιμπεριαλιστικούς στόχους των ΗΠΑ. Θα είναι διαφορετικά τα πράγματα αυτή τη φορά;

-Στην Τουρκία δεν υπήρξε σχεδόν καμία λαϊκή στήριξη για την αμερικανική εισβολή στο Ιράκ, και την ίδια στάση κατέγραψε και ένα πρόσφατο γκάλοπ για το Αφγανιστάν. Μόνο στο Ισραήλ και στην Ινδία υπήρχε λαϊκή στήριξη για την επέμβαση στο Αφγανιστάν. Στη Λατινική Αμερική, που έχει άφθονη εμπειρία με τις αμερικανικές επεμβάσεις, η στήριξη κυμάνθηκε από 2% (Μεξικό) ώς 16% (στον Παναμά, μια χώρα που έχει στενές διασυνδέσεις με τις ΗΠΑ). Συνεπώς, η στάση της κοινής γνώμης στην Τουρκία δεν είναι ασυνήθιστη και αμφιβάλλω αν θα τροποποιηθεί εφόσον δεν αλλάζει σημαντικά η εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ -και δεν βλέπω να αλλάζει. Αν μπορούμε να δούμε πέραν της ρητορικής διαφοράς (αλλά και να ξεχωρίσουμε την πρώτη από τη δεύτερη θητεία του Μπους), η εξωτερική πολιτική του Ομπάμα δεν διαφέρει από αυτή του Μπους.

* Οι Ταλιμπάν έχουν υπό τον έλεγχό τους ένα σημαντικό μέρος του Αφγανιστάν. Τι εναλλακτικές έχουν οι ΗΠΑ εκτός από το να απομακρυνθούν από την περιοχή ή να διεξαγάγουν έναν ολοκληρωτικό πόλεμο;

- Υπάρχει ένα σημαντικό ειρηνευτικό κίνημα στο Αφγανιστάν, που απαιτεί ένα τέλος στη βία και τη συμφιλίωση μεταξύ Αφγανών, συμπεριλαμβανομένων και των Ταλιμπάν. Δεν ξέρουμε ακριβώς το σχετικό μέγεθός του, αλλά μπορεί να αποτελεί την πλειοψηφία του πληθυσμού. Ακόμη και στις καθεστωτικές πολιτικές επιθεωρήσεις, για παράδειγμα στην επιθεώρηση «Foreign Affairs», οι κορυφαίοι ειδικοί προτρέπουν για μια διπλωματική διευθέτηση του προβλήματος, που θα περιλαμβάνει τις περιφερειακές δυνάμεις, φυσικά το Ιράν αλλά και την Ινδία, την Κίνα, και άλλες δυνάμεις, οι οποίες έχουν ζωτικά συμφέροντα στο Αφγανιστάν και δεν είναι ευχαριστημένες με το γεγονός ότι δημιουργείται μια βάση του ΝΑΤΟ εκεί. Αυτές οι ιδέες προσφέρουν εποικοδομητικές εναλλακτικές προτάσεις στο σχέδιο του Ομπάμα για επέκταση της πολιτικής του Μπους -δηλαδή κλιμάκωση των πολεμικών δραστηριοτήτων, ακόμα και στο Πακιστάν, όπου οι συνέπειες θα μπορούσαν να είναι φρικιαστικές.

* Η αναγνώριση της γενοκτονίας των Αρμενίων, την οποία ο Ομπάμα είχε δηλώσει πως θα υποστηρίξει, αναμένεται να έρθει προς ψήφιση στο Κογκρέσο. Θα την στηρίξει ο Λευκός Οίκος;

- Αμφιβάλλω αν θα ήθελε η εκτελεστική εξουσία να προκαλέσει ζημιά στις σχέσεις με την Τουρκία. Επιπλέον, είναι δύσκολο να μην εντυπωσιαστείς από την υποκρισία. Υπάρχει κάποιο ψήφισμα που να καταδικάζει τα τεράστια εγκλήματα των ΗΠΑ,την εξάλειψη του γηγενούς πληθυσμού και τη δουλεία; Σκέφτεται κανείς σοβαρά ένα τέτοιο ψήφισμα; Οχι, αλλά αποτελεί πάντα ανακούφιση να καταδικάζουμε τα εγκλήματα κάποιου άλλου.
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 18-19/04/2009

«Η ισοπέδωση στη Γάζα δεν έχει προηγούμενο»

«Το ένα τρίτο από τους 1.440 νεκρούς ήταν παιδιά στις 22 μέρες των επιθέσεων»

Τη μισή ζωή από τα 41 του χρόνια την έχει περάσει δουλεύοντας με ανθρωπιστικές οργανώσεις σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης σε δεκάδες χώρες στον κόσμο.

Σήμερα εργάζεται στη διεθνή οργάνωση Action Aid. Επιδημίες, φυσικές καταστροφές, συρράξεις. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι ο γιατρός Ούνι Κρίσναν τα είχε δει όλα. Ομως όχι. Διότι τώρα ζει μία από τις πιο συγκλονιστικές του εμπειρίες.

* Ποια είναι αυτή;

«Αυτό που είδα όταν πήγα στη Γάζα. Εχω πάει σε περισσότερες από 30 περιοχές που δοκιμάζονταν σκληρά, αλλά πουθενά δεν είδα καταστροφή σε αυτό το μέγεθος, σε τόση μεγάλη έκταση. Αυτό που συμβαίνει εκεί σε προκαλεί να αντιδράσεις, να εξεγερθείς, να αγανακτήσεις. Κατεστραμμένα σχολεία, ιστορικά κτίρια, νοσοκομεία, δεν υπάρχει τίποτε όρθιο».

* Υπάρχει διαβάθμιση στη φρίκη;

«Αλλού η καταστροφή είναι συνήθως διασκορπισμένη: περιορίζεται σε μια περιοχή μιας αχανούς έκτασης ή χώρας. Η Γάζα είναι ένας μικρός τόπος με πάρα πολλά παιδιά και εκεί συμβαίνει μια τεράστια καταστροφή. Εχω δει τι προκαλούν οι τυφώνες, οι σεισμοί, στο Κογκό μπορεί να δεις να σκοτώνονται άνθρωποι μπροστά σου, αλλά ισοπέδωση σε τέτοιο βαθμό δεν έχω ξανασυναντήσει. Την ίδια στιγμή είναι αξιοθαύμαστος ο τρόπος που καταφέρνουν οι άνθρωποι να μην το βάζουν κάτω, να τα βγάζουν πέρα».

* Διηγείται ιστορίες ψυχικής δύναμης και κουράγιου που ξεπηδούν απ' τα χαλάσματα, αλλά και τους εφιάλτες που έχουν στοιχειώσει το μέλλον στη Γάζα:

«Βλέπεις παντού μπάζα και δεν υπάρχουν ούτε μπουλντόζες να τα απομακρύνουν ώστε να ξεκινήσει η ανοικοδόμηση. Και είναι εκεί, μέσα στα ερείπια, που μπορεί να δεις παιδιά που έχασαν και τα δυο τους πόδια, να πηγαίνουν σχολείο τρεις βδομάδες μετά τον τραυματισμό τους. Γιατί ξέρουν ότι πρέπει να συνεχίσουν. Κι ας μην έχουν ούτε κανονικές πατερίτσες, γιατί είναι πολλά -ακόμη και τα στοιχειώδη- που στερούνται λόγω του αποκλεισμού. Και δεν το πιστεύεις. Γι' αυτό είναι επιτακτική ανάγκη να επιτραπεί η ανεμπόδιστη πρόσβαση όχι μόνο σε μέλη ανθρωπιστικών οργανώσεων αλλά σε ανθρωπιστική βοήθεια και μέσα περίθαλψης. Είναι ζωτικής σημασίας».

Σε ένα άλλο σχολείο τα παιδιά είχαν φτιάξει στην αυλή, δίπλα από εκεί που γινόταν το μάθημα -γιατί το σχολείο είχε γκρεμιστεί- ένα μνημείο με την Ερυθρά Ημισέληνο (ο μουσουλμανικός «ερυθρός σταυρός»), «στολισμένο» με κουτιά που αναπαριστούσαν φάρμακα και όλα ήθελαν να γίνουν γιατροί. Ηταν ο φόρος τιμής τους στο συμμαθητή τους που σκοτώθηκε στις επιθέσεις και ήθελε να γίνει γιατρός.

- «Τα παιδιά ζουν με την αγωνία του επόμενου βομβαρδισμού, κοιμούνται με αυτήν, είναι στους εφιάλτες τους, ζουν με τον τρόμο ανάμεσα σε συνεχής επιθέσεις. Κι αυτή είναι μια από τις λιγότερο προβεβλημένες μορφές της κρίσης στη Γάζα. Δεν έχω συναντήσει ξανά τόση θέληση για ζωή και τόση καταστροφή ταυτόχρονα. Είναι συγκλονιστικό. Τρομακτικές ήταν και οι 1.440 απώλειες σε 22 ημέρες επιθέσεων, εκ των οποίων το 1/3 ήταν παιδιά. Δουλεύουμε πολύ μαζί τους, για να ξεπεράσουν το τραύμα τόσης οδύνης και απώλειας, γιατί κάθε παιδί που συναντήσαμε στη Γάζα είτε έχασε ένα μέλος της οικογένειάς του, κάποιον γνωστό του, είτε έχει ένα συμμαθητή ορφανό».

* «Μια κοινωνία βυθισμένη στο πένθος» όπως μου είχε πει η ισραηλινή δημοσιογράφος Αμίρα Χας.

«Ακριβώς: σύμφωνα με έρευνα του ΟΗΕ πριν από τον πόλεμο, περισσότερα από ένα στα δύο παιδιά, το 56% των 840.000 παιδιών υπέφεραν από υπερβολικό άγχος, είχαν μετατραυματικές διαταραχές και αρκετά χρειάζονταν ιατρική βοήθεια. Πριν από τον πόλεμο. Σήμερα η κατάσταση αυτή έχει επιδεινωθεί...»

* Πώς επηρεάζει η οικονομική κρίση την ανθρωπιστική βοήθεια;

«Η κρίση χτυπάει τους φτωχούς πολύ σκληρά. Και τους πλήττει γρήγορα και παντού. Σε πολλές χώρες ένα είναι ξεκάθαρο: είναι οι φτωχοί αυτοί που δοκιμάζονται άσχημα, έχουν ένα επιπλέον φορτίο μαζί με τα υπόλοιπα προβλήματά τους. Σκέψου για ένα λεπτό τι θα κάνεις αύριο. Ισως είσαι σε αυτό το γραφείο, ίσως να μιλάς με κάποιον, αλλά ένα είναι σίγουρο, ότι μέσα στις επόμενες 24 ώρες περισσότερα από 30.000 παιδιά σε όλο τον κόσμο θα πεθάνουν από ασθένειες που γιατρεύονται. Και θα μπορούσαν να σωθούν αν είχαν καθαρό νερό, βασικές υγειονομικές συνθήκες, εκπαίδευση. Κατάσταση που δεν είναι καθόλου αναπόφευκτη».

* Τι μπορούμε να κάνουμε;

«Σύμφωνα με υπολογισμούς χρειαζόμαστε 11 δισ. δολάρια για να καθαρίσουμε το νερό και να εγκαταστήσουμε υγειονομικές συνθήκες, για να επιζήσουν αυτά τα 30.000 παιδιά που πεθαίνουν καθημερινά. Ομως ο κόσμος δεν διαθέτει αυτά τα χρήματα. Αντιθέτως, ξοδεύουμε περίπου 1,3 τρισ. σε στρατιωτικούς εξοπλισμούς. Αυτή είναι η μεγαλύτερη κρίση στον κόσμο: ότι τα χρήματα που θα μπορούσαμε να διαθέσουμε για να σώσουμε και να προστατεύσουμε ζωές και να τις εφοδιάσουμε με συνθήκες αξιοπρεπούς διαβίωσης τα δίνουμε για άλλους σκοπούς. Αντί να αντιμετωπίζουμε τη φτώχεια και την κλιματική αλλαγή, που έχει επιδεινωθεί τα τελευταία χρόνια προκαλώντας τρομακτικές φυσικές καταστροφές. Η βασικότερη κρίση όμως είναι ηθική: Θα μπορούσαμε να κάνουμε πολλά πράγματα αν υπήρχε λίγο περισσότερο ενδιαφέρον για τις λιγότερο προνομιούχες περιοχές».

«Η ισοπέδωση στη Γάζα δεν έχει προηγούμενο»

«Το ένα τρίτο από τους 1.440 νεκρούς ήταν παιδιά στις 22 μέρες των επιθέσεων»

Τη μισή ζωή από τα 41 του χρόνια την έχει περάσει δουλεύοντας με ανθρωπιστικές οργανώσεις σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης σε δεκάδες χώρες στον κόσμο.

Σήμερα εργάζεται στη διεθνή οργάνωση Action Aid. Επιδημίες, φυσικές καταστροφές, συρράξεις. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι ο γιατρός Ούνι Κρίσναν τα είχε δει όλα. Ομως όχι. Διότι τώρα ζει μία από τις πιο συγκλονιστικές του εμπειρίες.

* Ποια είναι αυτή;

«Αυτό που είδα όταν πήγα στη Γάζα. Εχω πάει σε περισσότερες από 30 περιοχές που δοκιμάζονταν σκληρά, αλλά πουθενά δεν είδα καταστροφή σε αυτό το μέγεθος, σε τόση μεγάλη έκταση. Αυτό που συμβαίνει εκεί σε προκαλεί να αντιδράσεις, να εξεγερθείς, να αγανακτήσεις. Κατεστραμμένα σχολεία, ιστορικά κτίρια, νοσοκομεία, δεν υπάρχει τίποτε όρθιο».

* Υπάρχει διαβάθμιση στη φρίκη;

«Αλλού η καταστροφή είναι συνήθως διασκορπισμένη: περιορίζεται σε μια περιοχή μιας αχανούς έκτασης ή χώρας. Η Γάζα είναι ένας μικρός τόπος με πάρα πολλά παιδιά και εκεί συμβαίνει μια τεράστια καταστροφή. Εχω δει τι προκαλούν οι τυφώνες, οι σεισμοί, στο Κογκό μπορεί να δεις να σκοτώνονται άνθρωποι μπροστά σου, αλλά ισοπέδωση σε τέτοιο βαθμό δεν έχω ξανασυναντήσει. Την ίδια στιγμή είναι αξιοθαύμαστος ο τρόπος που καταφέρνουν οι άνθρωποι να μην το βάζουν κάτω, να τα βγάζουν πέρα».

* Διηγείται ιστορίες ψυχικής δύναμης και κουράγιου που ξεπηδούν απ' τα χαλάσματα, αλλά και τους εφιάλτες που έχουν στοιχειώσει το μέλλον στη Γάζα:

«Βλέπεις παντού μπάζα και δεν υπάρχουν ούτε μπουλντόζες να τα απομακρύνουν ώστε να ξεκινήσει η ανοικοδόμηση. Και είναι εκεί, μέσα στα ερείπια, που μπορεί να δεις παιδιά που έχασαν και τα δυο τους πόδια, να πηγαίνουν σχολείο τρεις βδομάδες μετά τον τραυματισμό τους. Γιατί ξέρουν ότι πρέπει να συνεχίσουν. Κι ας μην έχουν ούτε κανονικές πατερίτσες, γιατί είναι πολλά -ακόμη και τα στοιχειώδη- που στερούνται λόγω του αποκλεισμού. Και δεν το πιστεύεις. Γι' αυτό είναι επιτακτική ανάγκη να επιτραπεί η ανεμπόδιστη πρόσβαση όχι μόνο σε μέλη ανθρωπιστικών οργανώσεων αλλά σε ανθρωπιστική βοήθεια και μέσα περίθαλψης. Είναι ζωτικής σημασίας».

Σε ένα άλλο σχολείο τα παιδιά είχαν φτιάξει στην αυλή, δίπλα από εκεί που γινόταν το μάθημα -γιατί το σχολείο είχε γκρεμιστεί- ένα μνημείο με την Ερυθρά Ημισέληνο (ο μουσουλμανικός «ερυθρός σταυρός»), «στολισμένο» με κουτιά που αναπαριστούσαν φάρμακα και όλα ήθελαν να γίνουν γιατροί. Ηταν ο φόρος τιμής τους στο συμμαθητή τους που σκοτώθηκε στις επιθέσεις και ήθελε να γίνει γιατρός.

- «Τα παιδιά ζουν με την αγωνία του επόμενου βομβαρδισμού, κοιμούνται με αυτήν, είναι στους εφιάλτες τους, ζουν με τον τρόμο ανάμεσα σε συνεχής επιθέσεις. Κι αυτή είναι μια από τις λιγότερο προβεβλημένες μορφές της κρίσης στη Γάζα. Δεν έχω συναντήσει ξανά τόση θέληση για ζωή και τόση καταστροφή ταυτόχρονα. Είναι συγκλονιστικό. Τρομακτικές ήταν και οι 1.440 απώλειες σε 22 ημέρες επιθέσεων, εκ των οποίων το 1/3 ήταν παιδιά. Δουλεύουμε πολύ μαζί τους, για να ξεπεράσουν το τραύμα τόσης οδύνης και απώλειας, γιατί κάθε παιδί που συναντήσαμε στη Γάζα είτε έχασε ένα μέλος της οικογένειάς του, κάποιον γνωστό του, είτε έχει ένα συμμαθητή ορφανό».

* «Μια κοινωνία βυθισμένη στο πένθος» όπως μου είχε πει η ισραηλινή δημοσιογράφος Αμίρα Χας.

«Ακριβώς: σύμφωνα με έρευνα του ΟΗΕ πριν από τον πόλεμο, περισσότερα από ένα στα δύο παιδιά, το 56% των 840.000 παιδιών υπέφεραν από υπερβολικό άγχος, είχαν μετατραυματικές διαταραχές και αρκετά χρειάζονταν ιατρική βοήθεια. Πριν από τον πόλεμο. Σήμερα η κατάσταση αυτή έχει επιδεινωθεί...»

* Πώς επηρεάζει η οικονομική κρίση την ανθρωπιστική βοήθεια;

«Η κρίση χτυπάει τους φτωχούς πολύ σκληρά. Και τους πλήττει γρήγορα και παντού. Σε πολλές χώρες ένα είναι ξεκάθαρο: είναι οι φτωχοί αυτοί που δοκιμάζονται άσχημα, έχουν ένα επιπλέον φορτίο μαζί με τα υπόλοιπα προβλήματά τους. Σκέψου για ένα λεπτό τι θα κάνεις αύριο. Ισως είσαι σε αυτό το γραφείο, ίσως να μιλάς με κάποιον, αλλά ένα είναι σίγουρο, ότι μέσα στις επόμενες 24 ώρες περισσότερα από 30.000 παιδιά σε όλο τον κόσμο θα πεθάνουν από ασθένειες που γιατρεύονται. Και θα μπορούσαν να σωθούν αν είχαν καθαρό νερό, βασικές υγειονομικές συνθήκες, εκπαίδευση. Κατάσταση που δεν είναι καθόλου αναπόφευκτη».

* Τι μπορούμε να κάνουμε;

«Σύμφωνα με υπολογισμούς χρειαζόμαστε 11 δισ. δολάρια για να καθαρίσουμε το νερό και να εγκαταστήσουμε υγειονομικές συνθήκες, για να επιζήσουν αυτά τα 30.000 παιδιά που πεθαίνουν καθημερινά. Ομως ο κόσμος δεν διαθέτει αυτά τα χρήματα. Αντιθέτως, ξοδεύουμε περίπου 1,3 τρισ. σε στρατιωτικούς εξοπλισμούς. Αυτή είναι η μεγαλύτερη κρίση στον κόσμο: ότι τα χρήματα που θα μπορούσαμε να διαθέσουμε για να σώσουμε και να προστατεύσουμε ζωές και να τις εφοδιάσουμε με συνθήκες αξιοπρεπούς διαβίωσης τα δίνουμε για άλλους σκοπούς. Αντί να αντιμετωπίζουμε τη φτώχεια και την κλιματική αλλαγή, που έχει επιδεινωθεί τα τελευταία χρόνια προκαλώντας τρομακτικές φυσικές καταστροφές. Η βασικότερη κρίση όμως είναι ηθική: Θα μπορούσαμε να κάνουμε πολλά πράγματα αν υπήρχε λίγο περισσότερο ενδιαφέρον για τις λιγότερο προνομιούχες περιοχές».

ΟΛΟΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΙΣΟΙ ΕΝΩΠΙΟΝ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ

ΕΠΕΣΤΡΕΨΕ για δεύτερη φορά στην Εισαγγελία Πρωτοδικών ο εισαγγελέας του Αρείου Πάγου Γ. Σανιδάς τη δικογραφία, που σχηματίστηκε από τη δεύτερη πολύμηνη εισαγγελική έρευνα, για την υπόθεση του Βατοπεδίου, αντί να τη στείλει στη Βουλή, όπως ορίζει το Σύνταγμα (άρθρο 86, παράγρ. 2).

ΔΙΕΥΚΟΛΥΝΕΙ αυτή η ενέργεια το κουκούλωμα του σκανδάλου του Βατοπεδίου, στο οποίο εμπλέκονται υπουργοί των κυβερνήσεων της Νέας Δημοκρατίας. Την έρευνα για την υπόθεση ενήργησαν οι εισαγγελείς Ευσταθία Σπυροπούλου και Π. Στραγάλης, οι οποίοι και κατέληξαν στην απόφαση ότι τη διερεύνηση θα πρέπει να συνεχίσει η Βουλή, διότι υπάρχουν ενδείξεις εις βάρος τέως και πρώην υπουργών.

ΚΑΤΟΠΙΝ αυτού διαβίβασαν τη δικογραφία στον προϊστάμενο της Εισαγγελίας Πρωτοδικών Κυρ. Καρούτσο, ο οποίος συμφώνησε με την άποψη των δύο εισαγγελέων και διαβίβασε τον φάκελο στον κ. Σανιδά, ο οποίος, όμως, επιμένοντας ότι δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία για να σταλεί στη Βουλή, τον επέστρεψε.

ΠΡΟΦΑΝΩΣ, ο κ. Σανιδάς ενήργησε κατά τη λαθεμένη εγκύκλιο του προκατόχου του κ. Δημ. Λινού, η οποία ορίζει, ότι οι αιτήσεις των εισαγγελικών Αρχών για άρση της ασυλίας βουλευτών (άρθρα 61 και 62 του Συντάγματος) «θα υποβάλλονται στον εισαγγελέα του Αρείου Πάγου, ο οποίος μετά από έλεγχο, διά του υπουργού Δικαιοσύνης, θα τις υποβάλλει στη Βουλή». Ορίζει, επίσης, την ίδια διαδικασία για «μηνύσεις, εγκλήσεις ή άλλα στοιχεία, τα οποία έχουν σχέση με αξιόποινες πράξεις υπουργών (άρθρα 86 του Συντάγματος και 1 και 4 του ν. 3126/03)».

ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ, όμως, είναι σαφές για τη διαδικασία που πρέπει να ακολουθείται στην περίπτωση που προκύπτουν στοιχεία για ποινικά αδικήματα για μέλη κυβέρνησης ή υφυπουργούς, κατά τη διενέργεια δίωξης, ανάκρισης, προανάκρισης, προκαταρκτικής ή διοικητικής εξέτασης. Τα στοιχεία «αυτά διαβιβάζονται αμελλητί στη Βουλή από αυτόν που ενεργεί την ανάκριση, προανάκριση ή εξέταση». Είναι ξεκάθαρο, ότι τα στοιχεία πρέπει να διαβιβάζονται αμέσως, κατευθείαν στη Βουλή, χωρίς να μεσολαβεί οποιαδήποτε κρίση δικαστικού λειτουργού.

Η ΛΑΘΕΜΕΝΗ εγκύκλιος του κ. Δημ. Λινού δεν δικαιολογεί την παραβίαση της διάταξης του άρθρου 86 του Συντάγματος. Και δεν απαλλάσσονται όσοι έχουν την εξουσία σήμερα. Θα μπορούσε ο προϊστάμενος της Εισαγγελίας Πρωτοδικών Κυρ. Καρούτσος, ενεργώντας σύμφωνα με το Σύνταγμα, να διαβιβάσει αμελλητί τη δικογραφία για το σκάνδαλο του Βατοπεδίου στη Βουλή, για να ξεκαθαριστεί, επιτέλους, αυτή η υπόθεση. Η Βουλή θα κρίνει αν «παραπλανήθηκαν υπουργοί» και όχι ο κ. Σανιδάς, που επιμένει σ' αυτήν την άποψη χωρίς να έχει το δικαίωμα κρίσης, σύμφωνα με τη σαφή διάταξη του Συντάγματος.

Ευρωβουλευτές και ολοκληρωτισμός

Συμβαίνει συχνά. Σημαντικές αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου μένουν άγνωστες, στα αζήτητα, υποτιμημένες. Και ας τις έχει λάβει το πιο δημοκρατικό όργανο -το μόνο εκλεγμένο- της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Κάτι επιπλέον. Μέσα στη γενική αδιαφορία, δεν πληροφορούμαστε ποια ήταν η στάση των Ελλήνων ευρωβουλευτών στην τάδε ή στη δείνα ψηφοφορία· τι ψήφισαν. Εχει ενδιαφέρον τι υπερψηφίζουν· όπως και τι καταψηφίζουν.

Θα αναφερθώ ευθύς αμέσως σε μια τέτοια περίπτωση. Πολύ πρόσφατη. Με τη σειρά όμως.

«Ευρωπαϊκή Συνείδηση και Ολοκληρωτισμός». Ετσι ονομάζεται το Ψήφισμα που υιοθέτησε την προηγούμενη εβδομάδα το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Με πολύ μεγάλη πλειοψηφία: 553 ευρωβουλευτές ψήφισαν υπέρ (44 κατά, 33 αποχές).

Το Ψήφισμα καταδικάζει απερίφραστα όλα τα εγκλήματα και τις μαζικές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που διέπραξαν τα ολοκληρωτικά καθεστώτα στην Ευρώπη στη διάρκεια του φρικαλέου 20ού αιώνα.

«Η Ευρώπη δεν θα ενωθεί ποτέ, εάν δεν μπορέσει να καταλήξει σε κοινή θεώρηση της Ιστορίας της. Δηλαδή εάν δεν αναγνωρίσει ως κοινή κληρονομιά τον ναζισμό και τον σταλινισμό -τα φασιστικά και τα κομμουνιστικά καθεστώτα-, εάν δεν διεξαγάγει έντιμο και ουσιαστικό διάλογο για τα εγκλήματα αυτών των καθεστώτων». Ετσι αναφέρει το σκεπτικό του Ψηφίσματος.

Αυτονόητα. Αυτονόητα και στοιχειώδη πράγματα. Σημειώστε επίσης ότι οι ευρωβουλευτές με αυτό το Ψήφισμα ζητούν να καθιερωθεί Ευρωπαϊκή Ημέρα Μνήμης (η 23η Αυγούστου) για τα θύματα όλων των ολοκληρωτικών και αυταρχικών καθεστώτων. Αυτονόητα; Ναι, αλλά όχι για όλους. Ας δούμε πώς ψήφισαν οι Ελληνες ευρωβουλευτές.

Στους 553 ευρωβουλευτές -Σοσιαλιστές, Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (Δεξιά), Φιλελεύθεροι, Πράσινοι κ.ά.- που υπερψήφισαν το Ψήφισμα δεν υπάρχει ούτε ένας Ελληνας.

Οι Ελληνες ευρωβουλευτές είτε το καταψήφισαν (ΚΚΕ, ΠΑΣΟΚ) είτε απείχαν (Ν.Δ.).

Το ΚΚΕ καταψήφισε. Καμία έκπληξη. Τι διαφορετικό περιμένει κανείς από ένα μονολιθικό σταλινικό κόμμα; Εξάλλου, τώρα, στο τελευταίο του συνέδριο ανέδειξε την πιο μαύρη περίοδο του σταλινισμού (1936-1939) ως την καλύτερη περίοδο οικοδόμησης του «σοσιαλισμού». Για το ΚΚΕ, μόνον ο ναζισμός διέπραξε εγκλήματα, ενώ ο σταλινισμός-κομμουνισμός υπήρξε ένα απέραντο και ειδυλλιακό Κλαμπ Μεντιτερανέ.

Η Νέα Δημοκρατία προτίμησε την αποχή. Γιατί; Διότι οι ευρωβουλευτές της υποστηρίζουν ότι «η αποτίμηση των ιστορικών γεγονότων αποτελεί αποκλειστικό έργο των ιστορικών» και όχι του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

Το ΠΑΣΟΚ καταψήφισε επίσης. Ολοι οι ευρωβουλευτές του. Τονίζουν, μάλιστα, με ανακοίνωσή τους, ότι τα ιστορικά γεγονότα πρέπει να τα ερμηνεύουν οι ιστορικοί και όχι οι πολιτικοί φορείς. Τονίζουν, ακόμη, ότι ο ναζισμός και ο σταλινισμός είχαν ουσιαστικές διαφορές. Τονίζουν, τέλος, ότι η καθιέρωση Ευρωπαϊκής Ημέρας Μνήμης για τα θύματα των ολοκληρωτικών και αυταρχικών καθεστώτων «εξομοιώνει κατά απαράδεκτο τρόπο δύο ανόμοια κομμάτια της Ιστορίας που το καθένα είχε διαφορετική αφετηρία και που για διαφορετικούς λόγους έχουν καταδικαστεί στη συνείδηση του Ευρωπαίου πολίτη».

Τι να πεις. Προφανώς, η Χάννα Αρεντ (περιορίζομαι στην υπεράνω υποψίας πολιτική φιλόσοφο), με την ανάλυσή της για το ολοκληρωτικό σύστημα και με τη σύγκριση του ναζισμού με τον σταλινισμό, «εξομοιώνει κατά απαράδεκτο τρόπο δύο ανόμοια κομμάτια της Ιστορίας»...

Τι να πεις. Πράγματι, ο ναζισμός και ο σταλινισμός είχαν διαφορετική αφετηρία. Αλλά και τόσα πολλά κοινά: κατέστρεψαν τον κοινωνικό ιστό, μετέτρεψαν τα άτομα (τους πολίτες) σε μάζες, χρησιμοποίησαν στο έπακρο την ωμή βία, στηρίχτηκαν στην προπαγάνδα και στην τρομοκρατία, δημιούργησαν σύστημα στρατοπέδων με εκατομμύρια θύματα και, απροκάλυπτα, επεδίωξαν την παγκόσμια κυριαρχία.

Τι να πεις. Οι πολιτικοί και τα κόμματα δεν μπορεί να κρύβονται πίσω από τους ιστορικούς, για να αποφύγουν να πάρουν θέση. Εάν είναι έτσι, τότε ας αφήσουμε την πολιτική στους ιστορικούς.

Γιατί όμως όλοι οι Ελληνες ευρωβουλευτές απέφυγαν το ψήφισμα της διπλής καταδίκης ναζισμού-σταλινισμού; Οχι επειδή δεν είναι ιστορικοί... Η στάση τους έχει σχέση με την κατάσταση στην Ελλάδα. Και ο κύριος λόγος είναι ο εξής: φοβούνται το πολιτικό κόστος.

Στην Ελλάδα, μπορείς να είσαι αντιαμερικανός, μπορείς να είσαι αντιιμπεριαλιστής, αντιδυτικός, αντιευρωπαίος, μπορείς να είσαι εναντίον της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Κανένα πρόβλημα. Ολα αυτά είναι πολύ αποδεκτά και πολύ προοδευτικά. Εάν όμως είσαι αντισταλινικός, υπάρχει πρόβλημα.

Περίεργη περίπτωση η χώρα μας. Γλίτωσε από τον κομμουνισμό (ευτυχώς δεν γίναμε Αλβανία), όχι όμως και από την ιδεολογική κυριαρχία των σταλινικών απολογητών του. Χίλια δυο παραδείγματα. Δεν τους περιποιεί τιμή, αλλά κάπως έτσι οι Ελληνες ευρωβουλευτές δεν θέλησαν να μπλέξουν με το Ψήφισμα και παρέπεμψαν το ζήτημα στους ιστορικούς...

ΥΓ. Ζακ Ντελόρ: «Μου προκαλεί θλίψη, όταν βλέπω τους Ευρωπαίους ηγέτες να υποκλίνονται στον Πούτιν και στον Μεντβέντεφ, καθένας για λογαριασμό του» (από την παρέμβασή του στην εκδήλωση Χρειαζόμαστε περισσότερη Ευρώπη, που έγινε στο Παρίσι, στις 30 Μαρτίου).

ΤΕΤΑ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 21/04/09

Διάλογος για τον κομμουνισμό

Ποιο νόημα έχει, σήμερα, η αναφορά στον κομμουνισμό; Μια συζήτηση στους κόλπους της ιταλικής ριζοσπαστικής αριστεράς

Κάτω από τον τίτλο της ιταλικής εφημερίδας «Il Manifesto» υπάρχει η φράση «κομμουνιστική ημερήσια εφημερίδα». Η πρόταση που διατύπωσαν ορισμένα από τα στελέχη της εφημερίδας να απαλειφθεί αυτή η φράση προκάλεσε μιαν ενδιαφέρουσα θεωρητικο-πολιτική συζήτηση, αποσπάσματα της οποίας παρουσιάζουμε στη συνέχεια.
* Ο Μάρκο Ντ' Εραμο έγραψε: «Το σοβαρό πρόβλημα, εξαιτίας του οποίου εγώ προσωπικά θα ήμουν υπέρ της απάλειψης της φράσης "κομμουνιστική εφημερίδα", είναι ένα πρόβλημα διανοητικής εντιμότητας. Το να τη διατηρούμε σημαίνει ότι απωθούμε το κεντρικό σημείο των δυσκολιών μας και των αδυναμιών μας. Το σημείο αυτό είναι το ότι κανείς από μας δεν γνωρίζει να πει πλέον με ακρίβεια σε τι έγκειται ο κομμουνισμός.

»Δικαιολογημένα καταγγέλλουμε τα κακά του καπιταλισμού, τη φρίκη που γεννάει ο νεοφιλελεύθερος φονταμενταλισμός της αγοράς, τις σφαγές του "ανθρωπιστικού ιμπεριαλισμού". Ας σηκώσει όμως το χέρι του όποιος ξέρει να απαντήσει στο ερώτημα: "με δυο λόγια, τι κοινωνία θέλετε;" όχι μόνον με αρνητικούς όρους (μια κοινωνία που δεν θα βασίζεται στο κέρδος, μια κοινωνία που δεν θα κάνει διακρίσεις, που δεν θα προκαλεί την ανισότητα μεταξύ των ανθρώπινων υπάρξεων, που δεν θα είναι άδικη όπως η σημερινή κ.λπ.).

»Γνωρίζουμε ότι ο καπιταλισμός δεν είναι το τέλος της ιστορίας (και θα κάνουμε το παν ώστε να μην είναι), αλλά οι εναλλακτικές λύσεις που είχαμε προτείνει έχουν συντριβεί. Κάποτε αρκούσε να μιλάμε για κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής, διευκρινίζοντας ότι δεν μας άρεσε το σοβιετικό γραφειοκρατικό μοντέλο.

»Σήμερα κανείς από μας δεν είναι σε θέση να προτείνει ένα ικανοποιητικό μοντέλο κοινωνικοποίησης, έστω και με ουτοπικούς όρους, παραγνωρίζοντας δηλαδή τη δυνατότητα άμεσης υλοποίησής του.

»Δεν διαθέτουμε πλέον ούτε και ένα πολιτικό μοντέλο. Σίγουρα η κοινοβουλευτική δημοκρατία είναι μια καταστροφή, αλλά η λαϊκή δημοκρατία ήταν πολύ χειρότερη. Και εκεί όπου εφαρμόζεται μια ριζοσπαστική δημοκρατία της βάσης τα αποτελέσματα είναι βάρβαρα.

»Το αποτέλεσμα είναι ότι όλα όσα προτείνει η εφημερίδα μας, αλλά και η λεγόμενη "ριζοσπαστική αριστερά", είναι πολύ πιο μετριοπαθή από όσα πρότειναν συνετοί ρεφορμιστές στη δεκαετία του 1960. Οι προτάσεις της "ριζοσπαστικής αριστεράς" ή είναι του τύπου "αντίσταση" ή είναι προοπτικές δειλού μεταρρυθμισμού.

»Ακόμα και στις πιο οργισμένες καταγγελίες μας, ο ορίζοντας που διαγράφουμε είναι στην καλύτερη περίπτωση ο ορίζοντας μιας βορειοευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας. Το πρόβλημα είναι ότι εφαρμόζουμε ένα διπλό κριτήριο. Από τη μια μεριά λέμε ότι η ήττα υπήρξε ιστορική, αλλά από την άλλη θεωρούμε ότι οι παλιές έννοιες (τάξεις, προλεταριάτο, τρόπος παραγωγής, υπεραξία) έχουν καλώς έτσι όπως είναι και μπορούν να χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα όπως χρησιμοποιούνταν πριν από σαράντα χρόνια.

»Σε αυτή την κατάσταση, η φράση "κομμουνιστική εφημερίδα" αποτελεί μόνον ένα (ευγενές) "φύλλο συκής", για να κρύβουμε την ανικανότητά μας να σκεφτόμαστε, να επινοούμε νέες έννοιες, να περιγράφουμε τον πλανήτη με μάτια που έχουν αφομοιώσει την κληρονομιά του Μαρξ, αλλά είναι σε θέση να ανοιχτούν σε έναν κόσμο σε μεγάλο βαθμό απροσδόκητο».

* Στην παρέμβασή της η Ροσάνα Ροσάντα σημείωσε: «Οταν δημιουργήσαμε το 1969 το "Μανιφέστο" ως κομμουνιστική εφημερίδα, δεν το κάναμε γιατί σχεδιάζαμε την κατάληψη των χειμερινών ανακτόρων, επειδή τότε ήμασταν οι μόνοι που λέγαμε: α) ότι ο κομμουνισμός δεν ήταν αυτό που υπήρχε στον υπαρκτό σοσιαλισμό, β) ότι ο υπαρκτός σοσιαλισμός θα είχε πολύ άσχημη κατάληξη, γ) ότι μια επανάσταση έπρεπε να είναι κοινωνική και όχι μόνον πολιτική. Υποστηρίζαμε ότι στη Δύση και έξω από αυτήν διεξαγόταν μια βαθιά σύγκρουση, τέτοια που αν δεν τροποποιούνταν ο συσχετισμός δυνάμεων ανάμεσα στο καπιταλιστικό κατεστημένο, κρατικό και ιδιωτικό, και στα παλιά και νέα υποκείμενα μιας ριζικής επαναστατικότητας, θα είχαμε μια σοβαρή οπισθοδρόμηση. Και έτσι έγινε.

»Το κατεστημένο στάθηκε ικανό όχι μόνο για καταπίεση αλλά και για αναδιοργάνωση, το σοβιετικό μπλοκ και τα κομμουνιστικά κόμματα διαλύθηκαν χωρίς να αφήσουν αξιόπιστη κληρονομιά και εκείνη η ώθηση για αλλαγή τσακίστηκε από την καταπίεση και από τα δικά της λάθη. Θα μπορούσαμε να λεγόμαστε "κομμουνιστική" εφημερίδα αν είχαμε αντιμετωπίσει τους λόγους της καταστροφής, επανεξετάζοντας τα παραδείγματα που δεν άντεξαν στη δοκιμασία και επιχειρώντας μια ανάλυση της παγκοσμιοποίησης (...)».

* Ο Βαλεντίνο Παρλάτο έγραψε: «Σύμφωνα με τον Μάρκο δεν είμαστε πλέον σε θέση να πούμε τι θα έπρεπε να είναι ο κομμουνισμός στους καιρούς μας. Θα ήθελα να υπενθυμίσω ότι ακόμη και το πιο γνωστό "Μανιφέστο", εκείνο του Μαρξ και του Ενγκελς, εξέφραζε κυρίως την άρνηση της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων και λίγο ασχολούνταν με το να ορίσει το μέλλον του υλοποιημένου κομμουνισμού. Και επειδή -ας μην ξεχνάμε τον Γκράμσι- ο κομμουνισμός, όταν υλοποιηθεί (έστω και διαφορετικά από αυτό που συνέβη στη δική μας εμπειρία), δεν είναι ο παράδεισος επί γης, τέλειος, ακίνητος και αιώνιος. Στον Μάρκο θα ήθελα να θυμίσω ότι ένα από τα πιο σημαντικά προϊόντα της ανθρώπινης κουλτούρας είναι ο μύθος του Σίσυφου, εκείνου που σπρώχνει ένα βράχο προς την κορυφή του βουνού και συνεχώς ξαναρχίζει να τον σπρώχνει, επειδή ο βράχος ξανακυλάει προς τα κάτω.

»Και θα ήθελα να αναφέρω ένα απόσπασμα του Καμί που λέει: "Η απλή πάλη για να ανέβει προς την κορυφή του βουνού αρκεί για να γεμίσει την καρδιά ενός ανθρώπου. Χρειάζεται να φανταστούμε έναν ευτυχισμένο Σίσυφο". Το "Μανιφέστο", ως "κομμουνιστική εφημερίδα", υπήρξε και θέλει ακόμα να είναι ένας ευτυχισμένος Σίσυφος». *

Από τον ΘΑΝΑΣΗ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 21/04/09

Συνεταιρισμοί: Και όμως κινούνται

Η απόφαση του δικαστηρίου για την καταδίκη των γαλάζιων κουμπάρων του καρτέλ γάλακτος σε 2,5 χρόνια φυλακή και η άσκηση έφεσης από μέρους τους, που τους άφησε ελεύθερους μέχρι να εκδικαστεί η υπόθεση της εκβίασης σε δεύτερο βαθμό, έβαλε την ταφόπετρα και στο τελευταίο εργαλείο ελέγχου των τιμών και προστασίας των καταναλωτών από την ακρίβεια που είχε απομείνει στον τόπο μας.
Δηλαδή στην Επιτροπή Ανταγωνισμού. Τα πρόστιμα που επιβάλλει ανατρέπονται ή συρρικνώνονται από τα δικαστήρια, κανένας παιδαγωγικός σκοπός δεν εκπληρώνεται από τη λειτουργία της. Αλλά και κανένα αποτρεπτικό αποτέλεσμα δεν έχει για τους επιτήδειους και τους κερδοσκόπους της αγοράς.

Τώρα με την απόφαση η Επιτροπή Ανταγωνισμού απαξιώνεται σχεδόν ολοκληρωτικά στα μάτια των πολιτών. Πώς να πείσει ότι οι αποφάσεις της θα εκτελεσθούν όταν καραμπινάτο αυτόφωρο αδίκημα, δηλαδή η σύμπηξη καρτέλ από τις μεγάλες γαλακτοβιομηχανίες της χώρας για να κρατηθούν οι τιμές των προϊόντων τους σε υψηλά επίπεδα, συνδεδεμένο με καραμπινάτη επίσης εκβίαση (απόπειρα την έκρινε το δικαστήριο) δεν οδηγεί κανέναν στη φυλακή;

Το θέμα δεν βρίσκεται στη δικανική κρίση. Βρίσκεται στην αδυναμία του κράτους να προστατεύσει τους πολίτες του. Επί 10 συναπτά έτη, από την εισαγωγή του ευρώ, η ακρίβεια θερίζει και κανείς από τους παράνομα πλουτίζοντες δεν καταβάλλει το τίμημα της αισχροκέρδειας.

Πολιτικά η κυβέρνηση Σημίτη έχασε υπό το βάρος και της ακρίβειας που δημιούργησε και της ασυδοσίας που άφησε στην αγορά. Η κυβέρνηση Καραμανλή ήρθε στην εξουσία με ψήφο διαμαρτυρίας κατά του ΠΑΣΟΚ, αλλά η ασυδοσία εξακολούθησε. Ο σημερινός υπουργός Οικονομίας Γιάν. Παπαθανασίου τοποθετήθηκε το 2004 υφυπουργός, αρμόδιος για την αγορά. Αλλά σε όσους φίλους και εχθρούς τού έλεγαν τότε να δραστηριοποιήσει τους ελεγκτικούς μηχανισμούς για να τιθασεύσει την αισχροκέρδεια, δήλωνε «άοπλος». Δεν διαθέτω, έλεγε, ούτε μηχανισμό ελέγχου των τιμών ούτε και σχετική νομοθεσία. Θα έπρεπε να δημιουργήσει και τα δύο, αλλά δεν το έπραξε. Μετατέθηκε στο υφυπουργείο Οικονομίας για να γίνει τώρα υπουργός. Το δύσκολο έργο ανέλαβε άλλος. Ποιος θυμάται τον Χρ. Φώλια που με τα 41 μέτρα του θα αντιμετώπιζε τον Αλή Μπαμπά και τους σαράντα κλέφτες της αφοράς; Ερασιτεχνισμοί, αναβολές, καθυστερήσεις, αποτυχία.

Ποιος μπορεί να σηκώσει κεφάλι στον Κερδώο Ερμή και τους αισχροκερδείς οπαδούς του; Ποιος θα περιορίσει δραστικά τον ρόλο των μεσαζόντων και την ασυδοσία των παραγωγών (βιομηχάνων, γεωργών, βιοτεχνών και κτηνοτρόφων); Υπάρχει ελπίς; Η δικαστική απόφαση προκάλεσε απογοητεύσεις. Αλλά και χαλυβδώσεις. Μια μορφή αγώνα ξεπηδά μέσα από δειλές στην αρχή συλλογικότητες. Τα μποϊκοτάζ για τον καφέ και παλιότερα για τα γάλατα άνω του 1 ευρώ δεν πρέπει βεβαίως να υποτιμηθούν. Εχουν όμως παροδικό και, φοβούμαστε, μόνον επικοινωνιακό χαρακτήρα. Η δοκιμασμένη αλλαγή των δομών στην αγορά έρχεται από το οργανωμένο συνεταιριστικό και καταναλωτικό κίνημα. Η προσπάθεια που άρχισε η ΓΣΕΕ είναι αξιοπρόσεκτη. Ιδρυσε τον Σύλλογο Κοινωνικής Οικονομίας και Κατανάλωσης για να συντονίσει συλλογικές μορφές οικονομικής δραστηριότητας σε δήμους, τοπικές ομάδες πολιτών και οργανώσεις εργαζομένων και ίδρυσε επίσης την Ενωση Καταναλωτών Ελλάδος ως εργαλείο παρέμβασης στην αγορά και ενημέρωσης. Δεν θα θέλαμε να γίνει άλλη μια καταναλωτική οργάνωση χωρίς ουσία. Και γι' αυτό θα ενισχύσουμε τις πρωτοβουλίες της.

Εκείνο, όμως, που μας έκανε εντύπωση ήταν η επιτυχημένη συνεργασία των κτηνοτρόφων στο χώρο της κτηνοτροφικής παραγωγής και εμπορίας. Δεν είναι μόνον το επίκαιρο του θέματος με τη σφαγή των αμνών και την τιμή τους στην αγορά. Ο κ. Πεβερέτος, ένας από τους εκπροσώπους του συνεταιριστικού κινήματος των κτηνοτρόφων και μέλος του Δ.Σ. της ΠΑΣΕΓΕΣ, αποκάλυψε ότι: Πρώτον, πέρσι πριν από το Πάσχα οι κτηνοτρόφοι των Ιωαννίνων συνεταιρίστηκαν, άνοιξαν κρεοπωλείο στα Γιάννινα (ή επέλεξαν ένα από τα υπάρχοντα), παρέκαμψαν τις ελληνοποιήσεις αμνοεριφίων, που βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη με στόχο να προσπορισθούν οι επιτήδειοι τη διαφορά τιμής, και εφοδίασαν την αγορά με φθηνότερα και ντόπια (σίγουρα) κρέατα.

Δεύτερον, ανάλογη συνεταιριστική κίνηση των κτηνοτρόφων έγινε φέτος στην Κρήτη. Οι συνεταιρισμένοι κτηνοτρόφοι -η ισχύς εν τη ενώσει- ήλθαν σε επαφή (άρα ανέπτυξαν και εμπορική δραστηριότητα και αποκόμισαν αυτοί το χονδρεμπορικό κέρδος) με την αλυσίδα σούπερ μάρκετ Καρφούρ, όπου πούλησαν 6.000 ντόπια αρνιά σε τιμή ικανοποιητική γι' αυτούς (γύρω στα 5,30 ευρώ το κιλό), η οποία δημιουργεί ευνοϊκές προϋποθέσεις για φθηνό αρνί στον καταναλωτή, γνωστής και μη αμφισβητούμενης προέλευσης.

Οι συλλογικές μορφές δραστηριότητας -που δεν ευημερούσαν στη χώρα μας -αρχίζουν να αναπτύσσονται, ίσως και με την πρόκληση της οικονομικής κρίσης. Και όμως (κάτι) κινείται, για να θυμηθούμε και τον Γαλιλαίο.

Κ. ΤΣΟΥΠΑΡΟΠΟΥΛΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 21/04/09

Αγαθονήσι: το Ελις Αϊλαντ των δυστυχισμένων

«Είναι κρίμα να μένουν άνθρωποι μούσκεμα χωρίς νερό και φαγητό καταμεσής του Αιγαίου. Οι περισσότεροι δεν έχουν ξαναδεί θάλασσα και πνίγονται στο ένα μέτρο»
Στο Αγαθονήσι, το φέρι μποτ της τοπικής γραμμής «Παναγία Σπηλιανή» έφτασε από τη Λέρο ύστερα από 4 ώρες και 30 λεπτά, μεταφέροντας 147 αλλοδαπούς και είδη πρώτης ανάγκης.
Στην προκυμαία, ελάχιστοι κάτοικοι, μια ομάδα στρατιωτών και οι νεοφερμένοι μετανάστες, φοβισμένοι. «Είμαστε λίγοι στην Κοινότητα και απασχολούμαστε με τα προβλήματα των λαθρομεταναστών, δεν μας δίνεται άλλη δυνατότητα», μας λέει με πικρία ένας από αυτούς.
Γ.ΔΑΜΑ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 17/04 /09

Αγωνιούν όμως «για τους πολλούς απελπισμένους που περιμένουν αβοήθητοι ένα 24ωρο στη βραχονησίδα (Νερονήσι)». Τους 147 τους συνόδευσαν ώς εδώ από τη Λέρο τρεις αστυνομικοί, αυτούς «από το ξερονήσι ποιος θα τους πάρει», μονολογεί κουνώντας το κεφάλι ο κοινοτάρχης Ευάγγελος Κόττερος. Και εξηγεί ότι στο Αγαθονήσι μόλις πρόσφατα πήγε λιμενικός. Οτι χρόνια παρακαλούσε κάθε φορά τους ψαράδες να τους παίρνουν από τα βράχια, «γιατί φοβούνται και αυτοί, έχουν ευθύνη αν κάποιος πνιγεί, αλλά εφόσον είναι αδύνατο να προσεγγίσει σκάφος του Λιμενικού στα βράχια, ας έχουν τουλάχιστον την επίβλεψη. Είναι κρίμα να μένουν άνθρωποι μούσκεμα, χωρίς νερό και φαγητό καταμεσής του Αιγαίου. Οι περισσότεροι δεν έχουν ξαναδεί θάλασσα και πνίγονται στο ένα μέτρο».

Στα 14 τ.χλμ. του Αγαθονησιού οι μόνοιμοι κάτοικοι δεν ξεπερνούν τους 100. Κτηνοτρόφοι, ψαράδες και συνταξιούχοι του ΟΓΑ. Με τους στρατιώτες και τους υπαλλήλους φτάνουν τους 150. Γύρω από το νησί βρίσκονται οι βραχονησίδες Κατσαλάνι, Πίτα Νερονήσι και Στρογγυλή. Οι βάρκες με τους λαθρομετανάστες άρχισαν να φτάνουν εδώ το 2002 και βγαίνουν στα ανατολικότερα σημεία. Πρώτα, έρχονταν Παλαιστίνιοι και σε μικρό αριθμό. Αλλά το 2007-2008 οι αλλοδαποί πρόσφυγες ήταν 4.702 και με άλλους 1.600 που εντοπίστηκαν σε βράχια της ευρύτερης περιοχής και μεταφέρθηκαν στην Πάτμο, όπου ανήκει διοικητικά το Αγαθονήσι, ξεπέρασαν τους 6.000.

Ρωτάμε τον κοινοτάρχη για τις περιπολίες:«Οι λιμενικοί περιπολούν, αλλά λόγω της πολύ μικρής απόστασης από τις τουρκικές ακτές και των πολλών βραχονησίδων, το πρόβλημα γίνεται μεγαλύτερο. Κι εδώ δεν υπάρχει υποδομή για να επιβιώσουν αυτοί οι άνθρωποι. Σήμερα 68 άνθρωποι κοιμούνται βρεγμένοι πάνω στα βράχια, είναι βέβαιο ότι σε μερικές ώρες θ' αρρωστήσουν. Επικοινωνώ καθημερινά με δεκάδες υπηρεσίες. Μήπως και βρω λύση για τη μεταφορά τους. Στην Πάτμο αρνούνται να τους δεχτούν. Κι εμείς βγάζουμε πτώματα. Τόσοι ξεψύχησαν, τόσοι...».

Τα γύρω νησιά δεν τους δέχονται;

Ολόκληρη την ημέρα, εγώ και οι κάτοικοι ασχολούμαστε με τους λαθρομετανάστες, λέει ο κοινοτάρχης στο Αγαθονήσι Ευάγγελος Κόττορος Ολόκληρη την ημέρα, εγώ και οι κάτοικοι ασχολούμαστε με τους λαθρομετανάστες, λέει ο κοινοτάρχης στο Αγαθονήσι Ευάγγελος Κόττορος «Υστερα από παρεμβάσεις της επάρχου Καλύμνου -έχουμε βλέπετε και την οικονομική κρίση-, δέχονται ορισμένους. Κάποιοι εστιάτορες και ξενοδόχοι ελπίζουν στην ευρωπαϊκή χρηματοδότηση. Ομως οι υπόλοιποι κάτοικοι αντιδρούν. Ζητούν να τους πάνε στο Κέντρο Υποδοχής Σάμου. Αλλά οι Σαμιώτες μετάνιωσαν που το έφτιαξαν, γιατί στέλνουν ομάδες 180 λαθρομεταναστών και όταν γεμίζει, οι αλλοδαποί γυρίζουν στους δρόμους. Τους τελευταίους που έφτασαν δεν τους δεχόταν κανένα γειτονικό νησί, τους έφεραν για μία νύχτα ξανά στα βράχια του Αγαθονησιού και την επομένη τούς μετέφεραν με δύο πλωτά του Λιμενικού στον Πειραιά».

Η καθημερινότητα στο νησί, ειδικά για τον κοινοτάρχη, είναι συνδεδεμένη με τους πρόσφυγες, αφού στη μεταφορά τους εμπλέκονται διάφορες υπηρεσίες. Για παράδειγμα, προκειμένου να μετακινηθούν στην Κάλυμνο, χρειάστηκε συνεννόηση με την έπαρχο και την Αστυνομία που ετοιμάζει τα χαρτιά, ενώ ο αστυνομικός διευθυντής για ν' αποφασίσει, έπρεπε να έχει τη σύμφωνη γνώμη του δημοτικού συμβουλίου Καλύμνου και να βρεθεί μεταφορικό μέσο.

Ζητάμε να μας πει πόσοι έρχονται. Ο κοινοτάρχης ξεφυλλίζει ένα ογκώδες βιβλίο. «Χάσαμε τον λογαριασμό. Στις 2 Μαρτίου, 44 άτομα. 24 Σομαλοί, 10 Παλαιστίνιοι, 10 Αφγανοί. 39 άνδρες, 5 γυναίκες. Στις 3 Μαρτίου, 31 άτομα, στις 9 Μαρτίου 28, στις 12 Μαρτίου 85 άτομα, στις 15.... Τότε ήρθε σκάφος του Λιμενικού ανοιχτής θαλάσσης, ύστερα από διαμαρτυρίες μας, και άρχισαν οι περιπολίες». Στις 16 Μαρτίου ήρθαν 53 άτομα, στις 17 ήρθαν 27, στις 29, 162 άτομα, συνεχίζει...

Ανάμεσα στους νεοεισελθέντες υπάρχουν ευπαθείς ομάδες: «Από τους 27 της 17ης Μαρτίου, 4 είναι παιδιά 8 μηνών, 3 ετών και 10, και τρεις είναι γυναίκες. Από τους 28 που ήρθαν στις 18 Μαρτίου, 4 είναι ανήλικα παιδιά και 4 γυναίκες. Και στους 24 που έφτασαν στις 20 του μήνα, όλοι Σομαλοί και Αφγανοί, περιλαμβάνονται έξι παιδιά και δύο γυναίκες. Συνολικά σε τρεις μήνες βγάλαμε από τη θάλασσα 877 άτομα, 900 με τους χθεσινούς», κάνει τον απολογισμό ο πρόεδρος της Κοινότητας.

Το πρόσωπό του αλλάζει έκφραση όταν αναφέρεται στους λιγοστούς κατοίκους. Συγκινείται. «Τους είδαν με μεγάλη συμπάθεια, τους έδωσαν τα ρούχα τους να ντυθούν. Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς είχαμε καταιγίδα. Μια βάρκα γεμάτη μετανάστες βγήκε στο Κουνελονήσι. Δεν το πήραμε χαμπάρι. Δύο μέρες με ραγδαία βροχή έμειναν στον βράχο. Βγήκε ένας ψαράς για ψάρεμα και τους έβγαλε, λιπόθυμους. Ο μοναδικός γιατρός του νησιού τούς περίμενε με φορτηγάκι στο λιμάνι. Μια γυναίκα, με το μωρό αγκαλιά, σωριάστηκε στην προκυμαία. Τραυματισμένοι, οι περισσότεροι με υποθερμία. Πάλευε ο γιατρός δύο μερόνυχτα και τους έσωσε. Τα περασμένα Χριστούγεννα η φουρτούνα έβγαλε άλλους που ήταν ξανά σε βάρκα στο Νερονήσι. Μ' ένα βαρέλι πλαστικό, κομμένο εγκάρσια, προσπάθησαν να πλησιάσουν στο Αγαθονήσι. Δύο μέτρα από την ακτή μας, βγάλαμε πνιγμένο ένα παλικάρι. Σύρος, 23 ετών. Πέρυσι, μια κοπέλα που προσπαθούσε να φτάσει κολυμπώντας, ξεψύχησε στα χέρια μας. Μιά άλλη πίσω της πνιγόταν λίγα μέτρα από την ακτή. Δεν προλάβαμε. Πολλές βάρκες ήταν γεμάτες παιδιά. Ετρεμαν, παγωμένα. Ενα παιδάκι στο λιμάνι έβγαλε τις κάλτσες, τα παπούτσια του και τους τα έδωσε».

Ο κοινοτάρχης βοηθάει και αυτός να μεταφερθούν τα είδη πρώτης ανάγκης που ήρθαν από τη Λέρο, στη μικρή αποθήκη που είναι και καταυλισμός. Είναι γεμάτη ζωοτροφές.«Εδώ κοιμούνταν», μας λέει. «Τώρα μόνο το δωμάτιο του αστυνομικού σταθμού υπάρχει άδειο. Ερχονται πολλοί, δεν χωράνε. Οταν ο άνθρωπος πεινάει μπορεί να ανοίξει και μερικά σπίτια για να φάει. Χτυπάνε τα παράθυρα ζητώντας βοήθεια. Τους δίνουμε τα ρούχα μας. Ο φούρναρης ζυμώνει παραπάνω ψωμί».

Η πόρτα του αστυνομικού σταθμού είναι ανοιχτή. Πάνω σε χαρτόκουτα, στο δάπεδο, κοιμούνται ένα τσούρμο νεοφερμένοι, οι περισσότεροι έφηβοι. Βρώμικοι, βρεγμένοι, πεινασμένοι. Ο μικρότερος σηκώνεται όρθιος. Μιλάει αγγλικά: «Από 'δώ είσαι; Ωραίο μέρος. Θα ήθελα να ζω εδώ. Αλλά θα πάω στην Αγγλία».

Πόσο χρονώ είσαι;

«Είμαι 15. Από το Αφγανιστάν. Πώς θα φύγω από 'δώ; Είναι δύσκολο;».

Δεν μπορείς να ταξιδέψεις χωρίς χαρτιά.

«Αν είχα χαρτιά, θα πήγαινα με το αεροπλάνο. Τώρα πές μου πώς θα φτάσω».

Οι υπόλοιποι είναι φίλοι σου;

«Ο Αφγανός είναι φίλος, με τον Παλαιστίνιο γνωριστήκαμε στην Τουρκία. Οι υπόλοιποι είναι στο Νερονήσι, σχεδόν δύο μέρες. Χωρίς νερό...».

Το «σημείο G» της θρησκευτικής πίστης βρίσκεται στον εγκέφαλο

Αμερικανοί επιστήμονες χάραξαν τον εγκεφαλικό «χάρτη» της θρησκευτικής πίστης, ενώ Ευρωπαίοι συνάδελφοί τους αποκωδικοποίησαν τον διάλογο με τον Θεό
Η πίστη σε ένα ή περισσότερα ανώτερα όντα είναι ένα διαχρονικό και πανανθρώπινο φαινόμενο. Ακόμη και σήμερα, την εποχή της απόλυτης κυριαρχίας της επιστήμης, το 95% του παγκόσμιου πληθυσμού δηλώνει ότι πιστεύει στην ύπαρξη μιας υπερφυσικής δημιουργικής δύναμης.
Η διαχρονικότητα και η καθολικότητα του φαινομένου της θρησκευτικής πίστης δεν θα μπορούσε να αφήσει αδιάφορους τους νευροεπιστήμονες, οι οποίοι άρχισαν να αναζητούν το «σημείο G» (God spot), δηλαδή μια περιοχή στον εγκέφαλο η οποία ευθύνεται για την εκδήλωση της θρησκευτικής μας συμπεριφοράς.

Αρχικά, ο Vilayanur Ramachandran, διάσημος νευρολόγος στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας-Σαν Ντιέγκο, υποστήριξε ότι εντοπίζεται στον κροταφικό λοβό, επειδή οι ασθενείς με κροταφική επιληψία ανέφεραν ότι είχαν έντονες θρησκευτικές εμπειρίες. Στην ίδια γραμμή σκέψης ο Michael Persinger από το Λαυρεντιανό Πανεπιστήμιο του Οντάριο προχώρησε στην κατασκευή μιας συσκευής που την ονόμασε «κράνος του Θεού», η οποία με τη βοήθεια ενός μαγνητικού πεδίου ερέθιζε τους κροταφικούς λοβούς προκαλώντας στα άτομα που τη φορούσαν τεχνητές υπερβατικές εμπειρίες.

Αντίθετα, ο Andrew Newberg, του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια, το εντόπισε στους βρεγματικούς λοβούς βασιζόμενος σε έρευνες με βουδιστές μοναχούς.

Ομως όλες αυτές οι ενδιαφέρουσες υποθέσεις καταρρίπτονται αν ισχύει η πιο πρόσφατη αμερικανική έρευνα, που δημοσιεύθηκε στα πρακτικά της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ (PNAS). Σύμφωνα με αυτή την έρευνα, στην οποία πρωταγωνιστικό ρόλο έχει και ο ελληνικής καταγωγής Δημήτρης Καπογιάννης, δεν υπάρχει ένα «κέντρο» της θρησκευτικής πίστης στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Αντίθετα, η πίστη σε ένα υπέρτατο ον είναι προϊόν της συνεργασίας πολλών περιοχών του εγκεφάλου μας, και μάλιστα των ίδιων ακριβώς περιοχών που ενεργοποιούνται όταν ένα άτομο έχει απέναντί του ένα άλλο άτομο και καλείται να αποκρυπτογραφήσει τις διαθέσεις και τις σκέψεις του διαμέσου των εκφράσεων του προσώπου του και της συμπεριφοράς του.

Οπως όμως διευκρινίζουν οι συγγραφείς του άρθρου, πρόθεσή τους δεν ήταν καθόλου να ανακαλύψουν τον Θεό μέσα στον εγκέφαλο, αλλά να κατανοήσουν τι συμβαίνει μέσα στον εγκέφαλο ενός ανθρώπου όταν αυτός σκέφτεται τον Θεό, είτε είναι πιστός είτε είναι άθεος. Για το σκοπό αυτό έθεσαν σε εξήντα εθελοντές -χριστιανούς, μουσουλμάνους, ιουδαϊστές αλλά και άθεους- ποικίλα ερωτήματα θεολογικής και ηθικής φύσεως και «παρατήρησαν» τις αντιδράσεις του εγκεφάλου τους με τη βοήθεια της λειτουργικής αξονικής τομογραφίας, μιας απεικονιστικής μεθόδου ικανής να «φωτογραφίζει» τις περιοχές του εγκεφάλου που ενεργοποιούνται κατά τη στιγμή της παρατήρησης.

Διαπίστωσαν έτσι ότι σε όλους τους εθελοντές ενεργοποιούνταν τα ίδια λίγο - πολύ νευρωνικά κυκλώματα, είτε ήταν πιστοί είτε άθεοι. Διαπίστωσαν επίσης ότι δεν ενεργοποιούνταν μία αλλά πολλές περιοχές του εγκεφάλου.

Ωστόσο, οι απόψεις των επιστημόνων διίστανται και όσον αφορά ένα άλλο ενδιαφέρον ζήτημα: αν δηλαδή η διαμόρφωση, στην πορεία της εξέλιξης του είδους μας, τέτοιων «μυστικιστικών» εγκεφαλικών δομών εξυπηρέτησε κάποια βιολογική σκοπιμότητα. Ορισμένοι εξελικτικοί βιολόγοι υποστηρίζουν ότι η φυσική επιλογή ίσως να ευνόησε τα άτομα με θρησκευτικές πεποιθήσεις, επειδή αυτά τα άτομα μπορούσαν να ανατρέξουν στα θρησκευτικά τους πιστεύω και κατάφεραν με τη βοήθειά τους να επιβιώσουν καλύτερα έναντι των ατόμων που δεν το έπραξαν.

Αλλοι πάλι πιστεύουν ότι η θρησκευτική πίστη είναι μια δευτερογενής συνέπεια της γενικότερης και εγγενούς «τάσης» του ανθρώπινου εγκεφάλου να «προτιμά» όσο το δυνατόν πιο συμπαγείς τρόπους ερμηνείας του κόσμου που τον περιβάλλει. Οπως σημειώνει ο επικεφαλής της έρευνας, καθηγητής Jordan Grafman: «Οταν οι γνώσεις μας για τον κόσμο που μας περιβάλλει είναι ελλιπείς, τότε μας δίνεται η δυνατότητα να πιστέψουμε στον Θεό. Οταν δεν διαθέτουμε μια επιστημονική εξήγηση για κάτι, τείνουμε να υιοθετούμε υπερφυσικές εξηγήσεις».

Το ότι δεν υπάρχουν στον εγκέφαλο μεμονωμένες δομές εξειδικευμένες στη θρησκευτική πίστη και πρακτική φαίνεται να επιβεβαιώνεται και από μια άλλη έρευνα, που έγινε αυτή τη φορά σε ευρωπαϊκό έδαφος. Σύμφωνα με την έρευνα αυτή, όταν προσευχόμαστε είναι σαν να συνομιλούμε με έναν φίλο μας.

Σε αυτό το ενδιαφέρον όσο και απρόσμενο συμπέρασμα κατέληξε ομάδα επιστημόνων από το πανεπιστήμιο του Aarhus στη Δανία, μελετώντας λεπτομερώς τις εγκεφαλικές αντιδράσεις είκοσι πιστών χριστιανών που προσεύχονταν στον Θεό. Η έρευνα επικεντρώθηκε μόνο στη χριστιανική πίστη και τα συμπεράσματά της δημοσιεύθηκαν αρχικά στο περιοδικό «Social Cognitive and Affective Neuroscience» και κατόπιν στο βρετανικό «New Scientist».

Παρατηρώντας, σε πραγματικό χρόνο, τον εγκέφαλο των εθελοντών μέσω της λειτουργικής αξονικής τομογραφίας, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι όταν ένα άτομο προσεύχεται ενεργοποιούνται οι ίδιες περιοχές που ενεργοποιούνται όταν συνομιλεί με έναν άλλο άνθρωπο, ενώ όταν απαγγέλλει μια προσευχή από μνήμης ενεργοποιούνται αποκλειστικά οι περιοχές που σχετίζονται με την ανάσυρση και επανάληψη απομνημονευμένων πληροφοριών. Σύμφωνα με τον επιστημονικό συντονιστή της έρευνας Uffe Schjodt, αυτό δείχνει σαφώς ότι δεν υπάρχει τίποτε το υπερβατικό ή υπερφυσικό στον τρόπο αυτό «επικοινωνίας» των ανθρώπων με τον Θεό.

Η έρευνα έγινε σε δύο στάδια, στο πλαίσιο των οποίων ζητήθηκε από τους εθελοντές να εκτελέσουν κάθε φορά μία «υπερβατική» και μία «κοσμική» ενέργεια. Στο πρώτο στάδιο οι εθελοντές έπρεπε να απαγγείλουν το «Πάτερ ημών» και κατόπιν ένα νανούρισμα. Στο δεύτερο στάδιο έπρεπε να απευθυνθούν στον Θεό αυτοσχεδιάζοντας μια δική τους προσευχή και στον Αγιο Βασίλη για να του ζητήσουν να εκπληρώσει μία επιθυμία τους.

Στο πρώτο στάδιο διαπιστώθηκε ότι και στις δύο περιπτώσεις ενεργοποιήθηκαν οι ίδιες περιοχές του εγκεφάλου, αυτές που συνδέονται με την επανάληψη και την εκφώνηση. Στο δεύτερο στάδιο του πειράματος, οι προσωπικές προσευχές ενεργοποίησαν ακριβώς εκείνες τις περιοχές του εγκεφάλου που έχει διαπιστωθεί ότι ενεργοποιούνται όταν οι άνθρωποι συνομιλούν πραγματικά μεταξύ τους. Αυτό υποδεικνύει ότι για τους εθελοντές ο Θεός ήταν ισοδύναμος με ένα υπαρκτό πρόσωπο με σάρκα και οστά, ενώ ο Αγιος Βασίλης ανήκε στην κατηγορία των φανταστικών πλασμάτων. *
ΣΠ. ΜΑΝΟΥΣΕΛΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 17/04/09

Ο μύθος της ψηφιακής δημοκρατίας

Η ανακάλυψη του Ιντερνετ θα αποδεικνυόταν περισσότερο σημαντική για τη δημοκρατία από ό,τι η ανακάλυψη της τυπογραφίας. Ηταν απλώς η προσδοκία που επηρέαζε την αντίληψη, μέσα στην ευφορία της περασμένης δεκαετίας; Αυτό μοιάζει να πιστεύει ο Ματ Χάιντμαν, που υπογράφει την πιο ενδιαφέρουσα μελέτη γύρω από τη σχέση του Ιντερνετ με τους χρήστες του και τον εκδημοκρατισμό της πολιτικής.

Ματ Χάιντμαν

Η ανακάλυψη του Ιντερνετ θα αποδεικνυόταν περισσότερο σημαντική για τη δημοκρατία από ό,τι η ανακάλυψη της τυπογραφίας. Ηταν απλώς η προσδοκία που επηρέαζε την αντίληψη, μέσα στην ευφορία της περασμένης δεκαετίας; Αυτό μοιάζει να πιστεύει ο Ματ Χάιντμαν, που υπογράφει την πιο ενδιαφέρουσα μελέτη γύρω από τη σχέση του Ιντερνετ με τους χρήστες του και τον εκδημοκρατισμό της πολιτικής.

Παραδέχεται ότι χαλάει το πάρτι, αλλά δεν έχει επιλογή: Ολα τα στοιχεία της έρευνάς του γύρω από την επίδραση του Ιντερνετ στην πολιτική αποδεικνύουν ότι μέχρι στιγμής δεν έχουν υλοποιηθεί οι ελπίδες που καλλιεργήθηκαν τη δεκαετία του '90. Στο νέο βιβλίο του με τον εύγλωττο τίτλο «The Myth of Digital Democracy» (Ο Μύθος της Ψηφιακής Δημοκρατίας) ο Χάιντμαν, που διδάσκει Πολιτικές Επιστήμες στο Πανεπιστήμιο της Αριζόνα, εξετάζει κατά πόσο τελικά το Ιντερνετ ήρθε να ανακατέψει την τράπουλα της πολιτικής επιρροής - στις ώριμες δυτικές δημοκρατίες. Αλλαξαν οι ισορροπίες ανάμεσα στις παραδοσιακές πολιτικές ελίτ και το προβεβλημένο ως κίνημα -που δεν υπήρξε ποτέ κίνημα- των μπλόγκερ, δηλαδή των πολιτών που δεν είχαν καμιά πρόσβαση στην εξουσία; Απέκτησαν φωνή εκείνοι που δεν είχαν; Κι αν είναι έτσι, ποιος τους ακούει; Αυξήθηκε ο αριθμός των ανθρώπων που ενδιαφέρονται και ασχολούνται με τον δημόσιο βίο; Συνδέεται η επανάσταση του Ιντερνετ με την πολιτική αφύπνιση;

Η έρευνά σας έχει στόχο να καταρρίψει τον μύθο της ψηφιακής δημοκρατίας -θα μας περιγράψετε αυτό τον μύθο;

«Πολύ συνοπτικά, η έρευνά μου θέλει να αποδείξει ότι το Ιντερνετ είναι πάρα πολύ σημαντικό για τη δημοκρατία, αλλά όχι απαραιτήτως με τον τρόπο που πολλοί από εμάς φαντάζονταν. Η κυρίαρχη προσδοκία ήταν ότι το Ιντερνετ θα γινόταν το όργανο για να εκδημοκρατιστεί η πολιτική συνολικά. Πρώτα απ' όλα, υποτίθεται ότι θα επέτρεπε στους πολίτες να αντικαταστήσουν τις μεγάλες επιχειρήσεις των μέσων ενημέρωσης, πλήττοντας ταυτόχρονα τον συγκεντρωτισμό στον χώρο των μίντια. Επειτα θα άνοιγε τη δημόσια συζήτηση σε ευρύτερα στρώματα και περισσότερους πολίτες, δίνοντας άπλετο χώρο σε όλες τις φωνές, χωρίς διακρίσεις. Θα προέκυπτε ένα δημοκρατικό πολιτικό φόρουμ, όπου οι παραδοσιακά κυρίαρχες ελίτ θα έχαναν μεγάλο κομμάτι της δύναμής τους. Υπήρχε επίσης η αίσθηση ότι, εφόσον όλο και περισσότεροι άνθρωποι θα είχαν όλο και φθηνότερη πρόσβαση στην ενημέρωση, θα καταλήγαμε όλοι να είμαστε πιο ενημερωμένοι από ποτέ γύρω από την πολιτική. Επίσης, εφόσον το Ιντερνετ θα καθιστούσε ευκολότερη τη συμμετοχή στην πολιτική, τόσο περισσότεροι θα συμμετείχαν».

Ετσι έγινε; Τα στοιχεία που συγκεντρώσατε τι δείχνουν;

«Δείχνουν ότι η αλήθεια είναι πολύ πιο περίπλοκη. Δείχνουν ότι πρέπει να προϋπάρχει το ενδιαφέρον του πολίτη για την πολιτική. Οπωσδήποτε πολλοί θα διαφωνήσουν, αλλά είμαι πεπεισμένος ότι, αν κάποιος βαριέται την πολιτική, η ευκολότερη, γρηγορότερη και φθηνότερη πρόσβαση στην ενημέρωση δεν αρκεί για να του προκαλέσει το ενδιαφέρον. Από την άλλη, όταν το ενδιαφέρον υφίσταται, βλέπουμε πόσες δυνατότητες ανοίγονται για τους ανθρώπους που θέλουν να συμμετέχουν στην πολιτική, ή για ομάδες πίεσης, που χάρη στο Ιντερνετ μπορούν να εργάζονται πιο αποτελεσματικά, για τους ακτιβιστές. Αλλά δεν είναι αλήθεια ότι το Ιντερνετ προκάλεσε καμιά σοβαρή τομή στον τρόπο με τον οποίο οι πολίτες σχετίζονται με την πολιτική γενικότερα».

Η υπόσχεση ήταν ότι το Ιντερνετ είναι εγγενώς δημοκρατικό, άρα δεν μπορεί παρά να λειτουργεί προς την κατεύθυνση δημιουργίας πιο πολυφωνικών, δημοκρατικών κοινωνιών. Λέτε ότι η υπόσχεση δεν εκπληρώνεται;

«Θα δίσταζα να συνηγορήσω με τη διαδεδομένη, το γνωρίζω, άποψη ότι το Διαδίκτυο είναι από τη φύση του οτιδήποτε. Δεν έχει νόημα να συζητάει κανείς για την τεχνολογία ερήμην της κοινωνίας και των ξεχωριστών προσώπων που τη χρησιμοποιούν. Με αυτή την έννοια, είναι βέβαιο ότι το Ιντερνετ είναι σε θέση να προσφέρει πολλές ευκαιρίες επικοινωνίας και οργάνωσης μεταξύ των πολιτών, αλλά σήμερα έχουμε τα στοιχεία που αποδεικνύουν ότι αυτή η τάση δεν συνεπάγεται απαραιτήτως περισσότερο συνειδητούς ή ενημερωμένους πολίτες. Σχετικά, πάλι, με τον δημόσιο διάλογο, είναι αλήθεια ότι μετά το πέρασμα στον κυβερνοχώρο παρατηρούμε πολλές αλλαγές, άλλες φορές προς το καλύτερο κι άλλες όχι. Αν δούμε τα πολιτικά μπλογκ, θα διαπιστώσουμε ότι η τεράστια πλειονότητα των αναγνωστών συρρέει στα ίδια, ελάχιστα, διάσημα πολιτικά μπλογκ, όπως είναι το Huffington Post. Εκεί διεξάγονται οι συζητήσεις με τη μεγαλύτερη συμμετοχή».

Οι άνθρωποι που γράφουν -ακόμη και- στα διάσημα πολιτικά μπλογκ δεν είναι οι κυρίαρχοι των παραδοσιακών μέσων ενημέρωσης.

«Αλλά δεν είναι και αυτό που θα χαρακτηρίζαμε καθημερινοί άνθρωποι. Ναι, πράγματι, οι πιο πετυχημένοι μπλόγκερ δεν προέρχονται από την παραδοσιακή ελίτ, αλλά ακόμη κι έτσι... Θέλω να πω ότι, αντί να περιορίσει τις ανισότητες όσον αφορά την απήχηση των απόψεων, το Ιντερνετ βοήθησε στην ανάδειξη μιας νέας πολιτικής ελίτ. Γενικώς ευνόησε περισσότερο τις πολιτικές ελίτ. Θα έφερνα σαν παράδειγμα την καμπάνια του Ομπάμα, γιατί φωτίζει από πολλές απόψεις τον τρόπο με τον οποίο το Ιντερνετ μπορεί να επηρεάζει την πολιτική συμμετοχή των πολιτών. Πρέπει, λοιπόν, να πούμε ότι το Διαδίκτυο έδωσε την ευκαιρία σε περισσότερους ανθρώπους από ποτέ να πάρουν μέρος στην προεκλογική εκστρατεία, βοήθησε τους πολίτες να οργανωθούν, να συζητήσουν, να θέσουν ερωτήματα και να ζητήσουν απαντήσεις. Αρα, από αυτή την άποψη, συνέβαλε στον εκδημοκρατισμό της πολιτικής. Μπορούμε, όμως, να κοιτάξουμε την επιτυχημένη χρήση του Ιντερνετ από διαφορετική γωνία - τότε θα διαπιστώσουμε πόσο ωφελήθηκαν τα μέλη μιας ελίτ, οι άνθρωποι που για πρώτη φορά είχαν τη δυνατότητα να βρεθούν τόσο κοντά στους ψηφοφόρους, να συγκεντρώσουν εθελοντές, να ζητήσουν υποστήριξη».

Από την άλλη, στην αρχή της προεκλογικής εκστρατείας για το χρίσμα των Δημοκρατικών, αν κάποιος ανήκε στην πολιτική ελίτ, αυτή ήταν η Χίλαρι Κλίντον και όχι ο Ομπάμα. Θέλω να πω ότι, τελικά, το Ιντερνετ λειτούργησε υπέρ του αουτσάιντερ.

«Ετσι είναι. Ξέρετε, αυτό έχει ενδιαφέρον - όλα τα στοιχεία μέχρι σήμερα δείχνουν ότι το Ιντερνετ τείνει να αποδεικνύεται πολύ περισσότερο αποτελεσματικό για τα νέα πρόσωπα της πολιτικής, παρά για εκείνους που θα χαρακτηρίζαμε κατεστημένο. Γιατί συμβαίνει αυτό; Ακόμη δεν έχουμε ολοκληρωμένη εικόνα, αλλά αναγνωρίζουμε κάποιους παράγοντες... Στην περίπτωση του Ομπάμα είδαμε ότι οι περισσότεροι μπλόγκερ και οι αναγνώστες των πολιτικών μπλογκ έκλιναν από την πρώτη στιγμή υπέρ του Μπαράκ Ομπάμα, που ήταν ο προοδευτικός κοινωνικά υποψήφιος. Εχει παρατηρηθεί ότι οι χρήστες του Διαδικτύου, που δείχνουν ενδιαφέρον για την πολιτική, τείνουν να είναι περισσότερο φιλελεύθεροι. Τα στοιχεία που μέχρι σήμερα έχουμε μάς οδηγούν στο συμπέρασμα ότι οι κοινωνικά φιλελεύθεροι πολίτες -όποιο κόμμα και αν ψηφίζουν- κάνουν μεγαλύτερη χρήση του Ιντερνετ, είτε για να διαβάσουν πολιτικά άρθρα είτε για να γράψουν και να συζητήσουν γύρω από την πολιτική. Ωστόσο, οι πολίτες που είναι πολιτικά δραστήριοι online, δεν είναι αντιπροσωπευτικοί του εκλογικού σώματος offline -είναι συνήθως άνθρωποι υψηλής μόρφωσης, με αυξημένο ενδιαφέρον για τη δημόσια ζωή».

Δεν συμφωνείτε με την περίφημη ρήση του Νταν Γκίλμορ ότι «το Ιντερνετ έδωσε φωνή σε όσους αισθάνονταν ότι δεν είχαν»;

«Εξαρτάται... Οπωσδήποτε υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που αισθάνονται ότι έχουν ανάγκη να δημοσιοποιήσουν τις σκέψεις τους. Πριν από το Ιντερνετ αυτό δεν ήταν εφικτό. Αλλά δεν θα έλεγα ότι στον χώρο της πολιτικής έχει παρατηρηθεί καμιά επαναστατική αλλαγή ως προς το ποιες κατηγορίες πολιτών ακούγονται περισσότερο. Οπωσδήποτε μπορούν να μιλήσουν, ναι. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι θα ακουστούν και από περισσότερους ανθρώπους. Βασικά, θα ακουστούν από εκείνους που θα τους αναζητήσουν, γιατί ενδιαφέρονται να τους ακούσουν. Κατά τα άλλα, η πολιτική συζήτηση online παραμένει συγκεντρωμένη στα λίγα διάσημα μπλογκ που λέγαμε. Αυτά επισκέπτεται η πλειονότητα των χρηστών».

Δηλαδή η διαδικτυακή συμπεριφορά μας με έναν τρόπο ακυρώνει τις ευκαιρίες που μας δίνει το Ιντερνετ για πλουραλισμό απόψεων;

«Γενικώς ναι, κι αυτό δεν αφορά μόνο τα πολιτικά μπλογκ. Από τη στιγμή που κάποια συγκεκριμένα ελάχιστα σάιτ καταφέρουν να βρεθούν στην κορυφή των προτιμήσεων και να συγκεντρώνουν τον μεγαλύτερο αριθμό επισκεπτών, τείνουν να παραμείνουν εκεί σχεδόν για πάντα, είτε πρόκειται για σάιτ δημοπρασιών είτε για βιβλιοπωλεία, είτε για μπλογκ με κουτσομπολιά του Χόλιγουντ. Ας πάρουμε για παράδειγμα το ηλεκτρονικό βιβλιοπωλείο amazon. Θα περίμενε κανείς ότι θα υπήρχε τεράστιος ανταγωνισμός. Και υπάρχει - ένα σωρό μικρά σάιτ πουλάνε βιβλία. Ομως το amazon ξοδεύει εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια τον χρόνο για να βελτιώσει τόσο τις υποδομές τού σάιτ όσο και το περιεχόμενο και τις υπηρεσίες που παρέχει. Ταυτόχρονα έχει καταφέρει να προκαλέσει τη δημιουργία μιας κοινότητας γύρω από το amazon. Να κάτι που βλέπουμε ότι έχει μεγάλη σημασία και στον χώρο των πολιτικών ηλεκτρονικών τόπων. Οσο περισσότερους αναγνώστες κρατούν ανοίγοντας και καλλιεργώντας συζητήσεις τόσο αυξάνουν την αξία τους».

Στην έρευνά σας αποδίδετε σημαντικό μερίδιο της ευθύνης στην ίδια την αρχιτεκτονική του Ιντερνετ.

«Ας αναρωτηθούμε πώς καταλήγουμε στα σάιτ που καταλήγουμε. Είτε μέσα από τα links, τα οποία αναπόφευκτα προάγουν την υπερσυγκέντρωση σε λίγα συγκεκριμένα σάιτ, είτε μέσα από τις μηχανές αναζήτησης. Ολοι γνωρίζουμε πόσο συγκεντρωτική είναι η αγορά των μηχανών αναζήτησης. Στις ΗΠΑ η Google πραγματοποιεί το 70% των αναζητήσεων. Ο τρόπος που η Google βρίσκει αποτελέσματα βασίζεται, μεταξύ άλλων, και στην τακτική της να τείνει να σε κατευθύνει προς τα σάιτ που ήδη έχεις επισκεφθεί δυο-τρεις φορές. Σε διευκολύνει να επιστρέψεις σε οικείους τόπους. Η δημοφιλέστερη μηχανή αναζήτησης συμμετέχει στις αποφάσεις μας γύρω από το τι θα διαβάσουμε και με ποιους θα επικοινωνήσουμε. Αλλά εν γνώσει μας και με ισχυρά ανταλλάγματα. Η Google αληθινά φέρνει στην κορυφή των αποτελεσμάτων εκείνα τα σάιτ -εμπορικά, πολιτικά, δημοσιογραφικά- που είναι καλύτερα από άποψη παραγωγής. Στα μέσα της δεκαετίας του '90, υπήρχε η μηχανή αναζήτησης Alta Vista, η οποία όμως έκανε πολύ κακή δουλειά, γιατί τα αποτελέσματα προέκυπταν εντελώς τυχαία και συχνά ανέβαζε στην κορυφή σάιτ πολύ φτωχά από άποψη ποιότητας. Δεν έχει νόημα να λέμε αν είναι καλή ή όχι η κυριαρχία της Google στον χώρο. Μπορούμε να πάρουμε απόφαση ότι δεν θα εξαφανιστεί και κυρίως ότι όσοι θέλουν μεγαλύτερη ορατότητα θα χρειαστεί να αντιμετωπίσουν τα μπλογκ τους με υπευθυνότητα και επαγγελματισμό. Στον χώρο των πολιτικών μπλογκ αυτό σημαίνει ότι οι συντάκτες πρέπει να καταλάβουν ότι φέρουν ευθύνη για την ποιότητα του πολιτικού περιεχομένου που κυκλοφορεί στον κυβερνοχώρο».

Τη στιγμή που σχεδόν όλα τα πολιτικά σάιτ παραπέμπουν μέσω των συνδέσμων τους (links) σε ηλεκτρονικούς τόπους με παρόμοιες πολιτικές θέσεις, δεν περιορίζονται οι ευκαιρίες να έρθει κάποιος σε επαφή με απόψεις διαφορετικές από τις δικές του;

«Θα έλεγα ότι πράγματι εδώ υπάρχει ένα πρόβλημα, γιατί δεν θα βρεις εύκολα πολιτικό μπλογκ που μέσω link σε παραπέμπει στην αντίθετη άποψη. Με αυτή την έννοια, ούτε η πόλωση καταπολεμάται ούτε η ελευθερία της σκέψης προάγεται. Από την άλλη, δεν έχουμε φτάσει στο στάδιο όπου η πλειονότητα των πολιτών ενημερώνεται κυρίως από μπλογκ. Το συντριπτικά μεγαλύτερο κομμάτι της πίτας της ενημέρωσης εξακολουθούν να το έχουν παραδοσιακά μέσα όπως το CNN και οι "Ν.Υ. Times". Ξέρετε, η αναγνωσιμότητα της ηλεκτρονικής έκδοσης της εφημερίδας δεν έχει πέσει - αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχει σοβαρά οικονομικά προβλήματα. Καλό είναι να θυμόμαστε ότι ο εκδημοκρατισμός της πολιτικής στην εποχή μας συνδέεται περισσότερο από οτιδήποτε άλλο με την κρίση της ερευνητικής δημοσιογραφίας. Να ποια είναι η ανησυχία όσων ενδιαφέρονται για την υγεία της δημοκρατίας - η ερευνητική δημοσιογραφία κοστίζει, αλλά χωρίς αξιόπιστη, σε βάθος ενημέρωση για τη δημόσια ζωή, γινόμαστε όλο και λιγότερο ικανοί να παρακολουθήσουμε την πολιτική, είτε online είτε offline». *
ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 17/04/09