Ο Ρίτσαρντ Φρίμαν θεωρείται αυθεντία στα Οικονομικά της Εργασίας. Διδάσκει στο Χάρβαρντ, είναι συν-διευθυντής του προγράμματος «Εργασία και Εργασιακός Βίος» στη Νομική Σχολή του Χάρβαρντ και διευθυντής του προγράμματος «Μελέτες για την Εργασία» στο Εθνικό Γραφείο Οικονομικής Ερευνας.
* Συνεργάζεται επίσης με το Κέντρο Οικονομικής Αποδοτικότητας του Λονδίνου και είναι επισκέπτης καθηγητής στη Σχολή Οικονομικών του Λονδίνου.
*Εχει δημοσιεύσει 35 βιβλία και περισσότερα από 300 επιστημονικά άρθρα, τα οποία έχουν μεταφραστεί σε δεκάδες γλώσσες και είναι μέλος της Αμερικανικής Ακαδημίας Γραμμάτων και Επιστημών.
* Η ευελιξία της αμερικανικής αγοράς εργασίας θεωρείται μία από τις αιτίες της υπεροχής των ΗΠΑ έναντι της ευρωπαϊκής οικονομίας. Αποτελεί αυτό μια σωστή αξιολόγηση;
- Η ευελιξία της αμερικανικής αγοράς εργασίας έχει μεγάλες αρετές όταν η οικονομία πορεύεται καλά και μοιράζει πολύ καλύτερα την ανεργία ανάμεσα στους εργαζομένους (εννοώ μικρές περιόδους ανεργίας ανάμεσα σε πολλούς ανθρώπους αντί για μεγάλες περιόδους ανεργίας ανάμεσα σε λίγους, όπως συμβαίνει στις περισσότερες χώρες της Ε.Ε.) απ' όσο η αγορά εργασίας στην Ε.Ε. Αλλά εμπεριέχει μεγάλους κινδύνους όταν η απόδοση της οικονομίας είναι φτωχή. Πολλοί άνεργοι αμερικανικοί εργάτες θα μείνουν χωρίς επιδόματα ανεργίας. Κινδυνεύουν να χάσουν την ιατρική τους περίθαλψη. Οι περισσότεροι εργαζόμενοι δεν έχουν κανέναν τρόπο να διαπραγματευτούν με τους εργοδότες τους για εναλλακτικές λύσεις στις απολύσεις και οι περισσότεροι απ' αυτούς δεν λαμβάνουν ποτέ καμιά ειδοποίηση ότι ο εργασιακός χώρος τους θα κλείσει, έτσι ώστε να μπορούν να αρχίσουν να ψάχνουν για άλλη δουλειά. Ο καλύτερος τρόπος να σκεφτεί κανείς για τη διαφορά που υπάρχει μεταξύ των δύο αγορών εργασίας είναι ο εξής: η Ε.Ε. αγοράζει ασφάλεια ενάντια στην οικονομική καταστροφή, ενώ οι ΗΠΑ δεν το κάνουν. Με δεδομένο ότι οι οικονομικές καταστροφές δεν εμφανίζονται τακτικά, η αγορά εργασίας των ΗΠΑ έχει καλύτερη απόδοση στην απασχόληση από την αγορά εργασίας στην Ε.Ε., αλλά δεν ισχύει το ίδιο και με τους μισθούς. Αλλά, τώρα, που η οικονομική καταστροφή χτύπησε για τα καλά, οι αμερικανοί εργαζόμενοι θα υποφέρουν πολύ περισσότερο από τους ευρωπαίους εργαζόμενους».
* Σύμφωνα με τις μελέτες σας η ευέλικτη μορφή εργασίας είναι ένας καλός τρόπος για να μειωθεί η φτώχεια;
- Στο βαθμό που ευελιξία της εργασίας σημαίνει ότι οι εργοδότες ελέγχουν το χώρο εργασίας και δεν απαιτείται να διαβουλεύονται με τους εργαζομένους για αλλαγές, ένα τέτοιο καθεστώς στην αγορά εργασίας μπορεί να μειώσει τη φτώχεια και να βελτιώσει τους μισθούς μόνο όταν η οικονομία βρίσκεται σε κατάσταση πλήρους απασχόλησης. Για την περίπτωση των ΗΠΑ, όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι σε μια αγορά εργασίας που δεν υπάρχουν θεσμοί για να αμβλύνουν τη δύναμη της διοίκησης των επιχειρήσεων, τα κέρδη από την οικονομική ανάπτυξη διανέμονται προς τα διοικητικά στελέχη και ένα μικρό αριθμό καλά καταρτισμένων εργαζομένων. Αλλά όχι προς τον κύριο όγκο των εργαζομένων. Η φτώχεια στις ΗΠΑ παραμένει στα ίδια επίπεδα με το '60, παρά τα σαράντα χρόνια αύξησης στο κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Οι πραγματικοί μισθοί είναι σχεδόν ίδιοι με αυτούς της δεκαετίας του '70. Ευελιξία στην αγορά εργασίας σε μια περίοδο ύφεσης σημαίνει για τις ΗΠΑ ότι περίπου μισό εκατομμύριο άνθρωποι χάνουν τις δουλειές τους κάθε μήνα, κάτι το οποίο επιδεινώνει την ύφεση. Στο βαθμό που ευελιξία σημαίνει ότι οι εργαζόμενοι μπορούν εύκολα να αλλάζουν δουλειές και είναι πρόθυμοι να το κάνουν αυτό, τότε μπορεί να μειωθεί η φτώχεια και να βελτιωθούν οι μισθοί.
* Η Ε.Ε. και οι ΗΠΑ ακολουθούν, ένα πλήρως διαφορετικό σύνολο οικονομικών πολιτικών για την κρίση. Ποιος από τους δύο είναι στο σωστό δρόμο;
- Η αμερικανική πολιτική είναι η πλέον σωστή και ενδεδειγμένη. Η Ε.Ε. δείχνει έναν εφησυχασμό, ίσως επειδή οι εργαζόμενοί της δεν θα υποφέρουν τόσο όσο οι αμερικανοί εργαζόμενοι. Η νοοτροπία που επικρατεί στις ΗΠΑ είναι ότι το είδος του χρηματοοικονομικού καπιταλισμού που καθοδηγούνταν από τη Γουόλ Στριτ έχει πεθάνει. Δεν ξέρουμε με τι να το αντικαταστήσουμε. Αλλά ξέρουμε ότι πρέπει να κάνουμε σημαντικές αλλαγές, αλλιώς ρισκάρουμε να έχουμε μια δεκαετία βραδυκίνητης ανάπτυξης, υψηλής ανεργίας και αυξανόμενης οικονομικής ένδειας και δυστυχίας. Δίχως την ασφάλεια ενός κράτους κοινωνικής πρόνοιας, οι ΗΠΑ θα πληρώσουν υψηλό τίμημα εξαιτίας μιας μεγάλης οδυνηρής ύφεσης -κι έτσι οι ΗΠΑ αντιδρούν πιο δυναμικά. Το Ηνωμένο Βασίλειο αντιδρά επίσης δυναμικά. Αλλά πολλές χώρες της Ε.Ε. φαίνεται να περιμένουν ωσότου το τσουνάμι της χρηματοοικονομικής καταστροφής και της παγκόσμιας ύφεσης τους γυρίσει ανάποδα.
* Η μεγαλύτερη ευελιξία στην αγορά εργασίας θεωρείτε πως είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος για να αντιμετωπιστεί η ανεργία;
- Οχι, όχι, όχι! Το είδος ευελιξίας που ο ΟΟΣΑ εφαρμόζει τις τελευταίες δύο δεκαετίες (απορύθμιση στους κανόνες της αγοράς εργασίας, μείωση των επιδομάτων ανεργίας και μετατόπιση των κρατικών δαπανών προς ενεργά προγράμματα για την αγορά εργασίας) δεν έχει νόημα. Είναι κάτι το άσχετο ως οικονομική πολιτική και έχει αποτύχει στις περισσότερες αναλύσεις κόστους-οφέλους. Θα προκαλέσει επίσης ζημιά στην προσπάθεια να περιοριστεί η έκταση της ύφεσης. Ενα πλεονέκτημα που έχουν πολλές χώρες της Ε.Ε., είναι ότι μπορούν να φέρουν τα εργατικά συνδικάτα και τους εργοδότες στο ίδιο τραπέζι για μεγαλύτερη ευελιξία στους μισθούς. Οταν η Ιρλανδία αντιμετώπιζε ογκώδη ανεργία τη δεκαετία του '80, υπήρξε μια εθνική συμφωνία: Οι επιχειρήσεις υποσχέθηκαν να κάνουν επενδύσεις που δημιουργούν θέσεις εργασίας και η κυβέρνηση μείωσε τους φόρους. Αυτό το είδος εύκαμπτης ρύθμισης μπορεί να αποδώσει. Η Ε.Ε. έχει ενθαρρύνει διάφορα σχέδια που καθιστούν τους μισθούς πιο ευέλικτους και εγγυώνται στους εργαζόμενους ότι χαμηλότεροι μισθοί κατά τη διάρκεια μιας ύφεσης, που μπορεί να σώσουν θέσεις εργασίας, θα συνοδευτούν με υψηλότερες απολαβές όταν έρθει η ώρα της οικονομικής ανάπτυξης. Η Ε.Ε. πρέπει, λοιπόν, να κινηθεί προς αυτή την κατεύθυνση. Επιπλέον, η ευελιξία που επιτρέπει στις επιχειρήσεις να δημιουργήσουν νέες εταιρείες, που ενθαρρύνει τους επιχειρηματίες να αυξήσουν τον ανταγωνισμό, θα μπορούσε να συμβάλει στην οικονομική ανάκαμψη. Ευελιξία στη δημιουργία επιχειρήσεων και όχι ευελιξία στη νομοθεσία περί προσλήψεων, απολύσεων και επιδομάτων ανεργίας, είναι ο τρόπος που χρειάζεται να κινηθεί η Ε.Ε.
* Θα έπρεπε η Ε.Ε. να απομακρυνθεί από την εμμονή της με το νομισματικό-σταθεροποιητικό πρόγραμμά της;
- Η Ε.Ε. πρέπει να προσχωρήσει, μαζί με τις ΗΠΑ και την Κίνα, σε μια ογκώδη προσπάθεια δραστηριοποίησης του τομέα της ζήτησης και των επενδύσεων. Δεν έχει νόημα η σημερινή πολιτική που ακολουθεί. Το ευρώ βρίσκεται ήδη ψηλά. Καθώς θα μεγαλώνει η ύφεση, η Ε.Ε. έχει μια τεράστια ευκαιρία να δείξει ότι το ευρωπαϊκό είδος καπιταλισμού μπορεί να έχει καλύτερα αποτελέσματα από το αποτυχημένο είδος καπιταλισμού της Γουόλ Στριτ. Αλλά κάτι τέτοιο απαιτεί μεγαλύτερη καινοτόμο δράση απ' ό,τι επιτρέπει η υπάρχουσα πολιτική δομή της Ε.Ε. Χρειάζονται μεγάλες αλλαγές στη δομή της Ε.Ε., αλλά δεν ξέρω από πού αυτές θα προέλθουν.
* Ορισμένα κράτη-μέλη της Ε.Ε., όπως πιθανώς η Ελλάδα, κινδυνεύουν να χαρακτηριστούν «αποτυχημένα». Μήπως κινδυνεύει η θέση τους στην Ε.Ε.;
- Αρχικά, η Ε.Ε. δεν ικανοποίησε ποτέ το κριτήριο για μια επιτυχή νομισματική ένωση -με εκτενή κινητικότητα του εργατικού δυναμικού από χώρα σε χώρα και με τεράστιες χρηματικές μεταβιβάσεις μεταξύ των κρατών. Εχει κατορθώσει, εν τούτοις, να λειτουργήσει σχετικά καλά. Αναμφισβήτητα, υπάρχουν τρόποι με τους οποίους η Ε.Ε. θα μπορούσε να κρατήσει στους κόλπους της χώρες που είναι απελπισμένες από τα υψηλά ελλείμματα και βρίσκονται κάτω από πίεση να ακολουθήσουν διαφορετική κατεύθυνση. Μια ζώνη ελεύθερου εμπορίου -όπως, ας πούμε, μεταξύ ΗΠΑ, Καναδά και Μεξικού- δεν απαιτεί ένα ενιαίο νόμισμα. Αν, όμως, οι χώρες θέλουν να διατηρήσουν ένα ενιαίο νόμισμα, τότε πρέπει να επιμείνουν η Ε.Ε. να τους παρέχει την κατάλληλη βοήθεια.
* Σας προβληματίζει το ίδιο η κατάσταση στην Ε.Ε. όσο και στις ΗΠΑ;
- Ναι, αλλά ανησυχώ περισσότερο αυτή τη στιγμή για τις ΗΠΑ, όπου ολόκληρο το σύστημα κλυδωνίζεται από την τελευταία προσπάθεια των μελών της συμμορίας της Γουόλ Στριτ να κλέψουν εκατομμύρια. Υπάρχει ένα οικονομικό μοντέλο που αποκαλείται «endgame bargaining» και που εξηγεί αυτή τη συμπεριφορά: όταν κανείς νομίζει ότι μια επιχείρηση καταρρέει και τίποτα δεν μπορεί να τη σώσει, η ορθολογική άπληστη ψυχή βουτάει ό,τι μπορεί να πάρει και το βάζει στα πόδια.
ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ - 22/03/2009
Σάββατο 21 Μαρτίου 2009
Η ΔΙΨΑ ΓΙΑ ΚΕΡΔΗ ΙΣΧΥΡΟΤΕΡΗ ΑΠΟ ΤΗ ΔΙΨΑ ΓΙΑ ΝΕΡΟ
Μεγάλη δίψα για κέρδη
Εχει κάθε άνθρωπος το δικαίωμα να πίνει καθαρό νερό; Η απάντηση δεν είναι αυτονόητη, όπως αποδείχθηκε στο 5ο Παγκόσμιο Φόρουμ για το Νερό που ολοκληρώνει σήμερα τις εργασίες του στην Κωνσταντινούπολη.
Ολόκληρη την εβδομάδα που πέρασε, 23.000 σύνεδροι από 192 χώρες, ανάμεσά τους 90 υπουργοί, 63 δήμαρχοι μεγάλων πόλεων και εκατοντάδες επιχειρηματίες, επιστήμονες, τεχνοκράτες, περιβαλλοντολόγοι, νομικοί, οικονομολόγοι και διπλωμάτες απάντησαν αρνητικά στο παραπάνω ερώτημα.
Η κατανάλωση πόσιμου νερού δεν είναι ανθρώπινο δικαίωμα αλλά «ανθρώπινη ανάγκη». Αυτή η λεπτή διαφορά ανάμεσα στις λέξεις δικαίωμα και ανάγκη είναι που καθορίζει -και θα καθορίσει- την πολιτική της διαχείρισης των συρρικνωμένων υδάτινων πόρων για τα αμέσως επόμενα χρόνια, σύμφωνα με τα συμπεράσματα του Φόρουμ.
Είδος εν ανεπαρκεία
Οι ΗΠΑ, η Κίνα, ο Καναδάς, η Αίγυπτος, η Βραζιλία και μερικές μικρότερες χώρες αρνήθηκαν επίμονα να αναγνωρίσουν το «δικαίωμα στο νερό», επειδή φοβούνται ότι έτσι θα υποχρεωθούν να μοιραστούν τα υδάτινα αποθέματά τους με όσους δεν θα διαθέτουν δικά τους. Κι αυτό επειδή το δικαίωμα στο νερό μπορεί να διεκδικηθεί με νομικά μέσα και να αποκτηθεί, κάτι που δεν ισχύει στην περίπτωση της ανάγκης.
Οπως όλα δείχνουν, το βέβαιο είναι ότι το νερό θα γίνει σύντομα είδος σε ανεπάρκεια εξαιτίας της κακοδιαχείρισης των αποθεμάτων του (αλόγιστη βιομηχανική ανάπτυξη, διόγκωση των αστικών κέντρων, πληθυσμιακή έκρηξη, περιβαλλοντική καταστροφή και αδίστακτη εμπορευματοποίηση των αποθεμάτων καθαρού πόσιμου νερού).
Για την επερχόμενη παγκόσμια λειψυδρία οι σύνεδροι του 5ου Φόρουμ δεν διαφώνησαν, καθώς οι στατιστικές είναι σαφείς: Σήμερα περίπου ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι (από τα 6,5 του πληθυσμού της Γης) δεν έχουν πρόσβαση σε καθαρό νερό, με αποτέλεσμα μια τραγική πραγματικότητα: κάθε οκτώ δευτερόλεπτα ένας άνθρωπος πεθαίνει από αιτίες που σχετίζονται με την κατανάλωση ακατάλληλου νερού. Κι αυτό θα χειροτερέψει στο άμεσο μέλλον, εφόσον συνεχίζεται το σημερινό μοντέλο χρήσης των υδάτινων αποθεμάτων.
Οσο λοιπόν η «ηθική του νερού» έχει σκαμπανεβάσματα στους ωκεανούς της κερδοσκοπίας και της πολιτικής σκοπιμότητας, τόσο θα ενισχύεται η πιθανότητα να εκδηλωθεί μια παγκόσμια υδάτινη πτώχευση.
Στην Κωνσταντινούπολη, μάλιστα, διατυπώθηκε και ο ευφυής χαρακτηρισμός ότι η ανθρωπότητα βρίσκεται μπροστά σε μια «φούσκα νερού» ανάλογη με τη χρηματοπιστωτική φούσκα που προκάλεσε τη σημερινή κατάρρευση των παγκόσμιων οικονομικών αγορών.
Πρόκειται για την αποκαρδιωτική εμμονή στα ίδια μοντέλα κατανάλωσης του νερού, τη στιγμή που δεν υπάρχουν τα απαραίτητα αποθέματα. Ετσι, όταν σκάσει η φούσκα του νερού το κύμα θα σαρώσει και πάλι το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα, προκαλώντας νέο σοβαρό γεωπολιτικό πρόβλημα, με προφανή κατάληξη νέα πολεμικά μέτωπα και κοινωνικές συγκρούσεις στον πλανήτη.
Ολα αυτά μπορεί να ειπώθηκαν στο Φόρουμ, όμως η διπλωματία του νερού, αναλώθηκε στη ρύθμιση των διαφορών μεταξύ κρατών που διαθέτουν κοινά ποτάμια ή άλλους υδάτινους πόρους. Επιπλέον, το Φόρουμ, που είχε γενικό τίτλο «Γεφυρώνοντας τις διαφορές για το νερό», επισήμανε ότι στους κοινούς υδάτινους πόρους (ποτάμια και λίμνες) μεταξύ χωρών, παρατηρείται υπερκατανάλωση αποθεμάτων, «με αποτέλεσμα περιβαλλοντικές κρίσεις, αναπτυξιακές αποτυχίες και όξυνση των εντάσεων».
Σε βαθιά νερά
Εκείνο όμως που πραγματικά τάραξε τα νερά ήταν οι επικρίσεις που διατυπώθηκαν εις βάρος του Φόρουμ, ότι στο παρασκήνιό του βρίσκονται «πολιτικές ίντριγκες και επιχειρηματική ευνοιοκρατία».
Αιτία για τους χαρακτηρισμούς αυτούς ήταν η απόρριψη αιτήματος του προέδρου της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ Μιγκουέλ Ντ' Εσκότο να μιλήσει, όπως και η πρόταση της Βολιβίας να επισυναφθούν στο τελικό κείμενο της συνόδου ορισμένα παραρτήματα που θα αναφέρονται στο νερό ως «δικαίωμα» και όχι ως «ανάγκη».
Το πιο σημαντικό, όμως, ήταν η απόφαση λατινοαμερικανικών χωρών μαζί με Τσεχία, Ν. Αφρική και Λίβανο να εκδώσουν δικό τους κείμενο που αποκηρύσσει το κείμενο του Φόρουμ και καλεί τον ΟΗΕ να συντάξει το πλαίσιο δράσης για τη διαχείριση του νερού.
Οι οργισμένοι διαδηλωτές στην Κωνσταντινούπολη που φώναζαν ότι «το νερό δεν είναι για πούλημα, είναι δικαίωμα», χλευάστηκαν με τον προκλητικότερο τρόπο από το παζάρι της Παγκόσμιας Βιομηχανικής Εκθεσης Νερού, με τους εκατοντάδες εκθέτες, δίπλα στο κτίριο του Φόρουμ. Εκεί αποδείχθηκε για μια φορά ακόμη ότι η δίψα για κέρδη είναι ισχυρότερη από τη δίψα για νερό.
ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ - 22/03/2009
Εχει κάθε άνθρωπος το δικαίωμα να πίνει καθαρό νερό; Η απάντηση δεν είναι αυτονόητη, όπως αποδείχθηκε στο 5ο Παγκόσμιο Φόρουμ για το Νερό που ολοκληρώνει σήμερα τις εργασίες του στην Κωνσταντινούπολη.
Ολόκληρη την εβδομάδα που πέρασε, 23.000 σύνεδροι από 192 χώρες, ανάμεσά τους 90 υπουργοί, 63 δήμαρχοι μεγάλων πόλεων και εκατοντάδες επιχειρηματίες, επιστήμονες, τεχνοκράτες, περιβαλλοντολόγοι, νομικοί, οικονομολόγοι και διπλωμάτες απάντησαν αρνητικά στο παραπάνω ερώτημα.
Η κατανάλωση πόσιμου νερού δεν είναι ανθρώπινο δικαίωμα αλλά «ανθρώπινη ανάγκη». Αυτή η λεπτή διαφορά ανάμεσα στις λέξεις δικαίωμα και ανάγκη είναι που καθορίζει -και θα καθορίσει- την πολιτική της διαχείρισης των συρρικνωμένων υδάτινων πόρων για τα αμέσως επόμενα χρόνια, σύμφωνα με τα συμπεράσματα του Φόρουμ.
Είδος εν ανεπαρκεία
Οι ΗΠΑ, η Κίνα, ο Καναδάς, η Αίγυπτος, η Βραζιλία και μερικές μικρότερες χώρες αρνήθηκαν επίμονα να αναγνωρίσουν το «δικαίωμα στο νερό», επειδή φοβούνται ότι έτσι θα υποχρεωθούν να μοιραστούν τα υδάτινα αποθέματά τους με όσους δεν θα διαθέτουν δικά τους. Κι αυτό επειδή το δικαίωμα στο νερό μπορεί να διεκδικηθεί με νομικά μέσα και να αποκτηθεί, κάτι που δεν ισχύει στην περίπτωση της ανάγκης.
Οπως όλα δείχνουν, το βέβαιο είναι ότι το νερό θα γίνει σύντομα είδος σε ανεπάρκεια εξαιτίας της κακοδιαχείρισης των αποθεμάτων του (αλόγιστη βιομηχανική ανάπτυξη, διόγκωση των αστικών κέντρων, πληθυσμιακή έκρηξη, περιβαλλοντική καταστροφή και αδίστακτη εμπορευματοποίηση των αποθεμάτων καθαρού πόσιμου νερού).
Για την επερχόμενη παγκόσμια λειψυδρία οι σύνεδροι του 5ου Φόρουμ δεν διαφώνησαν, καθώς οι στατιστικές είναι σαφείς: Σήμερα περίπου ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι (από τα 6,5 του πληθυσμού της Γης) δεν έχουν πρόσβαση σε καθαρό νερό, με αποτέλεσμα μια τραγική πραγματικότητα: κάθε οκτώ δευτερόλεπτα ένας άνθρωπος πεθαίνει από αιτίες που σχετίζονται με την κατανάλωση ακατάλληλου νερού. Κι αυτό θα χειροτερέψει στο άμεσο μέλλον, εφόσον συνεχίζεται το σημερινό μοντέλο χρήσης των υδάτινων αποθεμάτων.
Οσο λοιπόν η «ηθική του νερού» έχει σκαμπανεβάσματα στους ωκεανούς της κερδοσκοπίας και της πολιτικής σκοπιμότητας, τόσο θα ενισχύεται η πιθανότητα να εκδηλωθεί μια παγκόσμια υδάτινη πτώχευση.
Στην Κωνσταντινούπολη, μάλιστα, διατυπώθηκε και ο ευφυής χαρακτηρισμός ότι η ανθρωπότητα βρίσκεται μπροστά σε μια «φούσκα νερού» ανάλογη με τη χρηματοπιστωτική φούσκα που προκάλεσε τη σημερινή κατάρρευση των παγκόσμιων οικονομικών αγορών.
Πρόκειται για την αποκαρδιωτική εμμονή στα ίδια μοντέλα κατανάλωσης του νερού, τη στιγμή που δεν υπάρχουν τα απαραίτητα αποθέματα. Ετσι, όταν σκάσει η φούσκα του νερού το κύμα θα σαρώσει και πάλι το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα, προκαλώντας νέο σοβαρό γεωπολιτικό πρόβλημα, με προφανή κατάληξη νέα πολεμικά μέτωπα και κοινωνικές συγκρούσεις στον πλανήτη.
Ολα αυτά μπορεί να ειπώθηκαν στο Φόρουμ, όμως η διπλωματία του νερού, αναλώθηκε στη ρύθμιση των διαφορών μεταξύ κρατών που διαθέτουν κοινά ποτάμια ή άλλους υδάτινους πόρους. Επιπλέον, το Φόρουμ, που είχε γενικό τίτλο «Γεφυρώνοντας τις διαφορές για το νερό», επισήμανε ότι στους κοινούς υδάτινους πόρους (ποτάμια και λίμνες) μεταξύ χωρών, παρατηρείται υπερκατανάλωση αποθεμάτων, «με αποτέλεσμα περιβαλλοντικές κρίσεις, αναπτυξιακές αποτυχίες και όξυνση των εντάσεων».
Σε βαθιά νερά
Εκείνο όμως που πραγματικά τάραξε τα νερά ήταν οι επικρίσεις που διατυπώθηκαν εις βάρος του Φόρουμ, ότι στο παρασκήνιό του βρίσκονται «πολιτικές ίντριγκες και επιχειρηματική ευνοιοκρατία».
Αιτία για τους χαρακτηρισμούς αυτούς ήταν η απόρριψη αιτήματος του προέδρου της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ Μιγκουέλ Ντ' Εσκότο να μιλήσει, όπως και η πρόταση της Βολιβίας να επισυναφθούν στο τελικό κείμενο της συνόδου ορισμένα παραρτήματα που θα αναφέρονται στο νερό ως «δικαίωμα» και όχι ως «ανάγκη».
Το πιο σημαντικό, όμως, ήταν η απόφαση λατινοαμερικανικών χωρών μαζί με Τσεχία, Ν. Αφρική και Λίβανο να εκδώσουν δικό τους κείμενο που αποκηρύσσει το κείμενο του Φόρουμ και καλεί τον ΟΗΕ να συντάξει το πλαίσιο δράσης για τη διαχείριση του νερού.
Οι οργισμένοι διαδηλωτές στην Κωνσταντινούπολη που φώναζαν ότι «το νερό δεν είναι για πούλημα, είναι δικαίωμα», χλευάστηκαν με τον προκλητικότερο τρόπο από το παζάρι της Παγκόσμιας Βιομηχανικής Εκθεσης Νερού, με τους εκατοντάδες εκθέτες, δίπλα στο κτίριο του Φόρουμ. Εκεί αποδείχθηκε για μια φορά ακόμη ότι η δίψα για κέρδη είναι ισχυρότερη από τη δίψα για νερό.
ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ - 22/03/2009
Η ΞΕΧΑΣΜΕΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΝΟΣ ΜΝΗΜΕΙΟΥ
Μια παράξενη τελετή πραγματοποιήθηκε πριν από δύο βδομάδες στο κέντρο της Αθήνας, μπροστά στο μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη: Το πρωί της Κυριακής 8 Μαρτίου 2009, ο «Σύλλογος Ευζώνων» οργάνωσε ειδική κατάθεση στεφάνου για να τιμήσει τα δύο χρόνια από το... κάψιμο του ξύλινου φυλακίου της φρουράς, κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων που συνόδευσαν τη μεγάλη πορεία ενάντια στο νόμο Γιαννάκου για τα ΑΕΙ.
Οπως όλοι θυμούνται, η μεμονωμένη αυτή (κι άσχετη προς το σκοπό της διαδήλωσης) ενέργεια είχε αξιοποιηθεί επικοινωνιακά από την κυβέρνηση Καραμανλή, για τη «νομιμοποίηση» της κτηνώδους καταστολής του συλλαλητηρίου από τα ΜΑΤ.
Με ρεπορτάζ μας στον «Ιό» (18/3/07) είχαμε, τότε, συγκρίνει τη γενικευμένη υστερία των ΜΜΕ απέναντι στην «προσβολή» του μνημείου με την ψύχραιμη διαχείριση ενός παρόμοιου περιστατικού πριν από δέκα περίπου χρόνια. Εκτιμούσαμε δε ότι η υπερπροβολή του συγκεκριμένου συμβάντος εμπεριείχε τον κίνδυνο δημιουργίας μιας νέας «παράδοσης», ανάλογης με το κάψιμο των σημαιών, «στοχοποιώντας» το ίδιο το μνημείο.
Και η μεν «παράδοση» αυτή έμεινε, ευτυχώς, μόνο στα λόγια κάποιων αντιεξουσιαστικών συνθημάτων. Να, όμως, που το περιστατικό του 2007 προσφέρει την αφορμή για την καθιέρωση μιας ακόμη επετείου «εθνικής μνήμης», με προφανή μάλιστα στόχο τον «εσωτερικό εχθρό» της πατρίδας μας.
Αντίθετα μάλιστα απ' ό,τι θα περίμενε κανείς, αυτός ο εσωτερικός εχθρός δεν περιορίζεται στους «κουκουλοφόρους», αλλά αγκαλιάζει ευρύτερες κατηγορίες πολιτών. Το ξεκαθάρισε χωρίς περιστροφές ο ίδιος ο πρόεδρος του «Συλλόγου Ευζώνων», Ανδρέας Κακαλέτρης, περιγράφοντας στο φιλόξενο μαγκαζίνο του «Σκάι» (8.3.09) το ιστορικό των -κατ' αυτόν- πρόσφατων «βεβηλώσεων» του μνημείου:
«Σε κάποια διαδήλωση τρεις νεαροί πήγαν να κάψουν τη σκοπιά του Μνημείου του Αγνώστου Στρατιώτου. Και μετά από μία βδομάδα, κάποιοι άλλοι πήγαν να βάλουν τα αποκαΐδια της Πάρνηθας πάνω στο Μνημείο. Το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτου δεν είναι για διαδηλώσεις και τέτοια πράγματα. Είναι για σεβασμό. Εκεί είναι όλη η Ιστορία της Ελλάδας μας. Κι όποιος είναι Ελληνας πρέπει να περνάει από κει και να καμαρώνει αυτά τα παιδιά που καθόντουνε μία ώρα ακίνητοι για να τιμήσουνε τους νεκρούς μας».
Το μήνυμα είναι, λοιπόν, σαφές: Η «Ιστορία της Ελλάδας μας» περιορίζεται σε μάχες και πεσόντες στρατιωτικούς. Δεν χωράει ούτε την εγκληματική καταστροφή του φυσικού της τοπίου, ούτε την πλούσια παράδοση του τόπου σε λαϊκές πράξεις αντίστασης στην αυθαιρεσία των κρατούντων.
Το ιστορικό του «Συλλόγου Ευζώνων» θα μπορούσε ίσως να εξηγήσει κάποια πράγματα. Σύμφωνα με δηλώσεις του κ. Κακαλέτρη στην «Espresso» (27.11.08), «στην αρχή απαρτιζόταν μόνο από άτομα που υπηρέτησαν στην Προεδρική Φρουρά από το 1968 έως το 1972» - στη διάρκεια, δηλαδή, της χούντας και μόνον αυτής!
Η συγκεκριμένη ανάγνωση της ιστορίας, όχι μόνο του τόπου αλλά και του ίδιου του μνημείου, δεν υιοθετείται, φυσικά, απ' όλους. Με αφορμή μάλιστα το κάψιμο της σκοπιάς, διαβάσαμε και ακούσαμε μύρια όσα για τους συμβολισμούς που περικλείει το κενοτάφιο του «Αγνώστου». Κάποιος διακήρυξε π.χ. ότι βλέπει σ' αυτό το μικρασιάτη πρόσφυγα κι ελασίτη παππού του, ενώ άλλοι το θέλουν να ενσαρκώνει το διαχρονικό «αντιστασιακό πνεύμα του Ελληνισμού» επί χιλιετίες.
Οι ρίζες μιας παρεξήγησης
Δυστυχώς, όλες αυτές οι προσεγγίσεις (που στην πραγματικότητα αναφέρονται όχι στο μνημείο, αλλά στη γενική ιδέα του καθενός περί πατριωτισμού) αποδεικνύονται βαθιά αντιιστορικές. Γιατί ο «Αγνωστος Στρατιώτης» συμβολίζει συγκεκριμένα πράγματα κι έχει τη δική του ιστορία. Κι αυτά, είτε το θέλουμε είτε όχι, τον φέρνουν πολύ κοντά στις αντιλήψεις του «Συλλόγου Ευζώνων».
*Κατ' αρχήν, το μνημείο δεν αφορά κανενός είδους «αντίσταση». Χτίστηκε για να τιμήσει αποκλειστικά και μόνο πεσόντες στρατιωτικούς των τακτικών ενόπλων δυνάμεων, που σκοτώθηκαν υπακούοντας σε διαταγές των ανωτέρων τους. Αν μη τι άλλο, το διαπιστώνουμε από τα ονόματα των μαχών κι εκστρατειών που αναγράφονται πάνω στο μνημείο: δεν αφορούν ούτε την Αντίσταση του 1941-44 (σε οποιαδήποτε εκδοχή της) αλλά ούτε καν το Εικοσιένα.
*Το αρχικό πάνθεο περιελάμβανε μόνο μάχες της δεκαετίας 1912-1922. Αργότερα προστέθηκαν ο ελληνοϊταλικός κι ελληνογερμανικός πόλεμος του 1940-41, η δράση του στρατού της Μέσης Ανατολής (Ελ Αλαμέιν, Ρίμινι), οι νίκες του «εθνικού στρατού» κατά των «συμμοριτών» στον Εμφύλιο, ακόμη κι ο καθαρά ιμπεριαλιστικός πόλεμος της Κορέας. Ελέω εθνικής συμφιλίωσης ο Γράμμος και το Βίτσι σβήστηκαν κάποια στιγμή, για να αντικατασταθούν, τώρα τελευταία, απ' την κυπριακή τραγωδία του 1974.
*Δεν πρόκειται, φυσικά, για ελληνική ιδιομορφία. Η ιδέα της λατρείας του «Αγνωστου Στρατιώτη» εμφανίστηκε στις χώρες της αναπτυγμένης Δύσης τη δεκαετία του '20, ακριβώς ως απάντηση του πολιτικοστρατιωτικού κατεστημένου στο γενικευμένο αντιπολεμικό αίσθημα που προκάλεσε η μαζική ανθρωποσφαγή του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και στην κοινωνική ριζοσπαστικοποίηση που επέφερε αυτή η καταλυτική εμπειρία.
Υπήρξαν φυσικά και δευτερεύοντες στόχοι, στο πλαίσιο πάντα της καταπολέμησης του «εσωτερικού εχθρού». Στη Γαλλία π.χ., ο ενταφιασμός του «Αγνώστου Στρατιώτη» στην Αψίδα του Θριάμβου το Νοέμβριο του 1920 ήταν πρωτοβουλία της φιλομοναρχικής δεξιάς, για να επισκιαστεί η 50ή επέτειος της Δημοκρατίας. Ταυτόχρονα, αξιοποιήθηκε για να αναστηλωθεί το κύρος μιας στρατιωτικής ηγεσίας στιγματισμένης από τις εκατόμβες του Βερντέν. Οπως το έθεσε την επομένη της τελετής εκείνης η σοσιαλιστική «Humanite» (12/11/20), «η δόξα του άγνωστου στρατιώτη χρησίμευσε χθες για την απόδοση τιμών σε στρατιωτικούς υπερβολικά γνωστούς»...
- Παρόμοια συλλογιστική καθόρισε την ανέγερση των αντίστοιχων μνημείων και στις άλλες χώρες: Αγγλία (1920), ΗΠΑ (1921), Πορτογαλία (1921), Ρουμανία (1923), Πολωνία (1925) κ.ο.κ. Σοσιαλιστές και κομμουνιστές υπήρξαν αντίθετα εχθρικοί απέναντι σ' ένα εγχείρημα που καθαγίαζε την ανθρωποσφαγή και την τυφλή στρατιωτική πειθαρχία.
Ακόμη και στη Σοβιετική Ενωση, με την ισχυρή στρατιωτική παράδοση, μνημείο του «Αγνώστου Στρατιώτη» εγκαινιάστηκε μόλις το 1967.
*Εκτός από αυτά τα πολιτικοϊδεολογικά συμφραζόμενα, ο Αγνωστος Στρατιώτης έχει επιπλέον τη δική του, ιστορία. Κι αυτή δεν περιορίζεται μόνο στην ουσιαστική «βεβήλωσή» του από δικτατορικά καθεστώτα και κυβερνήσεις δωσιλόγων, που τον «τίμησαν» δεόντως στο πέρασμα του χρόνου. Ούτε στους κάθε λογής περαστικούς ξένους ηγέτες, χασάπηδες και μη, που καταθέτουν εκεί βάσει πρωτοκόλλου τα στεφάνια τους.
Εγκαίνια με αντιδράσεις
Αυτό καθεαυτό, το μνημείο έχει συνδεθεί με δύο από τις πιο μαύρες σελίδες της νεοελληνικής Ιστορίας: την ανάπτυξη του εγχώριου φασισμού στα χρόνια του Μεσοπολέμου και τη δημιουργία των δωσιλογικών Ταγμάτων Ασφαλείας (των γνωστών «γερμανοτσολιάδων») επί Κατοχής.
Η αρχική ιδέα για ένα μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη, σύμφωνα με το αγγλογαλλικό πρότυπο της εποχής, ανήκε στο δικτάτορα Θεόδωρο Πάγκαλο. Αυτός ήταν που αποφάσισε τον Ιανουάριο του 1926 την κατασκευή του μπροστά στο κτίριο των ανακτόρων, το οποίο είχε μετατρέψει σε υπουργείο Στρατιωτικών.
Μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας τα μεν παλαιά ανάκτορα στέγασαν τελικά τη Βουλή, τα δε σχέδια για τον Αγνωστο Στρατιώτη επικυρώθηκαν έπειτα από πολλές διαβουλεύσεις, διχογνωμίες και αντιδράσεις. Τα σχετικά κονδύλια διατέθηκαν με απόφαση του υπουργικού συμβουλίου τον Ιούλιο του 1928, οι χωματουργικές εργασίες ξεκίνησαν τον επόμενο Απρίλιο και τα αποκαλυπτήρια του μνημείου έγιναν την 25η Μαρτίου 1932.
Οπως άλλωστε εξηγούσε η «Ακρόπολις» την παραμονή της τελετής, λόγοι πρωτοκόλλου επέβαλαν συν τοις άλλοις την ανέγερσή του: «Από την εποχή που ετερματίσθη ο πόλεμός μας με τους Τούρκους, πολλές φορές οι ξένοι επίσημοι που επεσκέπτοντο τας Αθήνας ευρίσκοντο σε δίλημμα πού έπρεπε να καταθέσουν τα στεφάνια που συνηθίζεται να καταθέτουν στον τάφο του αγνώστου στρατιώτου. Κι έτσι εγυρνούσαν από τον ανδριάντα του Ρήγα του Φεραίου και του Γρηγορίου Ε' στο ηρώο των πεσόντων». Προκειμένου να πάψει αυτή η αμήχανη περιήγηση, χαλάλι λοιπόν τα 6.500.000 δρχ. της εποχής που η Ελλάδα των προσφύγων ξόδεψε για την αναμόρφωση της πλατείας των παλιών ανακτόρων.
Η επιλογή του χώρου προκάλεσε, ωστόσο, πολλές διαφωνίες. Από τους περισσότερους καλλιτέχνες της εποχής θεωρήθηκε ότι η πολυκοσμία μεταξύ Συντάγματος και Βουλής καταστρέφει την αυτοσυγκέντρωση που απαιτεί η αναπόληση των πεσόντων. Δείγμα, κι αυτό, ότι η κοινή γνώμη δεν είχε ακόμη συνδέσει νοερά τη ζωντανή ακόμα μνήμη των νεκρών της με φανταχτερές πλην ανούσιες τελετές.
Ακόμη σοβαρότερες ενστάσεις προκάλεσε, ωστόσο, η συγκεκριμένη μορφή του μνημείου. Στην καλύτερη περίπτωση, ο τύπος το πήρε στο ψιλό, κάνοντας λόγο για «τερατούργημα». Στη χειρότερη, το Σωματείο Ελλήνων Γλυπτών διαμαρτυρήθηκε ομόφωνα «διά το διαπραχθέν ανοσιούργημα εις βάρος της ελληνικής τέχνης», περιγελώντας «το ξαπλωμένο κακότεχνο πτώμα», την «αμελέτητον διαρύθμισιν» του χώρου και τα «ακαλαίσθητα γράμματα και χάλκινες ασπίδες» που το κοσμούν.
«Ουδέποτε η κατακραυγή του κοινού ήτο τόσον ομόθυμος εις ζήτημα καλαισθησίας και ουδέποτε ο καλλιτεχνικός κόσμος ήτο τόσο σύμφωνος εις εξέγερσιν», διαπιστώνει έτσι πρωτοσέλιδο σχόλιο των «Αθηναϊκών Νέων». «Βεβαίως δεν δυνάμεθα τώρα πλέον να συστήσωμεν την ανατίναξιν του μανδροτοίχου που εξεθεμελίωσε το απέριττον και απλούν αρχιτεκτονικόν σύνολον των παλαιών ανακτόρων και την νέαν περιφοράν του αγνώστου στρατιώτου προς ανεύρεσιν καλλιτέρου τάφου. Αλλά η απόξεσις τουλάχιστον του γλυπτού εξαμβλώματος είναι επιβεβλημένη». Λιγότερο ευγενικοί, αναγνώστες της ίδιας εφημερίδας θα εισηγηθούν -επωνύμως- την ανατίναξή του.
Στο ξεφώνημα αυτό οφειλόταν πιθανότατα η σχετικά υποβαθμισμένη εκπροσώπηση της Πολιτείας στα αποκαλυπτήρια. Τόσο ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος όσο κι ο πρόεδρος της Δημοκρατίας Αλέξανδρος Ζαΐμης απέφυγαν να παραστούν, προφασιζόμενοι ασθένεια.
Εντελώς διαφορετικής τάξης υπήρξαν οι αντιδράσεις της τότε αριστεράς.
«Ο κυνισμός και η αναίδεια της κεφαλαιοκρατίας δεν έχει όρια», διακήρυξε πρωτοσέλιδα ο «Ριζοσπάστης» την παραμονή της τελετής. «Αφού σκότωσε χιλιάδες χωρικών στα διάφορα μακελιά της, ερήμωσε και κατέστρεψε πλούσιες χώρες, ξεσπίτωσε και απεκατέστησε δεκάδες χιλιάδες προσφύγων στα νεκροταφεία, αφήνει και ζητιανεύουν στους δρόμους τους "ήρωες" και τα θύματα των ληστρικών της πολέμων, οργανώνει τώρα τα αποκαλυπτήρια του "αγνώστου στρατιώτου". Για να τιμήσει τη μνήμη των αδικοσκοτωμένων παιδιών του λαού».
Την ώρα των αποκαλυπτηρίων, το ΚΚΕ επιχείρησε να οργανώσει αντιπολεμικά συλλαλητήρια. Οι συγκεντρώσεις του, ωστόσο, απαγορεύθηκαν και στην Αθήνα η αστυνομία συνέλαβε «προληπτικά» 75 άτομα. Στη Θεσσαλονίκη, αντίθετα, 600 κομμουνιστές έκαναν πορεία στο κέντρο της πόλης. «Τραγουδώντας τη Διεθνή», διαβάζουμε στο «Ριζοσπάστη» της επομένης, «οι διαδηλωτές τράβηξαν προς την οδό Τσιμισκή. Εκεί επετέθησαν με πέτρες ενάντια στη βιτρίνα του καταστήματος Παπαγιαννοπούλου όπου βρισκόταν μια πολεμική εικόνα και την έσπασαν. Μερικοί χωροφύλακες που βρίσκουνταν εκεί δεν τόλμησαν να επέμβουν».
Σε αντίποινα, μέλη της φασιστικής «Εθνικής Ενώσεως Ελλάς» (ΕΕΕ) θα καταστρέψουν το μεσημέρι την τοπική Λέσχη Ιδιωτικών Υπαλλήλων.
Μουσολίνι αλά ελληνικά
Ευθύς μετά τα αποκαλυπτήριά του, το μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη μετατράπηκε σε πόλο έλξης και σημείο επίδειξης των ποικιλόμορφων εγχώριων φασιστικών οργανώσεων.
Στις 24.4.1932 παρήλασαν π.χ. μπροστά του οι ένστολοι φαιοχίτωνες της «Εθνικιστικής Οργανώσεως Ελλάδος» του Αλέξανδρου Γιάνναρου (Π. Στεριώτης, «Προσπάθειαι άξιαι τιμής», σ. 85-86). Το αποκορύφωμα όμως ήρθε στις 24 Ιουνίου 1933 με το ημιεπίσημο, τρομοκρατικό «προσκύνημα» της βορειοελλαδικής ΕΕΕ.
«Κατά την εορτήν των αποκαλυπτηρίων του μνημείου του αγνώστου στρατιώτου η ΕΕΕ θα αντιπροσωπευθή με 2.000 μέλη της κρανοφόρα. Θα γίνη η προς τας Αθήνας πορεία», διαβάζουμε χαρακτηριστικά σε επιστολή του Αναστασίου Νταλίπη, στελέχους της φασιστικής οργάνωσης, προς το Φίλιππο Δραγούμη (8.2.1932). Τελικά, η οργάνωση εκπροσωπήθηκε απλώς στην τελετή, η δε «πορεία προς τας Αθήνας» (που φιλοδοξούσε ν' αποτελέσει το εγχώριο ισοδύναμο της νικηφόρας «πορείας προς τη Ρώμη» των ταγμάτων του Μουσολίνι το 1922) αναβλήθηκε για την επόμενη χρονιά.
Στόχος του καθαρά παρακρατικού αυτού εγχειρήματος ήταν η μεταφορά στην πρωτεύουσα του κλίματος τρομοκρατίας κατά της αριστεράς και των συνδικάτων που οι «χαλυβδόκρανοι» της ΕΕΕ είχαν ήδη επιβάλει στη Θεσσαλονίκη μετά τον εμπρησμό της εβραϊκής φτωχογειτονιάς του Κάμπελ (29.6.31). «Η κάθοδος αύτη των εθνικιστών εις την πρωτεύουσαν», μας πληροφορεί μ' ενθουσιασμό το «Εθνος» (25.6.33), «έχει τον χαρακτήραν επιδείξεως όλων των υγιών στοιχείων της χώρας, τα οποία αντιπροσωπεύουν την αντίδρασιν κατά των ανατρεπτικών προπαγανδών και την προσήλωσιν εις τας ιδέας της πατρίδος, της θρησκείας και της οικογενείας».
Από το ίδιο ρεπορτάζ μαθαίνουμε πως η μεταφορά των 2.500 περίπου φασιστών έγινε «διά δύο ειδικών αμαξοστοιχιών, εξ εκείνων αι οποίαι συνήθως χρησιμοποιούνται διά την μεταφοράν στρατού εν καιρώ επιστρατεύσεως». Στην Αθήνα τους υποδέχτηκαν 600 ομοϊδεάτες τους και... οι αρχές.
Επικεφαλής της πορείας των φαιοχιτώνων απ' το Σταθμό Λαρίσης μέχρι το Σύνταγμα τέθηκε η φιλαρμονική του Δήμου Αθηναίων. Στον Αγνωστο Στρατιώτη τούς περίμεναν παραταγμένα τμήματα ευζώνων κι η μπάντα της προεδρικής φρουράς, ο πρόεδρος της Γερουσίας Στυλιανός Γονατάς, οι υπουργοί Εσωτερικών Ιωάννης Ράλλης και Δικαιοσύνης Σπυρίδων Ταλιαδούρος, ο φρούραρχος Μπακόπουλος «και πολλοί ανώτεροι αξιωματικοί της ενταύθα φρουράς» («Ελ. Βήμα»). Την επιμνημόσυνη δοξολογία έψαλε ο Βεροίας Πολύκαρπος με τη μισή Ιερά Σύνοδο.
Η τελετή κορυφώθηκε με κατάθεση στεφάνου και την ορκωμοσία των «αλκίμων», της νεολαίας της ΕΕΕ, «ενώ η μουσική ανέκρουε τον Εθνικόν Υμνον και τον Υμνον των Εθνικιστών» («Καθημερινή»). Ακολούθησε ομιλία στελέχους της ΕΕΕ κατά του «εξωτερικού κι εσωτερικού εχθρού» και παρέλαση των χαλυβδόκρανων «προ των επισήμων, ισταμένων προ του μνημείου» («Εθνος»). Επικεφαλής των φασιστικών τμημάτων βάδιζαν οι εύζωνοι της φρουράς («Καθημερινή»).
Για την πάταξη των αντιφασιστικών εκδηλώσεων της αριστεράς κινητοποιήθηκε όλη η αστυνομία της πρωτεύουσας, σε αγαστή συνεργασία με τους χαλυβδόκρανους. Οι τελευταίοι αφέθηκαν ελεύθεροι ακόμη και να πυροβολούν εναντίον των αντιφρονούντων.
Ματωμένη ιστορία
«Ενώ η αμαξοστοιχία διήρχετο την οδόν Κωνσταντινουπόλεως», διαβάζουμε π.χ. στο «Εθνος» (25.6.33), «δύο κομμουνισταί, οι Αρ. Πιστόλης και Αν. Χατζίσκος ή Πικραμένος, εμούτζωσαν τους εθνικιστάς. Οι εθνικισταί επυροβόλησαν εναντίον των και ετραυμάτισαν σοβαρώς εις την οσφυακήν χώραν τον Χατζίσκον ή Πικραμένον, όστις και μετεφέρθη εις το Δημοτικόν Νοσοκομείον. Ο Πιστόλης εστράπη εις φυγήν μη συλληφθείς». Οσο για το φασίστα που πυροβόλησε, αυτός όχι μόνο δεν συνελήφθη, αλλά ούτε καν αναζητήθηκε.
Ο τελικός απολογισμός ήταν ένας τουλάχιστον νεκρός (ο εργάτης Π. Θωμόπουλος) από αστυνομική σφαίρα κατά τη διάρκεια οδομαχιών έξω απ' το Βαρβάκειο, δύο βαριά τραυματισμένοι από σφαίρες, δεκάδες χτυπημένοι από γκλομπ και πάνω από 200 αντιφασίστες συλληφθέντες.
Μία ακόμη ματωμένη σελίδα της δημοκρατικής Ιστορίας του τόπου, για την οποία δεν έχει στηθεί -φυσικά- κανένα μνημείο.
Ο «μονόλογος» του Αγνωστου Στρατιώτη
Σε πρωτοσέλιδο χρονογράφημά του με τίτλο «Αποκαλυπτήρια» (27.3.1932), ο «Ριζοσπάστης» έβαλε τον Αγνωστο Στρατιώτη να συνομιλεί το βράδυ της τελετής με τους περαστικούς. Το αντιμιλιταριστικό κήρυγμά του συνιστά μια εναλλακτική ματιά πάνω στο γεγονός, εμπνευσμένη από τα τραυματικά βιώματα εκατοντάδων χιλιάδων φαντάρων της «ένδοξης δεκαετίας» 1912-1922:
«Ημουν ένας εργάτης, ένας αγρότης, ένας φτωχός διανοούμενος. Στη ζωή μου με πήγαιναν του κλώτσου και του βρόντου. Πείνασα, δίψασα, γύρισα γυμνός, ταπεινώθηκα, χρεώθηκα, διώχτηκα από τη δουλειά μου. Τέλος με φωνάξανε φαντάρο να υπερασπίσω, λέει, την πατρίς. Πήγα χωρίς το θέλημά μου. Και κείνοι το ξέρανε πως χωρίς το θέλημά μου πήγα. Γι' αυτό με σφίξανε μέσα στην τρομοκρατία, την πιο άγρια. Σούζο! Να μη σκεφτώ, να μη μιλήσω. Δεν ήμουνα γι' αυτούς παρά ένα φονικό μηχάνημα, σαν το τουφέκι μου, που έπρεπε να σκοτώνω τον εχθρό. Κι αν τόφερνε η περίσταση να σκοτωθώ, έπρεπε νάδινα τη ζωή μου πρόθυμα κι αδιαμαρτύρητα. Ημουνα το πολύ-πολύ ένα ζώο... Τι αξία είχα; Τομάρι... Φονικό μηχάνημα και κρέας για το κανόνι του εχθρού.
Κι όταν εγώ, κάτω από τη βία και την τρομοκρατία, σερνόμουνα πάνω στα ματωμένα πεδία των μαχών, πίσω μου, στο σπίτι μου πεινούσαν. Τα παιδιά μου κι η γυναίκα μου, η μάνα κι ο πατέρας μου. Ο πλούσιος γείτονας έβρισκε πως η αδερφή μου έχει νόστιμο κρέας και η γυναίκα μου όμορφα μάτια. Δεν αργούσε να αναλάβει την"'προστασία" τους μέσα στο πλούσιο κρεβάτι του...
Σκοτώθηκα έτσι, όπως ένα μυρμήγκι σκοτώνεται κάτω από το παπούτσι ενός που περνάει... τόσο ήμουν ασήμαντος στη ζωή γι' αυτούς... Ενας λιγότερος! Στείλανε θαρρώ κάποιο γράμμα στο σπίτι μου, πως πέθανα σαν ήρωας, και οι γυναίκες του σπιτιού μου δινότανε σαν πόρνες! Τέτοιο τομάρι λοιπόν ήμουνα στη ζωή μου, χωρίς καμιά εχτίμηση, χωρίς καμιά υπόληψη!
Τώρα πώς βρέθηκα ξάφνου τόσο σπουδαίος, που να μου κάνουνε παράτες, να μου βγάνουν λόγους και να μου καταθέτουνε στεφάνους; Δεν είναι ωστόσο μυστήριο, όσο θα φαινότανε. Για τη μάζα των κουτών, τους χρειάζεται να δείχνουν πως μ' έχουν σε τέτοια τιμή και υπόληψη. Αύριο στο νέο πόλεμο που ετοιμάζουν θα καλέσουν και νέα κορόιδα να πάνε, όπως εγώ. Κι άλλους να σκοτωθούνε. Γι' αυτά τα μελλοντικά τραγιά, χρειάζεται να δείχνουνε πως με τιμούνε και με θεωρούν ήρωα... Στο βάθος δεν έπαψαν ποτέ να με θεωρούν ένα ηλίθιο, που χάθηκα τζάμπα γι' αυτούς, κι αν μάθαιναν τώρα τι σας λέω θα μ' έστελναν στρατοδικείο...»
Μνημείο Γερμανοτσολιάδων
Αν υπάρχει κάποια στιγμή που ο «Αγνωστος Στρατιώτης» βρέθηκε να πρωταγωνιστεί στα πεπρωμένα του τόπου, αυτή ήταν η γερμανική Κατοχή. Είναι ίσως ελάχιστα γνωστό, όμως τα «ευζωνικά τάγματα» που ανέλαβαν το 1943-44 να συνδράμουν τον κατακτητή κατά της Αντίστασης (οι γνωστοί «γερμανοτσολιάδες») συγκροτήθηκαν από (και με μαγιά) τους τσολιάδες του εν λόγω μνημείου. Το βασικό δε Τάγμα Ασφαλείας της πρωτεύουσας δεν ήταν άλλο από το «Τάγμα Φρουράς του Αγνώστου Στρατιώτου».
Το γεγονός ομολογείται, κάπως διακριτικά βέβαια, ακόμη κι από την επίσημη ιστοσελίδα της Προεδρικής Φρουράς: «Κατά την διάρκεια της κατοχής οι Γερμανικές δυνάμεις κατοχής επέτρεψαν στην τότε Ανακτορική Φρουρά να εξακολουθεί να φρουρεί το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη. Με αποφάσεις όμως της κατοχικής κυβέρνησης Ράλλη, τα τάγματα Ευζώνων αναγκάστηκαν να συνεργαστούν με τις κατοχικές δυνάμεις. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να τους αποδοθεί ο αρνητικός όρος "Γερμανοτσολιάδες"».
«Κατά μήνα Απρίλιον 1943 συνεκροτήθη είς λόχος Ευζώνων εις Τιμητικήν Φρουράν, περί τα μέσα δε Μαΐου ιδίου έτους συνεκροτήθησαν και δύο έτεροι λόχοι, απαρτίσαντες το Ελληνικόν Ευζωνικόν Τάγμα Ασφαλείας Αθηνών», εξηγεί στα απομνημονεύματα που υπέβαλε μεταπολεμικά στο ΓΕΣ ο τότε υποδιοικητής του, ταγματάρχης Παναγιώτης Κυριακού. Ακολούθησε τον Ιούνιο διαταγή «περί συγκροτήσεως τεσσάρων Ευζωνικών Ταγμάτων εντός και εκτός Αθηνών δι' εθελουσίας κατατάξεως, επιλεγμένων αυστηρότατα μεταξύ των πλέον Εθικοφρόνων Ελλήνων Πολιτών» (ΔΙΣ, «Αρχεία Εθνικής Αντίστασης», Αθήνα 1998, τ. 8ος, σ. 225).
«Η "Φρουρά του Αγνώστου Στρατιώτη" στην Αθήνα αποτελεί το βασικό σημείο συγκεντρώσεως των Ταγμάτων Ασφαλείας του Ράλλη, και κάθε νέο τάγμα που δημιουργείται στέλνεται για υπηρεσία σε διάφορα σημεία της Ελλάδας», διαβάζουμε πάλι σε βρετανική έκθεση του 1944. Το ίδιο ντοκουμέντο μάς πληροφορεί ότι «80 από τα αρχικά μέλη της "Φρουράς του Αγνώστου Στρατιώτη" εξακολουθούν να φυλάνε το ελληνικό κενοτάφιο, με κάθε "υπερχείλιση" να σχηματίζει ένα έμβρυο λόχου και εν ευθέτω χρόνω ένα νέο Τάγμα Ασφαλείας» (σ. 53). Οσο για τη στολή των γερμανοτσολιάδων, αυτή αποτελούνταν από χακί φουστανέλα και γερμανικά άρβυλα (σ. 54). Η δράση των «ευζώνων» στο πλευρό της Βέρμαχτ, στα μπλόκα και τις μαζικές εκτελέσεις του 1944 (Κοκκινιά, Καλογρέζα, Δουργούτι κ.λπ.) είναι θλιβερά γνωστή. Θα σταθούμε έτσι σε δυο μονάχα στιγμιότυπα μ' έντονα συμβολικό φορτίο.
*Στις 12 Μαρτίου 1944, το Τ.Φ.Α.Σ. πρωταγωνίστησε στο γιορτασμό της ναζιστικής «Ημέρας των (γερμανών) Ηρώων» με κατάθεση στεφάνου -πού αλλού;- στο μνημείο του (έλληνα) Αγνωστου Στρατιώτη. Το γεγονός αποτυπώθηκε φωτογραφικά από τη γερμανική προπαγάνδα κι εξυμνήθηκε με πανομοιότυπα διατετεταγμένα δημοσιεύματα όλων των αθηναϊκών εφημερίδων γι' αυτή τη «συγκινητική συναδέλφωση των γερμανικών και ελληνικών όπλων» (16.3.44).
«Η τελετή στο Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτου κατά την γερμανικήν ημέραν των ηρώων», διαβάζουμε εκεί, «είναι ένα σύμβολο. [...] Δίπλα στους στεφάνους που κατέθεσαν ο στρατηγός Σιμάνα ως εκπρόσωπος των στρατιωτικών Γερμανικών δυνάμεων εν Ελλάδι, ο Επιτετραμμένος του Ράιχ Φον Γκρέβενιτς και ο αρχηγός του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος εν Ελλάδι κ. Βράιντε, είχε την τιμητικήν του θέσιν ο στέφανος τον οποίον κατέθεσε το Ελληνικόν Εθνος. Αι κυανόλευκαι ταινίαι με τας ερυθράς και τον αγκυλωτόν επί των δαφνίνων στεφάνων αποτελούν το σύμβολον της ευρωπαϊκής συνεννοήσεως και της πανευρωπαϊκής κοινότητος των συμφερόντων».
*Το πρώτο ανθραγάθημα των Ευζωνικών Ταγμάτων, από την άλλη, υπήρξε η εκκαθάριση στα τέλη Νοεμβρίου 1943 των νοσοκομείων της πρωτεύουσας από τους αναπήρους του πολέμου της Αλβανίας, οι οργανώσεις των οποίων συνδέονταν με το ΕΑΜ.
«Συνελήφθησαν περίπου 2.500 περίπου Ελληνες και εστιβάχθησαν εις τους θαλάμους των φυλακών Χατζηκώστα και εις τους διαδρόμους και το προαύλιον αυτών γυμνοί και άνευ ουδενός σκεπάσματος εν μέσω χειμώνος», διαβάζουμε σε διαμαρτυρία εθνικόφρονος παράγοντα προς τον κατοχικό πρωθυπουργό. «Και παρέμειναν εκεί, κατ' αυτόν τον απάνθρωπον και ατιμάζοντα τον σύγχρονον πολιτισμόν τρόπον, εκατοντάδες πολλαί αθώων Ελλήνων, εναντίον των οποίων ουδεμία άλλη κατηγορία είναι δυνατόν να προσαφθή παρά μόνον εκείνη του τραυματίου υπέρ Πατρίδος».
Η διατεταγμένη απότιση σεβασμού προς τον «άγνωστο στρατιώτη», προφανώς δεν επεκτεινόταν και προς τους επιζώντες συναδέλφους του...
ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ - 22/03/2009
Οπως όλοι θυμούνται, η μεμονωμένη αυτή (κι άσχετη προς το σκοπό της διαδήλωσης) ενέργεια είχε αξιοποιηθεί επικοινωνιακά από την κυβέρνηση Καραμανλή, για τη «νομιμοποίηση» της κτηνώδους καταστολής του συλλαλητηρίου από τα ΜΑΤ.
Με ρεπορτάζ μας στον «Ιό» (18/3/07) είχαμε, τότε, συγκρίνει τη γενικευμένη υστερία των ΜΜΕ απέναντι στην «προσβολή» του μνημείου με την ψύχραιμη διαχείριση ενός παρόμοιου περιστατικού πριν από δέκα περίπου χρόνια. Εκτιμούσαμε δε ότι η υπερπροβολή του συγκεκριμένου συμβάντος εμπεριείχε τον κίνδυνο δημιουργίας μιας νέας «παράδοσης», ανάλογης με το κάψιμο των σημαιών, «στοχοποιώντας» το ίδιο το μνημείο.
Και η μεν «παράδοση» αυτή έμεινε, ευτυχώς, μόνο στα λόγια κάποιων αντιεξουσιαστικών συνθημάτων. Να, όμως, που το περιστατικό του 2007 προσφέρει την αφορμή για την καθιέρωση μιας ακόμη επετείου «εθνικής μνήμης», με προφανή μάλιστα στόχο τον «εσωτερικό εχθρό» της πατρίδας μας.
Αντίθετα μάλιστα απ' ό,τι θα περίμενε κανείς, αυτός ο εσωτερικός εχθρός δεν περιορίζεται στους «κουκουλοφόρους», αλλά αγκαλιάζει ευρύτερες κατηγορίες πολιτών. Το ξεκαθάρισε χωρίς περιστροφές ο ίδιος ο πρόεδρος του «Συλλόγου Ευζώνων», Ανδρέας Κακαλέτρης, περιγράφοντας στο φιλόξενο μαγκαζίνο του «Σκάι» (8.3.09) το ιστορικό των -κατ' αυτόν- πρόσφατων «βεβηλώσεων» του μνημείου:
«Σε κάποια διαδήλωση τρεις νεαροί πήγαν να κάψουν τη σκοπιά του Μνημείου του Αγνώστου Στρατιώτου. Και μετά από μία βδομάδα, κάποιοι άλλοι πήγαν να βάλουν τα αποκαΐδια της Πάρνηθας πάνω στο Μνημείο. Το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτου δεν είναι για διαδηλώσεις και τέτοια πράγματα. Είναι για σεβασμό. Εκεί είναι όλη η Ιστορία της Ελλάδας μας. Κι όποιος είναι Ελληνας πρέπει να περνάει από κει και να καμαρώνει αυτά τα παιδιά που καθόντουνε μία ώρα ακίνητοι για να τιμήσουνε τους νεκρούς μας».
Το μήνυμα είναι, λοιπόν, σαφές: Η «Ιστορία της Ελλάδας μας» περιορίζεται σε μάχες και πεσόντες στρατιωτικούς. Δεν χωράει ούτε την εγκληματική καταστροφή του φυσικού της τοπίου, ούτε την πλούσια παράδοση του τόπου σε λαϊκές πράξεις αντίστασης στην αυθαιρεσία των κρατούντων.
Το ιστορικό του «Συλλόγου Ευζώνων» θα μπορούσε ίσως να εξηγήσει κάποια πράγματα. Σύμφωνα με δηλώσεις του κ. Κακαλέτρη στην «Espresso» (27.11.08), «στην αρχή απαρτιζόταν μόνο από άτομα που υπηρέτησαν στην Προεδρική Φρουρά από το 1968 έως το 1972» - στη διάρκεια, δηλαδή, της χούντας και μόνον αυτής!
Η συγκεκριμένη ανάγνωση της ιστορίας, όχι μόνο του τόπου αλλά και του ίδιου του μνημείου, δεν υιοθετείται, φυσικά, απ' όλους. Με αφορμή μάλιστα το κάψιμο της σκοπιάς, διαβάσαμε και ακούσαμε μύρια όσα για τους συμβολισμούς που περικλείει το κενοτάφιο του «Αγνώστου». Κάποιος διακήρυξε π.χ. ότι βλέπει σ' αυτό το μικρασιάτη πρόσφυγα κι ελασίτη παππού του, ενώ άλλοι το θέλουν να ενσαρκώνει το διαχρονικό «αντιστασιακό πνεύμα του Ελληνισμού» επί χιλιετίες.
Οι ρίζες μιας παρεξήγησης
Δυστυχώς, όλες αυτές οι προσεγγίσεις (που στην πραγματικότητα αναφέρονται όχι στο μνημείο, αλλά στη γενική ιδέα του καθενός περί πατριωτισμού) αποδεικνύονται βαθιά αντιιστορικές. Γιατί ο «Αγνωστος Στρατιώτης» συμβολίζει συγκεκριμένα πράγματα κι έχει τη δική του ιστορία. Κι αυτά, είτε το θέλουμε είτε όχι, τον φέρνουν πολύ κοντά στις αντιλήψεις του «Συλλόγου Ευζώνων».
*Κατ' αρχήν, το μνημείο δεν αφορά κανενός είδους «αντίσταση». Χτίστηκε για να τιμήσει αποκλειστικά και μόνο πεσόντες στρατιωτικούς των τακτικών ενόπλων δυνάμεων, που σκοτώθηκαν υπακούοντας σε διαταγές των ανωτέρων τους. Αν μη τι άλλο, το διαπιστώνουμε από τα ονόματα των μαχών κι εκστρατειών που αναγράφονται πάνω στο μνημείο: δεν αφορούν ούτε την Αντίσταση του 1941-44 (σε οποιαδήποτε εκδοχή της) αλλά ούτε καν το Εικοσιένα.
*Το αρχικό πάνθεο περιελάμβανε μόνο μάχες της δεκαετίας 1912-1922. Αργότερα προστέθηκαν ο ελληνοϊταλικός κι ελληνογερμανικός πόλεμος του 1940-41, η δράση του στρατού της Μέσης Ανατολής (Ελ Αλαμέιν, Ρίμινι), οι νίκες του «εθνικού στρατού» κατά των «συμμοριτών» στον Εμφύλιο, ακόμη κι ο καθαρά ιμπεριαλιστικός πόλεμος της Κορέας. Ελέω εθνικής συμφιλίωσης ο Γράμμος και το Βίτσι σβήστηκαν κάποια στιγμή, για να αντικατασταθούν, τώρα τελευταία, απ' την κυπριακή τραγωδία του 1974.
*Δεν πρόκειται, φυσικά, για ελληνική ιδιομορφία. Η ιδέα της λατρείας του «Αγνωστου Στρατιώτη» εμφανίστηκε στις χώρες της αναπτυγμένης Δύσης τη δεκαετία του '20, ακριβώς ως απάντηση του πολιτικοστρατιωτικού κατεστημένου στο γενικευμένο αντιπολεμικό αίσθημα που προκάλεσε η μαζική ανθρωποσφαγή του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και στην κοινωνική ριζοσπαστικοποίηση που επέφερε αυτή η καταλυτική εμπειρία.
Υπήρξαν φυσικά και δευτερεύοντες στόχοι, στο πλαίσιο πάντα της καταπολέμησης του «εσωτερικού εχθρού». Στη Γαλλία π.χ., ο ενταφιασμός του «Αγνώστου Στρατιώτη» στην Αψίδα του Θριάμβου το Νοέμβριο του 1920 ήταν πρωτοβουλία της φιλομοναρχικής δεξιάς, για να επισκιαστεί η 50ή επέτειος της Δημοκρατίας. Ταυτόχρονα, αξιοποιήθηκε για να αναστηλωθεί το κύρος μιας στρατιωτικής ηγεσίας στιγματισμένης από τις εκατόμβες του Βερντέν. Οπως το έθεσε την επομένη της τελετής εκείνης η σοσιαλιστική «Humanite» (12/11/20), «η δόξα του άγνωστου στρατιώτη χρησίμευσε χθες για την απόδοση τιμών σε στρατιωτικούς υπερβολικά γνωστούς»...
- Παρόμοια συλλογιστική καθόρισε την ανέγερση των αντίστοιχων μνημείων και στις άλλες χώρες: Αγγλία (1920), ΗΠΑ (1921), Πορτογαλία (1921), Ρουμανία (1923), Πολωνία (1925) κ.ο.κ. Σοσιαλιστές και κομμουνιστές υπήρξαν αντίθετα εχθρικοί απέναντι σ' ένα εγχείρημα που καθαγίαζε την ανθρωποσφαγή και την τυφλή στρατιωτική πειθαρχία.
Ακόμη και στη Σοβιετική Ενωση, με την ισχυρή στρατιωτική παράδοση, μνημείο του «Αγνώστου Στρατιώτη» εγκαινιάστηκε μόλις το 1967.
*Εκτός από αυτά τα πολιτικοϊδεολογικά συμφραζόμενα, ο Αγνωστος Στρατιώτης έχει επιπλέον τη δική του, ιστορία. Κι αυτή δεν περιορίζεται μόνο στην ουσιαστική «βεβήλωσή» του από δικτατορικά καθεστώτα και κυβερνήσεις δωσιλόγων, που τον «τίμησαν» δεόντως στο πέρασμα του χρόνου. Ούτε στους κάθε λογής περαστικούς ξένους ηγέτες, χασάπηδες και μη, που καταθέτουν εκεί βάσει πρωτοκόλλου τα στεφάνια τους.
Εγκαίνια με αντιδράσεις
Αυτό καθεαυτό, το μνημείο έχει συνδεθεί με δύο από τις πιο μαύρες σελίδες της νεοελληνικής Ιστορίας: την ανάπτυξη του εγχώριου φασισμού στα χρόνια του Μεσοπολέμου και τη δημιουργία των δωσιλογικών Ταγμάτων Ασφαλείας (των γνωστών «γερμανοτσολιάδων») επί Κατοχής.
Η αρχική ιδέα για ένα μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη, σύμφωνα με το αγγλογαλλικό πρότυπο της εποχής, ανήκε στο δικτάτορα Θεόδωρο Πάγκαλο. Αυτός ήταν που αποφάσισε τον Ιανουάριο του 1926 την κατασκευή του μπροστά στο κτίριο των ανακτόρων, το οποίο είχε μετατρέψει σε υπουργείο Στρατιωτικών.
Μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας τα μεν παλαιά ανάκτορα στέγασαν τελικά τη Βουλή, τα δε σχέδια για τον Αγνωστο Στρατιώτη επικυρώθηκαν έπειτα από πολλές διαβουλεύσεις, διχογνωμίες και αντιδράσεις. Τα σχετικά κονδύλια διατέθηκαν με απόφαση του υπουργικού συμβουλίου τον Ιούλιο του 1928, οι χωματουργικές εργασίες ξεκίνησαν τον επόμενο Απρίλιο και τα αποκαλυπτήρια του μνημείου έγιναν την 25η Μαρτίου 1932.
Οπως άλλωστε εξηγούσε η «Ακρόπολις» την παραμονή της τελετής, λόγοι πρωτοκόλλου επέβαλαν συν τοις άλλοις την ανέγερσή του: «Από την εποχή που ετερματίσθη ο πόλεμός μας με τους Τούρκους, πολλές φορές οι ξένοι επίσημοι που επεσκέπτοντο τας Αθήνας ευρίσκοντο σε δίλημμα πού έπρεπε να καταθέσουν τα στεφάνια που συνηθίζεται να καταθέτουν στον τάφο του αγνώστου στρατιώτου. Κι έτσι εγυρνούσαν από τον ανδριάντα του Ρήγα του Φεραίου και του Γρηγορίου Ε' στο ηρώο των πεσόντων». Προκειμένου να πάψει αυτή η αμήχανη περιήγηση, χαλάλι λοιπόν τα 6.500.000 δρχ. της εποχής που η Ελλάδα των προσφύγων ξόδεψε για την αναμόρφωση της πλατείας των παλιών ανακτόρων.
Η επιλογή του χώρου προκάλεσε, ωστόσο, πολλές διαφωνίες. Από τους περισσότερους καλλιτέχνες της εποχής θεωρήθηκε ότι η πολυκοσμία μεταξύ Συντάγματος και Βουλής καταστρέφει την αυτοσυγκέντρωση που απαιτεί η αναπόληση των πεσόντων. Δείγμα, κι αυτό, ότι η κοινή γνώμη δεν είχε ακόμη συνδέσει νοερά τη ζωντανή ακόμα μνήμη των νεκρών της με φανταχτερές πλην ανούσιες τελετές.
Ακόμη σοβαρότερες ενστάσεις προκάλεσε, ωστόσο, η συγκεκριμένη μορφή του μνημείου. Στην καλύτερη περίπτωση, ο τύπος το πήρε στο ψιλό, κάνοντας λόγο για «τερατούργημα». Στη χειρότερη, το Σωματείο Ελλήνων Γλυπτών διαμαρτυρήθηκε ομόφωνα «διά το διαπραχθέν ανοσιούργημα εις βάρος της ελληνικής τέχνης», περιγελώντας «το ξαπλωμένο κακότεχνο πτώμα», την «αμελέτητον διαρύθμισιν» του χώρου και τα «ακαλαίσθητα γράμματα και χάλκινες ασπίδες» που το κοσμούν.
«Ουδέποτε η κατακραυγή του κοινού ήτο τόσον ομόθυμος εις ζήτημα καλαισθησίας και ουδέποτε ο καλλιτεχνικός κόσμος ήτο τόσο σύμφωνος εις εξέγερσιν», διαπιστώνει έτσι πρωτοσέλιδο σχόλιο των «Αθηναϊκών Νέων». «Βεβαίως δεν δυνάμεθα τώρα πλέον να συστήσωμεν την ανατίναξιν του μανδροτοίχου που εξεθεμελίωσε το απέριττον και απλούν αρχιτεκτονικόν σύνολον των παλαιών ανακτόρων και την νέαν περιφοράν του αγνώστου στρατιώτου προς ανεύρεσιν καλλιτέρου τάφου. Αλλά η απόξεσις τουλάχιστον του γλυπτού εξαμβλώματος είναι επιβεβλημένη». Λιγότερο ευγενικοί, αναγνώστες της ίδιας εφημερίδας θα εισηγηθούν -επωνύμως- την ανατίναξή του.
Στο ξεφώνημα αυτό οφειλόταν πιθανότατα η σχετικά υποβαθμισμένη εκπροσώπηση της Πολιτείας στα αποκαλυπτήρια. Τόσο ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος όσο κι ο πρόεδρος της Δημοκρατίας Αλέξανδρος Ζαΐμης απέφυγαν να παραστούν, προφασιζόμενοι ασθένεια.
Εντελώς διαφορετικής τάξης υπήρξαν οι αντιδράσεις της τότε αριστεράς.
«Ο κυνισμός και η αναίδεια της κεφαλαιοκρατίας δεν έχει όρια», διακήρυξε πρωτοσέλιδα ο «Ριζοσπάστης» την παραμονή της τελετής. «Αφού σκότωσε χιλιάδες χωρικών στα διάφορα μακελιά της, ερήμωσε και κατέστρεψε πλούσιες χώρες, ξεσπίτωσε και απεκατέστησε δεκάδες χιλιάδες προσφύγων στα νεκροταφεία, αφήνει και ζητιανεύουν στους δρόμους τους "ήρωες" και τα θύματα των ληστρικών της πολέμων, οργανώνει τώρα τα αποκαλυπτήρια του "αγνώστου στρατιώτου". Για να τιμήσει τη μνήμη των αδικοσκοτωμένων παιδιών του λαού».
Την ώρα των αποκαλυπτηρίων, το ΚΚΕ επιχείρησε να οργανώσει αντιπολεμικά συλλαλητήρια. Οι συγκεντρώσεις του, ωστόσο, απαγορεύθηκαν και στην Αθήνα η αστυνομία συνέλαβε «προληπτικά» 75 άτομα. Στη Θεσσαλονίκη, αντίθετα, 600 κομμουνιστές έκαναν πορεία στο κέντρο της πόλης. «Τραγουδώντας τη Διεθνή», διαβάζουμε στο «Ριζοσπάστη» της επομένης, «οι διαδηλωτές τράβηξαν προς την οδό Τσιμισκή. Εκεί επετέθησαν με πέτρες ενάντια στη βιτρίνα του καταστήματος Παπαγιαννοπούλου όπου βρισκόταν μια πολεμική εικόνα και την έσπασαν. Μερικοί χωροφύλακες που βρίσκουνταν εκεί δεν τόλμησαν να επέμβουν».
Σε αντίποινα, μέλη της φασιστικής «Εθνικής Ενώσεως Ελλάς» (ΕΕΕ) θα καταστρέψουν το μεσημέρι την τοπική Λέσχη Ιδιωτικών Υπαλλήλων.
Μουσολίνι αλά ελληνικά
Ευθύς μετά τα αποκαλυπτήριά του, το μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη μετατράπηκε σε πόλο έλξης και σημείο επίδειξης των ποικιλόμορφων εγχώριων φασιστικών οργανώσεων.
Στις 24.4.1932 παρήλασαν π.χ. μπροστά του οι ένστολοι φαιοχίτωνες της «Εθνικιστικής Οργανώσεως Ελλάδος» του Αλέξανδρου Γιάνναρου (Π. Στεριώτης, «Προσπάθειαι άξιαι τιμής», σ. 85-86). Το αποκορύφωμα όμως ήρθε στις 24 Ιουνίου 1933 με το ημιεπίσημο, τρομοκρατικό «προσκύνημα» της βορειοελλαδικής ΕΕΕ.
«Κατά την εορτήν των αποκαλυπτηρίων του μνημείου του αγνώστου στρατιώτου η ΕΕΕ θα αντιπροσωπευθή με 2.000 μέλη της κρανοφόρα. Θα γίνη η προς τας Αθήνας πορεία», διαβάζουμε χαρακτηριστικά σε επιστολή του Αναστασίου Νταλίπη, στελέχους της φασιστικής οργάνωσης, προς το Φίλιππο Δραγούμη (8.2.1932). Τελικά, η οργάνωση εκπροσωπήθηκε απλώς στην τελετή, η δε «πορεία προς τας Αθήνας» (που φιλοδοξούσε ν' αποτελέσει το εγχώριο ισοδύναμο της νικηφόρας «πορείας προς τη Ρώμη» των ταγμάτων του Μουσολίνι το 1922) αναβλήθηκε για την επόμενη χρονιά.
Στόχος του καθαρά παρακρατικού αυτού εγχειρήματος ήταν η μεταφορά στην πρωτεύουσα του κλίματος τρομοκρατίας κατά της αριστεράς και των συνδικάτων που οι «χαλυβδόκρανοι» της ΕΕΕ είχαν ήδη επιβάλει στη Θεσσαλονίκη μετά τον εμπρησμό της εβραϊκής φτωχογειτονιάς του Κάμπελ (29.6.31). «Η κάθοδος αύτη των εθνικιστών εις την πρωτεύουσαν», μας πληροφορεί μ' ενθουσιασμό το «Εθνος» (25.6.33), «έχει τον χαρακτήραν επιδείξεως όλων των υγιών στοιχείων της χώρας, τα οποία αντιπροσωπεύουν την αντίδρασιν κατά των ανατρεπτικών προπαγανδών και την προσήλωσιν εις τας ιδέας της πατρίδος, της θρησκείας και της οικογενείας».
Από το ίδιο ρεπορτάζ μαθαίνουμε πως η μεταφορά των 2.500 περίπου φασιστών έγινε «διά δύο ειδικών αμαξοστοιχιών, εξ εκείνων αι οποίαι συνήθως χρησιμοποιούνται διά την μεταφοράν στρατού εν καιρώ επιστρατεύσεως». Στην Αθήνα τους υποδέχτηκαν 600 ομοϊδεάτες τους και... οι αρχές.
Επικεφαλής της πορείας των φαιοχιτώνων απ' το Σταθμό Λαρίσης μέχρι το Σύνταγμα τέθηκε η φιλαρμονική του Δήμου Αθηναίων. Στον Αγνωστο Στρατιώτη τούς περίμεναν παραταγμένα τμήματα ευζώνων κι η μπάντα της προεδρικής φρουράς, ο πρόεδρος της Γερουσίας Στυλιανός Γονατάς, οι υπουργοί Εσωτερικών Ιωάννης Ράλλης και Δικαιοσύνης Σπυρίδων Ταλιαδούρος, ο φρούραρχος Μπακόπουλος «και πολλοί ανώτεροι αξιωματικοί της ενταύθα φρουράς» («Ελ. Βήμα»). Την επιμνημόσυνη δοξολογία έψαλε ο Βεροίας Πολύκαρπος με τη μισή Ιερά Σύνοδο.
Η τελετή κορυφώθηκε με κατάθεση στεφάνου και την ορκωμοσία των «αλκίμων», της νεολαίας της ΕΕΕ, «ενώ η μουσική ανέκρουε τον Εθνικόν Υμνον και τον Υμνον των Εθνικιστών» («Καθημερινή»). Ακολούθησε ομιλία στελέχους της ΕΕΕ κατά του «εξωτερικού κι εσωτερικού εχθρού» και παρέλαση των χαλυβδόκρανων «προ των επισήμων, ισταμένων προ του μνημείου» («Εθνος»). Επικεφαλής των φασιστικών τμημάτων βάδιζαν οι εύζωνοι της φρουράς («Καθημερινή»).
Για την πάταξη των αντιφασιστικών εκδηλώσεων της αριστεράς κινητοποιήθηκε όλη η αστυνομία της πρωτεύουσας, σε αγαστή συνεργασία με τους χαλυβδόκρανους. Οι τελευταίοι αφέθηκαν ελεύθεροι ακόμη και να πυροβολούν εναντίον των αντιφρονούντων.
Ματωμένη ιστορία
«Ενώ η αμαξοστοιχία διήρχετο την οδόν Κωνσταντινουπόλεως», διαβάζουμε π.χ. στο «Εθνος» (25.6.33), «δύο κομμουνισταί, οι Αρ. Πιστόλης και Αν. Χατζίσκος ή Πικραμένος, εμούτζωσαν τους εθνικιστάς. Οι εθνικισταί επυροβόλησαν εναντίον των και ετραυμάτισαν σοβαρώς εις την οσφυακήν χώραν τον Χατζίσκον ή Πικραμένον, όστις και μετεφέρθη εις το Δημοτικόν Νοσοκομείον. Ο Πιστόλης εστράπη εις φυγήν μη συλληφθείς». Οσο για το φασίστα που πυροβόλησε, αυτός όχι μόνο δεν συνελήφθη, αλλά ούτε καν αναζητήθηκε.
Ο τελικός απολογισμός ήταν ένας τουλάχιστον νεκρός (ο εργάτης Π. Θωμόπουλος) από αστυνομική σφαίρα κατά τη διάρκεια οδομαχιών έξω απ' το Βαρβάκειο, δύο βαριά τραυματισμένοι από σφαίρες, δεκάδες χτυπημένοι από γκλομπ και πάνω από 200 αντιφασίστες συλληφθέντες.
Μία ακόμη ματωμένη σελίδα της δημοκρατικής Ιστορίας του τόπου, για την οποία δεν έχει στηθεί -φυσικά- κανένα μνημείο.
Ο «μονόλογος» του Αγνωστου Στρατιώτη
Σε πρωτοσέλιδο χρονογράφημά του με τίτλο «Αποκαλυπτήρια» (27.3.1932), ο «Ριζοσπάστης» έβαλε τον Αγνωστο Στρατιώτη να συνομιλεί το βράδυ της τελετής με τους περαστικούς. Το αντιμιλιταριστικό κήρυγμά του συνιστά μια εναλλακτική ματιά πάνω στο γεγονός, εμπνευσμένη από τα τραυματικά βιώματα εκατοντάδων χιλιάδων φαντάρων της «ένδοξης δεκαετίας» 1912-1922:
«Ημουν ένας εργάτης, ένας αγρότης, ένας φτωχός διανοούμενος. Στη ζωή μου με πήγαιναν του κλώτσου και του βρόντου. Πείνασα, δίψασα, γύρισα γυμνός, ταπεινώθηκα, χρεώθηκα, διώχτηκα από τη δουλειά μου. Τέλος με φωνάξανε φαντάρο να υπερασπίσω, λέει, την πατρίς. Πήγα χωρίς το θέλημά μου. Και κείνοι το ξέρανε πως χωρίς το θέλημά μου πήγα. Γι' αυτό με σφίξανε μέσα στην τρομοκρατία, την πιο άγρια. Σούζο! Να μη σκεφτώ, να μη μιλήσω. Δεν ήμουνα γι' αυτούς παρά ένα φονικό μηχάνημα, σαν το τουφέκι μου, που έπρεπε να σκοτώνω τον εχθρό. Κι αν τόφερνε η περίσταση να σκοτωθώ, έπρεπε νάδινα τη ζωή μου πρόθυμα κι αδιαμαρτύρητα. Ημουνα το πολύ-πολύ ένα ζώο... Τι αξία είχα; Τομάρι... Φονικό μηχάνημα και κρέας για το κανόνι του εχθρού.
Κι όταν εγώ, κάτω από τη βία και την τρομοκρατία, σερνόμουνα πάνω στα ματωμένα πεδία των μαχών, πίσω μου, στο σπίτι μου πεινούσαν. Τα παιδιά μου κι η γυναίκα μου, η μάνα κι ο πατέρας μου. Ο πλούσιος γείτονας έβρισκε πως η αδερφή μου έχει νόστιμο κρέας και η γυναίκα μου όμορφα μάτια. Δεν αργούσε να αναλάβει την"'προστασία" τους μέσα στο πλούσιο κρεβάτι του...
Σκοτώθηκα έτσι, όπως ένα μυρμήγκι σκοτώνεται κάτω από το παπούτσι ενός που περνάει... τόσο ήμουν ασήμαντος στη ζωή γι' αυτούς... Ενας λιγότερος! Στείλανε θαρρώ κάποιο γράμμα στο σπίτι μου, πως πέθανα σαν ήρωας, και οι γυναίκες του σπιτιού μου δινότανε σαν πόρνες! Τέτοιο τομάρι λοιπόν ήμουνα στη ζωή μου, χωρίς καμιά εχτίμηση, χωρίς καμιά υπόληψη!
Τώρα πώς βρέθηκα ξάφνου τόσο σπουδαίος, που να μου κάνουνε παράτες, να μου βγάνουν λόγους και να μου καταθέτουνε στεφάνους; Δεν είναι ωστόσο μυστήριο, όσο θα φαινότανε. Για τη μάζα των κουτών, τους χρειάζεται να δείχνουν πως μ' έχουν σε τέτοια τιμή και υπόληψη. Αύριο στο νέο πόλεμο που ετοιμάζουν θα καλέσουν και νέα κορόιδα να πάνε, όπως εγώ. Κι άλλους να σκοτωθούνε. Γι' αυτά τα μελλοντικά τραγιά, χρειάζεται να δείχνουνε πως με τιμούνε και με θεωρούν ήρωα... Στο βάθος δεν έπαψαν ποτέ να με θεωρούν ένα ηλίθιο, που χάθηκα τζάμπα γι' αυτούς, κι αν μάθαιναν τώρα τι σας λέω θα μ' έστελναν στρατοδικείο...»
Μνημείο Γερμανοτσολιάδων
Αν υπάρχει κάποια στιγμή που ο «Αγνωστος Στρατιώτης» βρέθηκε να πρωταγωνιστεί στα πεπρωμένα του τόπου, αυτή ήταν η γερμανική Κατοχή. Είναι ίσως ελάχιστα γνωστό, όμως τα «ευζωνικά τάγματα» που ανέλαβαν το 1943-44 να συνδράμουν τον κατακτητή κατά της Αντίστασης (οι γνωστοί «γερμανοτσολιάδες») συγκροτήθηκαν από (και με μαγιά) τους τσολιάδες του εν λόγω μνημείου. Το βασικό δε Τάγμα Ασφαλείας της πρωτεύουσας δεν ήταν άλλο από το «Τάγμα Φρουράς του Αγνώστου Στρατιώτου».
Το γεγονός ομολογείται, κάπως διακριτικά βέβαια, ακόμη κι από την επίσημη ιστοσελίδα της Προεδρικής Φρουράς: «Κατά την διάρκεια της κατοχής οι Γερμανικές δυνάμεις κατοχής επέτρεψαν στην τότε Ανακτορική Φρουρά να εξακολουθεί να φρουρεί το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη. Με αποφάσεις όμως της κατοχικής κυβέρνησης Ράλλη, τα τάγματα Ευζώνων αναγκάστηκαν να συνεργαστούν με τις κατοχικές δυνάμεις. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να τους αποδοθεί ο αρνητικός όρος "Γερμανοτσολιάδες"».
«Κατά μήνα Απρίλιον 1943 συνεκροτήθη είς λόχος Ευζώνων εις Τιμητικήν Φρουράν, περί τα μέσα δε Μαΐου ιδίου έτους συνεκροτήθησαν και δύο έτεροι λόχοι, απαρτίσαντες το Ελληνικόν Ευζωνικόν Τάγμα Ασφαλείας Αθηνών», εξηγεί στα απομνημονεύματα που υπέβαλε μεταπολεμικά στο ΓΕΣ ο τότε υποδιοικητής του, ταγματάρχης Παναγιώτης Κυριακού. Ακολούθησε τον Ιούνιο διαταγή «περί συγκροτήσεως τεσσάρων Ευζωνικών Ταγμάτων εντός και εκτός Αθηνών δι' εθελουσίας κατατάξεως, επιλεγμένων αυστηρότατα μεταξύ των πλέον Εθικοφρόνων Ελλήνων Πολιτών» (ΔΙΣ, «Αρχεία Εθνικής Αντίστασης», Αθήνα 1998, τ. 8ος, σ. 225).
«Η "Φρουρά του Αγνώστου Στρατιώτη" στην Αθήνα αποτελεί το βασικό σημείο συγκεντρώσεως των Ταγμάτων Ασφαλείας του Ράλλη, και κάθε νέο τάγμα που δημιουργείται στέλνεται για υπηρεσία σε διάφορα σημεία της Ελλάδας», διαβάζουμε πάλι σε βρετανική έκθεση του 1944. Το ίδιο ντοκουμέντο μάς πληροφορεί ότι «80 από τα αρχικά μέλη της "Φρουράς του Αγνώστου Στρατιώτη" εξακολουθούν να φυλάνε το ελληνικό κενοτάφιο, με κάθε "υπερχείλιση" να σχηματίζει ένα έμβρυο λόχου και εν ευθέτω χρόνω ένα νέο Τάγμα Ασφαλείας» (σ. 53). Οσο για τη στολή των γερμανοτσολιάδων, αυτή αποτελούνταν από χακί φουστανέλα και γερμανικά άρβυλα (σ. 54). Η δράση των «ευζώνων» στο πλευρό της Βέρμαχτ, στα μπλόκα και τις μαζικές εκτελέσεις του 1944 (Κοκκινιά, Καλογρέζα, Δουργούτι κ.λπ.) είναι θλιβερά γνωστή. Θα σταθούμε έτσι σε δυο μονάχα στιγμιότυπα μ' έντονα συμβολικό φορτίο.
*Στις 12 Μαρτίου 1944, το Τ.Φ.Α.Σ. πρωταγωνίστησε στο γιορτασμό της ναζιστικής «Ημέρας των (γερμανών) Ηρώων» με κατάθεση στεφάνου -πού αλλού;- στο μνημείο του (έλληνα) Αγνωστου Στρατιώτη. Το γεγονός αποτυπώθηκε φωτογραφικά από τη γερμανική προπαγάνδα κι εξυμνήθηκε με πανομοιότυπα διατετεταγμένα δημοσιεύματα όλων των αθηναϊκών εφημερίδων γι' αυτή τη «συγκινητική συναδέλφωση των γερμανικών και ελληνικών όπλων» (16.3.44).
«Η τελετή στο Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτου κατά την γερμανικήν ημέραν των ηρώων», διαβάζουμε εκεί, «είναι ένα σύμβολο. [...] Δίπλα στους στεφάνους που κατέθεσαν ο στρατηγός Σιμάνα ως εκπρόσωπος των στρατιωτικών Γερμανικών δυνάμεων εν Ελλάδι, ο Επιτετραμμένος του Ράιχ Φον Γκρέβενιτς και ο αρχηγός του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος εν Ελλάδι κ. Βράιντε, είχε την τιμητικήν του θέσιν ο στέφανος τον οποίον κατέθεσε το Ελληνικόν Εθνος. Αι κυανόλευκαι ταινίαι με τας ερυθράς και τον αγκυλωτόν επί των δαφνίνων στεφάνων αποτελούν το σύμβολον της ευρωπαϊκής συνεννοήσεως και της πανευρωπαϊκής κοινότητος των συμφερόντων».
*Το πρώτο ανθραγάθημα των Ευζωνικών Ταγμάτων, από την άλλη, υπήρξε η εκκαθάριση στα τέλη Νοεμβρίου 1943 των νοσοκομείων της πρωτεύουσας από τους αναπήρους του πολέμου της Αλβανίας, οι οργανώσεις των οποίων συνδέονταν με το ΕΑΜ.
«Συνελήφθησαν περίπου 2.500 περίπου Ελληνες και εστιβάχθησαν εις τους θαλάμους των φυλακών Χατζηκώστα και εις τους διαδρόμους και το προαύλιον αυτών γυμνοί και άνευ ουδενός σκεπάσματος εν μέσω χειμώνος», διαβάζουμε σε διαμαρτυρία εθνικόφρονος παράγοντα προς τον κατοχικό πρωθυπουργό. «Και παρέμειναν εκεί, κατ' αυτόν τον απάνθρωπον και ατιμάζοντα τον σύγχρονον πολιτισμόν τρόπον, εκατοντάδες πολλαί αθώων Ελλήνων, εναντίον των οποίων ουδεμία άλλη κατηγορία είναι δυνατόν να προσαφθή παρά μόνον εκείνη του τραυματίου υπέρ Πατρίδος».
Η διατεταγμένη απότιση σεβασμού προς τον «άγνωστο στρατιώτη», προφανώς δεν επεκτεινόταν και προς τους επιζώντες συναδέλφους του...
ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ - 22/03/2009
Παγκόσμια Ημέρα κατά του Ρατσισμού
Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα κατά του Ρατσισμού, ο Βοηθός Συνηγόρου του Πολίτη στον Κύκλο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, Ανδρέας Τάκης αναλύει στο tvxs τις συνηθέστερες μορφές ρατσισμού και διακρίσεων που εκδηλώνονται στην ελληνική κοινωνία σήμερα, καθώς και τα αίτια στα οποία μπορούν να αποδοθούν.
Στις 21 Μαρτίου 1960, 70 φοιτητές που διαδήλωναν ειρηνικά κατά των νόμων του απαρτχάιντ στην πόλη Σάρπβιλ της Νοτίου Αφρικής έχασαν τη ζωή τους από εν ψυχρώ πυροβολισμούς της ρατσιστικής αστυνομίας. Μετά απο έξι χρόνια, η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών καθιέρωσε την 21 Μαρτίου ως Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη των Φυλετικών Διακρίσεων.
Σαράντα τρία χρόνια αργότερα, διεθνείς και περιφερειακές συμβάσεις, αλλά και τροποποιήσεις των εσωτερικών νομοθεσιών των κρατών επιδιώκουν την κάλυψη του νομικού πλαισίου για την περιφρούρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την εξάλειψη των διακρίσεων. Σε διεθνές και εθνικό επίπεδο, τα σοβαρότερα προβλήματα εντοπίζονται κυρίως στην ανεπαρκή εφαρμογή των συμβατικών διατάξεων – χωρίς αυτό να σημαίνει και πληρότητα της νομικής κάλυψης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Όσον αφορά στην Ελλάδα, η κατάσταση που παρουσιάζεται εν έτη 2008 μόνο ενθαρρυντική δεν μπορεί να χαρακτηριστεί. Στην ετήσια έκθεση του Κέντρου Πληροφόρησης και Τεκμηρίωσης για τον Ρατσισμό «Αντιγόνη», η καταγραφή των κρουσμάτων ρατσισμού στους έξι κρίσιμους τομείς της Απασχόλησης, της Νομοθεσίας, της Εκπαίδευσης, της Στέγασης, της Ρατσιστικής Βίας και της Υγείας και Πρόνοιας, η αύξηση των φαινομένων φυλετικής μισαλλοδοξίας, για την οποία κάνει λόγο ο κ. Τάκης, είναι εμφανής.
Στην έκθεση της «Αντιγόνης» καταγράφεται σωρεία παραβιάσεων των εργατικών δικαιωμάτων των αλλοδαπών, καθώς το σύνολό τους στην Ελλάδα αναγκάζεται να δουλεύει ανασφάλιστο. Επίσης, σημειώνεται παντελής έλλειψη μηχανισμών παρακολούθησης, καταγραφής των παραβιάσεων, αλλά και τιμωρίας των δραστών. Ο λόγος είναι ότι τα ρατσιστικά εγκλήματα στη χώρας μας, σε αντίθεση με άλλες ευρωπαϊκές, δεν τιμωρούνται ως ποινικά αδικήματα, αλλά με μικρές ποινές, ως πλημμελήματα.
Ενδεικτικά, οι υποθέσεις ρατσιστικών κρουσμάτων που απασχόλησαν την Ελλάδα το 2008 και αναφέρονται στην έκθεση είναι:
- η αναίτια επίθεση από αστυνομικούς σε βάρος μελών της κοινότητας των Μπανγκλαντεσιανών στην Ελλάδα,
- ο ξυλοδαρμός ανήλικου Ιρανού σε αστυνομικό τμήμα,
- οι συνεχείς καταγγελίες για ξυλοδαρμούς και βασανισμούς προσφύγων από λιμενικούς,
- ο ξυλοδαρμός Ρουμάνου από αστυνομικούς,
- ο θάνατος αλλοδαπού στο κέντρο της Αθήνας ύστερα από ξυλοδαρμό αστυνομικών,
- ο άγριος ξυλοδαρμός του γραμματέα του Συλλόγου Μεταναστών Λάρισας από αστυνομικούς,
- η αποκάλυψη κυκλώματος διακίνησης μεταναστών στην Πάτρα με συμμετοχή λιμενικών,
- ο δημόσιος εξευτελισμός αλλοδαπού κατά τη διάρκεια αστυνομικού ελέγχου,
- η κακοποίηση Παλαιστίνιου μικροπωλητή από αστυνομικούς στα υπόγεια της δημοτικής αστυνομίας,
- η επίθεση στο τζαμί στου Ρέντη,
- η ρατσιστική αντίδραση του Δήμου Χανίων σε απεργούς πείνας,
- η βία κατά Πακιστανών στο Αιγάλεω,
- η ρατσιστική συγκέντρωση κατοίκων της περιοχής του Αγίου Παντελεήμονα Αχαρνών ενάντια σε μετανάστες,
- ξεσηκωμός των «αθλίων» της Μανωλάδας, όπου πάνω από 500 εξαθλιωμένοι μετανάστες διεκδίκησαν καλύτερα μεροκάματα και συνθήκες διαβίωσης,
- η υπόθεση της Πιερίας, με τη μαύρη εργασία Βούλγαρων μεταναστών, οι οποίοι αναγκάζονταν να δουλεύουν 14 ώρες την ημέρα έναντι 1,66 ευρώ ημερησίως!
- ο ξυλοδαρμός Αφγανού μετανάστη μέσα στο Αστυνομικό Τμήμα Ιλίου, επειδή τόλμησε να ζητήσει τα δεδουλευμένα από τον εργολάβο στον οποίο εργαζόταν επί 20 ημέρες. Ο ίδιος κατήγγειλε ότι κρατήθηκε παράνομα και είχε μαζί του νόμιμα έγγραφα διαμονής!
Με μελανά χρώματα περιγράφονται, επίσης, οι συνθήκες διαβίωσης των μεταναστών στα κέντρα υποδοχής, η ανυπαρξία στοιχείων και μέριμνας για τα ασυνόδευτα ανήλικα (υπολογίζονται πάνω από 1.000) και η ουσιαστική κατάργηση των διαδικασιών παροχής ασύλου στη χώρα μας.
ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟ tvxs.gr
Στις 21 Μαρτίου 1960, 70 φοιτητές που διαδήλωναν ειρηνικά κατά των νόμων του απαρτχάιντ στην πόλη Σάρπβιλ της Νοτίου Αφρικής έχασαν τη ζωή τους από εν ψυχρώ πυροβολισμούς της ρατσιστικής αστυνομίας. Μετά απο έξι χρόνια, η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών καθιέρωσε την 21 Μαρτίου ως Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη των Φυλετικών Διακρίσεων.
Σαράντα τρία χρόνια αργότερα, διεθνείς και περιφερειακές συμβάσεις, αλλά και τροποποιήσεις των εσωτερικών νομοθεσιών των κρατών επιδιώκουν την κάλυψη του νομικού πλαισίου για την περιφρούρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την εξάλειψη των διακρίσεων. Σε διεθνές και εθνικό επίπεδο, τα σοβαρότερα προβλήματα εντοπίζονται κυρίως στην ανεπαρκή εφαρμογή των συμβατικών διατάξεων – χωρίς αυτό να σημαίνει και πληρότητα της νομικής κάλυψης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Όσον αφορά στην Ελλάδα, η κατάσταση που παρουσιάζεται εν έτη 2008 μόνο ενθαρρυντική δεν μπορεί να χαρακτηριστεί. Στην ετήσια έκθεση του Κέντρου Πληροφόρησης και Τεκμηρίωσης για τον Ρατσισμό «Αντιγόνη», η καταγραφή των κρουσμάτων ρατσισμού στους έξι κρίσιμους τομείς της Απασχόλησης, της Νομοθεσίας, της Εκπαίδευσης, της Στέγασης, της Ρατσιστικής Βίας και της Υγείας και Πρόνοιας, η αύξηση των φαινομένων φυλετικής μισαλλοδοξίας, για την οποία κάνει λόγο ο κ. Τάκης, είναι εμφανής.
Στην έκθεση της «Αντιγόνης» καταγράφεται σωρεία παραβιάσεων των εργατικών δικαιωμάτων των αλλοδαπών, καθώς το σύνολό τους στην Ελλάδα αναγκάζεται να δουλεύει ανασφάλιστο. Επίσης, σημειώνεται παντελής έλλειψη μηχανισμών παρακολούθησης, καταγραφής των παραβιάσεων, αλλά και τιμωρίας των δραστών. Ο λόγος είναι ότι τα ρατσιστικά εγκλήματα στη χώρας μας, σε αντίθεση με άλλες ευρωπαϊκές, δεν τιμωρούνται ως ποινικά αδικήματα, αλλά με μικρές ποινές, ως πλημμελήματα.
Ενδεικτικά, οι υποθέσεις ρατσιστικών κρουσμάτων που απασχόλησαν την Ελλάδα το 2008 και αναφέρονται στην έκθεση είναι:
- η αναίτια επίθεση από αστυνομικούς σε βάρος μελών της κοινότητας των Μπανγκλαντεσιανών στην Ελλάδα,
- ο ξυλοδαρμός ανήλικου Ιρανού σε αστυνομικό τμήμα,
- οι συνεχείς καταγγελίες για ξυλοδαρμούς και βασανισμούς προσφύγων από λιμενικούς,
- ο ξυλοδαρμός Ρουμάνου από αστυνομικούς,
- ο θάνατος αλλοδαπού στο κέντρο της Αθήνας ύστερα από ξυλοδαρμό αστυνομικών,
- ο άγριος ξυλοδαρμός του γραμματέα του Συλλόγου Μεταναστών Λάρισας από αστυνομικούς,
- η αποκάλυψη κυκλώματος διακίνησης μεταναστών στην Πάτρα με συμμετοχή λιμενικών,
- ο δημόσιος εξευτελισμός αλλοδαπού κατά τη διάρκεια αστυνομικού ελέγχου,
- η κακοποίηση Παλαιστίνιου μικροπωλητή από αστυνομικούς στα υπόγεια της δημοτικής αστυνομίας,
- η επίθεση στο τζαμί στου Ρέντη,
- η ρατσιστική αντίδραση του Δήμου Χανίων σε απεργούς πείνας,
- η βία κατά Πακιστανών στο Αιγάλεω,
- η ρατσιστική συγκέντρωση κατοίκων της περιοχής του Αγίου Παντελεήμονα Αχαρνών ενάντια σε μετανάστες,
- ξεσηκωμός των «αθλίων» της Μανωλάδας, όπου πάνω από 500 εξαθλιωμένοι μετανάστες διεκδίκησαν καλύτερα μεροκάματα και συνθήκες διαβίωσης,
- η υπόθεση της Πιερίας, με τη μαύρη εργασία Βούλγαρων μεταναστών, οι οποίοι αναγκάζονταν να δουλεύουν 14 ώρες την ημέρα έναντι 1,66 ευρώ ημερησίως!
- ο ξυλοδαρμός Αφγανού μετανάστη μέσα στο Αστυνομικό Τμήμα Ιλίου, επειδή τόλμησε να ζητήσει τα δεδουλευμένα από τον εργολάβο στον οποίο εργαζόταν επί 20 ημέρες. Ο ίδιος κατήγγειλε ότι κρατήθηκε παράνομα και είχε μαζί του νόμιμα έγγραφα διαμονής!
Με μελανά χρώματα περιγράφονται, επίσης, οι συνθήκες διαβίωσης των μεταναστών στα κέντρα υποδοχής, η ανυπαρξία στοιχείων και μέριμνας για τα ασυνόδευτα ανήλικα (υπολογίζονται πάνω από 1.000) και η ουσιαστική κατάργηση των διαδικασιών παροχής ασύλου στη χώρα μας.
ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟ tvxs.gr
«Επρεπε να σκοτώναμε τους πάντες»
Από το στόμα των ίδιων των Ισραηλινών στρατιωτών που πολέμησαν στην πρόσφατη επιχείρηση της Γάζας ήρθε αυτή τη φορά το πλήγμα για το επίσημο Ισραήλ. Σε συνάντηση δεκάδων εξ αυτών, που έγινε μετά το πέρας της επιχείρησης, παραδέχονται ότι οι κανόνες εμπλοκής ήταν «χαλαροί», τόσο ώστε να επιτρέπουν τον φόνο αμάχων και την καταστροφή των περιουσιών Παλαιστινίων.
«Οι ζωές των Παλαιστινίων είναι πολύ, πολύ λιγότερο σημαντικές από τις ζωές των στρατιωτών μας». Είναι αυτολεξεί τα λόγια ενός Ισραηλινού διμοιρίτη. Κι ένας άλλος είπε: «Επρεπε να σκοτώναμε τους πάντες (στο κέντρο της Γάζας). Ολοι εκεί, είναι τρομοκράτες». Και οι δύο μίλησαν στη συνάντηση των αποφοίτων των μαθημάτων προπαρασκευής για την Ακαδημία, μαθημάτων που φέρουν το όνομα του Γιτζάκ Ράμπιν. Οι διμοιρίτες και άλλοι, πιλότοι μαχητικών και στρατιώτες πεζικού, διέψευσαν ουσιαστικά αυτό που εκ νέου υποστήριξε μετά το νέο πλήγμα ο υπουργός Αμυνας Εχούντ Μπάρακ, ότι οι ένοπλες δυνάμεις του Ισραήλ έχουν την υψηλότερη ηθική στον κόσμο.
Ανατριχιαστικές διηγήσεις
Το αποκαλυπτικό περιεχόμενο της συνάντησης, με τη μορφή απομαγνητοφώνησης, δημοσιεύτηκε στην πρώτη σελίδα της ισραηλινής αριστερής εφημερίδας «Χααρέτζ». Περιλαμβάνει ανατριχιαστικές διηγήσεις περιστατικών που συνέβησαν στη Λωρίδα της Γάζας. Μεταξύ αυτών, ένα κατά το οποίο Ισραηλινός ελεύθερος σκοπευτής, ανεβασμένος σε ταράτσα κατοικίας, σκότωσε την ένοικο, μια Παλαιστίνια μητέρα και τα δύο παιδιά της. Ο σκοπευτής δεν ήξερε ότι είχε δοθεί εντολή να αφεθεί ελεύθερη η οικογένεια και όταν είδε τους τρεις να βγαίνουν κατευθυνόμενοι προς το μέρος του -στη λάθος μεριά από εκείνην που τους υπέδειξαν οι Ισραηλινοί στρατιώτες μέσα στο σπίτι τους- τους πυροβόλησε και τους σκότωσε. Διηγείται ο διμοιρίτης: «Δεν πιστεύω ότι αισθάνθηκε και πολύ άσχημα γιατί, εν τέλει, σε ό,τι τον αφορούσε, έκανε τη δουλειά του βάσει των διαταγών που είχε. Η γενικότερη ατμόσφαιρα, από όσα κατάλαβα από τους περισσότερους άντρες μου... δεν ξέρω πώς να το περιγράψω... Οι ζωές των Παλαιστινίων ας πούμε ότι είναι πολύ, πολύ λιγότερο σημαντικές από τις ζωές των στρατιωτών».
Ενας στρατός χωρίς ηθική
Ο άλλος διμοιρίτης μίλησε για την «έλλειψη λογικής». «Γράφεις στους τοίχους "θάνατος στους Αραβες", παίρνεις οικογενειακές φωτογραφίες και τις φτύνεις, γιατί μπορείς. Το σημαντικό είναι να καταλάβουμε πόσο ο στρατός έχει ξεπέσει στον τομέα της ηθικής».
Ο ισραηλινός στρατός ανακοίνωσε ότι ο στρατιωτικός ανακριτής πήρε εντολή να ερευνήσει τα περιστατικά.
ΕΡΣΗ ΒΑΤΟΥ (Πηγές: www. haaretz.com, Ρόιτερ)
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 20/03/2009
«Οι ζωές των Παλαιστινίων είναι πολύ, πολύ λιγότερο σημαντικές από τις ζωές των στρατιωτών μας». Είναι αυτολεξεί τα λόγια ενός Ισραηλινού διμοιρίτη. Κι ένας άλλος είπε: «Επρεπε να σκοτώναμε τους πάντες (στο κέντρο της Γάζας). Ολοι εκεί, είναι τρομοκράτες». Και οι δύο μίλησαν στη συνάντηση των αποφοίτων των μαθημάτων προπαρασκευής για την Ακαδημία, μαθημάτων που φέρουν το όνομα του Γιτζάκ Ράμπιν. Οι διμοιρίτες και άλλοι, πιλότοι μαχητικών και στρατιώτες πεζικού, διέψευσαν ουσιαστικά αυτό που εκ νέου υποστήριξε μετά το νέο πλήγμα ο υπουργός Αμυνας Εχούντ Μπάρακ, ότι οι ένοπλες δυνάμεις του Ισραήλ έχουν την υψηλότερη ηθική στον κόσμο.
Ανατριχιαστικές διηγήσεις
Το αποκαλυπτικό περιεχόμενο της συνάντησης, με τη μορφή απομαγνητοφώνησης, δημοσιεύτηκε στην πρώτη σελίδα της ισραηλινής αριστερής εφημερίδας «Χααρέτζ». Περιλαμβάνει ανατριχιαστικές διηγήσεις περιστατικών που συνέβησαν στη Λωρίδα της Γάζας. Μεταξύ αυτών, ένα κατά το οποίο Ισραηλινός ελεύθερος σκοπευτής, ανεβασμένος σε ταράτσα κατοικίας, σκότωσε την ένοικο, μια Παλαιστίνια μητέρα και τα δύο παιδιά της. Ο σκοπευτής δεν ήξερε ότι είχε δοθεί εντολή να αφεθεί ελεύθερη η οικογένεια και όταν είδε τους τρεις να βγαίνουν κατευθυνόμενοι προς το μέρος του -στη λάθος μεριά από εκείνην που τους υπέδειξαν οι Ισραηλινοί στρατιώτες μέσα στο σπίτι τους- τους πυροβόλησε και τους σκότωσε. Διηγείται ο διμοιρίτης: «Δεν πιστεύω ότι αισθάνθηκε και πολύ άσχημα γιατί, εν τέλει, σε ό,τι τον αφορούσε, έκανε τη δουλειά του βάσει των διαταγών που είχε. Η γενικότερη ατμόσφαιρα, από όσα κατάλαβα από τους περισσότερους άντρες μου... δεν ξέρω πώς να το περιγράψω... Οι ζωές των Παλαιστινίων ας πούμε ότι είναι πολύ, πολύ λιγότερο σημαντικές από τις ζωές των στρατιωτών».
Ενας στρατός χωρίς ηθική
Ο άλλος διμοιρίτης μίλησε για την «έλλειψη λογικής». «Γράφεις στους τοίχους "θάνατος στους Αραβες", παίρνεις οικογενειακές φωτογραφίες και τις φτύνεις, γιατί μπορείς. Το σημαντικό είναι να καταλάβουμε πόσο ο στρατός έχει ξεπέσει στον τομέα της ηθικής».
Ο ισραηλινός στρατός ανακοίνωσε ότι ο στρατιωτικός ανακριτής πήρε εντολή να ερευνήσει τα περιστατικά.
ΕΡΣΗ ΒΑΤΟΥ (Πηγές: www. haaretz.com, Ρόιτερ)
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 20/03/2009
ΚΡΑΤΟΣ & ΒΙΑ
Του ΠΕΡΙΚΛΗ ΚΟΡΟΒΕΣΗ*
Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, Κράτος και Βία είναι αδέρφια. Σύμφωνα με τον Αισχύλο, αυτό το εξουσιαστικό ζευγάρι μόνο είχε τη δύναμη να αλυσοδέσει τον Προμηθέα. Το έγκλημά του ήταν τρομερό. Εκλεψε περιουσιακό στοιχείο των θεών, τη φωτιά, και την έδωσε στους ανθρώπους. Αν ζούσε σήμερα ο Προμηθέας, ίσως το ξανασκεφτόταν. Οι άνθρωποι χρησιμοποίησαν αυτή την ευεργετική ενέργεια για να δημιουργήσουν όπλα μαζικής καταστροφής, αιματηρούς πολέμους και σφαγές και η βία από τη μυθολογία πέρασε στην Ιστορία και έγινε αποκλειστικό προνόμιο της κρατικής εξουσίας.
Οταν έγραφε ο Αισχύλος την τριλογία του Προμηθέα, δεν υπήρχαν κράτη με την έννοια που τα εννοούμε σήμερα, αλλά εντούτοις πρόλαβε τον Μαξ Βέμπερ. Το κράτος αποκτάει το μονοπώλιο της φυσικής βίας, την οποία κατοχυρώνει νομικά και μόνο το κράτος έχει το δικαίωμα να δολοφονεί (νόμιμη θανατική ποινή), να ασκεί βία εναντίον οποιασδήποτε κοινωνικής ομάδας και να ποινικοποιεί τη βία σε όλους τους άλλους κοινωνικούς φορείς ή σε διάφορα πεδία δράσης. Στην καλύτερη περίπτωση, αυτό έγινε για να ελεγχθεί η βία και να υπάρχουν συνταγματικές εγγυήσεις με το αντίστοιχο νομικό οπλοστάσιο για τον περιορισμό της. Αλλά η βία του κράτους, φανερή ή κρυφή, υπάρχει πάντα ως συστατικό του στοιχείο.
Εντούτοις η βία δεν ξεριζώθηκε από την κοινωνική συνείδηση. Οπως έδειξε η Χάνα Αρεντ μελετώντας την εμπειρία του ναζισμού, η «κοινοτοπία του κακού» προϋπήρχε της ναζιστικής ιδεολογίας. Απλώς κάτω από αυτό το καθεστώς βρήκε διέξοδο. Οι ναζί εγκληματίες πολέμου, όπως ο Αϊχμαν, ήταν απλώς γραφειοκράτες που έκαναν το καθήκον τους. Οπως και οι φρικαλέες πράξεις των ναζί στρατιωτών δεν έγιναν από ανθρωπόμορφα τέρρατα αλλά από τον άνθρωπο της διπλανής μας πόρτας. Το ίδιο ήταν και οι βασανιστές της χούντας. Συχνά φιλήσυχοι νοικοκυραίοι και οικογενειάρχες.
Η ελληνική κοινωνία δεν είναι πια ίδια με αυτή που ξέραμε.
Τουλάχιστον την τελευταία δεκαετία ζούμε τη βία ως ένα ενδημικό φαινόμενο της καθημερινότητάς μας. Και το βλέπουμε παντού. Από τη βία των οδηγών στη βία των συναλλαγών, στη διάθεση για αυτοδικία που ακούγεται φυσιολογικά σε κάθε τραπέζι (θα πάω να του σπάσω τα μούτρα), στις αστικές ή οικογενειακές διαφορές. Και αν οι κοινωνικές συνθήκες δημιουργήσουν κάποιες προϋποθέσεις (ανεργία, φτώχεια, αποκλεισμός), τότε έχουμε παραβατικότητα και εγκληματικότητα. Ή ακόμα μορφές οργανωμένης βίας που μπορεί να φτάνουν σε συμπεριφορές παθολογικού χαρακτήρα. Ολοι εναντίον όλων, η βία για τη βία, άσχετα από τα αποτελέσματα που φέρνει. Να μη μιλήσουμε εδώ για μαφίες, οργανωμένο έγκλημα, οργανωμένο χουλιγκανισμό ή ακόμα για πολιτική βία που στην ουσία αναιρεί την πολιτική. Η βία, στην όποια της μορφή και τηρουμένων των σχετικών αναλογιών, δεν ήταν ποτέ επαναστατική. Ηταν εξουσιαστική γιατί αναιρεί το επιχείρημα και τον διάλογο και υποτάσσει την αντίπαλη άποψη με την εξουσία της βίας. Η βία του Ισραήλ και η βία της Χαμάς δεν συμψηφίζονται και ούτε μπορούν να έχουν κάποια σύγκριση. Αλλά σύμφωνα με τη Διεθνή Αμνηστία και από τις δύο πλευρές υπάρχουν παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αυτό που διαφέρει είναι η κλίμακα. Αλλο 13 θύματα και άλλο 1.300. Αλλά με μια λογική αντιπολεμική και μη βίαιη όλοι τους είναι άνθρωποι και έχουν τα ίδια δικαιώματα.
Ησημερινή κατάσταση της βίας στη χώρα μας μοιάζει να βρίσκεται εκτός κοινωνικού ελέγχου. Και η κυβέρνηση, αντί να ψάξει να βρει τα βαθύτερα αίτια και αυτά να θεραπεύσει, ασχολείται με τα επιφαινόμενα. Τα μέτρα που έχουν αναγγελθεί από την κυβέρνηση, είναι στη λογική του «μεγάλου τσαμπουκά», δηλαδή στη χρήση ακόμα μεγαλύτερης βίας από την πλευρά των κατασταλτικών μηχανισμών, που σίγουρα θα τροφοδοτήσουν φαινόμενα μεγαλύτερης βίας. Και ίσως αυτά τα μέτρα να αποδειχτούν η αχίλλειος πτέρνα της Ν.Δ.
* Συγγραφέας-βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ Α' Αθηνών perkor29@gmail.com
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 20/03/2009
Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, Κράτος και Βία είναι αδέρφια. Σύμφωνα με τον Αισχύλο, αυτό το εξουσιαστικό ζευγάρι μόνο είχε τη δύναμη να αλυσοδέσει τον Προμηθέα. Το έγκλημά του ήταν τρομερό. Εκλεψε περιουσιακό στοιχείο των θεών, τη φωτιά, και την έδωσε στους ανθρώπους. Αν ζούσε σήμερα ο Προμηθέας, ίσως το ξανασκεφτόταν. Οι άνθρωποι χρησιμοποίησαν αυτή την ευεργετική ενέργεια για να δημιουργήσουν όπλα μαζικής καταστροφής, αιματηρούς πολέμους και σφαγές και η βία από τη μυθολογία πέρασε στην Ιστορία και έγινε αποκλειστικό προνόμιο της κρατικής εξουσίας.
Οταν έγραφε ο Αισχύλος την τριλογία του Προμηθέα, δεν υπήρχαν κράτη με την έννοια που τα εννοούμε σήμερα, αλλά εντούτοις πρόλαβε τον Μαξ Βέμπερ. Το κράτος αποκτάει το μονοπώλιο της φυσικής βίας, την οποία κατοχυρώνει νομικά και μόνο το κράτος έχει το δικαίωμα να δολοφονεί (νόμιμη θανατική ποινή), να ασκεί βία εναντίον οποιασδήποτε κοινωνικής ομάδας και να ποινικοποιεί τη βία σε όλους τους άλλους κοινωνικούς φορείς ή σε διάφορα πεδία δράσης. Στην καλύτερη περίπτωση, αυτό έγινε για να ελεγχθεί η βία και να υπάρχουν συνταγματικές εγγυήσεις με το αντίστοιχο νομικό οπλοστάσιο για τον περιορισμό της. Αλλά η βία του κράτους, φανερή ή κρυφή, υπάρχει πάντα ως συστατικό του στοιχείο.
Εντούτοις η βία δεν ξεριζώθηκε από την κοινωνική συνείδηση. Οπως έδειξε η Χάνα Αρεντ μελετώντας την εμπειρία του ναζισμού, η «κοινοτοπία του κακού» προϋπήρχε της ναζιστικής ιδεολογίας. Απλώς κάτω από αυτό το καθεστώς βρήκε διέξοδο. Οι ναζί εγκληματίες πολέμου, όπως ο Αϊχμαν, ήταν απλώς γραφειοκράτες που έκαναν το καθήκον τους. Οπως και οι φρικαλέες πράξεις των ναζί στρατιωτών δεν έγιναν από ανθρωπόμορφα τέρρατα αλλά από τον άνθρωπο της διπλανής μας πόρτας. Το ίδιο ήταν και οι βασανιστές της χούντας. Συχνά φιλήσυχοι νοικοκυραίοι και οικογενειάρχες.
Η ελληνική κοινωνία δεν είναι πια ίδια με αυτή που ξέραμε.
Τουλάχιστον την τελευταία δεκαετία ζούμε τη βία ως ένα ενδημικό φαινόμενο της καθημερινότητάς μας. Και το βλέπουμε παντού. Από τη βία των οδηγών στη βία των συναλλαγών, στη διάθεση για αυτοδικία που ακούγεται φυσιολογικά σε κάθε τραπέζι (θα πάω να του σπάσω τα μούτρα), στις αστικές ή οικογενειακές διαφορές. Και αν οι κοινωνικές συνθήκες δημιουργήσουν κάποιες προϋποθέσεις (ανεργία, φτώχεια, αποκλεισμός), τότε έχουμε παραβατικότητα και εγκληματικότητα. Ή ακόμα μορφές οργανωμένης βίας που μπορεί να φτάνουν σε συμπεριφορές παθολογικού χαρακτήρα. Ολοι εναντίον όλων, η βία για τη βία, άσχετα από τα αποτελέσματα που φέρνει. Να μη μιλήσουμε εδώ για μαφίες, οργανωμένο έγκλημα, οργανωμένο χουλιγκανισμό ή ακόμα για πολιτική βία που στην ουσία αναιρεί την πολιτική. Η βία, στην όποια της μορφή και τηρουμένων των σχετικών αναλογιών, δεν ήταν ποτέ επαναστατική. Ηταν εξουσιαστική γιατί αναιρεί το επιχείρημα και τον διάλογο και υποτάσσει την αντίπαλη άποψη με την εξουσία της βίας. Η βία του Ισραήλ και η βία της Χαμάς δεν συμψηφίζονται και ούτε μπορούν να έχουν κάποια σύγκριση. Αλλά σύμφωνα με τη Διεθνή Αμνηστία και από τις δύο πλευρές υπάρχουν παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αυτό που διαφέρει είναι η κλίμακα. Αλλο 13 θύματα και άλλο 1.300. Αλλά με μια λογική αντιπολεμική και μη βίαιη όλοι τους είναι άνθρωποι και έχουν τα ίδια δικαιώματα.
Ησημερινή κατάσταση της βίας στη χώρα μας μοιάζει να βρίσκεται εκτός κοινωνικού ελέγχου. Και η κυβέρνηση, αντί να ψάξει να βρει τα βαθύτερα αίτια και αυτά να θεραπεύσει, ασχολείται με τα επιφαινόμενα. Τα μέτρα που έχουν αναγγελθεί από την κυβέρνηση, είναι στη λογική του «μεγάλου τσαμπουκά», δηλαδή στη χρήση ακόμα μεγαλύτερης βίας από την πλευρά των κατασταλτικών μηχανισμών, που σίγουρα θα τροφοδοτήσουν φαινόμενα μεγαλύτερης βίας. Και ίσως αυτά τα μέτρα να αποδειχτούν η αχίλλειος πτέρνα της Ν.Δ.
* Συγγραφέας-βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ Α' Αθηνών perkor29@gmail.com
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 20/03/2009
ΚΩΜΙΚΩΤΡΑΓΙΚΑ
Ο ΤΥΠΟΣ των ήλων
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΡΙΑΝΤΗΣ
Και ποιος είναι αυτός ο Κρούγκμαν, θα πεις... Και γιατί να τον γνωρίζει ένας υφυπουργός που ασχολείται με τα οικονομικά. Ελα ντε... Εντάξει, δεν έτυχε ποτέ να του χτυπήσει την πόρτα ο ομόδοξος Φρήντμαν και να του συστηθεί, ούτε ο Χάγιεκ. Ο Κέινς είναι παλιός, ο Μαρξ πιο παλιός, ο Γκάλμπρεϊθ έχει δύσκολο όνομα, τον Σαμίρ Αμίν μπορεί να τον μπερδέψεις με τον δικτάτορα της Ουγκάντας. Εντάξει, πού να τους ξέρεις όλους αυτούς... Αλλά με τον Κρούγκμαν, διάβολε, ασχολείται ολόκληρος ο πλανήτης, τουλάχιστον από πέρυσι που πήρε το Νόμπελ Οικονομίας. Εχει και περίεργο όνομα -φέρνει στο «Μπάτμαν»-, έχει σχεδόν κάθε μέρα την τιμητική του σε όλες τις εφημερίδες, μιλάνε γι' αυτόν τα «παράθυρα» και οι «πόρτες» της υφηλίου, βρίσκεται συνεχώς στην επικαιρότητα από τότε που ξέσπασε η κρίση. Είναι δυνατόν να μην έχει ακούσει τίποτε γι' αυτόν ένας πολιτικός, και δη αρμόδιος για τα οικονομικά; Αλλά, έστω: τόσες μέρες που γράφουν συνεχώς για τον Κρούγκμαν οι ελληνικές εφημερίδες, μιας και βρέθηκε στην Αθήνα και είχε συναντήσεις με τον πρωθυπουργό, τον πρόεδρο του ΠΑΣΟΚ και τον προϊστάμενό του, υπουργό Οικονομίας, είναι δυνατόν από απλή περιέργεια να μην ενδιαφερθεί ο κ. υφυπουργός; Και εντάξει όλα αυτά, ας τα πάρει το ποτάμι. Εναν άνθρωπο με γενειάδα είναι δυνατόν να τον αποκαλείς... κυρία Κρούγκμαν; Και όμως. Το διέπραξε ο υφυπουργός Οικονομικών κ. Α. Μπούρας, ομιλών από το βήμα της Βουλής... Κωμικοτραγικά πράγματα (...Και μη μου πεις, υποβολέα, τι φταίει ο Καραμανλής για τον αστοιχείωτο υφυπουργό του. Εξ όνυχος τον λέοντα) **** Ο κ. Κρούγκμαν, λοιπόν. Ο οποίος καταφέρθηκε εναντίον του Συμφώνου Σταθερότητος και συνέστησε «δυσάρεστες και δύσκολες προσαρμογές για την ανάκτηση της ελληνικής ανταγωνιστικότητος». Ταυτόχρονα προσγείωσε τον κ. Γ. Παπανδρέου, ο οποίος ζήτησε τη γνώμη τού νομπελίστα οικονομολόγου για την «πράσινη ανάπτυξη και τη συμβολή της στην έξοδο από την κρίση»: «Δεν αποτελεί κεντρικό σημείο της τρέχουσας πολιτικής», για έναν απλό λόγο: «αργεί να αποδώσει». Χαρακτήρισε, δε, αφελές το αρχικό σχέδιο του Ομπάμα που βασιζόταν στην «πράσινη ανάπτυξη»... Οπως καταλαβαίνεις, υποβολέα, εκτός από τους κυβερνώντες, σοβαρό σχέδιο για την έξοδο από την κρίση διαθέτει και το ΠΑΣΟΚ...
Θηριώδης άγνοια...
Αθανάσιος Μπούρας, υφυπουργός Οικονομικών, από το βήμα της Βουλής, αναφερόμενος στον απόντα από την αίθουσα υπουργό κ. Γιάννη Παπαθανασίου:
- «Ο υπουργός έφυγε γιατί έπρεπε να υποδεχτεί τη νομπελίστα κυρία Κρούγκμαν, με την οποία είχαν συνάντηση μαζί με τον πρωθυπουργό»...
* Ναι! Ο κύριος αυτός ασχολείται με τη σωτηρία της ελληνικής οικονομίας, από την υπεύθυνη θέση του υφυπουργού...
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΡΙΑΝΤΗΣ
Και ποιος είναι αυτός ο Κρούγκμαν, θα πεις... Και γιατί να τον γνωρίζει ένας υφυπουργός που ασχολείται με τα οικονομικά. Ελα ντε... Εντάξει, δεν έτυχε ποτέ να του χτυπήσει την πόρτα ο ομόδοξος Φρήντμαν και να του συστηθεί, ούτε ο Χάγιεκ. Ο Κέινς είναι παλιός, ο Μαρξ πιο παλιός, ο Γκάλμπρεϊθ έχει δύσκολο όνομα, τον Σαμίρ Αμίν μπορεί να τον μπερδέψεις με τον δικτάτορα της Ουγκάντας. Εντάξει, πού να τους ξέρεις όλους αυτούς... Αλλά με τον Κρούγκμαν, διάβολε, ασχολείται ολόκληρος ο πλανήτης, τουλάχιστον από πέρυσι που πήρε το Νόμπελ Οικονομίας. Εχει και περίεργο όνομα -φέρνει στο «Μπάτμαν»-, έχει σχεδόν κάθε μέρα την τιμητική του σε όλες τις εφημερίδες, μιλάνε γι' αυτόν τα «παράθυρα» και οι «πόρτες» της υφηλίου, βρίσκεται συνεχώς στην επικαιρότητα από τότε που ξέσπασε η κρίση. Είναι δυνατόν να μην έχει ακούσει τίποτε γι' αυτόν ένας πολιτικός, και δη αρμόδιος για τα οικονομικά; Αλλά, έστω: τόσες μέρες που γράφουν συνεχώς για τον Κρούγκμαν οι ελληνικές εφημερίδες, μιας και βρέθηκε στην Αθήνα και είχε συναντήσεις με τον πρωθυπουργό, τον πρόεδρο του ΠΑΣΟΚ και τον προϊστάμενό του, υπουργό Οικονομίας, είναι δυνατόν από απλή περιέργεια να μην ενδιαφερθεί ο κ. υφυπουργός; Και εντάξει όλα αυτά, ας τα πάρει το ποτάμι. Εναν άνθρωπο με γενειάδα είναι δυνατόν να τον αποκαλείς... κυρία Κρούγκμαν; Και όμως. Το διέπραξε ο υφυπουργός Οικονομικών κ. Α. Μπούρας, ομιλών από το βήμα της Βουλής... Κωμικοτραγικά πράγματα (...Και μη μου πεις, υποβολέα, τι φταίει ο Καραμανλής για τον αστοιχείωτο υφυπουργό του. Εξ όνυχος τον λέοντα) **** Ο κ. Κρούγκμαν, λοιπόν. Ο οποίος καταφέρθηκε εναντίον του Συμφώνου Σταθερότητος και συνέστησε «δυσάρεστες και δύσκολες προσαρμογές για την ανάκτηση της ελληνικής ανταγωνιστικότητος». Ταυτόχρονα προσγείωσε τον κ. Γ. Παπανδρέου, ο οποίος ζήτησε τη γνώμη τού νομπελίστα οικονομολόγου για την «πράσινη ανάπτυξη και τη συμβολή της στην έξοδο από την κρίση»: «Δεν αποτελεί κεντρικό σημείο της τρέχουσας πολιτικής», για έναν απλό λόγο: «αργεί να αποδώσει». Χαρακτήρισε, δε, αφελές το αρχικό σχέδιο του Ομπάμα που βασιζόταν στην «πράσινη ανάπτυξη»... Οπως καταλαβαίνεις, υποβολέα, εκτός από τους κυβερνώντες, σοβαρό σχέδιο για την έξοδο από την κρίση διαθέτει και το ΠΑΣΟΚ...
Θηριώδης άγνοια...
Αθανάσιος Μπούρας, υφυπουργός Οικονομικών, από το βήμα της Βουλής, αναφερόμενος στον απόντα από την αίθουσα υπουργό κ. Γιάννη Παπαθανασίου:
- «Ο υπουργός έφυγε γιατί έπρεπε να υποδεχτεί τη νομπελίστα κυρία Κρούγκμαν, με την οποία είχαν συνάντηση μαζί με τον πρωθυπουργό»...
* Ναι! Ο κύριος αυτός ασχολείται με τη σωτηρία της ελληνικής οικονομίας, από την υπεύθυνη θέση του υφυπουργού...
«Καύσιμο» για το ρατσισμό η οικονομική κρίση
Η οικονομική κρίση υποδαυλίζει το ρατσισμό και την ξενοφοβία, ιδιαίτερα έναντι των πλέον ευάλωτων πληθυσμών, προειδοποιούν οι ευρωπαϊκοί οργανισμοί προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
«Ανησυχούμε διότι βλέπουμε ότι η οικονομική κρίση που πλήττει τις κοινωνίες μας τροφοδοτεί τη ρατσιστική μισαλλοδοξία και την ξενοφοβία στην Ευρώπη», αναφέρεται σε κοινή ανακοίνωση των οργανώσεων, οι οποίες κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου: «Έχουμε θορυβηθεί από τις εκθέσεις που καταγράφουν αύξηση των βιαιοπραγιών εναντίον μεταναστών, προσφύγων και αιτούντων άσυλο, καθώς επίσης και μειονοτήτων, όπως οι Ρομά».
Ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και αυτοί του Συμβουλίου της Ευρώπης (ECRI) και του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη καλούν κατά συνέπεια τις κυβερνήσεις να ενισχύσουν τους μηχανισμούς καταπολέμησης των φαινομένων αυτών. «Φοβούμαστε ότι σε αυτή την εποχή της κρίσης, οι μετανάστες, οι μειονότητες και άλλες ευπαθείς ομάδες θα αποτελέσουν τον αποδιοπομπαίο τράγο για ορισμένους πολιτικούς ή μέσα ενημέρωσης λαϊκίστικου χαρακτήρα».
Οι τρεις οργανισμοί προειδοποιούν επίσης ότι κάθε σκέψη περικοπής προγραμμάτων κοινωνικής προστασίας και ένταξης θα έχει καταστροφικές συνέπειες ως προς την περιθωροποίηση των μειονοτήτων και των μεταναστών.
Πληροφορίες από ΑΠΕ-ΜΠΕ
ΕΧΟΥΝ ΕΤΣΙ ΚΙ ΑΛΛΙΩΣ ΤΟ ΜΟΝΟΠΩΛΙΟ ΤΗΣ ΒΙΑΣ
Να φορέσει ό,τι μπορεί για να προστατευθεί! Αυτό επιβάλλεται να συστήσουμε στο νεαρό παιδί που κατεβαίνει σε μια πορεία, όταν είναι γνωστό ότι θα αντιμετωπίσει ασύλληπτες ποσότητες χημικών που υπάγονται στις απαγορευμένες- ακόμη και στον πόλεμο- ουσίες, με άγνωστες μέχρι στιγμής συνέπειες για την υγεία του και το μέλλον του. Είναι κατάσταση ανάγκης που προβλέπεται και από τον νόμο. Ποιος είναι αυτός που έχει δικαίωμα να το εκθέσει σε τέτοιο κίνδυνο;
Όσο για την επαναφερόμενη «περιύβριση αρχής» που πριν από 15 χρόνια κατάργησε ο Γ. Κουβελάκης, αν είχε (έστω)ρωτήσει ο υπουργός, θα διαπίστωνε ότι σωρηδόν παραπέμπονται όλοι σχεδόν οι συλλαμβανόμενοι νεαροί σε τέτοια γεγονότα για «εξύβριση» αστυνομικών και καταδικάζονται αβλεπεί με μόνη την κατάθεση του ενστόλου: ο νόμος επαρκεί για να προστατέψει τη στολή. Είναι πασίγνωστο, όμως, ότι κανείς ποτέ αστυνομικός δεν έχει δικαστεί για τις βρισιές, τις σεξιστικές χυδαιότητες, τις εξευτελιστικές χειρονομίες, όπως άλλωστε ούτε για τους ξυλοδαρμούς, τις κλωτσιές, τις κλομπιές, τους ψεκασμούς κατά πρόσωπο και όλα αυτά που υφίστανται και οι πιο ευυπόληπτοι πολίτες όταν τολμούν να συμμετέχουν σε μαζικά γεγονότα. Εκεί οι δράστες δεν έχουν ούτε όνομα ούτε διακριτικά, κι έχουν- έτσι κι αλλιώς- «το μονοπώλιο της βίας», που μπροστά του υποκλίνονται οι νόμοι και ο υπουργός. Κι ύστερα απ΄ όλα αυτά διαμαρτυρόμαστε όταν ο δρόμος απαντά με τα δικά του μέσα.
Ι.ΚΟΥΡΤΟΒΙΚ
ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΑ ΝΕΑ 18/3/2009
Όσο για την επαναφερόμενη «περιύβριση αρχής» που πριν από 15 χρόνια κατάργησε ο Γ. Κουβελάκης, αν είχε (έστω)ρωτήσει ο υπουργός, θα διαπίστωνε ότι σωρηδόν παραπέμπονται όλοι σχεδόν οι συλλαμβανόμενοι νεαροί σε τέτοια γεγονότα για «εξύβριση» αστυνομικών και καταδικάζονται αβλεπεί με μόνη την κατάθεση του ενστόλου: ο νόμος επαρκεί για να προστατέψει τη στολή. Είναι πασίγνωστο, όμως, ότι κανείς ποτέ αστυνομικός δεν έχει δικαστεί για τις βρισιές, τις σεξιστικές χυδαιότητες, τις εξευτελιστικές χειρονομίες, όπως άλλωστε ούτε για τους ξυλοδαρμούς, τις κλωτσιές, τις κλομπιές, τους ψεκασμούς κατά πρόσωπο και όλα αυτά που υφίστανται και οι πιο ευυπόληπτοι πολίτες όταν τολμούν να συμμετέχουν σε μαζικά γεγονότα. Εκεί οι δράστες δεν έχουν ούτε όνομα ούτε διακριτικά, κι έχουν- έτσι κι αλλιώς- «το μονοπώλιο της βίας», που μπροστά του υποκλίνονται οι νόμοι και ο υπουργός. Κι ύστερα απ΄ όλα αυτά διαμαρτυρόμαστε όταν ο δρόμος απαντά με τα δικά του μέσα.
Ι.ΚΟΥΡΤΟΒΙΚ
ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΑ ΝΕΑ 18/3/2009
ΚΟΥΚΟΥΛΕΣ
Δημήτρης Δανίκας , ddanikas@dolnet.gr
ΦΥΣΙΚΑ ΚΑΙ ΒΛΕΠΟΥΝ. Όχι το Αύριο, αλλά το παρελθόν. Τα αντανακλαστικά είναι του πενήντα λοιπόν. Γι΄ αυτό τα μέτρα είναι κατασταλτικά. Γι΄ αυτό αφήνουν ασύδοτα τα ρεμάλια να καταστρέφουν αυτοκίνητα και μαγαζιά. Γι΄ αυτό η νοσηρή κατάσταση όζει φαυλότητας, παραβατικότητας, ανικανότητας και τραμπουκισμών ακροδεξιών. Και όσο βρίσκονται σε ελεύθερη πτώση προς τον γκρεμό τόσο ικανοί είναι να διαπράξουν το οτιδήποτε, με κόστος ακόμα και εγκληματικό. Σήμερα απαγορεύεται η κουκούλα, αύριο τα χέρια στο μπουφάν, μεθαύριο οι γιακάδες ψηλά. Μην το ξεχνάτε. Τα κοστούμια που κυβερνούν αυτή τη χώρα προέρχονται από τον ίδιο ράφτη που έστειλε τη μισή Ελλάδα στα ξερονήσια. Τη Δεξιά όσο και να πλένεις, το σαπούνι σου χαλάς. Και επειδή καμία δύναμη δεν φαίνεται ικανή να εμπνεύσει με ελπίδα αυριανή, γι΄ αυτό η κοινωνία από μόνη της πρέπει να αποφασίσει και να οργανωθεί. Είτε από αύριο όλοι με κουκούλες στους δρόμους είτε, όπως πάντα, με πιτζάμες ανάσκελα στο κρεβάτι!
ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΑ ΝΕΑ 18/3/2009
ΦΥΣΙΚΑ ΚΑΙ ΒΛΕΠΟΥΝ. Όχι το Αύριο, αλλά το παρελθόν. Τα αντανακλαστικά είναι του πενήντα λοιπόν. Γι΄ αυτό τα μέτρα είναι κατασταλτικά. Γι΄ αυτό αφήνουν ασύδοτα τα ρεμάλια να καταστρέφουν αυτοκίνητα και μαγαζιά. Γι΄ αυτό η νοσηρή κατάσταση όζει φαυλότητας, παραβατικότητας, ανικανότητας και τραμπουκισμών ακροδεξιών. Και όσο βρίσκονται σε ελεύθερη πτώση προς τον γκρεμό τόσο ικανοί είναι να διαπράξουν το οτιδήποτε, με κόστος ακόμα και εγκληματικό. Σήμερα απαγορεύεται η κουκούλα, αύριο τα χέρια στο μπουφάν, μεθαύριο οι γιακάδες ψηλά. Μην το ξεχνάτε. Τα κοστούμια που κυβερνούν αυτή τη χώρα προέρχονται από τον ίδιο ράφτη που έστειλε τη μισή Ελλάδα στα ξερονήσια. Τη Δεξιά όσο και να πλένεις, το σαπούνι σου χαλάς. Και επειδή καμία δύναμη δεν φαίνεται ικανή να εμπνεύσει με ελπίδα αυριανή, γι΄ αυτό η κοινωνία από μόνη της πρέπει να αποφασίσει και να οργανωθεί. Είτε από αύριο όλοι με κουκούλες στους δρόμους είτε, όπως πάντα, με πιτζάμες ανάσκελα στο κρεβάτι!
ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΑ ΝΕΑ 18/3/2009
Παρασκευή 20 Μαρτίου 2009
ΕΚΤΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΥΓΕΙΑΣ ΟΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ
Tην παρεμπόδιση της πρόσβασης πολλών μεταναστών που δεν διαθέτουν τα απαραίτητα έγγραφα, στις δημόσιες υπηρεσίες Υγείας, αναδεικνύει η «Έκθεση για την υγεία των μεταναστών στην Ελλάδα». Η έκθεση δημοσιεύθηκε από το Εργαστήριο Υγιεινής, Επιδημιολογίας και Στατιστικής Ιατρικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Όπως επισημαίνεται στην έκθεση, περίπου 1.000.000 μετανάστες που ζουν στη χώρα μας αντιμετωπίζουν πολλά εμπόδια και απίστευτες δυσκολίες όσον αφορά στην υγειονομική τους περίθαλψη, σε αντίθεση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, όπου έχουν δημιουργηθεί βάσεις δεδομένων με πληροφορίες για την περίθαλψη και την πρόσβαση στο σύστημα υγείας.
Την κατάσταση δυσχεραίνουν ακόμα περισσότερο παράγοντες όπως η γραφειοκρατία, οι μεγάλες λίστες αναμονής, οι ανεπαρκείς υποδομές και άλλα χρόνια προβλήματα του ελληνικού συστήματος Υγείας, καθώς και η ελλιπής ενημέρωση των κρατικών υπηρεσιών σχετικά με το νομικό καθεστώς και τα δικαιώματα επιμέρους κατηγοριών αλλοδαπών.
Οι επιστήμονες χαρακτήρισαν την κατάσταση ιδιαίτερα ανησυχητική καθώς πολλοί μετανάστες πάσχουν από λοιμώδη νοσήματα και ψυχιατρικές διαταραχές. Επιπλέον, ενώ το 40% των μεταναστών εργάζονται κυρίως ως ανειδίκευτοι, αποτελώντας φτηνό εργατικό δυναμικό για χειρωνακτικές εργασίες (με τον κίνδυνο εργατικών ατυχημάτων να είναι ιδιαίτερα μεγάλος) και δεν έχουν καν περίθαλψη για ατυχήματα.
Στην έκθεση υπενθυμίζεται ότι δεν έχει καταργηθεί ακόμα η εγκύκλιος του πρώην υπουργού Υγείας Αλ. Παπαδόπουλου, η οποία απαγορεύει στα δημόσια νοσοκομεία και τα Κέντρα Υγείας της χώρας να αντιμετωπίζουν τακτικά, αλλά και έκτακτα περιστατικά μεταναστών, οι οποίοι στερούνται των νομιμοποιητικών εγγράφων παραμονής στην Ελλάδα. Επισημαίνεται, επίσης, η ανάγκη να ληφθούν συγκεκριμένα μέτρα, προκειμένου να ξεπεραστούν οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι μετανάστες χωρίς έγγραφα, ώστε να μπορούν να έχουν πρόσβαση στους φορείς υγείας, καθώς και η εκπαίδευση ειδικευμένου προσωπικού, καλά πληροφορημένου και με γλωσσικές δεξιότητες.
Τέλος, ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στα κλειστά κέντρα προσωρινής κράτησης μεταναστών, στα οποία οι συνθήκες διαβίωσης είναι ιδιαίτερα άσχημες, ενώ παρουσιάζονται πολλά προβλήματα στις εγκαταστάσεις και στην απουσία βασικού ιατρικού εξοπλισμού.
ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟ tvxs.gr
Όπως επισημαίνεται στην έκθεση, περίπου 1.000.000 μετανάστες που ζουν στη χώρα μας αντιμετωπίζουν πολλά εμπόδια και απίστευτες δυσκολίες όσον αφορά στην υγειονομική τους περίθαλψη, σε αντίθεση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, όπου έχουν δημιουργηθεί βάσεις δεδομένων με πληροφορίες για την περίθαλψη και την πρόσβαση στο σύστημα υγείας.
Την κατάσταση δυσχεραίνουν ακόμα περισσότερο παράγοντες όπως η γραφειοκρατία, οι μεγάλες λίστες αναμονής, οι ανεπαρκείς υποδομές και άλλα χρόνια προβλήματα του ελληνικού συστήματος Υγείας, καθώς και η ελλιπής ενημέρωση των κρατικών υπηρεσιών σχετικά με το νομικό καθεστώς και τα δικαιώματα επιμέρους κατηγοριών αλλοδαπών.
Οι επιστήμονες χαρακτήρισαν την κατάσταση ιδιαίτερα ανησυχητική καθώς πολλοί μετανάστες πάσχουν από λοιμώδη νοσήματα και ψυχιατρικές διαταραχές. Επιπλέον, ενώ το 40% των μεταναστών εργάζονται κυρίως ως ανειδίκευτοι, αποτελώντας φτηνό εργατικό δυναμικό για χειρωνακτικές εργασίες (με τον κίνδυνο εργατικών ατυχημάτων να είναι ιδιαίτερα μεγάλος) και δεν έχουν καν περίθαλψη για ατυχήματα.
Στην έκθεση υπενθυμίζεται ότι δεν έχει καταργηθεί ακόμα η εγκύκλιος του πρώην υπουργού Υγείας Αλ. Παπαδόπουλου, η οποία απαγορεύει στα δημόσια νοσοκομεία και τα Κέντρα Υγείας της χώρας να αντιμετωπίζουν τακτικά, αλλά και έκτακτα περιστατικά μεταναστών, οι οποίοι στερούνται των νομιμοποιητικών εγγράφων παραμονής στην Ελλάδα. Επισημαίνεται, επίσης, η ανάγκη να ληφθούν συγκεκριμένα μέτρα, προκειμένου να ξεπεραστούν οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι μετανάστες χωρίς έγγραφα, ώστε να μπορούν να έχουν πρόσβαση στους φορείς υγείας, καθώς και η εκπαίδευση ειδικευμένου προσωπικού, καλά πληροφορημένου και με γλωσσικές δεξιότητες.
Τέλος, ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στα κλειστά κέντρα προσωρινής κράτησης μεταναστών, στα οποία οι συνθήκες διαβίωσης είναι ιδιαίτερα άσχημες, ενώ παρουσιάζονται πολλά προβλήματα στις εγκαταστάσεις και στην απουσία βασικού ιατρικού εξοπλισμού.
ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟ tvxs.gr
ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ- ΠΟΛΥΔΟΥΡΗ και η αρχή της αμφισβήτησης
«Η πίστη μου στον έρωτα; Μα ποια πίστη είν' αυτή; Δεν έχω μείνει πιστή σε κανέναν έρωτα.»
Κι όμως θ' αγαπήσει τον Καρυωτάκη.
Από παιδί την προσανατόλιζαν μέσα στο τούνελ του αποβλακωτικού συναισθηματισμού. Αυτή όμως δε μένει εκεί να πεθάνει στα σκοτάδια του. Καλπάζει και βρίσκει την έξοδο. Την έξοδο που πραγματοποιούν οι σημερινές γενιές. Και βγαίνει επιτέλους στο γυμνό φως που της αποκαλύπτει μια έρημο. Είναι το αύριο της ανθρωπότητας. Το δικό μας σήμερα, αν προτιμάτε. Τι θα κάνει εκεί η Πολυδούρη, ολομόναχη; Θα πιστέψει πως το πρόσωπο ενός ποιητή τόσο κλειστού, τόσο σαρκαστικού σαν του Καρυωτάκη, είναι ο άλλος οργισμένος, ο καινούργιος Αδάμ. Και πως οι δυο τους θα 'ναι, όχι οι πρώτοι διωγμένοι, μα οι πρώτοι αυτοεξόριστοι, οι πρώτοι φυγάδες της κόλασης προς τον παράδεισο της αυτογνωσίας. Και, φυσικά η πλάνη της είναι απροσμέτρητη.
Τετάρτη 18 Μαρτίου 2009
Μοντέλα για τη συγκάλυψη της βίας
Του Ν. ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΥ
Ωρες - ώρες, παρακολουθώντας την τηλεοπτική ειδησεογραφία για τη βία, έχω την εντύπωση ότι η κουκούλα συμφέρει πολλούς. Οχι μόνον όσους τη φορούν, αλλά και κάποιους αντιμέτωπους. Τους διάφορους κατήγορους, που μπορούν αδιακρίτως να αναφέρονται σε κουκουλοφόρους, γνωστούς-αγνώστους, ανθρώπους χωρίς πρόσωπο, σύγχρονους εξαποδώ.
Χωρίς την κουκούλα οι αγορητές θα είχαν δύσκολο έργο. Το πρόσωπο του βίαιου δράστη θα θύμιζε την οικογένειά του, την τάξη του, ίσως θα διακρίναμε την ελληνική του κατατομή, ίσως ξένη. Κάτω από την κουκούλα μπορεί να βρίσκεται ένας απελπισμένος, ένας φασίστας, ένας προβοκάτορας. Το χάος έχει κι αυτό ιστορία. Η ιστορία έχει τους μπράβους της. Οι μπράβοι έχουν εργοδότες: το αδίστακτο κέρδος, την ανισότητα, την αμάθεια και το οργανωμένο έγκλημα. Πρόκειται για σύγκλιση δυνάμεων. Τα πλήθη όμως των έντιμων ανθρώπων και οι πολιτικοί αμφισβητίες βρίσκονται από την άλλη πλευρά, συνήθως ηττημένοι.
Ας θυμίσουμε αναδρομικά τις εξηγήσεις. Μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001 διαδόθηκαν δύο εκδοχές για την τρομοκρατία και κατ' επέκταση την ακραία βία. Η πρώτη επιχειρηματολογεί υπέρ ενός ξαφνικού, διαβολικού σχεδόν, χαρακτήρα αυτής της βίας: επιστροφή του Σταυρόγκιν, των Δαιμονισμένων του Ντοστογιέφσκι1. Δεν αποτύπωσε η τέχνη την Ιστορία, συνέβη το ακριβώς αντίστροφο. Ρητορικό το ερώτημα: ποια σχέση θα μπορούσε να έχει η Αλ Κάιντα με την ανεργία, τους συντελεστές παραγωγής, τη φτώχεια; Καμία, απάντησαν και μάλιστα με ύφος φιλάνθρωπο· για την τρομοκρατία απενοχοποιούνται οι φτωχοί, ευθύνονται τα τέρατα.
Κατά τη δεύτερη εξήγηση, η βία, όπως πάντα, έχει ιστορικούς και κοινωνικούς όρους. Η έξαρσή της, εν μέρει, αποτελεί θέμα συγκυρίας, εν μέρει εξαρτάται από δομικούς παράγοντες. Χάρη σε αυτούς οι όποιοι μαύροι στρατηγοί βρίσκουν στρατιώτες, κάλυψη και κοινωνική ύλη έτοιμη να εκραγεί.
Η εικόνα της κουκούλας υπηρετεί την πρώτη παραπάνω εκδοχή. Τα κοινωνικά χαρακτηριστικά και οι ταυτότητες δεν διακρίνονται. Ως υπεύθυνη για τα κρούσματα απομένει να προβάλλεται η ανεκτική αστυνομία. «Αν ήταν καλύτερα οργανωμένη και αποφασιστική, όλα θα είχαν λυθεί». Για την πρόσληψη της θέσης αυτής απαιτείται βέβαια τηλεθεατής με κοντή μνήμη. Να μη θυμάται ότι χθες και αλλού το πρόβλημα δεν ήταν η χαλαρότητα, αλλά η κατάχρηση της αστυνομικής βίας, ότι επίσης αστυνομικοί υπήρξαν τραγικά θύματα.
Οι πρόχειρες αναγωγές στο πανεπιστημιακό άσυλο ή στον κομματικό ανταγωνισμό είναι τα πιο συνηθισμένα επιμύθια. «Η κυβέρνηση δεν έχει συνειδητοποιήσει πόσο κόστος θα έχει γι' αυτήν η αδυναμία καταστολής». Τι προτείνει ο αγορητής; Να μην ασχοληθούμε με κοινωνικούς όρους, αλλά να διαθέτουμε μια διμοιρία σε κάθε γειτονιά, έτοιμη να επεμβαίνει σε χρόνο μηδέν (πόσο διήρκεσε, ρωτούσαν, η βία στο Κολωνάκι; Πέντε ή δέκα λεπτά;). Στον αιώνα της επιτάχυνσης ενδιαφέρουν αποκλειστικά οι άμεσες απαντήσεις, ακόμη κι αν μεσοπρόθεσμα αποδεικνύονται μάταιες.
Μια κυβέρνηση μπορεί να είναι χειρότερη από την άλλη, μια Αστυνομία το ίδιο, οι οικονομικοί κολοσσοί πιέζουν εθνικούς και οικιακούς προϋπολογισμούς, οι μαφιόζοι μετέχουν στην κατανομή της βίας και της εκμετάλλευσης με κυριαρχικό μερίδιο. Αναμφίβολο είναι πάντως το ακόλουθο: όσο θα πληθαίνει και θα προσκρούει σε αδιέξοδα η «υποτάξη»2 των απόκληρων, των χωρίς χαρτιά ξένων, των φτωχών, και όσο εν τέλει, οι πλειοψηφίες των μη εχόντων θα τίθενται στο στόχαστρο της καταστολής κι όχι στο επίκεντρο του κράτους πρόνοιας, τόσο η εκρηκτικότητα θα πολλαπλασιάζεται.
Δεν φέρει, βέβαια, μόνη η τηλεόραση το βάρος του αποπροσανατολισμού. Συμβάλλουν πολλά μέσα παραγωγής ιδεολογίας. Επίκαιρο είναι ένα κινηματογραφικό παράδειγμα, που προκύπτει με τη σύγκριση δύο ταινιών: η μία είναι του Κλιντ Ιστγουντ, Million dollar baby (2004). Η άλλη το βραβευμένο με οκτώ Οσκαρ έργο Slumdog millionaire (2009) των Σουαρούπ και Μπόιλ.
Ο Ιστγουντ δραματοποίησε το αμερικανικό περιθώριο. Τη γενιά που ζει σε άθλια τροχόσπιτα και δεν έχει άλλη δυνατότητα ανόδου παρά παίζοντας με τους όρους του συστήματος ή εγκληματώντας. Η φτωχή ηρωίδα, πάντως, για να υπερβεί τα αδιαπέραστα αλλιώς όρια της τάξης της, γίνεται μποξέρ. Πραγματώνει το αμερικανικό όνειρο του μοναχικού καβαλάρη. Ο μεγάλος δραματοποιός, ωστόσο, συντρίβει με μια γροθιά το όνειρο και κατεδαφίζει το μοντέλο. Ο θεατής επιτέλους προβληματίζεται.
Στο Slumdog millionaire (και εδώ στον τίτλο απαραίτητο το εκατομμύριο) το ινδικό γκέτο είναι πιο βρωμερό και τρισάθλιο. Η διαφθορά και το οργανωμένο έγκλημα κυριαρχούν (όπως παντού όπου υπάρχουν γκέτο, φαβέλες, παραγκουπόλεις)3. Το διαφορετικό είναι ότι ο νεαρός Ινδός, παίζοντας με τους κανόνες του (τηλεοπτικού) παιχνιδιού, κερδίζει. Διαχειριζόμενος τις συμπτώσεις δικαιώνεται, επιτυγχάνει το αλλιώς ανέφικτο. Ιδού το μοντέλο της επιτυχίας, της μοναδικής «διεξόδου» από τους κοινωνικούς φραγμούς, του βραβείου Οσκαρ και του ιδεολογικού αποπροσανατολισμού.
Τελικά, είναι ευνόητο: όσο σχηματίζονται γενιές ανθρώπων χωρίς σχολείο, χωρίς ταυτότητα, χωρίς προοπτική εργασίας και γαλήνης, η ασφάλεια θα εξαρτάται μόνο από φιτύλια και συμπτώσεις. Αλίμονο στην κοινωνία που οι νέοι της πιστεύουν πως δεν θα προλάβουν να γεράσουν.
Η επιστολή ενός νεαρού κρατουμένου, δημοσιευμένη στο εξαιρετικό βιβλίο του Ρ. Σαβιάνο «Γόμορρα»4, είναι εδώ χρησιμότερη από οποιονδήποτε επίλογο. Αντιγράφω: «Θέλω να γίνω μπος. Θέλω να έχω σούπερ-μάρκετ, εργοστάσια, γυναίκες. Θέλω τρία αυτοκίνητα, θέλω όταν μπαίνω σ' ένα μαγαζί να με σέβονται, θέλω να έχω καταστήματα σε όλο τον κόσμο. Κι έπειτα θέλω να πεθάνω. Αλλά όπως πεθαίνει ένας αληθινός άντρας, αυτός που διοικεί πραγματικά. Θέλω να πεθάνω δολοφονημένος».
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Α. Glucksmann, Ο Ντοστογιέφσκι στο Μανχάταν (μτφρ. Κ. Παπαγιώργη, 2002/2003) 28 κ.ε.
2. Σχετικές αναλύσεις σε βιβλία των Η. J. Gans, The war against the Poor (1995), Γ. Πανούση, Το έγκλημα του φτωχού και η φτώχεια ως «έγκλημα» (2002), Ζ. Bauman, Consuming Life (2007, ελλην. μτφρ. Γ. Καράμπελα 2008).
3. L. Waquant, Parias urbains (Ghetto Boulienes-Etat, La decouverte 2006).
4. Βλ. μτφρ. Μ. Οικονομίδου (Πατάκης, 2006/2008) 175.
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 18/03/2009
Ωρες - ώρες, παρακολουθώντας την τηλεοπτική ειδησεογραφία για τη βία, έχω την εντύπωση ότι η κουκούλα συμφέρει πολλούς. Οχι μόνον όσους τη φορούν, αλλά και κάποιους αντιμέτωπους. Τους διάφορους κατήγορους, που μπορούν αδιακρίτως να αναφέρονται σε κουκουλοφόρους, γνωστούς-αγνώστους, ανθρώπους χωρίς πρόσωπο, σύγχρονους εξαποδώ.
Χωρίς την κουκούλα οι αγορητές θα είχαν δύσκολο έργο. Το πρόσωπο του βίαιου δράστη θα θύμιζε την οικογένειά του, την τάξη του, ίσως θα διακρίναμε την ελληνική του κατατομή, ίσως ξένη. Κάτω από την κουκούλα μπορεί να βρίσκεται ένας απελπισμένος, ένας φασίστας, ένας προβοκάτορας. Το χάος έχει κι αυτό ιστορία. Η ιστορία έχει τους μπράβους της. Οι μπράβοι έχουν εργοδότες: το αδίστακτο κέρδος, την ανισότητα, την αμάθεια και το οργανωμένο έγκλημα. Πρόκειται για σύγκλιση δυνάμεων. Τα πλήθη όμως των έντιμων ανθρώπων και οι πολιτικοί αμφισβητίες βρίσκονται από την άλλη πλευρά, συνήθως ηττημένοι.
Ας θυμίσουμε αναδρομικά τις εξηγήσεις. Μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001 διαδόθηκαν δύο εκδοχές για την τρομοκρατία και κατ' επέκταση την ακραία βία. Η πρώτη επιχειρηματολογεί υπέρ ενός ξαφνικού, διαβολικού σχεδόν, χαρακτήρα αυτής της βίας: επιστροφή του Σταυρόγκιν, των Δαιμονισμένων του Ντοστογιέφσκι1. Δεν αποτύπωσε η τέχνη την Ιστορία, συνέβη το ακριβώς αντίστροφο. Ρητορικό το ερώτημα: ποια σχέση θα μπορούσε να έχει η Αλ Κάιντα με την ανεργία, τους συντελεστές παραγωγής, τη φτώχεια; Καμία, απάντησαν και μάλιστα με ύφος φιλάνθρωπο· για την τρομοκρατία απενοχοποιούνται οι φτωχοί, ευθύνονται τα τέρατα.
Κατά τη δεύτερη εξήγηση, η βία, όπως πάντα, έχει ιστορικούς και κοινωνικούς όρους. Η έξαρσή της, εν μέρει, αποτελεί θέμα συγκυρίας, εν μέρει εξαρτάται από δομικούς παράγοντες. Χάρη σε αυτούς οι όποιοι μαύροι στρατηγοί βρίσκουν στρατιώτες, κάλυψη και κοινωνική ύλη έτοιμη να εκραγεί.
Η εικόνα της κουκούλας υπηρετεί την πρώτη παραπάνω εκδοχή. Τα κοινωνικά χαρακτηριστικά και οι ταυτότητες δεν διακρίνονται. Ως υπεύθυνη για τα κρούσματα απομένει να προβάλλεται η ανεκτική αστυνομία. «Αν ήταν καλύτερα οργανωμένη και αποφασιστική, όλα θα είχαν λυθεί». Για την πρόσληψη της θέσης αυτής απαιτείται βέβαια τηλεθεατής με κοντή μνήμη. Να μη θυμάται ότι χθες και αλλού το πρόβλημα δεν ήταν η χαλαρότητα, αλλά η κατάχρηση της αστυνομικής βίας, ότι επίσης αστυνομικοί υπήρξαν τραγικά θύματα.
Οι πρόχειρες αναγωγές στο πανεπιστημιακό άσυλο ή στον κομματικό ανταγωνισμό είναι τα πιο συνηθισμένα επιμύθια. «Η κυβέρνηση δεν έχει συνειδητοποιήσει πόσο κόστος θα έχει γι' αυτήν η αδυναμία καταστολής». Τι προτείνει ο αγορητής; Να μην ασχοληθούμε με κοινωνικούς όρους, αλλά να διαθέτουμε μια διμοιρία σε κάθε γειτονιά, έτοιμη να επεμβαίνει σε χρόνο μηδέν (πόσο διήρκεσε, ρωτούσαν, η βία στο Κολωνάκι; Πέντε ή δέκα λεπτά;). Στον αιώνα της επιτάχυνσης ενδιαφέρουν αποκλειστικά οι άμεσες απαντήσεις, ακόμη κι αν μεσοπρόθεσμα αποδεικνύονται μάταιες.
Μια κυβέρνηση μπορεί να είναι χειρότερη από την άλλη, μια Αστυνομία το ίδιο, οι οικονομικοί κολοσσοί πιέζουν εθνικούς και οικιακούς προϋπολογισμούς, οι μαφιόζοι μετέχουν στην κατανομή της βίας και της εκμετάλλευσης με κυριαρχικό μερίδιο. Αναμφίβολο είναι πάντως το ακόλουθο: όσο θα πληθαίνει και θα προσκρούει σε αδιέξοδα η «υποτάξη»2 των απόκληρων, των χωρίς χαρτιά ξένων, των φτωχών, και όσο εν τέλει, οι πλειοψηφίες των μη εχόντων θα τίθενται στο στόχαστρο της καταστολής κι όχι στο επίκεντρο του κράτους πρόνοιας, τόσο η εκρηκτικότητα θα πολλαπλασιάζεται.
Δεν φέρει, βέβαια, μόνη η τηλεόραση το βάρος του αποπροσανατολισμού. Συμβάλλουν πολλά μέσα παραγωγής ιδεολογίας. Επίκαιρο είναι ένα κινηματογραφικό παράδειγμα, που προκύπτει με τη σύγκριση δύο ταινιών: η μία είναι του Κλιντ Ιστγουντ, Million dollar baby (2004). Η άλλη το βραβευμένο με οκτώ Οσκαρ έργο Slumdog millionaire (2009) των Σουαρούπ και Μπόιλ.
Ο Ιστγουντ δραματοποίησε το αμερικανικό περιθώριο. Τη γενιά που ζει σε άθλια τροχόσπιτα και δεν έχει άλλη δυνατότητα ανόδου παρά παίζοντας με τους όρους του συστήματος ή εγκληματώντας. Η φτωχή ηρωίδα, πάντως, για να υπερβεί τα αδιαπέραστα αλλιώς όρια της τάξης της, γίνεται μποξέρ. Πραγματώνει το αμερικανικό όνειρο του μοναχικού καβαλάρη. Ο μεγάλος δραματοποιός, ωστόσο, συντρίβει με μια γροθιά το όνειρο και κατεδαφίζει το μοντέλο. Ο θεατής επιτέλους προβληματίζεται.
Στο Slumdog millionaire (και εδώ στον τίτλο απαραίτητο το εκατομμύριο) το ινδικό γκέτο είναι πιο βρωμερό και τρισάθλιο. Η διαφθορά και το οργανωμένο έγκλημα κυριαρχούν (όπως παντού όπου υπάρχουν γκέτο, φαβέλες, παραγκουπόλεις)3. Το διαφορετικό είναι ότι ο νεαρός Ινδός, παίζοντας με τους κανόνες του (τηλεοπτικού) παιχνιδιού, κερδίζει. Διαχειριζόμενος τις συμπτώσεις δικαιώνεται, επιτυγχάνει το αλλιώς ανέφικτο. Ιδού το μοντέλο της επιτυχίας, της μοναδικής «διεξόδου» από τους κοινωνικούς φραγμούς, του βραβείου Οσκαρ και του ιδεολογικού αποπροσανατολισμού.
Τελικά, είναι ευνόητο: όσο σχηματίζονται γενιές ανθρώπων χωρίς σχολείο, χωρίς ταυτότητα, χωρίς προοπτική εργασίας και γαλήνης, η ασφάλεια θα εξαρτάται μόνο από φιτύλια και συμπτώσεις. Αλίμονο στην κοινωνία που οι νέοι της πιστεύουν πως δεν θα προλάβουν να γεράσουν.
Η επιστολή ενός νεαρού κρατουμένου, δημοσιευμένη στο εξαιρετικό βιβλίο του Ρ. Σαβιάνο «Γόμορρα»4, είναι εδώ χρησιμότερη από οποιονδήποτε επίλογο. Αντιγράφω: «Θέλω να γίνω μπος. Θέλω να έχω σούπερ-μάρκετ, εργοστάσια, γυναίκες. Θέλω τρία αυτοκίνητα, θέλω όταν μπαίνω σ' ένα μαγαζί να με σέβονται, θέλω να έχω καταστήματα σε όλο τον κόσμο. Κι έπειτα θέλω να πεθάνω. Αλλά όπως πεθαίνει ένας αληθινός άντρας, αυτός που διοικεί πραγματικά. Θέλω να πεθάνω δολοφονημένος».
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Α. Glucksmann, Ο Ντοστογιέφσκι στο Μανχάταν (μτφρ. Κ. Παπαγιώργη, 2002/2003) 28 κ.ε.
2. Σχετικές αναλύσεις σε βιβλία των Η. J. Gans, The war against the Poor (1995), Γ. Πανούση, Το έγκλημα του φτωχού και η φτώχεια ως «έγκλημα» (2002), Ζ. Bauman, Consuming Life (2007, ελλην. μτφρ. Γ. Καράμπελα 2008).
3. L. Waquant, Parias urbains (Ghetto Boulienes-Etat, La decouverte 2006).
4. Βλ. μτφρ. Μ. Οικονομίδου (Πατάκης, 2006/2008) 175.
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 18/03/2009
Τρίτη 17 Μαρτίου 2009
ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Μηδέν στο «μάθημα» της Εκθεσης
Η 21η Μαρτίου κάθε χρόνου έχει οριστεί από τον ΟΗΕ «διεθνής ημέρα εναντίον των ρατσιστικών διακρίσεων». Και καθώς όλες οι χώρες τιμούν τη μέρα αυτή, καμιά δεν είναι πρόθυμη να εντοπίσει το ρατσισμό στο.. εσωτερικό της. Η Ελλάδα δεν αποτελεί, βέβαια, την εξαίρεση
Στη φωτογραφία ο Τόμας Χάμαρμπεργκ, ο επίτροπος του Συμβουλίου της Ευρώπης, επισκέπτεται το κέντρο κράτησης προσφύγων στο Φυλάκιο της Θράκης.
Με διαφορά λίγων ημερών δόθηκαν στη δημοσιότητα τρεις διαφορετικές εκθέσεις για την κατάσταση των ανθρώπινων δικαιωμάτων στην Ελλάδα.
Οι δύο πρώτες αφορούσαν ειδικά το ζήτημα των μειονοτήτων στη χώρα μας. Προηγήθηκε, στις 18 Φεβρουαρίου, η έκθεση της εμπειρογνώμονος σε μειονοτικά ζητήματα του ΟΗΕ Γκέι Μακντούγκαλ, η οποία υποβλήθηκε στο Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Οργανισμού στη Γενεύη. Ακολούθησε στις 19 Φεβρουαρίου η Εκθεση του Τόμας Χάμαρμπεργκ, επιτρόπου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στο Συμβούλιο της Ευρώπης.
Τη σειρά έκλεισε η ετήσια έκθεση του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, η οποία δημοσιοποιήθηκε στις 25 Φεβρουαρίου.
Από τις τρεις εκθέσεις, η τελευταία πήρε εγκαίρως σημαντική δημοσιότητα στα ελληνικά μέσα ενημέρωσης και προκάλεσε αρκετές αντιδράσεις.Οπως συμβαίνει συνήθως, από το περιεχόμενο της έκθεσης κινητοποιήθηκαν διαφορετικά ανακλαστικά, ανάλογα με τον ιδεολογικό προσανατολισμό των διάφορων σχολιαστών.
Η έκθεση συζητήθηκε, και στη Βουλή, στις 6 Μαρτίου, ύστερα από ερώτηση που απηύθυνε στον πρωθυπουργό ο πρόεδρος του ΛΑΟΣ Γιώργος Καρατζαφέρης. Τελικά, η συζήτηση έγινε δι' αντιπροσώπων. Την κυβέρνηση εκπροσώπησε η αρμόδια υπουργός Εξωτερικών Ντόρα Μπακογιάννη και τον πρόεδρο του ΛΑΟΣ ο Αδωνις Γεωργιάδης. Ομως κανείς απ' τους δύο δεν μπήκε στην ουσία της έκθεσης.Αρκέστηκαν στην ανταλλαγή κάποιων γενικόλογων διατυπώσεων για τη σκοπιμότητα αυτών των εκθέσεων.
Στην άλλη φωτογραφία η κυρία Κλίντον ενώ υποδέχεται στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ την κυρία Μπακογιάννη. Ασφαλώς θα της παρέδωσε και το τμήμα της ετήσιας έκθεσης για τα Ανθρώπινα δικαιώματα που αναφέρεται στην Ελλάδα.
Το βασικότερο επιχείρημα του κ. Γεωργιάδη ήταν ότι σκόπιμα συνέπεσε η ανακοίνωση της έκθεσης με την επίσκεψη της κυρίας Μπακογιάννη στις ΗΠΑ. Πρόκειται για παραλογισμό που θα μπορούσαν να τον σκεφτούν μόνο κάποιοι που θεωρούν ότι όλος ο πλανήτης εξυφαίνει μια ανθελληνική συνωμοσία. Γιατί, βέβαια, η έκθεση δεν αναφέρεται αποκλειστικά στην Ελλάδα, αλλά σε 165 διαφορετικά κράτη. Οσο για την ημερομηνία ανακοίνωσής της, έγινε φέτος ό,τι και κάθε χρόνο, εφόσον αυτή η ημερομηνία προσδιορίζεται συνήθως στις τελευταίες μέρες του Φεβρουαρίου ή τις πρώτες του Μαρτίου.Ομως, από την άλλη πλευρά, δεν είναι σοβαρός ούτε ο ισχυρισμός Μπακογιάννη ότι η έκθεση εκφράζει μόνο τις απόψεις των συντακτών της, δηλαδή κάποιων απλών υπαλλήλων της αμερικανικής διοίκησης. Το ίδιο ατυχές επιχείρημα είχε χρησιμοποιήσει και ο κυβερνητικός εκπρόσωπος την ημέρα που δημοσιοποιήθηκε η έκθεση.
Είναι γνωστό ότι αυτές οι ετήσιες εκθέσεις αποτελούν όπλο στα χέρια των ιθυνόντων του Στέιτ Ντιπάρτμεντ και χρησιμοποιούνται για να υποβάλλονται σε πιέσεις ορισμένες κυβερνήσεις ή να στέλνονται διπλωματικά μηνύματα σε κάποιες άλλες. Και, βέβαια, όσο πιο αδύναμο είναι κάποιο κράτος, τόσο περισσότερο αισθάνεται την «απειλή» απ' αυτές τις εκθέσεις.
-Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει κανείς να υπερτιμά την αξία τους. Πολλά έχουν αλλάξει από την εποχή της προεδρίας Κάρτερ, το 1977, όταν οι εκθέσεις αυτές έδωσαν μορφή στη «σταυροφορία για την ελευθερία», που αποτελούσε πυλώνα της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ κατά την περίοδο διακυβέρνησης των Δημοκρατικών.
-Βέβαια, τότε, κύριος στόχος ήταν τα καθεστώτα της Ανατολικής Ευρώπης, ενώ οι χώρες της Δυτικής Ευρώπης ελάχιστα απασχολούσαν τους αμερικανούς εμπειρογνώμονες. Οι στόχοι των εκθέσεων των ΗΠΑ μετατοπίστηκαν στις αρχές της δεκαετίας του '90, αφού είχε πλέον καταρρεύσει ο άλλος πόλος του παγκόσμιου ανταγωνισμού.
-Στην Ελλάδα πολιτικοί και κοινή γνώμη ξαφνιάστηκαν πρώτη φορά από το περιεχόμενο της ετήσιας έκθεσης στις αρχές του 1991. Μετά το 1993, με την προεδρία Κλίντον, δόθηκε νέα έμφαση από την αμερικανική κυβέρνηση στη «διαχείριση» των ανθρώπινων δικαιωμάτων σ' όλο τον κόσμο.
-Οι εκθέσεις έχασαν μέρος από το πολιτικό τους βάρος κατά την περίοδο του προέδρου Μπους του νεότερου.
Από το 2001 ο επίσημος λόγος της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής στρέφεται περισσότερο στην ασφάλεια και λιγότερο στην υπεράσπιση δικαιωμάτων. Ισως η περίοδος Ομπάμα δημιουργεί τις συνθήκες για αναβάθμιση του ρόλου των εκθέσεων.
Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ
Αλλά τι καινούριο έχει να προσθέσει η φετινή έκθεση του υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ; Και για ποιο λόγο δημιουργήθηκαν και πάλι τόσες αντιπαραθέσεις στη χώρα μας;
Η γνώμη μας είναι ότι σε λάθος σημείο εστιάστηκε το ενδιαφέρον των πολιτικών αναλυτών. Γιατί -όπως θα δούμε παρακάτω- τα σημεία που συνήθως θεωρούνται σκανδαλώδη στην Ελλάδα (δηλαδή όσα αναφέρονται στις μειονότητες της Δυτικής Θράκης και της Μακεδονίας) είναι φέτος αρκετά πιο ήπια από άλλες χρονιές, σημάδι ότι έχει γίνει δεκτό από τη διπλωματία των ΗΠΑ ένα τμήμα των θέσεων της ελληνικής πλευράς.
Επίσης δεν έχει νόημα να εκτιμήσει κανείς τις ειδικές αναφορές και την περιπτωσιολογία παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων που καταγράφονται στην έκθεση. Πρόκειται, στις περισσότερες περιπτώσεις, για αντιγραφή από εκθέσεις οργανισμών και μη κυβερνητικών οργανώσεων που ασχολούνται με τα ανθρώπινα δικαιώματα (Επιτροπές ΟΗΕ και Συμβουλίου Ευρώπης, Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων, Διεθνής Αμνηστία, Παρατηρητήριο Συμφωνιών Ελσίνκι), ενώ έχουν ληφθεί υπόψη οι θέσεις του Συνηγόρου του Πολίτη και οι αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. Στα περισσότερα ζητήματα οι θέσεις της φετινής έκθεσης είναι ιδιαιτέρως ήπιες για την ελληνική κυβέρνηση. Χαρακτηριστικό είναι ότι, για να μετριαστούν οι εντυπώσεις από τις άθλιες συνθήκες κράτησης σε φυλακές και κέντρα προσφύγων, αφιερώνεται μία ολόκληρη παράγραφος για να εκθειαστούν οι υποδειγματικές συνθήκες στο κέντρο κράτησης προσφύγων «Φυλάκιο» στη Θράκη («είναι καθαρό και κλιματιζόμενο, δεν υπάρχουν ανήλικοι, έχει καφετέρια, εγκαταστάσεις αναψυχής, τηλέφωνο και αναρρωτήριο με τέσσερα κρεβάτια»...).
*Το πραγματικό σκάνδαλο με τη φετινή έκθεση είναι ότι παρεμβαίνει σε καθαρά πολιτικά ζητήματα που δεν έχουν καμιά σχέση με τα ανθρώπινα δικαιώματα, μόνο και μόνο για να πιέσει την ελληνική κυβέρνηση να σκληρύνει τη στάση της απέναντι στον «εσωτερικό εχθρό».
Το όνομα του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου αναφέρεται σε πέντε σημεία της έκθεσης, γεγονός που υποδηλώνει το ιδιαίτερο ενδιαφέρον των ΗΠΑ για την έκρηξη του Δεκέμβρη.
*Επικρίνεται η αστυνομία γιατί «παρά το γεγονός ότι οι διωκτικές αρχές της χώρας υπήρξαν γενικά αποτελεσματικές, μερικές φορές η αστυνομία δεν ερεύνησε εντελώς τους αυτοσχέδιους "αντιιμπεριαλιστές" αναρχικούς που χρησιμοποιούν βόμβες με γκαζάκια και κοκτέιλ Μολότοφ για να επιτεθούν σε κτίρια, κυβερνητικά γραφεία, στόχους που εκπροσωπούν "δυτικά συμφέροντα" και την αστυνομία, ιδίως στο κέντρο της Αθήνας».
*Οι κατηγορίες στο κείμενο επεκτείνονται και στη Δικαιοσύνη, με μια εντελώς αστήρικτη επιχειρηματολογία:
«Το δικαστικό σώμα αντιμετωπίζει με μεγαλύτερη επιείκεια όσους επικαλούνται πολιτικό κίνητρο σε πράξεις καταστροφής περιουσιών (τους λεγόμενους αναρχικούς) παρά εκείνους που δεν επικαλούνται πολιτικό κίνητρο. Για παράδειγμα, οι αναρχικοί καταδικάζονται συχνά σε ποινές με αναστολή αντί για φυλάκιση και χρηματική ποινή».
*Φτάνει, μάλιστα, η έκθεση να ευθυγραμμιστεί με τη γραμμή Κούγια στην υπεράσπιση του αστυνομικού που σκότωσε τον 15χρονο: «Εκπρόσωποι της κυβέρνησης και των κομμάτων της αντιπολίτευσης έκαναν δηλώσεις με τις οποίες κάποιοι παρατηρητές διέκριναν ότι προκαταλαμβάνουν την ενοχή του αστυνομικού. Την επομένη του σκοτωμού τα μεγαλύτερα μέσα ενημέρωσης καταδίκασαν τους αστυνομικούς ως ένοχους φόνου. Ανεξάρτητοι παρατηρητές εξέφρασαν την ανησυχία τους ότι παρόμοιες δηλώσεις προϋποθέτουν την ενοχή των αστυνομικών και θέτουν σε κίνδυνο το δικαίωμα του κατηγορούμενου σε μια δίκαιη δίκη».
*Αντίθετα, στα μειονοτικά ζητήματα -που τόσο κακοκαρδίζουν την πλειονότητα των πολιτικών αναλυτών- η έκθεση διατηρεί εξαιρετικά χαμηλούς τόνους. Για να το αντιληφθεί κανείς αυτό πρέπει να συγκρίνει τις σχετικές παραγράφους με τα αντίστοιχα εδάφια των εκθέσεων των περασμένων χρόνων. Αντιπαραβάλαμε τα κρίσιμα σημεία των τελευταίων δέκα χρόνων (1999-2008) για να καταλήξουμε στα ακόλουθα συμπεράσματα:
α) Για τη Δυτική Θράκη:
Η έκθεση του 2008 δεν παίρνει θέση για τον εθνικό χαρακτήρα της μειονότητας στη Δ. Θράκη. Αναφέρεται μόνο στο γεγονός ότι αναγνωρίζεται αποκλειστικά ως «μουσουλμανική» και ότι απαγορεύεται η χρήση των όρων «Τούρκος-τουρκικός» σε ονόματα σωματείων, ενώ επιτρέπεται τα άτομα να αυτοπροσδιορίζονται ως Τούρκοι.
*Εχει, δηλαδή, απαλειφθεί η διατύπωση που περιλαμβανόταν πανομοιότυπη από χρόνο σε χρόνο μέχρι την έκθεση του 2002 ότι «το μεγαλύτερο μέρος της μουσουλμανικής μειονότητας είναι εθνικά Τούρκοι ή τουρκόφωνοι».
*Δεν αναφέρεται επίσης αριθμός της μειονότητας, όπως στις παλιότερες εκθέσεις (96.000 το 1999, 98.000 το 2000 και το 2001, 130.000 το 2002).
*Μάλιστα στην έκθεση του 2008 έχει προστεθεί η γνωστή ελληνική θέση ότι οι Πομάκοι πιέζονται για να εκτουρκιστούν: «Ορισμένα μέλη της κοινότητας των Πομάκων ισχυρίστηκαν ότι υφίστανται πιέσεις από την τουρκόφωνη κοινότητα να αρνηθούν την ύπαρξη πομακικής ταυτότητας ως διαφορετικής από την τουρκική ταυτότητα».
Αυτή η διατύπωση πρωτοεμφανίστηκε στην περσινή έκθεση.
β) Για τη Μακεδονία:
Η έκθεση δεν προσδιορίζει την εθνοτική ταυτότητα στους σλαβόφωνους πολίτες της Μακεδονίας.
*Αναφέρει μόνο ότι «η κυβέρνηση δεν αναγνωρίζει την ύπαρξη μιας σλαβικής διαλέκτου στη βορειοδυτική περιοχή της χώρας, την οποία ονομάζουν "μακεδονική" όσοι τη μιλούν. Ενας μικρός αριθμός ατόμων που μιλούν σλαβικά επιμένουν να αυτοπροσδιορίζονται ως "Μακεδόνες", χαρακτηρισμός που προκαλεί ισχυρή αντίθεση από άλλους Ελληνες».
*Εχουν απαλειφθεί, δηλαδή, οι «ενοχλητικές» για την Αθήνα διατυπώσεις που επαναλαμβάνονταν κάθε χρόνο μέχρι την περσινή έκθεση, ότι «οι περισσότεροι ομιλητές της διαλέκτου αυτοχαρακτηρίζονται ως "ντόπιοι"» και ότι η κυβέρνηση δεν αναγνωρίζει τη σλαβική διάλεκτο ως «γλώσσα διαφορετική από τη βουλγαρική».
*Επίσης έχει αφαιρεθεί το κομμάτι προηγούμενων εκθέσεων (2005, 2006), όπου γινόταν αναφορά στην απαγόρευση εισόδου ατόμων σλαβομακεδονικής καταγωγής, με βάση κάποια «μαύρη λίστα». Από το 1999 έως το 2003 οι εκθέσεις αναφέρονταν και στον αριθμό των πολιτών που μιλούν τη γλώσσα αυτή («10.000 έως 50.000»), ενώ το 2003 αναφέρεται ρητά ότι «η "μακεδονική" είναι μια γλώσσα διακριτή από τη βουλγαρική».
Αρα δεν έχει κανένα λόγο να είναι δυσαρεστημένη η κυρία Μπακογιάννη με τη νέα έκθεση του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, τουλάχιστον για τα ζητήματα των μειονοτήτων. Οσο για τις επικρίσεις ότι η αστυνομία είναι ανεκτική προς τους αναρχικούς, ας είναι καλά η νέα πολιτική πυγμής του «δίδυμου» Μαρκογιαννάκη-Παυλόπουλου.
Η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ
Αντίθετα από την εξ ορισμού μειωμένη αξιοπιστία της ετήσιας έκθεσης του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, η δεύτερη έκθεση που δημοσιοποιήθηκε αυτές της μέρες φέρει τη σφραγίδα του ΟΗΕ.
Την υπογράφει η ειδική εμπειρογνώμονας για θέματα μειονοτήτων Γκέι Μακντούγκαλ, γνωστή υποστηρίκτρια των ανθρώπινων δικαιωμάτων και στη δική της χώρα, τις ΗΠΑ, πράγμα που βέβαια έχει ιδιαίτερη σημασία.
*Γι' αυτή την έκθεση έχει κάθε λόγο η ελληνική κυβέρνηση να ανησυχεί: Η κυρία Μακντούγκαλ επισκέφτηκε τη χώρα μας από τις 8 έως τις 16 Σεπτεμβρίου 2008 και, παρά το ασφυκτικό πρόγραμμα με συναντήσεις «επισήμων» που φρόντισε να της οργανώσει το υπουργείο Εξωτερικών, κατάφερε να βρει λίγο χρόνο για να έρθει σε επαφή και με μέλη μειονοτικών ομάδων στη Βόρεια Ελλάδα.
*Η έκθεσή της αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα του ΟΗΕ το πρωί της Παρασκευής 27 Φεβρουαρίου αλλά αγνοήθηκε από την ελληνική κυβέρνηση και τα ελληνικά μέσα ενημέρωσης.Μέχρι που ένα ωραίο πρωί, στις 5 Μαρτίου, μια βδομάδα δηλαδή αργότερα, ανέλαβε να την κατακεραυνώσει ο εκπρόσωπος του υπουργείου Εξωτερικών, το ΑΠΕ έβγαλε σχετικό τηλεγράφημα, τη σκυτάλη πήραν τα κανάλια και την επομένη σύσσωμες οι ελληνικές εφημερίδες αποκάλυψαν το «ανθελληνικό» ντοκουμέντο.
«Εκθεση-πρόκληση» εκτιμά το Mega, «Εκθεση-πρόκληση» και το «Εθνος», «Μας έπιασαν στον ύπνο», θρηνούν «Τα Νέα», «Προκλητική έκθεση» επαναλαμβάνουν η «Απογευματινή» και ο «Ριζοσπάστης», ο οποίος επανέρχεται την άλλη μέρα: «Στη μέγκενη του ΟΗΕ η Ελλάδα».
Την Κυριακή ανέλαβαν οι εβδομαδιαίες του «πατριωτικού χώρου»: το «Πρώτο Θέμα» μιλά για «Βρόμικο παιχνίδι με δήθεν "μειονότητες"» και το «Παρόν» φροντίζει από τον τίτλο του να δείξει την άρια καταγωγή του, μιλώντας για την «Αφροαμερικανίδα του ΟΗΕ», ενώ ο (Καυκάσιος) κ. Παπαθεμελής, που υπογράφει το άρθρο, δεν γνωρίζει καν το όνομά της. Την αναφέρει ως «Μακ Ντάγκλας» και αποφαίνεται ότι είναι «αγράμματη ή βρίσκεται σε διατεταγμένη υπηρεσία»! Το σπασμένο τηλέφωνο της εθνικοφροσύνης για μια ακόμα φορά σε εγρήγορση...
*Και για ποιο λόγο όλος αυτός ο πανικός; Η κυρία Μακντούγκαλ απλά συνόψισε όσα επί χρόνια επαναλαμβάνουν όλοι οι διεθνείς οργανισμοί που ασχολούνται με τα ανθρώπινα δικαιώματα σ' όλο τον κόσμο. Και «τόλμησε» να ζητήσει από την ελληνική κυβέρνηση να σεβαστεί τις διεθνείς συνθήκες και τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. Παραθέτουμε σε μετάφραση το πιο χαρακτηριστικό απόσπασμα της έκθεσης Μακντούγκαλ:
«Η κυβέρνηση [της Ελλάδας] οφείλει να εγκαταλείψει την αμφισβήτηση αν υπάρχει μακεδονική μειονότητα ή τουρκική μειονότητα και να επικεντρώσει το ενδιαφέρον της στην προστασία των δικαιωμάτων του αυτοπροσδιορισμού, της ελευθερίας της έκφρασης και της ελευθερίας του συνεταιρίζεσθαι αυτών των κοινοτήτων.
»Η ελληνική κυβέρνηση πρέπει να συμμορφωθεί πλήρως με τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, που καθορίζουν ότι πρέπει να επιτραπεί σε σωματεία να χρησιμοποιήσουν τις λέξεις "μακεδονικός" και "τουρκικός" στα ονόματά τους και να εκφράζουν ελεύθερα τις εθνοτικές ταυτότητές τους. Σε αυτά τα σωματεία που έχει απαγορευτεί να κάνουν χρήση αυτών των ονομάτων πρέπει να δοθεί άμεση έγκριση. Τα δικαιώματά τους σε μειονοτική προστασία πρέπει να γίνουν σεβαστά σύμφωνα με τη Διακήρυξη για τις Μειονότητες και τις βασικές διεθνείς συνθήκες ανθρώπινων δικαιωμάτων».
Υποτίθεται ότι και η ελληνική κυβέρνηση μιλά για «αυτοπροσδιορισμό» (έστω και με την κουτοπονηριά του «ατομικού αυτοπροσδιορισμού», ο οποίος όμως δεν έχει διαφορά από τον συλλογικό αν είναι δημόσιος), και ότι σέβεται τις διεθνείς συνθήκες και τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. Τι περισσότερο ζητά η κυρία Μακντούγκαλ;
*Εξαιρετικό ενδιαφέρον έχει και η τρίτη έκθεση, αυτή με την οποία ασχολήθηκαν ελάχιστα τα ΜΜΕ. Την έχει συντάξει ο ίδιος ο επίτροπος για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στο Συμβούλιο της Ευρώπης Τόμας Χάμαρμπεργκ, ο οποίος επισκέφθηκε την Ελλάδα από τις 8 ώς τις 10 Δεκεμβρίου. Ο κ. Χάμαρμπεργκ δεν είναι... «Αφροαμερικανός» για να προκαλέσει τόσες αντιδράσεις αλλά Σουηδός και επιπλέον είναι ο ίδιος επίτροπος (και όχι απλός εισηγητής), με πλούσια διεθνή καριέρα στον τομέα των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Ε, λοιπόν, και η έκθεση του κ. Χάμαρμπεργκ, που πέρασε στα ψιλά του ελληνικού τύπου, συμβαδίζει απολύτως με τις διαπιστώσεις και τις προτάσεις της έκθεσης Μακντούγκαλ.
Το Συμβούλιο της Ευρώπης
Ο κ. Χάμαρμπεργκ στα συμπεράσματά του εκφράζει τη «βαθιά του ανησυχία» για την επιμονή της Ελλάδας να μην αναγνωρίζει άλλη μειονότητα πέρα από την τριμερή «μουσουλμανική μειονότητα» στη Δυτική Θράκη, και υπογραμμίζει ότι «κάθε υποχρέωση της Ελλάδας που προκύπτει από τη Συνθήκη της Λοζάνης ή οποιαδήποτε άλλη συνθήκη των αρχών του 20ού αιώνα πρέπει να αντιμετωπίζεται και να ερμηνεύεται σε πλήρη και αποτελεσματική συμμόρφωση προς τις υποχρεώσεις που ανέλαβε με την επικύρωση των ψηφισμάτων ευρωπαϊκών και διεθνών οργάνων ανθρωπίνων δικαιωμάτων». Ο επίτροπος «επιθυμεί να υπενθυμίσει ότι η ελευθερία του εθνοτικού αυτοπροσδιορισμού είναι μία μείζων αρχή, στην οποία πρέπει να στηρίζονται οι δημοκρατικές πλουραλιστικές κοινωνίες και οφείλουν να την εφαρμόζουν σε όλες τις μειονοτικές ομάδες, ό,τι κι αν είναι αυτές, εθνικές, θρησκευτικές ή γλωσσικές».
*Ο κ. Χάμαρμπεργκ απαντά και στους φόβους που εκφράζουν οι εκπρόσωποι της ελληνικής κυβέρνησης ότι ενδεχόμενη αναγνώριση μειονοτήτων θα προκαλέσει αντιδράσεις:
«Η ύπαρξη εντάσεων μεταξύ μελών και ομάδων μιας δημοκρατικής κοινωνίας, όπως η Ελλάδα, είναι σύμφυτο στοιχείο του πλουραλισμού της. Η απάντηση στις εντάσεις δεν πρέπει να είναι η υιοθέτηση κατασταλτικών μέτρων».
*Ο επίτροπος του Συμβουλίου της Ευρώπης αναφέρεται και στο γεγονός ότι δεν έχουν ακόμα εφαρμοστεί οι αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου που δικαιώνουν τους «τουρκικούς» και «μακεδονικούς» συλλόγους.
Ειδικά για τη «Στέγη Μακεδονικού Πολιτισμού», μια υπόθεση που έχει κριθεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο ήδη από το 1998, ο επίτροπος αναφέρει πως «πληροφορήθηκε ότι το νομικό πρόσωπο αυτού του σωματείου ακόμα δεν αναγνωρίζεται, παρά το γεγονός ότι η ελληνική κυβέρνηση παραδέχτηκε στο Συμβούλιο Υπουργών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το 2000 ότι [στο εξής] "δεδομένης της άμεσης επίδρασης των αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου στην ελληνική νομοθεσία, τα ελληνικά δικαστήρια δεν θα παραλείψουν να προλάβουν [στο εξής] αυτού του είδους δικαστικά σφάλματα στα οποία οφείλεται η παράβαση που διαπιστώθηκε σ' αυτή την υπόθεση"».
*Τελικά, όχι μόνο δεν φρόντισε η ελληνική κυβέρνηση να αποφευχθούν «αυτού του είδους τα δικαστικά σφάλματα», αλλά αρνείται μέχρι σήμερα να εφαρμόσει τις τελεσίδικες αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου που αφορούν το δικαίωμα χρήσης των όρων «τουρκικός» ή «μακεδονικός» στους τίτλους ορισμένων σωματείων της Θράκης και της Μακεδονίας.
--------------------------------------------------------------------------------
Οσο άνετα ένιωσε η κυβέρνηση μετά την ανακοίνωση της Εκθεσης του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, τόσο στριμώχτηκε με τις δυο άλλες Εκθέσεις, της Γκέι Μακντούγκαλ του ΟΗΕ και του Τόμας Χάμαρμπεργκ του Συμβουλίου της Ευρώπης.
Χαρακτηριστική η απάντηση που έδωσε ο εκπρόσωπος του υπουργείου Εξωτερικών Γ. Κουμουτσάκος σχετικά με την Εκθεση της Ανεξάρτητης Εμπειρογνώμονος του ΟΗΕ για θέματα μειονοτήτων: «Η Ελλάδα πρόκειται να παρουσιάσει αναλυτικά τις θέσεις της στο Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στη Γενεύη. Οι θέσεις μας είναι κρυστάλλινες και εδράζονται στον απόλυτο σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αρχή που ισχύει και για τις μειονότητες, και συνιστά επίτευγμα της σύγχρονης Ελληνικής Δημοκρατίας».
*Στη συνέχεια επιτίθεται απερίφραστα στην κυρία Μακντούγκαλ: «[Οι μηχανισμοί προστασίας] δεν πρέπει να μετατρέπονται, άμεσα ή έμμεσα, σε ευκαιρία ή άλλοθι για ορισμένους, που συνειδητά επιχειρούν να τους εκμεταλλευθούν για την προώθηση δικών τους σκοπιμοτήτων στο επίπεδο των διακρατικών σχέσεων. Επίσης, δεν πρέπει να καθίστανται εργαλείο στα χέρια εκείνων που για ιδιοτελείς σκοπούς επιδιώκουν την καλλιέργεια διχόνοιας και κλίματος εντάσεων στο εσωτερικό μιας κοινωνίας».
Τελικά, την Τρίτη η κυρία Μακντούγκαλ ήταν άρρωστη και η σχετική συζήτηση στη Γενεύη αναβλήθηκε. Αλλά τα ελληνικά επιχειρήματα περιλαμβάνονται ως επίσημες απαντήσεις στην Εκθεση Χάμαρμπεργκ. Συνοψίζονται στην επιμονή ότι όλα τα έχει λύσει η Συνθήκη της Λοζάνης και ότι εν πάση περιπτώσει η Ελλάδα αποδέχεται τον ατομικό αυτοπροσδιορισμό.
*«Πρέπει να σημειωθεί», αναφέρει η ελληνική απάντηση, «ότι στην Ελλάδα, κάθε άτομο που ισχυρίζεται ότι ανήκει σε μια διακριτή εθνοτική ή πολιτισμική ομάδα είναι ελεύθερο να το κάνει, χωρίς φόβο για οποιεσδήποτε αρνητικές συνέπειες». Η σοβαρότητα αυτής της διαβεβαίωσης είναι εξαιρετικά αμφίβολη. Γνωρίζουμε τι συμβαίνει κάθε φορά που κάποιο άτομο στη Θράκη δηλώνει «Τούρκος» ή στη Δυτική Μακεδονία «Μακεδόνας».
Οσο για το δικαίωμα των μελών μειονοτικών ομάδων να συστήνουν σωματεία με τις ονομασίες «τουρκικός» - «μακεδονικός», η κυβέρνηση είναι αναγκασμένη να παραδεχτεί το πρόβλημα, αλλά «προκειμένου να διαλύσει κάθε παρεξήγηση, πρέπει να σημειωθεί ότι στη Θράκη έχει καταχωρηθεί από τα δικαστήρια μεγάλος αριθμός ενώσεων της μουσουλμανικής μειονότητας», όσο για τις προσφυγές των απαγορευμένων ενώσεων που δικαιώθηκαν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο του Σρασβούργου «είναι μόνο τρεις» (!). Και τι απαντά το ελληνικό κράτος στις αιτιάσεις ότι δεν εφαρμόζει αυτές τις αποφάσεις; «Η κυβέρνηση μελετά τρόπους και μέσα για την εφαρμογή των αποφάσεων του Δικαστηρίου». Μια έμμεση παραδοχή ότι αρνείται να αποδεχτεί τις αποφάσεις που επιβάλλουν την έγκριση των σωματείων με τις ονομασίες «τουρκικός» ή «μακεδονικός».
*Καθόλου πειστικά δεν είναι και τα επιχειρήματα της κυβέρνησης σχετικά με την ελευθερία που υποτίθεται ότι απολαμβάνουν οι «ντόπιοι» Μακεδόνες: «Παραδοσιακές γιορτές και πολιτιστικά δρώμενα οργανώνονται τακτικά στην περιοχή της Φλώρινας και αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της κουλτούρας του τοπικού πληθυσμού. Αυτές οι εκδηλώσεις και τα δρώμενα αφορούν και μια μικρή ομάδα Ελλήνων πολιτών, οι οποίοι μιλούν μια σλαβική διάλεκτο και κατοικούν στην περιοχή». Λες και δεν ζήσαμε όλοι το περσινό καλοκαίρι τη μαζική ψύχωση με το πανηγύρι της Μελίτης.
*Αλλά εκεί που η ελληνική κυβέρνηση δείχνει ότι έχει χάσει κάθε σοβαρό επιχείρημα είναι όταν επικαλείται την απόφαση Gorzelik κατά Πολωνίας (44158/98) του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, για να πει ότι «καμιά σύσταση των οργάνων του ΟΗΕ και κατά μείζονα λόγο άλλου εποπτικού μηχανισμού στον τομέα προστασίας των δικαιωμάτων ατόμων που ισχυρίζονται ότι ανήκουν σε μια "μειονότητα" δεν μπορεί να προσδιορίσει την ύπαρξη μειονοτικής ομάδας ή να επιβάλλει στα κράτη την υποχρέωση να αναγνωρίσουν επίσημα μια ομάδα ως "μειονότητα"».
*Ομως, αυτή η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου λέει κάτι εντελώς διαφορετικό: «Η επιλογή της μορφής που θα πάρει η αναγνώριση [μιας εθνικής ή εθνοτικής μειονότητας] και αν θα πραγματοποιηθεί με την εφαρμογή διεθνών συνθηκών, διμερών συμφωνιών ή με ενσωμάτωση στο Σύνταγμα ή σε ειδικό νομικό καθεστώς, πρέπει να αφήνεται στη διακριτική ευχέρεια του κράτους». Το Δικαστήριο, δηλαδή, δεν αφήνει περιθώρια παρά μόνο για τον τρόπο αναγνώρισης. Οχι για το αν θα αναγνωριστεί μια μειονότητα που εντοπίζεται από τους διεθνείς οργανισμούς.
--------------------------------------------------------------------------------
ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ - 15/03/2009
ΥΔΑΤΙΝΗ ΠΤΩΧΕΥΣΗ
ΝΕΡΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΦΟΡΟΥΜ ΑΠΟ ΣΗΜΕΡΑ ΣΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ ΜΕ ΤΟΝ ΟΗΕ ΝΑ ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΕΙ
Της ΕΡΣΗΣ ΒΑΤΟΥ
Η κλιματική αλλαγή και οι δημογραφικές πιέσεις, σε συνδυασμό με την πολιτική απραξία δεκαετιών, έχουν επιδεινώσει την κρίση του νερού, που αν δεν αντιμετωπιστεί τώρα οι συνέπειές της θα είναι εξαιρετικά δυσάρεστες και σε πολλά επίπεδα.
Τα συμπεράσματα έκθεσης του ΟΗΕ μαζί με εκείνα του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ, που προειδοποεί για «υδάτινη πτώχευση», συζητιούνται από σήμερα στην Κωνσταντινούπολη στο 5ο Παγκόσμιο Φόρουμ για το Νερό, που γίνεται με τη συμμετοχή αξιωματούχων από 180 χώρες, χιλιάδων επιχειρηματιών και εκπροσώπων οργανώσεων.
«Παρά το ζωτικό χαρακτήρα του νερού, ο τομέας υποφέρει από τη χρόνια πολιτική αδιαφορία, την κακή διακυβέρνηση και τις χαμηλές επενδύσεις» ανέφερε στο προλογικό σημείωμα της έκθεσης του ΟΗΕ -που συντάχθηκε από 24 υπηρεσίες- ο διευθυντής της UNESCO Κοϊτσίρο Ματσούρα. «Πρέπει να αναλάβουμε άμεση δράση, για να προλάβουμε μια παγκόσμια κρίση». Η έλλειψη νερού «σύντομα θα διαχυθεί σε διάφορους τομείς του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος» και «θα αναχθεί σε μείζον γεωπολιτικό θέμα» προέβλεψε το Παγκόσμιο Φόρουμ, διοργανωτής των ετήσιων συναντήσεων επιχειρηματιών στο Νταβός. «Ζούμε σε μια φούσκα νερού», προσθέτει, «τόσο εύθραυστη και θνησιγενή όσο αυτή που προηγήθηκε της κατάρρευσης των παγκόσμιων οικονομικών αγορών. Η πτώχευση είναι επί θύραις και δεν υπάρχει τρόπος αποπληρωμής του χρέους».
Το 2030 σχεδόν ο μισός πληθυσμός της Γης θα ζει σε περιοχές με σοβαρές ελλείψεις νερού, ανέφερε ο ΟΗΕ, και αν δεν αναληφθεί δράση επαπειλείται παγκόσμια κρίση. «Η έλλειψη νερού μπορεί να υποδαυλίσει πολέμους» προειδοποίησε ο γ.γ. του ΟΗΕ Μπαν Κι Μουν. Οι επιστήμονες συμφωνούν ότι στο μέλλον θα διαταραχθούν οι κύκλοι υετού και θα πολλαπλασιαστούν τα ακραία καιρικά φαινόμενα απειλώντας την ασφάλεια, οδηγώντας σε μετακινήσεις πληθυσμών και προκαλώντας περιφερειακές συρράξεις. Οι συγγραφείς της έκθεσης του ΟΗΕ ζητούν «καλύτερη ισορροπία» μεταξύ του αγώνα κατά της κλιματικής αλλαγής και της προσαρμογής στις επιπτώσεις της. Η μεγαλύτερη πρόκληση είναι να εξασφαλιστεί πόσιμο νερό για τους εξαθλιωμένους του κόσμου. Ο τίτλος της συνάντησης άλλωστε είναι «Γεφυρώνοντας τις διαφορές για το Νερό».
Ενόψει του Φόρουμ, η διεθνής επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού κάλεσε τα συμμετέχοντα κράτη να δεσμευτούν για την προστασία του νερού και των δικτύων καθαρισμού του σε καιρό πολέμου.
Μολονότι στο Φόρουμ της Κωνσταντινούπολης δεν πρόκειται να ληφθούν δεσμευτικές αποφάσεις, η «διπλωματία του νερού» μπορεί να αποδώσει. Η Γαλλία ανακοίνωσε ήδη ότι θα κυρώσει τη Σύμβαση του ΟΗΕ για τον ρου των υδάτων ένθεν κακείθεν συνόρων, η οποία συντάχθηκε το 1997 αλλά δεν έχει τεθεί σε ισχύ. Σύμφωνα με πηγές που επικαλείται το Γαλλικό Πρακτορείο ειδήσεων, δεν αποκλείεται κατά τη διάρκεια της συνάντησης στην Πόλη να ανακοινωθούν ρυθμίσεις για τα νερά του Τίγρη και του Ευφράτη, που μοιράζονται Ιράκ, Τουρκία και Συρία.
(Πηγές: «The Independent», Ρόιτερς, Γαλλικό, «Le Monde», BBC)
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 16/03/2009
Της ΕΡΣΗΣ ΒΑΤΟΥ
Η κλιματική αλλαγή και οι δημογραφικές πιέσεις, σε συνδυασμό με την πολιτική απραξία δεκαετιών, έχουν επιδεινώσει την κρίση του νερού, που αν δεν αντιμετωπιστεί τώρα οι συνέπειές της θα είναι εξαιρετικά δυσάρεστες και σε πολλά επίπεδα.
Τα συμπεράσματα έκθεσης του ΟΗΕ μαζί με εκείνα του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ, που προειδοποεί για «υδάτινη πτώχευση», συζητιούνται από σήμερα στην Κωνσταντινούπολη στο 5ο Παγκόσμιο Φόρουμ για το Νερό, που γίνεται με τη συμμετοχή αξιωματούχων από 180 χώρες, χιλιάδων επιχειρηματιών και εκπροσώπων οργανώσεων.
«Παρά το ζωτικό χαρακτήρα του νερού, ο τομέας υποφέρει από τη χρόνια πολιτική αδιαφορία, την κακή διακυβέρνηση και τις χαμηλές επενδύσεις» ανέφερε στο προλογικό σημείωμα της έκθεσης του ΟΗΕ -που συντάχθηκε από 24 υπηρεσίες- ο διευθυντής της UNESCO Κοϊτσίρο Ματσούρα. «Πρέπει να αναλάβουμε άμεση δράση, για να προλάβουμε μια παγκόσμια κρίση». Η έλλειψη νερού «σύντομα θα διαχυθεί σε διάφορους τομείς του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος» και «θα αναχθεί σε μείζον γεωπολιτικό θέμα» προέβλεψε το Παγκόσμιο Φόρουμ, διοργανωτής των ετήσιων συναντήσεων επιχειρηματιών στο Νταβός. «Ζούμε σε μια φούσκα νερού», προσθέτει, «τόσο εύθραυστη και θνησιγενή όσο αυτή που προηγήθηκε της κατάρρευσης των παγκόσμιων οικονομικών αγορών. Η πτώχευση είναι επί θύραις και δεν υπάρχει τρόπος αποπληρωμής του χρέους».
Το 2030 σχεδόν ο μισός πληθυσμός της Γης θα ζει σε περιοχές με σοβαρές ελλείψεις νερού, ανέφερε ο ΟΗΕ, και αν δεν αναληφθεί δράση επαπειλείται παγκόσμια κρίση. «Η έλλειψη νερού μπορεί να υποδαυλίσει πολέμους» προειδοποίησε ο γ.γ. του ΟΗΕ Μπαν Κι Μουν. Οι επιστήμονες συμφωνούν ότι στο μέλλον θα διαταραχθούν οι κύκλοι υετού και θα πολλαπλασιαστούν τα ακραία καιρικά φαινόμενα απειλώντας την ασφάλεια, οδηγώντας σε μετακινήσεις πληθυσμών και προκαλώντας περιφερειακές συρράξεις. Οι συγγραφείς της έκθεσης του ΟΗΕ ζητούν «καλύτερη ισορροπία» μεταξύ του αγώνα κατά της κλιματικής αλλαγής και της προσαρμογής στις επιπτώσεις της. Η μεγαλύτερη πρόκληση είναι να εξασφαλιστεί πόσιμο νερό για τους εξαθλιωμένους του κόσμου. Ο τίτλος της συνάντησης άλλωστε είναι «Γεφυρώνοντας τις διαφορές για το Νερό».
Ενόψει του Φόρουμ, η διεθνής επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού κάλεσε τα συμμετέχοντα κράτη να δεσμευτούν για την προστασία του νερού και των δικτύων καθαρισμού του σε καιρό πολέμου.
Μολονότι στο Φόρουμ της Κωνσταντινούπολης δεν πρόκειται να ληφθούν δεσμευτικές αποφάσεις, η «διπλωματία του νερού» μπορεί να αποδώσει. Η Γαλλία ανακοίνωσε ήδη ότι θα κυρώσει τη Σύμβαση του ΟΗΕ για τον ρου των υδάτων ένθεν κακείθεν συνόρων, η οποία συντάχθηκε το 1997 αλλά δεν έχει τεθεί σε ισχύ. Σύμφωνα με πηγές που επικαλείται το Γαλλικό Πρακτορείο ειδήσεων, δεν αποκλείεται κατά τη διάρκεια της συνάντησης στην Πόλη να ανακοινωθούν ρυθμίσεις για τα νερά του Τίγρη και του Ευφράτη, που μοιράζονται Ιράκ, Τουρκία και Συρία.
(Πηγές: «The Independent», Ρόιτερς, Γαλλικό, «Le Monde», BBC)
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 16/03/2009
Δευτέρα 16 Μαρτίου 2009
ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΑ
Στο έργο αυτό, που κυκλοφόρησε σε οριστική μορφή το 1975 και αντιπροσωπεύει σαράντα χρόνων έρευνα και μελέτη γύρω από την ιστορία της πατριαρχίας, ο Έρνεστ Μπόρνεμαν επιδιώκει κυρίως τέσσερα πράγματα: (α) να συγκεντρώσει και να παρουσιάσει όλο το ως σήμερα διαθέσιμο υλικό που πιστοποιεί ότι οι αρχέγονες ανθρώπινες κοινωνίες ζούσαν σε μητριαρχικό, ή, σωστότερα, μητριστικό καθεστώς, (β) να ανιχνεύσει τις κοινωνικές και οικονομικές εξελίξεις που οδήγησαν στην κατάλυση του μητριστικού καθεστώτος και στην εγκαθίδρυση της πατριαρχίας, ενός καθεστώτος που σήμαινε μεν ένα ανώτερο στάδιο παραγωγής, ταυτόχρονα όμως και βιασμό της ανθρώπινης φύσης και υποδούλωση του ενός φύλου στο άλλο, (γ) να περιγράψει τα σεξουαλικά ήθη των αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων, των δύο κατεξοχήν πατριαρχικών λαών της Αρχαιότητας, για να εντοπίσει τις επιπτώσεις που είχε το «πατριαρχικό πραξικόπημα» στη σεξουαλική ζωή και στις σχέσεις των δύο φύλων και (δ) να εξηγήσει γιατί η πατριαρχία συνδέεται με ένα ορισμένο στάδιο στην κοινωνική και οικονομική εξέλιξη της ανθρωπότητας και γιατί είναι προορισμένη να εξαφανιστεί με την επικράτηση ενός ανώτερου τύπου κοινωνικής οργάνωσης και παραγωγής (τού σοσιαλιστικού).
ΑΠΟ ΤΗ ΜΗΔΕΙΑ ΣΤΗ ΣΤΑΧΤΟΠΟΥΤΑ
Πληροφορίες και σχόλια:
«Για να μπορέσω όμως ως γυναίκα να παρουσιάσω στην κοινωνία μια εναλλακτική λύση στην πατριαρχία (και τι απομένει από το γυναικείο κίνημα αν δεν μπορεί να το κάνει αυτό;) πρέπει πρώτα να μάθω ποια ήμουν πριν η πατριαρχία με υποβιβάσει σ' αυτό που είμαι σήμερα.»
Eύα (σύζυγος του Ernest Borneman)
«Γιατί από τη Μήδεια στη Σταχτοπούτα; Μα η Μήδεια διέθετε την επίγνωση του σώματός της και το πάθος του σε αντίθεση με τη Σταχτοπούτα που καθόταν άβουλη δίπλα στο τζάκι μη περιμένοντας και μη διεκδικώντας τίποτα. Τα παραμύθια είναι οι καθρέφτες κάθε εποχής. Το τέλος της μητριαρχικής εποχής έφτιαξε το μύθο της Μήδειας. Στον σφύζοντα από ανδρική ισχύ πατριαρχικό κόσμο των δύο τελευταίων αιώνων ξεπήδησε η αθλιότης της Σταχτοπούτας που δεν περίμενε ούτε κατά διάνοιαν το βασιλόπουλο, να όμως που της προέκυψε. Η πρώτη τους επαφή έγινε με το πόδι που μπήκε στο γοβάκι. Σε αντίθεση με τη Μήδεια, που ερωτεύτηκε μέχρι τρέλας τον Ιάσονα (που εδώ σημαίνει ότι τον επιθυμούσε με όλο της το κορμί) και για χάρη του έκλεψε τον θησαυρό του πατέρα της - πράξη πρώτη, γιατί ακολούθησαν κι άλλα, και τον έπεισε να την απαγάγει...
Το βιβλίο αυτό πραγματεύεται τον άνδρα από την πρώτη δυνατή (κατά τη φαντασία μου) παρουσία του ώς την πραγματική ιστορία της διαδρομής του μες στους αιώνες...
Όλη η ιστορία του αρχαίου κόσμου παραλλαγμένη προκαλεί τη δυσπιστία, καθώς γίνεται φανερό ότι αντιπαλεύει δυο εχθρούς που θα 'θελε να καταχωνιάσει βαθιά μέσα στη γη. Από τη μια τη μητριαρχική γυναίκα, την περιβλημένη με μαγική δύναμη, θεά εκ θεών, την αξιωμένη σε κάθε κρίσιμη ώρα με αξεπέραστο κύρος. Και από την άλλη να θαφτεί αμετάκλητα το παρελθόν και μαζί του εκείνος ο άνδρας που επί χιλιετηρίδες αγνοούσε τη συμμετοχή του στη διαιώνιση και γι' αυτό ζούσε βαθιά ταπεινωμένος σαν κατώτερος και περίπου άχρηστος...
Η αρχαία Τραγωδία -πέρα από την πρωτοφανή έμπνευση του ποιητικού λόγου και την απροσδόκητα άρτια επεξεργασία του- ήταν βασικά εκπαιδευτική και γι' αυτό επικίνδυνη. Όλοι οι ποιητές-τραγωδοί εμφανίζονται μ' ένα συγκεκριμένο στόχο στα έργα τους, να διδάξουν, να παραδειγματίσουν, ακόμα και να τρομοκρατήσουν το κοινό, για παρελθόντα γεγονότα όπως η αιμομιξία, ο φόνος συζύγων κ.ά. Επιδίωκε δηλαδή η Τραγωδία σε πρώτο πλάνο την εξημέρωση του ανθρώπου και τη μετάβασή του από το ανομοθέτητο Μητριαρχικό καθεστώς σ' ένα νομοθετημένο κόσμο και μια οριοθετημένη κοινωνία. Φωτεινός πνευματικός ηγέτης του κόσμου αυτού ήταν ο Απόλλων, υπεύθυνος μιας νέας ανθρωπιστικής, ειρηνευτικής ηθικής, αλλά πατριαρχικής στο έπακρον...»
Λιλή Ζωγράφου
Η συγγραφέας ταξιδεύει στα βάθη των αιώνων προσπαθώντας να απαντήσει στα μύρια ερωτήματα που την απασχολούν, όπως: “Πότε η μητριαρχική κοινωνία, άρχισε να μετατρέπεται σε πατριαρχική; και τα συνεπακόλουθα της μετατροπής αυτής”.
Η ίδια, όσο ζούσε, δήλωνε φανατική αντιφεμινίστρια. Τα ’βαζε με τις γυναίκες, τις έβριζε γιατί διεκδικούσαν από τους άντρες “συνδικαλιστικά” αυτά που τους ανήκαν. Λες και δεν μπορούσαν να είναι αυτεξούσιες, λες και χρειάζονταν άδεια για να ζήσουν. Ποιες; Οι γυναίκες! Που είναι βασίλισσες! “Γιατί όλες οι γυναίκες βασίλισσες είναι, αφού αξιώθηκαν τη γενναιοδωρία του ‘δημιουργού’ που τους ανέθεσε την ανανέωση του ανθρώπινου γένους. Και μην ακούτε τον μισογύνη Εβραίο μυθοπλάστη που πήρε ένα κοψίδι από το πλευρό του άνδρα για να φτιάξει τη γυναίκα, γιατί μένει αναπάντητο το ερώτημα: Και κείνον, τον πρώτο άνδρα ποιος τον γέννησε;”
Έλα ντε! Όμως, ως γνωστόν, η συγγραφέας όταν παίρνει φόρα κανένας δεν τη σταματά κι έτσι στη σελ. 20 μας μιλά για τον “παράδεισο των Πρωτόπλαστων κι ενός πανάγαθου χιλιετούς θεού που απαγόρευε το σμίξιμο μια και κείνος δεν πηδούσε”.
Η Λ.Ζ. μελέτησε πολύ γι’ αυτό το βιβλίο. Όπως ομολογεί σε μια συνέντευξή της την απασχόλησε για χρόνια, αλλά ταυτόχρονα δηλώνει την αδυναμία της να πάει όσο βαθιά θα ήθελε τη μελέτη της: “Για το βιβλίο τούτο δεν διαθέτω τίτλους. Γνώριζα ότι η κατάθεσή μου αυτή ξεπερνούσε τα όρια των δυνατοτήτων μου όχι όμως και της πεποίθησής μου, παρ’ όλο που με τα θέματα της προϊστορίας και της πρωτοϊστορίας έχουν ασχοληθεί γίγαντες της σκέψης και της επιστήμης. Αυτός ο τρόμος, και τώρα που το βιβλίο ολοκληρώθηκε, παραμένει εκεί, μέσα στο στήθος και το μυαλό μου μια γροθιά σφιγμένη όσο κι αν γνωρίζω ποια μονοπάτια χρειάστηκε να χαράξω στον ανύπαρκτο δρόμο που μ’ έσπρωχνε η σκέψη μου”.
Το βιβλίο αυτό δίνει την αίσθηση ντοκουμέντου, καθώς η συγγραφέας ανατρέχει σε πολλές πηγές, αναφέρει πολλά γραπτά παραδείγματα, μιλά με στοιχεία κι όχι με την καρδιά. Ακόμη και ο πιο δύσπιστος αναγνώστης δεν μπορεί παρά να παραδεχτεί ότι σ’ όλα αυτά που λέει, ίσως κάπου να έχει δίκιο. Δεν πρόκειται για διακηρύξεις ισότητας και τα ρέστα, πρόκειται για κραυγές αληθείας, διαποτισμένες με την πίκρα πολλών αιώνων.
Όσο κι αν δεν αρέσουν σε κάποιον αυτά που γράφει, οφείλει να ομολογήσει, έστω και σιωπηλά, ότι: “Τις μετοχές των ανδρών τις μεγάλωνε ο θαυμασμός των γυναικών. Οι οποίες έχουν διαπιστώσει πια στις μέρες μας ότι καλύτερη η μοναχική ζωή από τη συμβίωση με έναν σερνικό καθυστερημένων αντιλήψεων για την ελευθερία”.
Στο τελευταίο της αυτό βιβλίο η Λιλή φαίνεται να μας αφήνει μια διαθήκη σχετικά με τις σχέσεις των δύο φύλων και την ελευθερία.
ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ ΕΝΑΣ ΤΡΑΓΙΚΟΣ
Αθυρόστομη αλλά οξυδερκής, αυστηρή αλλά ακριβοδίκαιη, διεισδυτική αλλά και καυστική μια Ζωγράφου όπως την ξέραμε όπως τη γνωρίσαμε σε μια κριτική αποτίμηση του έργου του Καζανζάκη που όταν πρωτοκυκλοφόρησε το 1959 προκάλεσε θύελλα.
Η Λ.Ζ. γνώρισε περισσότερες επικρίσεις παρά επαίνους γι’ αυτό το βιβλίο, που παρ’ όλα αυτά καταφέρνει να εντυπωσιάσει τον αναγνώστη.
Δεν είναι απλό πράγμα να τα βάζεις με τους μύθους στη σύγχρονη Ελλάδα, αλλά η Λιλή το τολμά, και τα γεγονότα τη δικαιώνουν, αφού σ’ αυτή τη σχεδόν πλήρη απομυθοποίηση του Καζαντζάκη που επιχειρεί, βρίσκει το δίκιο της από ανθρώπους που τον έζησαν από κοντά, κι ας μην τον έχει γνωρίσει ποτέ η ίδια. Ένας απ’ αυτούς ήταν ο λεγόμενος “γέρος της Δημοκρατίας” Γεώργιος Παπανδρέου που ομολόγησε στον πατέρα της συγγραφέως: “Έγραψε ένα βιβλίο για τον Καζαντζάκη, μπράβο της. Όπως ξέρεις τον γνώριζα καλά και συνεργάστηκα ένα φεγγάρι μαζί του. Σε βεβαιώνω, Αντρέα, δεν θα ’σβηνα ούτε θα πρόσθετα λέξη στο βιβλίο της κόρης σου αν το ’γραφα ο ίδιος”. Πολύ σημαντική και η μαρτυρία της ξεχωριστής εκείνης γυναίκας που υπήρξε η πρώτη του σύζυγος, της Γαλάτειας Αλεξίου Καζαντζάκη. Όταν τη ρώτησε η Λ.Ζ. : “Είχα δίκιο; Ο Καζαντζάκης ήταν αυτό που είδα;” - “Πέρα για πέρα” της απάντησ’ εκείνη. Εξάλλου ο κριτικός λογοτεχνίας Δημοσθένης Κούρτοβικ, σε άρθρο του στην εφημερία “Τα Νέα” τοποθετούσε το βιβλίο αυτό στην κορυφή των έργων της συγγραφέως.
Για να πω την αλήθεια, την πρώτη φορά που διάβασα αυτό το βιβλίο μου προκάλεσε θλίψη. Η Ζωγράφου γκρέμιζε ένα από τα είδωλά μου. Αλλά στη δεύτερη και την τρίτη ανάγνωση το αποφάσισα: “Καλά έκανε!” Με έπεισε με την αλήθεια των λόγων της, με τα επιχειρήματά της. Κι όχι, δεν ένιωσα να μειώνεται μέσα μου η αξία του Κ. σα συγγραφέα, αλλά να μεγαλώνει η συμπάθειά μου γι’ αυτόν σαν άνθρωπο. Γιατί υπήρξε ένας δυστυχής. Κάποιος που έζησε πολύ μες τον ψυχικό πόνο. Κάποιος που δεν μπόρεσε να ζήσει όπως θα ήθελε και δημιούργησε υπερανθρώπους και θεούς για να ζήσουν τη φανταστική ζωή του. Ένας άνθρωπος που ζούσε σε συνεχή σύγκρουση με τον εαυτό του και τους γύρω του. Ένας δολοπλόκος της ζωής που ότι δεν μπορούσε να αγγίξει, το δημιουργούσε καταπώς τ’ άρεσε στα γραφτά του.
“Ενας τραγικός -να τι ήταν ο Καζαντζάκης-, ‘ένας ακροβάτης πάνω απ’ το χάος’, όπως αυτοχαραχτηρίζεται, άσπλαχνος για την ανθρωπότητα, άσπλαχνος για τον εαυτό του, που ’χε όμως φυλάξει μπόλικη ασπλαχνιά και για τον μελετητή του”.
Ο “τραγικός” δεν είναι ο μόνος τίτλος που δίνει στον Κ. η Ζ., αφού τον χαραχτηρίζει και αλύτρωτο, κάποιο που ζητούσε σωτηρία μέσα από τα γραφτά του για να σωθεί από τις γνώμες των άλλων, αλλά “πολύ λίγα απ’ τα πολλά που… έγραψε τον λύτρωσαν πραγματικά”. Μοναδική παρηγοριά στο μοναχικό αγώνα που έδινε ήταν η δεύτερή του γυναίκα, η πιστή Ελένη. Αλλά όταν η Ζ. συγκρίνει τη Γαλάτεια με την Ελένη, η τελευταία φαντάζει ασήμαντη, σα φάντασμα ζωής: “Στην πραγματικότητα, η Γαλάτεια έχει δυνατή προσωπικότητα, αμείλιχτη ειλικρίνεια και πολλή εξυπνάδα, για να την ανεχτεί εύκολα ένας άντρας. Μόνον ένας άνθρωπος με πολλή σιγουριά κι υγιή αυτοπεποίθηση χαίρεται να ’χει τέτοιο τύπο γυναίκας κοντά του. Αντίθετα, η Ελένη… είναι σαν το σύννεφο που τον κρατάει στις μετεωρίσεις του. Κι ακόμα έχει κάτι απ’ τη δική του διάθεση του πλάνητα. Κι είναι τόσο ερωτευμένη, που δεν το ’χει σε τίποτα να τον ακολουθήσει και στην κόλαση…”.
Η Ζωγράφου, όμως, είναι το ίδιο αμείλικτη όσο και το αντικείμενο της μελέτης της, έτσι οι χαραχτηρισμοί που του αποδίδει δεν έχουν τελειωμό: “Ήταν λοιπόν ουτοπιστής και δονκιχωτικός, ακριβώς γιατί ήταν και δειλός και μανιακός φιλόδοξος. Και όλ’ αυτά πάλι ξεκινούσαν από ένα μικρό παράπονο, καθώς ένιωθε τον εαυτό του πεταγμένο έξω από τις τάξεις της ζωής… Αυτός ήταν ο Καζαντζάκης: ένας εγωκεντρικός”.
Όσο κι αν τονίζει τις αδυναμίες του, δεν παραλείπει να μιλήσει για τα προτερήματά του, αφού “…ο Καζαντζάκης είναι μια εξαιρετική περίπτωση ανθρώπου που κατάφερε, με τη σπάνια εργατικότητά του, να αποδώσει εκατό τα εκατό παραπάνω απ’ όσο ήταν προικισμένος. Πολύ λίγοι πέτυχαν να αξιοποιήσουν τον εαυτό τους περισσότερο απ’ όσο αυτός…”.
“Τραγικοί είναι όσοι στέκουνε τόσο παραπονεμένοι έξω απ’ τη ζωή, τόσο μακριά απ’ τον άνθρωπο, σαν καταραμένοι”. Τέτοιος υπήρξε και ο Καζαντζάκης, αυτός ο “τρυφερός μα και πολύ δυστυχισμένος ποιητής…”.
Το βιβλίο αυτό διαβάζεται σα μελέτη, αλλά και σαν (ψυχολογικό) μυθιστόρημα.
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)