Πέμπτη 21 Οκτωβρίου 2010
Δευτέρα 18 Οκτωβρίου 2010
Πόσοι άγγελοι χορεύουν στη μύτη μιας βελόνας;
Η περιπέτεια των Χιλιανών μεταλλωρύχων, η αποτίμηση του κόστους των λαθρομεταναστών για το καταχρεωμένο Εθνικό Σύστημα Υγείας της Ελλάδας και η καλή πράξη ενός φτωχού μετανάστη συνδέονται μεταξύ τους. Oλες έχουν στο κέντρο την τόσο μεταβλητή αξία του ανθρώπου. Η κάθε ιστορία ακουμπάει πάνω στο σημείο όπου η ύλη συναντάται με το άυλο, με μόνο καταλύτη και κριτήριο το πώς ο καθένας μας ή η κοινωνία ολόκληρη βλέπει και αισθάνεται ένα γεγονός. Είναι το «ανθρώπινο» αντίστοιχο του παλιού θεολογικού προβλήματος για το πόσοι άγγελοι μπορούν να χορεύουν στη μύτη μιας βελόνας. Και το πώς αποτιμάμε τον κάθε άνθρωπο, λέει περισσότερα για τον καθένα μας και για την κοινωνία μας απ’ ό, τι λέει για τον ίδιο.
Η ιστορία των μεταλλωρύχων συγκλόνισε ολόκληρο τον κόσμο. Για 70 μέρες η ανθρωπότητα παρακολούθησε τις προσπάθειες απεγκλωβισμού τους από τα βάθη της γης, έως την ώρα που βγήκε ο τελευταίος στην επιφάνεια την περασμένη Πέμπτη. Η παγκόσμια συγκίνηση έκανε το επίτευγμα της διάσωσης 33 ταπεινών εργατών εφάμιλλο της πρώτης προσελήνωσης το 1969. Το κόστος της επιχείρησης υπολογίζεται στα 20 εκατ. δολάρια ή 606.000 δολάρια για τον κάθε μεταλλωρύχο. Σύμφωνα με το πρακτορείο Associated Press, οι μεταλλωρύχοι αμείβονται με 1.600 δολάρια τον μήνα, οπότε το κόστος της διάσωσης ισοδυναμεί με 31 χρόνια εργασίας. Αν λογαριάσουμε πόσοι εργαζόμενοι πεθαίνουν σε ορυχεία σε όλο τον κόσμο κάθε χρόνο, χωρίς να δίνονται σημαντικές αποζημιώσεις στις οικογένειές τους, τότε καταλαβαίνουμε την υπέρβαση στην περίπτωση των «33».
Πώς έγινε αυτό; Η κυβέρνηση αποφάσισε να επενδύσει στην επιχείρηση διάσωσης, όταν ακόμη δεν γνώριζε κανείς αν οι μεταλλωρύχοι ήταν ζωντανοί· η τηλεόραση και άλλα μέσα επικοινωνίας έκαναν τη διάσωση σημαντικό γεγονός σε κάθε γωνιά του πλανήτη· η τεχνολογία έχει προοδεύσει σε τέτοιο βαθμό που η διάσωση των 33 ήταν εφικτή. Εφικτή και ακριβή. Με όλα αυτά, είναι προφανές ότι η προσπάθεια διάσωσης θα προχωρούσε, με όποιο κόστος. Η διάσωση έπρεπε να γίνει επειδή ζωές που κινδύνευαν μπορούσαν να σωθούν. Εμείς, παρόλο που δεν βρισκόμαστε σε άμεσο κίνδυνο, γνωρίζουμε, ως ζωντανοί, ότι κι εμείς μπορούμε να βρεθούμε σε ανάγκη από τη μια στιγμή στην άλλη. Η διάσωση του άλλου δίνει ελπίδα και δημιουργεί αίσθημα ασφαλείας και σε μας.
Την ημέρα που έβγαινε ο τελευταίος από την τρύπα στην έρημο Ατακάμα της Χιλής, ο υπουργός Υγείας Ανδρέας Λοβέρδος, μιλώντας στη Βουλή των Ελλήνων, αποδεχόταν ότι δεν γνώριζε πού χάνονται 400 εκατ. ευρώ από το Εθνικό Σύστημα Υγείας κάθε χρόνο. Εσπευσε, όμως, να προσθέσει: «Αυτοί για τους οποίους δαπανά το ελληνικό Δημόσιο 150 εκατ. ευρώ και άνω, είναι οι αλλοδαποί που δεν βρίσκονται νόμιμα στη χώρα μας».
Η εκτίμηση αυτή ήταν απάντηση στην καταγγελία βουλευτή του ΛΑΟΣ ότι Πακιστανοί και Αφγανοί απολαμβάνουν προνομιακή μεταχείριση στα νοσοκομεία μας σε βάρος των Ελλήνων. Το κόστος αυτό (αν είναι ακριβές) μπορεί να είναι μικρό σε σχέση με ένα νοσοκομειακό χρέος που εκτιμάται στα 5,6 δισ. ευρώ, αλλά ανοίγει μια πολύ επικίνδυνη κουβέντα σε μια εποχή που πολλοί ψάχνουν για αποδιοπομπαίους τράγους. Μέσα στην κρίση, όμως, είναι παρήγορο να σκεφτούμε ότι οι ιατροί και άλλοι εργαζόμενοι στα νοσοκομεία μας δεν χάνουν την ανθρωπιά τους – προσφέρουν υπηρεσίες σε ανθρώπους που τις έχουν ανάγκη. Μέσα σε όλη τη σπατάλη και τη διαφθορά, ένας τέτοιος «φόρος ανθρωπιάς» είναι κάτι για το οποίο θα μπορούσαμε να είμαστε υπερήφανοι.
Την ίδια μέρα, οδηγώντας προς τη δουλειά, άκουγα στο ραδιόφωνο του ΣΚΑΪ την Γκίζα να διηγείται πώς το αυτοκίνητό της έπαθε βλάβη μέσα στην κίνηση και σταμάτησε στη μέση του δρόμου. Ενώ οι άλλοι οδηγοί κόρναραν και φώναζαν, ο μόνος άνθρωπος που τη βοήθησε –σπρώχνοντας το αυτοκίνητο στην άκρη του δρόμου– ήταν «ο Πακιστανός που καθαρίζει τα τζάμια». Οταν η οδηγός πήγε να του δώσει λεφτά, αυτός, ο οποίος μαζεύει λίγο λίγο το μεροκάματο, της απάντησε: «Οχι, κυρία. Ευχαριστώ.» Γι’ αυτόν είναι άλλο η δουλειά και άλλο η ανθρωπιά. Ο φτωχότερος ανάμεσά μας, έδειξε το μεγαλύτερο πλούτο.
Νίκος Κωνσταντάρας ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 17-10-2010
Η ιστορία των μεταλλωρύχων συγκλόνισε ολόκληρο τον κόσμο. Για 70 μέρες η ανθρωπότητα παρακολούθησε τις προσπάθειες απεγκλωβισμού τους από τα βάθη της γης, έως την ώρα που βγήκε ο τελευταίος στην επιφάνεια την περασμένη Πέμπτη. Η παγκόσμια συγκίνηση έκανε το επίτευγμα της διάσωσης 33 ταπεινών εργατών εφάμιλλο της πρώτης προσελήνωσης το 1969. Το κόστος της επιχείρησης υπολογίζεται στα 20 εκατ. δολάρια ή 606.000 δολάρια για τον κάθε μεταλλωρύχο. Σύμφωνα με το πρακτορείο Associated Press, οι μεταλλωρύχοι αμείβονται με 1.600 δολάρια τον μήνα, οπότε το κόστος της διάσωσης ισοδυναμεί με 31 χρόνια εργασίας. Αν λογαριάσουμε πόσοι εργαζόμενοι πεθαίνουν σε ορυχεία σε όλο τον κόσμο κάθε χρόνο, χωρίς να δίνονται σημαντικές αποζημιώσεις στις οικογένειές τους, τότε καταλαβαίνουμε την υπέρβαση στην περίπτωση των «33».
Πώς έγινε αυτό; Η κυβέρνηση αποφάσισε να επενδύσει στην επιχείρηση διάσωσης, όταν ακόμη δεν γνώριζε κανείς αν οι μεταλλωρύχοι ήταν ζωντανοί· η τηλεόραση και άλλα μέσα επικοινωνίας έκαναν τη διάσωση σημαντικό γεγονός σε κάθε γωνιά του πλανήτη· η τεχνολογία έχει προοδεύσει σε τέτοιο βαθμό που η διάσωση των 33 ήταν εφικτή. Εφικτή και ακριβή. Με όλα αυτά, είναι προφανές ότι η προσπάθεια διάσωσης θα προχωρούσε, με όποιο κόστος. Η διάσωση έπρεπε να γίνει επειδή ζωές που κινδύνευαν μπορούσαν να σωθούν. Εμείς, παρόλο που δεν βρισκόμαστε σε άμεσο κίνδυνο, γνωρίζουμε, ως ζωντανοί, ότι κι εμείς μπορούμε να βρεθούμε σε ανάγκη από τη μια στιγμή στην άλλη. Η διάσωση του άλλου δίνει ελπίδα και δημιουργεί αίσθημα ασφαλείας και σε μας.
Την ημέρα που έβγαινε ο τελευταίος από την τρύπα στην έρημο Ατακάμα της Χιλής, ο υπουργός Υγείας Ανδρέας Λοβέρδος, μιλώντας στη Βουλή των Ελλήνων, αποδεχόταν ότι δεν γνώριζε πού χάνονται 400 εκατ. ευρώ από το Εθνικό Σύστημα Υγείας κάθε χρόνο. Εσπευσε, όμως, να προσθέσει: «Αυτοί για τους οποίους δαπανά το ελληνικό Δημόσιο 150 εκατ. ευρώ και άνω, είναι οι αλλοδαποί που δεν βρίσκονται νόμιμα στη χώρα μας».
Η εκτίμηση αυτή ήταν απάντηση στην καταγγελία βουλευτή του ΛΑΟΣ ότι Πακιστανοί και Αφγανοί απολαμβάνουν προνομιακή μεταχείριση στα νοσοκομεία μας σε βάρος των Ελλήνων. Το κόστος αυτό (αν είναι ακριβές) μπορεί να είναι μικρό σε σχέση με ένα νοσοκομειακό χρέος που εκτιμάται στα 5,6 δισ. ευρώ, αλλά ανοίγει μια πολύ επικίνδυνη κουβέντα σε μια εποχή που πολλοί ψάχνουν για αποδιοπομπαίους τράγους. Μέσα στην κρίση, όμως, είναι παρήγορο να σκεφτούμε ότι οι ιατροί και άλλοι εργαζόμενοι στα νοσοκομεία μας δεν χάνουν την ανθρωπιά τους – προσφέρουν υπηρεσίες σε ανθρώπους που τις έχουν ανάγκη. Μέσα σε όλη τη σπατάλη και τη διαφθορά, ένας τέτοιος «φόρος ανθρωπιάς» είναι κάτι για το οποίο θα μπορούσαμε να είμαστε υπερήφανοι.
Την ίδια μέρα, οδηγώντας προς τη δουλειά, άκουγα στο ραδιόφωνο του ΣΚΑΪ την Γκίζα να διηγείται πώς το αυτοκίνητό της έπαθε βλάβη μέσα στην κίνηση και σταμάτησε στη μέση του δρόμου. Ενώ οι άλλοι οδηγοί κόρναραν και φώναζαν, ο μόνος άνθρωπος που τη βοήθησε –σπρώχνοντας το αυτοκίνητο στην άκρη του δρόμου– ήταν «ο Πακιστανός που καθαρίζει τα τζάμια». Οταν η οδηγός πήγε να του δώσει λεφτά, αυτός, ο οποίος μαζεύει λίγο λίγο το μεροκάματο, της απάντησε: «Οχι, κυρία. Ευχαριστώ.» Γι’ αυτόν είναι άλλο η δουλειά και άλλο η ανθρωπιά. Ο φτωχότερος ανάμεσά μας, έδειξε το μεγαλύτερο πλούτο.
Νίκος Κωνσταντάρας ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 17-10-2010
Κυριακή 17 Οκτωβρίου 2010
Πληρώνουν καλά στην Ευρώπη...
Δεν είναι μόνο το ελληνικό Δημόσιο μια αγελάδα που αρμέγεται από υψηλά στελέχη και μη, με υψηλή κάλυψη. Δεν είναι μόνο τα ελληνικά ταμεία που αδειάζουν από υπέρογκες μισθοδοσίες – στους 11 πιο ζημιογόνους δημόσιους οργανισμούς (ΟΣΕ, ΤΡΑΙΝΟΣΕ, ΕΔΙΣY, ΗΣΑΠ, ΗΛΠΑΠ, ΕΘΕΛ, ΕΑΣ, ΕΑΒ, ΕΤΑ, ΤΕΟ και ΟΔΙΕ, με συνολικές ζημίες 1,71 δισ. και δανειακές υποχρεώσεις 12 δισ. ευρώ) ο μέσος ετήσιος μισθός για το 2009 ανήλθε στα 40.772 ευρώ (από 38.287 ευρώ το 2008) και ήταν διπλάσιος από τον αντίστοιχο του ιδιωτικού τομέα και κατά 44,1% υψηλότερος από τον μέσο μισθό στον δημόσιο τομέα. Δεν συμβαίνει μόνο στην Ελλάδα, ενώ το σύνολο των υπαλλήλων υφίσταται περικοπές μισθού και επιδομάτων (7,1 δισ. τα επιδόματα στο Δημόσιο), στελέχη και υπάλληλοι φορέων που έχουν καταργηθεί ακόμη να πληρώνονται...
Συμβαίνει και στην καθ’ όλα τακτοποιημένη και αυστηρά ελεγχόμενη διοικητική μηχανή της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Ετσι, ενώ οι 50.000 σίγουρα προνομιούχοι υπάλληλοι της Ε. Ε. (υψηλοί μισθοί, πλήθος παροχών, εργασιακή ασφάλεια) θα δουν τον μισθό τους να μειώνεται κατά 0,4% το 2011, με αποτέλεσμα μια απώλεια της αγοραστικής τους δύναμης κατά 2,8%, λόγω της αύξησης του κόστους ζωής στις Βρυξέλλες κατά 2,4%, το χρήμα διαρρέει, για παράδειγμα, σε μπόνους πρώην αξιωματούχων.
Κατά το EurActiv (ιστοσελίδα ενημέρωσης της Ε. Ε.), πρώην επίτροποι συνεχίζουν να παίρνουν την παχυλότατη αποζημίωσή τους ακόμη κι αν έχουν βρει άλλη δουλειά. Ο κανονισμός λέει ότι οι πρώην επίτροποι μισθοδοτούνται με το ήμισυ ή και πλέον των απολαβών τους επί τρία χρόνια μετά τη λήξη της θητείας τους ώστε να μπορέσουν να μπουν και πάλι στην αγορά εργασίας, χωρίς πιέσεις και τον κίνδυνο να δεχθούν την πρώτη δουλειά που θα τους προσφερθεί. Υπό τον όρο, επί ένα τουλάχιστον χρόνο, να μην εργαστούν για την ελεύθερη αγορά στον τομέα που είχαν υπό την ευθύνη τους ως επίτροποι (τον όρο παρέβη ο Γκίντερ Φερχόιγκεν, ο οποίος όμως αρνείται ότι πληρώνεται για την... τιμητική νέα θέση του). Ο μηνιαίος μισθός ενός επιτρόπου, προ φόρων, είναι 20.000 ευρώ, ενώ οι αντιπρόεδροι της Κομισιόν λαμβάνουν 22.500 ευρώ. Οι πρώην παίρνουν από 40% έως 55% του μισθού τους, ανάλογα με τον χρόνο επιτροπείας.
Η Κομισιόν δημοσιοποίησε προ ημερών τη λίστα των πρώην επιτρόπων που λαμβάνουν αποζημίωση, έπειτα από σχετικό δημοσίευμα των Financial Times της Γερμανίας. Το έγγραφο αποκαλύπτει ότι 17 από τους 20 πρώην είναι ακόμη στη μισθοδοσία της Ε. Ε. Μόνο τρεις έχουν ζητήσει τη διακοπή της, η Μάργκοτ Βάλστρομ, πρώην αντιπρόεδρος της Κομισιόν και υπεύθυνη για την επικοινωνία, ο Γκίντερ Φερχόιγκεν (βιομηχανία) και η Μπενίτα Φερέρο - Βάλντνερ (εμπόριο). Η Κομισιόν στο έγγραφό της καλύπτει πλήρως τους μισθοδοτούμενους, προσπαθώντας να δικαιολογήσει τα αδικαιολόγητα. Παίρνουν χρήματα από την Ε. Ε. για να μπορούν να επιλέξουν αβίαστα τη νέα τους δουλειά, επαναλαμβάνει (της ευνοϊκής αυτής διατάξεως επωφελούνται και οι πρώην δικαστές του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου). Πώς όμως να δικαιολογήσει κανείς το γεγονός ότι μεταξύ αυτών που εξακολουθούν να λαμβάνουν αποζημίωση είναι η Ντανούτα Χούμπνερ, πλέον εκλεγμένο μέλος του Ευρωκοινοβουλίου, και ακόμη περισσότερο η Ντάλια Γριμπαουσκάιτε, νυν πρόεδρος της Λιθουανίας ή ο Φράνκο Φρατίνι, σημερινός υπουργός Εξωτερικών της Ιταλίας;
Τασούλα Kαραϊσκάκη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 17-10-2010
Συμβαίνει και στην καθ’ όλα τακτοποιημένη και αυστηρά ελεγχόμενη διοικητική μηχανή της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Ετσι, ενώ οι 50.000 σίγουρα προνομιούχοι υπάλληλοι της Ε. Ε. (υψηλοί μισθοί, πλήθος παροχών, εργασιακή ασφάλεια) θα δουν τον μισθό τους να μειώνεται κατά 0,4% το 2011, με αποτέλεσμα μια απώλεια της αγοραστικής τους δύναμης κατά 2,8%, λόγω της αύξησης του κόστους ζωής στις Βρυξέλλες κατά 2,4%, το χρήμα διαρρέει, για παράδειγμα, σε μπόνους πρώην αξιωματούχων.
Κατά το EurActiv (ιστοσελίδα ενημέρωσης της Ε. Ε.), πρώην επίτροποι συνεχίζουν να παίρνουν την παχυλότατη αποζημίωσή τους ακόμη κι αν έχουν βρει άλλη δουλειά. Ο κανονισμός λέει ότι οι πρώην επίτροποι μισθοδοτούνται με το ήμισυ ή και πλέον των απολαβών τους επί τρία χρόνια μετά τη λήξη της θητείας τους ώστε να μπορέσουν να μπουν και πάλι στην αγορά εργασίας, χωρίς πιέσεις και τον κίνδυνο να δεχθούν την πρώτη δουλειά που θα τους προσφερθεί. Υπό τον όρο, επί ένα τουλάχιστον χρόνο, να μην εργαστούν για την ελεύθερη αγορά στον τομέα που είχαν υπό την ευθύνη τους ως επίτροποι (τον όρο παρέβη ο Γκίντερ Φερχόιγκεν, ο οποίος όμως αρνείται ότι πληρώνεται για την... τιμητική νέα θέση του). Ο μηνιαίος μισθός ενός επιτρόπου, προ φόρων, είναι 20.000 ευρώ, ενώ οι αντιπρόεδροι της Κομισιόν λαμβάνουν 22.500 ευρώ. Οι πρώην παίρνουν από 40% έως 55% του μισθού τους, ανάλογα με τον χρόνο επιτροπείας.
Η Κομισιόν δημοσιοποίησε προ ημερών τη λίστα των πρώην επιτρόπων που λαμβάνουν αποζημίωση, έπειτα από σχετικό δημοσίευμα των Financial Times της Γερμανίας. Το έγγραφο αποκαλύπτει ότι 17 από τους 20 πρώην είναι ακόμη στη μισθοδοσία της Ε. Ε. Μόνο τρεις έχουν ζητήσει τη διακοπή της, η Μάργκοτ Βάλστρομ, πρώην αντιπρόεδρος της Κομισιόν και υπεύθυνη για την επικοινωνία, ο Γκίντερ Φερχόιγκεν (βιομηχανία) και η Μπενίτα Φερέρο - Βάλντνερ (εμπόριο). Η Κομισιόν στο έγγραφό της καλύπτει πλήρως τους μισθοδοτούμενους, προσπαθώντας να δικαιολογήσει τα αδικαιολόγητα. Παίρνουν χρήματα από την Ε. Ε. για να μπορούν να επιλέξουν αβίαστα τη νέα τους δουλειά, επαναλαμβάνει (της ευνοϊκής αυτής διατάξεως επωφελούνται και οι πρώην δικαστές του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου). Πώς όμως να δικαιολογήσει κανείς το γεγονός ότι μεταξύ αυτών που εξακολουθούν να λαμβάνουν αποζημίωση είναι η Ντανούτα Χούμπνερ, πλέον εκλεγμένο μέλος του Ευρωκοινοβουλίου, και ακόμη περισσότερο η Ντάλια Γριμπαουσκάιτε, νυν πρόεδρος της Λιθουανίας ή ο Φράνκο Φρατίνι, σημερινός υπουργός Εξωτερικών της Ιταλίας;
Τασούλα Kαραϊσκάκη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 17-10-2010
Ο Ελληνας γείτονας
Ο Γιώργος, ένας γκάσταρμπαϊτερ, που δεν γνωρίζει καλά γερμανικά, συμβιώνει δύσκολα με τους νέους του γείτονες. Η παρουσία του ασκεί μεγάλη έλξη στις γυναίκες και προκαλεί αποστροφή στους άντρες. Σεξουαλικός φθόνος και μίσος για τον ξένο είναι τα κίνητρα που οδηγούν την παρέα να ξυλοφορτώσει άγρια τον Γιώργο. Τον κατηγορούν ότι «δεν πλένεται, βρωμάει, βιάζει τις γυναίκες τους...». Ο Φασμπίντερ -που ερμηνεύει και τον ρόλο του Γιώργου- γύρισε τον «Ελληνα γείτονα» το 1969, για να περιγράψει επικοινωνιακά αδιέξοδα, μοναξιά, χάος και έναν εκδηλωμένο ρατσισμό, σχεδόν σύμφυτο, σχολιάζει ο ίδιος, στη γερμανική ψυχή. Οι μετανάστες εργάτες στις ταινίες του Φασμπίντερ αντικατοπτρίζουν τον νέο Γερμανό.
Ο «Ελληνας γείτονας» προβλήθηκε εννέα χρόνια μετά την υπογραφή του ελληνογερμανικού «Συμφώνου προσέλκυσης εργατών», στο οποίο θεμελιώνεται η νομική βάση για το μεταναστευτικό κύμα προς τη Γερμανία. Με αφορμή, μάλιστα, τη συμπλήρωση 50 χρόνων από την υπογραφή του Συμφώνου, το Ινστιτούτο Γκαίτε στην Αθήνα διοργανώνει από την ερχόμενη Δευτέρα μεγάλο κινηματογραφικό αφιέρωμα και έκθεση, με τίτλο «Εικόνες μεταναστών - Πού βρίσκονται τα σύνορα προς την πατρίδα;».
Ας ξαναδούμε τον Φασμπίντερ από την απόσταση τεσσάρων δεκαετιών: Μεσημέρι, σε τρόλεϊ της γραμμής Κυψέλη - Παγκράτι. Η κυρία που κάθεται στη διπλανή θέση, περιποιημένη, μαυροντυμένη, ευγενής, εκφράζει ευθύς εξαρχής την ενόχλησή της για τον νεαρό που μιλάει στο κινητό, δίπλα της. Οχι για την ένταση, αλλά για τη γλώσσα του. Προέρχεται από κάποια αφρικανική χώρα. «Είδατε τι βαριά και άσχημα που προφέρουν τις λέξεις τους;». Διακριτικά, στρέφεται στην πλευρά μου και ξεκινάει ένα μονόλογο, ήρεμο, χωρίς οργή ή εκρήξεις, σα να κάνει πρόβα σε μονόπρακτο για έναν ηθοποιό. «Μένω στην πλατεία Κουμουνδούρου. Οταν πρωτοπήγα, πριν από 20 χρόνια, ή γειτονιά είχε εντελώς διαφορετική όψη. Ηταν ήρεμη και φιλική...». Περιγράφει το τοπίο, τη σχέση της με τους άλλους, τότε. Τώρα, η εξιστόρηση θυμίζει δεκάδες κείμενα που γράφονται εδώ και μήνες για την υποβάθμιση του κέντρου. Συμμετείχε μάλιστα σε μια συνάντηση των κατοίκων της περιοχής που έγινε πριν από μέρες με πρωτοβουλία της ηθοποιού Αννας Βαγενά (το θέατρό της βρίσκεται στην Ακαδήμου). Από την ηγεσία της Αστυνομικής Διεύθυνσης Αττικής πληροφορήθηκαν ότι το πρόβλημα οξύνεται από τον αυξημένο αριθμό Σομαλών εμπόρων ναρκωτικών. «Ερχονται στην Ελλάδα -μας είπαν- γιατί τους απελαύνει η Ισπανία που ήταν η πρώτη επιλογή τους». Τον τελευταίο καιρό, ομολογεί, υπάρχει μικρή βελτίωση. «Πλησιάζουν, βλέπετε, οι δημοτικές εκλογές και ο δήμαρχος αποφάσισε να ασχοληθεί». Το όψιμο ενδιαφέρον δεν ξεγελάει κανέναν... Υστερα από μικρή παύση, εξομολογείται και μια άλλη πηγή εκνευρισμού: τα κινέζικα. «Ενας εμφανίζεται, δεκάδες ακολουθούν. Τους έχετε ακούσει να μιλάνε; Προχθές ήρθε ο εγγονός μου και δεν άντεξε, έφυγε. Οι φωνές τους φτάνουν από το ισόγειο στον τρίτο». Ως την Ομόνοια που κατέβηκε δεν έδωσε σημασία στον αντίλογο. Ακόμη και όταν ρωτούσε («μα, είδατε;») δεν περίμενε απάντηση. Δεν απευθυνόταν στον συνομιλητή αλλά στον θεατή.
Αυτή τη φορά στον μακρύ κατάλογο φόβου, θυμού και αποστροφής, έφτασε να ενοχλεί η ξένη γλώσσα.
Η πόλη σε νευρικό κλονισμό. Δεν είναι μόνο η θέα, η απελπισία, η διαπιστωμένη παραβατικότητα, η εγκατάλειψη, προστίθενται και οι λέξεις, η προφορά, το ηχόχρωμα. Αν δεν αρχίσουν να εφαρμόζονται λύσεις αποσυμπίεσης, σε ένα πρόβλημα σύνθετο, ευαίσθητο και -κυρίως- διογκούμενο, λύσεις όχι προεκλογικά εμβαλωματικές (και ως εκ τούτου άχρηστες), αλλά μακροπρόθεσμες και διακρατικές, τότε πολύ σύντομα και οι τελευταίες εκλάμψεις ανθρωπισμού θα καλυφθούν από ορμητική και πολλαπλασιασμένη δυσφορία.
Ο Ελληνας γείτονας μπόρεσε να υπάρξει γιατί αποτέλεσε μέρος της παραγωγικής διαδικασίας, του εργατικού δυναμικού. Ηταν ένα πρόσφορο αντικείμενο εκμετάλλευσης. Στην Ελλάδα της κρίσης και της ανεργίας εξαντλείται κι αυτό. Ο ξένος ταυτίζεται με την εγκληματικότητα. Υπερχειλίζει η επιθετικότητα, η μη ανοχή. Με όλες τις αισθήσεις σε συναγερμό.
Μαρία Kατσουνάκη ΚΑΘΗΜΕΡΝΗ 17-10-2010
Ο «Ελληνας γείτονας» προβλήθηκε εννέα χρόνια μετά την υπογραφή του ελληνογερμανικού «Συμφώνου προσέλκυσης εργατών», στο οποίο θεμελιώνεται η νομική βάση για το μεταναστευτικό κύμα προς τη Γερμανία. Με αφορμή, μάλιστα, τη συμπλήρωση 50 χρόνων από την υπογραφή του Συμφώνου, το Ινστιτούτο Γκαίτε στην Αθήνα διοργανώνει από την ερχόμενη Δευτέρα μεγάλο κινηματογραφικό αφιέρωμα και έκθεση, με τίτλο «Εικόνες μεταναστών - Πού βρίσκονται τα σύνορα προς την πατρίδα;».
Ας ξαναδούμε τον Φασμπίντερ από την απόσταση τεσσάρων δεκαετιών: Μεσημέρι, σε τρόλεϊ της γραμμής Κυψέλη - Παγκράτι. Η κυρία που κάθεται στη διπλανή θέση, περιποιημένη, μαυροντυμένη, ευγενής, εκφράζει ευθύς εξαρχής την ενόχλησή της για τον νεαρό που μιλάει στο κινητό, δίπλα της. Οχι για την ένταση, αλλά για τη γλώσσα του. Προέρχεται από κάποια αφρικανική χώρα. «Είδατε τι βαριά και άσχημα που προφέρουν τις λέξεις τους;». Διακριτικά, στρέφεται στην πλευρά μου και ξεκινάει ένα μονόλογο, ήρεμο, χωρίς οργή ή εκρήξεις, σα να κάνει πρόβα σε μονόπρακτο για έναν ηθοποιό. «Μένω στην πλατεία Κουμουνδούρου. Οταν πρωτοπήγα, πριν από 20 χρόνια, ή γειτονιά είχε εντελώς διαφορετική όψη. Ηταν ήρεμη και φιλική...». Περιγράφει το τοπίο, τη σχέση της με τους άλλους, τότε. Τώρα, η εξιστόρηση θυμίζει δεκάδες κείμενα που γράφονται εδώ και μήνες για την υποβάθμιση του κέντρου. Συμμετείχε μάλιστα σε μια συνάντηση των κατοίκων της περιοχής που έγινε πριν από μέρες με πρωτοβουλία της ηθοποιού Αννας Βαγενά (το θέατρό της βρίσκεται στην Ακαδήμου). Από την ηγεσία της Αστυνομικής Διεύθυνσης Αττικής πληροφορήθηκαν ότι το πρόβλημα οξύνεται από τον αυξημένο αριθμό Σομαλών εμπόρων ναρκωτικών. «Ερχονται στην Ελλάδα -μας είπαν- γιατί τους απελαύνει η Ισπανία που ήταν η πρώτη επιλογή τους». Τον τελευταίο καιρό, ομολογεί, υπάρχει μικρή βελτίωση. «Πλησιάζουν, βλέπετε, οι δημοτικές εκλογές και ο δήμαρχος αποφάσισε να ασχοληθεί». Το όψιμο ενδιαφέρον δεν ξεγελάει κανέναν... Υστερα από μικρή παύση, εξομολογείται και μια άλλη πηγή εκνευρισμού: τα κινέζικα. «Ενας εμφανίζεται, δεκάδες ακολουθούν. Τους έχετε ακούσει να μιλάνε; Προχθές ήρθε ο εγγονός μου και δεν άντεξε, έφυγε. Οι φωνές τους φτάνουν από το ισόγειο στον τρίτο». Ως την Ομόνοια που κατέβηκε δεν έδωσε σημασία στον αντίλογο. Ακόμη και όταν ρωτούσε («μα, είδατε;») δεν περίμενε απάντηση. Δεν απευθυνόταν στον συνομιλητή αλλά στον θεατή.
Αυτή τη φορά στον μακρύ κατάλογο φόβου, θυμού και αποστροφής, έφτασε να ενοχλεί η ξένη γλώσσα.
Η πόλη σε νευρικό κλονισμό. Δεν είναι μόνο η θέα, η απελπισία, η διαπιστωμένη παραβατικότητα, η εγκατάλειψη, προστίθενται και οι λέξεις, η προφορά, το ηχόχρωμα. Αν δεν αρχίσουν να εφαρμόζονται λύσεις αποσυμπίεσης, σε ένα πρόβλημα σύνθετο, ευαίσθητο και -κυρίως- διογκούμενο, λύσεις όχι προεκλογικά εμβαλωματικές (και ως εκ τούτου άχρηστες), αλλά μακροπρόθεσμες και διακρατικές, τότε πολύ σύντομα και οι τελευταίες εκλάμψεις ανθρωπισμού θα καλυφθούν από ορμητική και πολλαπλασιασμένη δυσφορία.
Ο Ελληνας γείτονας μπόρεσε να υπάρξει γιατί αποτέλεσε μέρος της παραγωγικής διαδικασίας, του εργατικού δυναμικού. Ηταν ένα πρόσφορο αντικείμενο εκμετάλλευσης. Στην Ελλάδα της κρίσης και της ανεργίας εξαντλείται κι αυτό. Ο ξένος ταυτίζεται με την εγκληματικότητα. Υπερχειλίζει η επιθετικότητα, η μη ανοχή. Με όλες τις αισθήσεις σε συναγερμό.
Μαρία Kατσουνάκη ΚΑΘΗΜΕΡΝΗ 17-10-2010
Για μια θέση στο τραπέζι
Του Γιωργου Παγουλατου*
Ο πρωθυπουργός σφάλλει. Δεν είναι μόνο η αποφυγή της χρεοκοπίας που εξαρτάται από την τήρηση του Μνημονίου. Δεν διακυβεύεται μόνο το αν το κράτος θα μπορεί μεθαύριο να πληρώνει μισθούς και συντάξεις, αν οι τραπεζικές καταθέσεις θα είναι ασφαλείς, αν το βιοτικό μας επίπεδο θα παραμείνει τουλάχιστον σε επίπεδα 21ου αιώνα αντί να κατρακυλήσει στο ’70. Από την συνεπή εφαρμογή του προγράμματος θα κριθούν όλα τα παραπάνω αλλά και κάτι ακόμα: η θέση μας στο τραπέζι των αποφάσεων που μας αφορούν.
Οσοι βρέθηκαν τους δραματικούς πρώτους μήνες του 2010 να εκπροσωπούν την Ελλάδα σε διεθνή φόρα έχουν να λένε για το αίσθημα ταπείνωσης. Ο οποιοσδήποτε Ελληνας αντιπρόσωπος γινόταν δεκτός με το μείγμα περιφρόνησης και οργής με το οποίο ένα οικογενειακό συμβούλιο θα αντιμετώπιζε το νεαρό μέλος της οικογένειας που μόλις ανακοίνωσε ότι έπαιξε και έχασε στο μπαρμπούτι μέρος του οικογενειακού κληροδοτήματος. Ενα θηριώδες έλλειμμα αξιοπιστίας σκίαζε τις σχέσεις της Ελλάδας με τον έξω κόσμο. Δεν μπορούσε να διεκδικήσει τίποτα εκτός από την ανοχή και την επιείκεια των εταίρων. Η δυνατότητά της να συνάπτει συμμαχίες είχε εκμηδενιστεί: κανείς δεν ήθελε να συσχετίζεται με μια χώρα κραυγαλέα αναξιόπιστη.
Η βαριά αποτυχία της Ελλάδας πρόσβαλε το εθνικό μας φιλότιμο. Η απαξία των πολιτικών έπεφτε βαριά στους ώμους των πολιτών, που κι εκείνοι δεν ήσαν εντελώς αθώοι.
Βέβαια, η Ελλάδα έπαιξε και έχασε σε ένα σύστημα που (συμπτωματικά) είχε κι αυτό λάθος κανόνες. Αλλά το δημοσιονομικό φιάσκο της Ελλάδας συνέβη ανεξάρτητα από το κραχ των αχαλίνωτων χρηματαγορών ή ακόμα και από τις δομικές αστοχίες της ΟΝΕ. Και στην απόλυτη προοδευτική ουτοπία να ζούσαμε, η κοινή λογική επιτάσσει ότι χρησιμοποιείς την μακρά περίοδο οικονομικής άνθησης για να αποπληρώνεις τα χρέη σου και ότι δεν λες ψέματα για τους αριθμούς, ιδίως όταν μπορούν να σε πιάσουν. Εμείς αποτύχαμε και στα δύο και το πληρώνουμε.
Αλλαγή κλίματος
Το κλίμα έχει αλλάξει. Η Ελλάδα γίνεται πάλι σεβαστή για την τεράστια προσπάθειά της. Αλλά ο δρόμος είναι μακρύς, και ο φόβος είναι μήπως αποδειχθούμε καλοί δρομείς ταχύτητας αλλά άθλιοι μαραθωνοδρόμοι. Η αξιοπιστία μας είναι ακόμα στον αέρα, δοκιμάζεται από την δυνατότητα αντίστασης στις Σειρήνες του εγχώριου «αντιμνημονιακού» στρατοπέδου και συνέπειας στο μόνο πρόγραμμα που μπορεί να ανατάξει την ελληνική οικονομία. (Και το μόνο σοβαρό, αν σκεφτούμε τα voodoo economics του «προγράμματος» μηδενισμού του ελλείμματος σε ενάμισι χρόνο...)
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ελληνική κρίση έχει διεθνείς διαστάσεις. Το κράτος βρέθηκε ανοχύρωτο αφού σπατάλησε όλα τα λεφτά αλλά η θύελλα ήρθε απέξω. Απέξω ήρθε κι η παρέμβαση σωτηρίας μας από τη χρεοκοπία. Απέξω έρχεται και οποιαδήποτε προσπάθεια υπερεθνικής επίλυσης και μελλοντικής πρόληψης. Το διεθνές επίπεδο καθορίζει τους όρους διευθέτησης της κρίσης που μας αφορά. Αλλά η παρουσία και η διαπραγματευτική μας θέση στις αποφάσεις αυτές εξαρτώνται από την εσωτερική μας πορεία. Η μάχη της αξιοπιστίας είναι η προσπάθεια να υπερασπιστούμε τη θέση μας στο διεθνές τραπέζι των αποφάσεων.
Ο εξευρωπαϊσμός
Αυτή την καρέκλα στο τραπέζι η χώρα ίδρωσε να την αποκτήσει. Οταν ο Κωνσταντίνος Καραμανλής κίνησε να εντάξει την Ελλάδα στην ΕΟΚ, δεν το έκανε για τα λεφτά. Τα κοινοτικά κονδύλια ήταν πενιχρά, αντιθέτως η Ελλάδα μετά την ένταξη θα αντιμετώπιζε ένα σοκ ανταγωνισμού που θα κατέστρεφε πολλές παραδοσιακές επιχειρήσεις. Ο Καραμανλής όμως είδε πέρα από τις άμεσες οικονομικές επιπτώσεις. Διέβλεψε το δυναμικό πλαίσιο ευκαιριών και εξασφάλισης που παρείχε η Ευρώπη στη νεαρή Δημοκρατία. Διέκρινε τη θέση στο τραπέζι των ισχυρών. Και η Ελλάδα έγινε μέλος του κλειστού κλαμπ και εξαργύρωσε τα προνόμια της θέσης με ατέλειωτες κοινοτικές εισροές. Και έπειτα συμμάζεψε κάπως τα απερίγραπτα οικονομικά της, πέτυχε ύστερα από 20 χρόνια μονοψήφιο πληθωρισμό και αξιοπρεπή ελλείμματα, κέρδισε τον σεβασμό των εταίρων με τη σοβαρότητά της.
Και με σταδιακή σώρευση αξιοπιστίας, η Ελλάδα έφερε την Κύπρο στην Ευρωπαϊκή Ενωση, μετέφερε τα ελληνοτουρκικά στο ευνοϊκότερο ευρωτουρκικό γήπεδο, απέσπασε ευνοϊκές διευθετήσεις. Και με το κεφάλαιο αξιοπιστίας έγινε δεκτή στο ευρώ. Και από το δεύτερο μισό του ’90 ώς το 2008, η ελληνική οικονομία έζησε μακρά σταθερότητα και ευημερία, με μέση ετήσια ανάπτυξη 3,5%, συγκλίνοντας εισοδηματικά με την Ε. Ε.
Αυτή είναι η πραγματικότητα του ελληνικού εξευρωπαϊσμού, που οι αποτυχίες, η διαφθορά, οι θηριώδεις ανεπάρκειες, δεν μπορούν να αναιρέσουν. Και συνέβη για ένα βασικό λόγο: γιατί είχαμε την πολύτιμη θέση στο τραπέζι.
Τώρα, οι ισορροπίες είναι ρευστές. Η ΟΝΕ αναθεωρείται. Πλήθος θεμάτων μας αφορούν. Πόσο ακόμα θα χρηματοδοτεί η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα τις ελληνικές τράπεζες; Πώς θα αποπληρώσουμε το δάνειο της τρόικας; Θα συνεχίσουμε να λαμβάνουμε κοινοτικούς πόρους; Θα προωθούμε τα συμφέροντά μας στα Βαλκάνια; Ή ακόμα, στην περίπτωση που όλα (μα όλα!) πάνε στραβά, με ποιους όρους θα εντάξουμε τη διευθέτηση του δημόσιου χρέους σε ένα ευνοϊκό ευρωπαϊκό πλαίσιο; Θα μπορούμε να ξαναστηριχθούμε στην αλληλεγγύη των εταίρων;
Η δυνατότητά μας να επιτύχουμε ευνοϊκές διευθετήσεις σε όλα αυτά εξαρτάται από την εθνική μας αξιοπιστία. Κι η τελευταία θα δοκιμάζεται μέρα προς μέρα, μήνα το μήνα, χρόνο το χρόνο, στη συνεπή εφαρμογή του προγράμματος προσαρμογής.
* Ο κ. Γ. Παγουλάτος διδάσκει στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο Κολέγιο της Ευρώπης.ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 17-10-2010
Ο πρωθυπουργός σφάλλει. Δεν είναι μόνο η αποφυγή της χρεοκοπίας που εξαρτάται από την τήρηση του Μνημονίου. Δεν διακυβεύεται μόνο το αν το κράτος θα μπορεί μεθαύριο να πληρώνει μισθούς και συντάξεις, αν οι τραπεζικές καταθέσεις θα είναι ασφαλείς, αν το βιοτικό μας επίπεδο θα παραμείνει τουλάχιστον σε επίπεδα 21ου αιώνα αντί να κατρακυλήσει στο ’70. Από την συνεπή εφαρμογή του προγράμματος θα κριθούν όλα τα παραπάνω αλλά και κάτι ακόμα: η θέση μας στο τραπέζι των αποφάσεων που μας αφορούν.
Οσοι βρέθηκαν τους δραματικούς πρώτους μήνες του 2010 να εκπροσωπούν την Ελλάδα σε διεθνή φόρα έχουν να λένε για το αίσθημα ταπείνωσης. Ο οποιοσδήποτε Ελληνας αντιπρόσωπος γινόταν δεκτός με το μείγμα περιφρόνησης και οργής με το οποίο ένα οικογενειακό συμβούλιο θα αντιμετώπιζε το νεαρό μέλος της οικογένειας που μόλις ανακοίνωσε ότι έπαιξε και έχασε στο μπαρμπούτι μέρος του οικογενειακού κληροδοτήματος. Ενα θηριώδες έλλειμμα αξιοπιστίας σκίαζε τις σχέσεις της Ελλάδας με τον έξω κόσμο. Δεν μπορούσε να διεκδικήσει τίποτα εκτός από την ανοχή και την επιείκεια των εταίρων. Η δυνατότητά της να συνάπτει συμμαχίες είχε εκμηδενιστεί: κανείς δεν ήθελε να συσχετίζεται με μια χώρα κραυγαλέα αναξιόπιστη.
Η βαριά αποτυχία της Ελλάδας πρόσβαλε το εθνικό μας φιλότιμο. Η απαξία των πολιτικών έπεφτε βαριά στους ώμους των πολιτών, που κι εκείνοι δεν ήσαν εντελώς αθώοι.
Βέβαια, η Ελλάδα έπαιξε και έχασε σε ένα σύστημα που (συμπτωματικά) είχε κι αυτό λάθος κανόνες. Αλλά το δημοσιονομικό φιάσκο της Ελλάδας συνέβη ανεξάρτητα από το κραχ των αχαλίνωτων χρηματαγορών ή ακόμα και από τις δομικές αστοχίες της ΟΝΕ. Και στην απόλυτη προοδευτική ουτοπία να ζούσαμε, η κοινή λογική επιτάσσει ότι χρησιμοποιείς την μακρά περίοδο οικονομικής άνθησης για να αποπληρώνεις τα χρέη σου και ότι δεν λες ψέματα για τους αριθμούς, ιδίως όταν μπορούν να σε πιάσουν. Εμείς αποτύχαμε και στα δύο και το πληρώνουμε.
Αλλαγή κλίματος
Το κλίμα έχει αλλάξει. Η Ελλάδα γίνεται πάλι σεβαστή για την τεράστια προσπάθειά της. Αλλά ο δρόμος είναι μακρύς, και ο φόβος είναι μήπως αποδειχθούμε καλοί δρομείς ταχύτητας αλλά άθλιοι μαραθωνοδρόμοι. Η αξιοπιστία μας είναι ακόμα στον αέρα, δοκιμάζεται από την δυνατότητα αντίστασης στις Σειρήνες του εγχώριου «αντιμνημονιακού» στρατοπέδου και συνέπειας στο μόνο πρόγραμμα που μπορεί να ανατάξει την ελληνική οικονομία. (Και το μόνο σοβαρό, αν σκεφτούμε τα voodoo economics του «προγράμματος» μηδενισμού του ελλείμματος σε ενάμισι χρόνο...)
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ελληνική κρίση έχει διεθνείς διαστάσεις. Το κράτος βρέθηκε ανοχύρωτο αφού σπατάλησε όλα τα λεφτά αλλά η θύελλα ήρθε απέξω. Απέξω ήρθε κι η παρέμβαση σωτηρίας μας από τη χρεοκοπία. Απέξω έρχεται και οποιαδήποτε προσπάθεια υπερεθνικής επίλυσης και μελλοντικής πρόληψης. Το διεθνές επίπεδο καθορίζει τους όρους διευθέτησης της κρίσης που μας αφορά. Αλλά η παρουσία και η διαπραγματευτική μας θέση στις αποφάσεις αυτές εξαρτώνται από την εσωτερική μας πορεία. Η μάχη της αξιοπιστίας είναι η προσπάθεια να υπερασπιστούμε τη θέση μας στο διεθνές τραπέζι των αποφάσεων.
Ο εξευρωπαϊσμός
Αυτή την καρέκλα στο τραπέζι η χώρα ίδρωσε να την αποκτήσει. Οταν ο Κωνσταντίνος Καραμανλής κίνησε να εντάξει την Ελλάδα στην ΕΟΚ, δεν το έκανε για τα λεφτά. Τα κοινοτικά κονδύλια ήταν πενιχρά, αντιθέτως η Ελλάδα μετά την ένταξη θα αντιμετώπιζε ένα σοκ ανταγωνισμού που θα κατέστρεφε πολλές παραδοσιακές επιχειρήσεις. Ο Καραμανλής όμως είδε πέρα από τις άμεσες οικονομικές επιπτώσεις. Διέβλεψε το δυναμικό πλαίσιο ευκαιριών και εξασφάλισης που παρείχε η Ευρώπη στη νεαρή Δημοκρατία. Διέκρινε τη θέση στο τραπέζι των ισχυρών. Και η Ελλάδα έγινε μέλος του κλειστού κλαμπ και εξαργύρωσε τα προνόμια της θέσης με ατέλειωτες κοινοτικές εισροές. Και έπειτα συμμάζεψε κάπως τα απερίγραπτα οικονομικά της, πέτυχε ύστερα από 20 χρόνια μονοψήφιο πληθωρισμό και αξιοπρεπή ελλείμματα, κέρδισε τον σεβασμό των εταίρων με τη σοβαρότητά της.
Και με σταδιακή σώρευση αξιοπιστίας, η Ελλάδα έφερε την Κύπρο στην Ευρωπαϊκή Ενωση, μετέφερε τα ελληνοτουρκικά στο ευνοϊκότερο ευρωτουρκικό γήπεδο, απέσπασε ευνοϊκές διευθετήσεις. Και με το κεφάλαιο αξιοπιστίας έγινε δεκτή στο ευρώ. Και από το δεύτερο μισό του ’90 ώς το 2008, η ελληνική οικονομία έζησε μακρά σταθερότητα και ευημερία, με μέση ετήσια ανάπτυξη 3,5%, συγκλίνοντας εισοδηματικά με την Ε. Ε.
Αυτή είναι η πραγματικότητα του ελληνικού εξευρωπαϊσμού, που οι αποτυχίες, η διαφθορά, οι θηριώδεις ανεπάρκειες, δεν μπορούν να αναιρέσουν. Και συνέβη για ένα βασικό λόγο: γιατί είχαμε την πολύτιμη θέση στο τραπέζι.
Τώρα, οι ισορροπίες είναι ρευστές. Η ΟΝΕ αναθεωρείται. Πλήθος θεμάτων μας αφορούν. Πόσο ακόμα θα χρηματοδοτεί η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα τις ελληνικές τράπεζες; Πώς θα αποπληρώσουμε το δάνειο της τρόικας; Θα συνεχίσουμε να λαμβάνουμε κοινοτικούς πόρους; Θα προωθούμε τα συμφέροντά μας στα Βαλκάνια; Ή ακόμα, στην περίπτωση που όλα (μα όλα!) πάνε στραβά, με ποιους όρους θα εντάξουμε τη διευθέτηση του δημόσιου χρέους σε ένα ευνοϊκό ευρωπαϊκό πλαίσιο; Θα μπορούμε να ξαναστηριχθούμε στην αλληλεγγύη των εταίρων;
Η δυνατότητά μας να επιτύχουμε ευνοϊκές διευθετήσεις σε όλα αυτά εξαρτάται από την εθνική μας αξιοπιστία. Κι η τελευταία θα δοκιμάζεται μέρα προς μέρα, μήνα το μήνα, χρόνο το χρόνο, στη συνεπή εφαρμογή του προγράμματος προσαρμογής.
* Ο κ. Γ. Παγουλάτος διδάσκει στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο Κολέγιο της Ευρώπης.ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 17-10-2010
Στις Βρυξέλλες όλοι μιλούσαν για το «ελληνικό πρόβλημα»
Μέχρι και σήμερα, η Κομισιόν υποστηρίζει ότι επιτέλεσε στο ακέραιο το καθήκον της, όπως περιγράφεται στο Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης και προειδοποίησε την Ελλάδα και τα κράτη-μέλη για μελλοντικό εκτροχιασμό των δημοσίων οικονομικών της. Πράγματι, στις εκθέσεις αξιολόγησης των ελληνικών Προγραμμάτων Σταθερότητας και Ανάπτυξης (ΠΣΑ) η Κομισιόν προειδοποιούσε ότι η ελληνική οικονομία χάνει έδαφος στον τομέα της ανταγωνιστικότητας, ότι οι μισθοί αυξάνονται πολύ πιο γρήγορα απ’ ό, τι η παραγωγικότητα και ότι απαιτούνται διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Ελεγε επίσης στην ελληνική κυβέρνηση ήδη από το 2008 ότι το έλλειμμά της έχει υπερβεί το όριο του 3% του ΑΕΠ και ότι «πρέπει να λάβει διορθωτικά μέτρα ήδη από το 2009». Στις διαδοχικές εκθέσεις της περιέγραφε τα μέτρα που λίγο-πολύ ελήφθησαν τον τελευταίο χρόνο, με εξαίρεση τη μείωση των συντάξεων. Παρ’ όλα αυτά, τα χρόνια περνούσαν, κάθε φορά η Κομισιόν επανελάμβανε λίγο-πολύ τα ίδια και η ζωή συνεχιζόταν.
Στο παρασκήνιο, δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι τι συνέβαινε. Διαθέτουμε μόνο ενδείξεις. Οτι, για παράδειγμα, «η Ελλάδα βρίσκεται στο επίκεντρο κάθε συνάντησης του Eurogroup από τον Σεπτέμβριο του 2008», όπως δήλωσε η εκπρόσωπος Τύπου του (τότε) επιτρόπου για τις Οικονομικές και Νομισματικές Υποθέσεις κ. Χοακίν Αλμούνια τον περασμένο Ιανουάριο. Οτι ο κ. Αλμούνια είχε προειδοποιήσει τον (τότε) υπουργό Οικονομικών κ. Γ. Παπαθανασίου τον Ιανουάριο του 2009 για σημαντική αύξηση του κόστους δανεισμού, σύμφωνα με αξιωματούχο που είχε γνώση της κατάστασης, αλλά επιθυμεί να διατηρήσει την ανωνυμία του. Ενδεχομένως ο κ. Αλμούνια να είχε προειδοποιήσει νωρίτερα και τον κ. Γ. Αλογοσκούφη. Πρόκειται όμως για ενδείξεις τις οποίες προς το παρόν η Επιτροπή δεν επιβεβαιώνει. Ακόμη και στην αξιολόγηση του ελληνικού ΠΣΑ στις 18 Φεβρουαρίου του 2009, η Επιτροπή παραδεχόταν ότι το έλλειμμα του 2009 θα ανέλθει σε... 3,7% του ΑΕΠ, γεγονός που αποδεικνύει ότι, επισήμως τουλάχιστον, ήταν μακριά νυχτωμένη. Οσον αφορά το χρέος, στην έκθεση αναφέρεται ότι «η συνεχιζόμενη παγκόσμια οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση έχει δυσμενή επίδραση στην οικονομία και ασκεί πίεση στην επιβάρυνση λόγω του χρέους».
Η πρώτη απόδειξη που διαθέτουμε μέχρι σήμερα ότι η Επιτροπή κατάλαβε το μέγεθος της καταστροφής χρονολογείται από τον Ιούλιο του 2009. Στις 7 Ιουλίου, ο κ. Αλμούνια ενημέρωσε το Eurogroup ότι το ελληνικό έλλειμμα θα υπερβεί το 10%. Μάλιστα, η σχετική απόδειξη βρίσκεται σε απόσπασμα του σημειώματος που παρατίθεται στη σελίδα 19 του ΠΣΑ που κατέθεσε η Ελλάδα τον Ιανουάριο του 2010. Αμέσως μετά τη συνεδρίαση, ο κ. Παπαθανασίου απέκρυψε το γεγονός λέγοντας στους δημοσιογράφους ότι «βρισκόμαστε σε καλό δρόμο» για να πετύχουμε τη συγκράτηση του ελλείμματος στο 3,7% μέχρι το τέλος του 2009. Χρειάστηκε να σπάσει τη σιωπή προ ημερών ο πρόεδρος του Eurogroup κ. Ζαν Κλοντ Γιουνκέρ, ο οποίος δήλωσε ότι όλοι συζητούσαν για τις προοπτικές της ελληνικής κρίσης πριν αυτή ξεσπάσει. Από πότε ακριβώς; Την περασμένη Δευτέρα, ο εκπρόσωπος Τύπου του επιτρόπου Οικονομικών και Νομισματικών Υποθέσεων αρνήθηκε σθεναρά να απαντήσει από πότε η Κομισιόν είχε προειδοποιήσει για την επερχόμενη ελληνική καταστροφή. Προς το παρόν, όσοι ήταν επιφορτισμένοι από τις ευρωπαϊκές συνθήκες με το καθήκον να επιτηρούν τις οικονομίες της Ευρωζώνης, δηλαδή η Κομισιόν και τα μέλη του Γιούρογκρουπ, αρνούνται να αποκαλύψουν όσα γνωρίζουν. Δύο λογικά συμπεράσματα μπορεί να κάνει κανείς. Οτι δεν γνώριζαν ακριβώς πόσο άσχημη ήταν η κατάσταση της ελληνικής οικονομίας και ότι υποτίμησαν την απειλή. Δεύτερον, ότι το φθινόπωρο του 2008 (μετά την κατάρρευση της «Λίμαν Μπράδερς») όταν το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα βρισκόταν στα πρόθυρα της κατάρρευσης, προτίμησαν να αποκρύψουν το ελληνικό πρόβλημα, φοβούμενοι ότι θα έδινε τη χαριστική βολή.
Κώστας Καρκαγιάννης ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 17-10-2010
Στο παρασκήνιο, δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι τι συνέβαινε. Διαθέτουμε μόνο ενδείξεις. Οτι, για παράδειγμα, «η Ελλάδα βρίσκεται στο επίκεντρο κάθε συνάντησης του Eurogroup από τον Σεπτέμβριο του 2008», όπως δήλωσε η εκπρόσωπος Τύπου του (τότε) επιτρόπου για τις Οικονομικές και Νομισματικές Υποθέσεις κ. Χοακίν Αλμούνια τον περασμένο Ιανουάριο. Οτι ο κ. Αλμούνια είχε προειδοποιήσει τον (τότε) υπουργό Οικονομικών κ. Γ. Παπαθανασίου τον Ιανουάριο του 2009 για σημαντική αύξηση του κόστους δανεισμού, σύμφωνα με αξιωματούχο που είχε γνώση της κατάστασης, αλλά επιθυμεί να διατηρήσει την ανωνυμία του. Ενδεχομένως ο κ. Αλμούνια να είχε προειδοποιήσει νωρίτερα και τον κ. Γ. Αλογοσκούφη. Πρόκειται όμως για ενδείξεις τις οποίες προς το παρόν η Επιτροπή δεν επιβεβαιώνει. Ακόμη και στην αξιολόγηση του ελληνικού ΠΣΑ στις 18 Φεβρουαρίου του 2009, η Επιτροπή παραδεχόταν ότι το έλλειμμα του 2009 θα ανέλθει σε... 3,7% του ΑΕΠ, γεγονός που αποδεικνύει ότι, επισήμως τουλάχιστον, ήταν μακριά νυχτωμένη. Οσον αφορά το χρέος, στην έκθεση αναφέρεται ότι «η συνεχιζόμενη παγκόσμια οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση έχει δυσμενή επίδραση στην οικονομία και ασκεί πίεση στην επιβάρυνση λόγω του χρέους».
Η πρώτη απόδειξη που διαθέτουμε μέχρι σήμερα ότι η Επιτροπή κατάλαβε το μέγεθος της καταστροφής χρονολογείται από τον Ιούλιο του 2009. Στις 7 Ιουλίου, ο κ. Αλμούνια ενημέρωσε το Eurogroup ότι το ελληνικό έλλειμμα θα υπερβεί το 10%. Μάλιστα, η σχετική απόδειξη βρίσκεται σε απόσπασμα του σημειώματος που παρατίθεται στη σελίδα 19 του ΠΣΑ που κατέθεσε η Ελλάδα τον Ιανουάριο του 2010. Αμέσως μετά τη συνεδρίαση, ο κ. Παπαθανασίου απέκρυψε το γεγονός λέγοντας στους δημοσιογράφους ότι «βρισκόμαστε σε καλό δρόμο» για να πετύχουμε τη συγκράτηση του ελλείμματος στο 3,7% μέχρι το τέλος του 2009. Χρειάστηκε να σπάσει τη σιωπή προ ημερών ο πρόεδρος του Eurogroup κ. Ζαν Κλοντ Γιουνκέρ, ο οποίος δήλωσε ότι όλοι συζητούσαν για τις προοπτικές της ελληνικής κρίσης πριν αυτή ξεσπάσει. Από πότε ακριβώς; Την περασμένη Δευτέρα, ο εκπρόσωπος Τύπου του επιτρόπου Οικονομικών και Νομισματικών Υποθέσεων αρνήθηκε σθεναρά να απαντήσει από πότε η Κομισιόν είχε προειδοποιήσει για την επερχόμενη ελληνική καταστροφή. Προς το παρόν, όσοι ήταν επιφορτισμένοι από τις ευρωπαϊκές συνθήκες με το καθήκον να επιτηρούν τις οικονομίες της Ευρωζώνης, δηλαδή η Κομισιόν και τα μέλη του Γιούρογκρουπ, αρνούνται να αποκαλύψουν όσα γνωρίζουν. Δύο λογικά συμπεράσματα μπορεί να κάνει κανείς. Οτι δεν γνώριζαν ακριβώς πόσο άσχημη ήταν η κατάσταση της ελληνικής οικονομίας και ότι υποτίμησαν την απειλή. Δεύτερον, ότι το φθινόπωρο του 2008 (μετά την κατάρρευση της «Λίμαν Μπράδερς») όταν το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα βρισκόταν στα πρόθυρα της κατάρρευσης, προτίμησαν να αποκρύψουν το ελληνικό πρόβλημα, φοβούμενοι ότι θα έδινε τη χαριστική βολή.
Κώστας Καρκαγιάννης ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 17-10-2010
Ο «special one» και οι 10 εντολές του
Τι απαιτεί ο «special one» προπονητής από όλους και καθένα ξεχωριστά τους ποδοσφαιριστές της Βασίλισσας ώστε να επιστρέψει η ομάδα στους τίτλους σε Ισπανία και Τσάμπιονς Λιγκ
Οι 10 εντολές του κόουτς Μουρίνιο
Ποιες είναι οι βασικές και απαρέγκλιτες αρχές επάνω στις οποίες ο πορτογάλος τεχνικός (έχει αρχίσει να) χτίζει τη Ρεάλ Μαδρίτης
ΓΙΑΝΝΗΣ ΓΕΩΡΓΑΚΗΣ | Κυριακή 17 Οκτωβρίου 2010
ΣΕ ΟΠΟΙΑ χώρα και αν εργαστεί ο πορτογάλος τεχνικός κ. Ζοζέ Μουρίνιο είναι ευλογία για τους φιλάθλους και τους δημοσιογράφους.Ουδείς θα πλήξει μαζί του.Ο «Ι΄m special one» (ο «ξεχωριστός»), όπως είχε συστηθεί πριν από χρόνια στο αγγλικό ποδοσφαιρικό κοινό, απαγορεύει στον εαυτό του να είναι
δεύτερος σε οτιδήποτε. Αφησε την Ιντερ Μιλάνου πρωταθλήτρια Ευρώπης και νταμπλούχο Ιταλίας για να διδάξει το κατ΄ αυτόν σύγχρονο ποδόσφαιρο στις βεντέτες της Ρεάλ Μαδρίτης. Περισσότερο όμως τον ενδιέφερε η σύγκρουση με την κορυφαία σήμερα ομάδα του κόσμου,την Μπαρτσελόνα.Αν πετύχει και στη Μαδρίτη όσα κατάφερε στο Πόρτο και στο Μιλάνο, σίγουρα θα αντιστρέψει το μότο
του φωνάζοντας «πρώτα εγώ και μετά ο Θεός». Οι καλομαθημένοι στα τακουνάκια και στο άναρχο επιθετικό ποδόσφαιρο σταρ της Βασίλισσας είναι αλήθεια ότι δεν είδαν με καλό μάτι τα αμυντικά συστήματα που δοκιμάζει στην ομάδα τους ο κόουτς Ζοζέ και ας έχει δεχθεί αυτή μόλις δύο γκολ σε οκτώ επίσημα ματς. «Αν έχετε αμφιβολίες για έναν προπονητή που έχει κερδίσει όσα έχω κερδίσει
εγώ, τότε πρέπει να μου εξηγήσετε ποια προσόντα πρέπει να έχει ένας προπονητής για να δουλέψει στην Ισπανία.Εγώ έχω κερδίσει δύο Τσάμπιονς Λιγκ και έξι εθνικά πρωταθλήματα. Είναι αρκετά για να δουλέψω εδώ; Αν ναι, θα συνεχίσω να κάνω τη δουλειά μου» απάντησε στα επικριτικά σχόλια του ισπανικού Τύπου μετά το εντυπωσιακό 6-1 επί της Λα Κορούνια.
Σε όποια ομάδα και αν είναι προπονητής ο κ. Ζοζέ Μουρίνιο, θέλει να ελέγχει τα πάντα και δεν αφήνει τίποτα στην τύχη. Οταν πρόσφατα οι ποδοσφαιριστές της Ρεάλ, επικαλούμενοι το καθεστώς που επικρατεί στην Μπαρτσελόνα και στην Ατλέτικο Μαδρίτης, ζήτησαν να μην κλείνονται σε ξενοδοχείο την παραμονή των εντός έδρας αγώνων, τους το ξέκοψε λέγοντας: «Αυτό αποκλείεται διότι μου απαγορεύει η γυναίκα μου να κοιμάμαι σπίτι την παραμονή των αγώνων»!. .
Ακόμη πιο σκληρός ήταν απέναντι στον αρχηγό της ομάδας Ικερ Κασίγιας , ο οποίος του ζήτησε οι προπονήσεις να ξεκινάνε στις 11.00 και όχι στις 9.30 επειδή οι παίκτες δεν προλαβαίνουν να πάνε τα παιδιά τους στο σχολείο. «Ικερ, εσύ έχεις παιδιά; Οχι; Τότε ας μη σε απασχολεί η ώρα έναρξης της προπόνησης» του το ξέκοψε ενώπιον όλων. Ιδού, όμως, οι δέκα αρχές-εντολές επάνω στις οποίες ο κόουτς Μουρίνιο (έχει αρχίσει να) χτίζει τη Ρεάλ του μέλλοντος μη επιτρέποντας σε κανέναν να τις αμφισβητήσει.
1 Στην ομάδα ένα είναι το αφεντικό
Ο προπονητής είναι το μοναδικό αφεντικό και οτιδήποτε αφορά την ομάδα περνάει από τον δικό του αυστηρό έλεγχο. Οταν ο κ. Μουρίνιο ανέλαβε τη Ρεάλ, περιόρισε κατά δύο εβδομάδες την άδειά του προκειμένου να μιλήσει ξεχωριστά με κάθε ποδοσφαιριστή και όχι μόνο. Συζήτησε με όλους όσοι εμπλέκονται με το ποδοσφαιρικό τμήμα, ακόμη και με τις καθαρίστριες. Ηθελε να γνωρίζει τι καθήκοντα εκπληρώνει ο καθένας και πώς είναι προγραμματισμένος ο τρόπος ζωής στα αποδυτήρια.
2 Η πειθαρχία είναι η αρχή του παντός
Οποιος καθυστερήσει έστω και ένα λεπτό δεν μπορεί να συμμετάσχει στην προπόνηση. Στις 9.31 η ημέρα έχει χαθεί για τους αγουροξυπνημένους. «Το πούλμαν δεν περιμένει κανέναν.Οποιος καθυστερήσει έστω και ένα λεπτό μένει σπίτι του, ακόμη και αν υποχρεωθούμε να παίξουμε με δέκα παίκτες. Οι τραυματίες θα φτάνουν στα αποδυτήρια μία ώρα νωρίτερα για να τους βλέπει ο γιατρός. Επειτα από συζήτηση με τον γιατρό εγώ αποφασίζω αν ο παίκτης μπορεί να προπονηθεί. Στο πούλμαν το τηλέφωνο δεν απαγορεύεται αλλά δεν θέλω να ακούω τον ήχο των τηλεφωνικών σας κλήσεων.Το ίδιο δεν πρέπει να ενοχλεί κανέναν η δυνατή μουσική από τα ακουστικά» είναι οι αρχές επάνω στις οποίες χτίζει την εξωαγωνιστική πειθαρχία ο πορτογάλος κόουτς.
3 Ολοι είμαστε μια ομάδα
Οι παίκτες θα πρέπει να περνάνε όσο το δυνατόν περισσότερο χρόνο μαζί. Για τον λόγο αυτόν υπάρχει στο προπονητικό κέντρο ειδικός χώρος ξεκούρασης. Εκεί, εκτός των άλλων, υπάρχει χώρος με οκτώ κρεβάτια και τέσσερα τραπέζια παιχνιδιών στον οποίο μπορεί να περάσει κάποιος την ώρα του πριν και μετά την προπόνηση.
4 Κανόνες διαβίωσης στο ξενοδοχείο
Πριν από τα εντός έδρας παιχνίδια οι ποδοσφαιριστές διανυκτερεύουν στο ξενοδοχείο «Μirasierra Suites». Η υπηρεσία δωματίου απαγορεύεται, όπως και η χρήση της συνδρομητικής τηλεόρασης. Τα μίνι μπαρ είναι άδεια. Ο κ. Μουρίνιο δεν φοβάται τόσο τη χρήση αλκοόλ όσο τα αναψυκτικά με μεγάλα ποσοστά ζάχαρης στα οποία έχουν αδυναμία κυρίως οι νέοι παίκτες και τα οποία επηρεάζουν αρνητικά την υγεία τους. Επιπλέον ο κόουτς πάντα ελέγχει τι τρώνε οι ποδοσφαιριστές του. Το πρωί πριν από τον αγώνα άπαντες παίρνουν πρωινό μαζί στο ξενοδοχείο.
5 Μέθοδοι προπονητικού προγράμματος
Ο κ. Μουρίνιο λατρεύει τη δουλειά και προγραμματίζει κάθε κομμάτι της προπόνησης ως την τελευταία λεπτομέρεια. Για κάθε παιχνίδι γεμίζει με σημειώσεις ένα μπλοκ εκατό σελίδων στο οποίο έχει καταχωρίσει οτιδήποτε αφορά τον αντίπαλο και την ομάδα του. Ιδιαίτερη έμφαση δίνει στο παιχνίδι με παίκτη λιγότερο, κάτι που δεν προβλεπόταν κατά το παρελθόν στο προπονητικό πρόγραμμα της Ρεάλ. Δέκα επιθετικοί αγωνίζονται απέναντι σε έξι αμυντικούς, με το σκορ να ξεκινάει από 2-0 υπέρ των αμυντικών. Η εντατική προπόνηση διαρκεί ακριβώς 90 λεπτά και χωρίς μπάλα δεν γίνεται απολύτως τίποτε.
6 Την ώρα της προπόνησης στέκεται μόνο ο κόουτς
Ο κ. Μουρίνιο απαιτεί από τους παίκτες του το μάξιμουμ των δυνατοτήτων τους και δύναμη στις προσωπικές μονομαχίες. Στη Ρεάλ οι προπονήσεις ουδέποτε ήταν τόσο μαχητικές όσο επί των ημερών του. Στη διάρκεια της προπόνησης στέκεται μόνο ο κόουτς. Ολοι οι υπόλοιποι είναι υποχρεωμένοι να κινούνται!
7 Οικονομία στις μεταγραφές
Η νέα μεταγραφική πολιτική της Ρεάλ ονομάστηκε «Μousteridad» από τη λέξη «austeridad» (μεγάλη μείωση των εξόδων) στην οποία προστέθηκε η συλλαβή Μου από το επώνυμο του εμπνευστή της. Το καλοκαίρι ο κ. Μουρίνιο ήθελε να αποκτήσει τον Μαϊκόν (Ιντερ), τον Κολάροφ (Λάτσιο), τον Τζέραρντ (Λίβερπουλ) και τον Ντι Μαρία (Μπενφίκα), αλλά από τους τέσσερις αγόρασε μόνο τον τελευταίο. «Δεν θα πληρώσουμε αυτά τα χρήματα» απαντούσε ο Πορτογάλος όταν άκουγε τι ζητούσαν οι ομάδες. Η πολιτική αυτή άρεσε ιδιαίτερα στα αφεντικά της Ρεάλ, τα οποία ξόδεψαν 81 εκατ. ευρώ για την απόκτηση επτά παικτών, ενώ έκαναν ακόμη και παζάρια με τη Βέρντερ Βρέμης για την αγορά του Μεσούτ Οζίλ στην τιμή των 18 εκατ. ευρώ.
8 Οι αξίες της Ρεάλ
Προτού ακόμη ανακοινωθεί η πρόσληψή του στη Ρεάλ ο κ. Μουρίνιο συναντήθηκε με τον τότε φυσικό ηγέτη της ομάδας Ραούλ, από τον οποίο έμαθε όσα ήθελε να ακούσει για την ιστορία και τις παραδόσεις της ομάδας. Ο Ραούλ στη συνέχεια πουλήθηκε στη γερμανική Σάλκε, αλλά αυτό δεν εμπόδισε τον πορτογάλο κόουτς να παρευρεθεί στην παρουσίαση της βιογραφίας του Ραούλ και στην αποχαιρετιστήρια εκδήλωση προς τιμήν του.
9 Προσοχή στις ακαδημίες
Ο κ. Μουρίνιο μόνο αδιάφορος δεν είναι για τον τρόπο που δουλεύουν και μεγαλώνουν στις ακαδημίες οι πιτσιρικάδες της Ρεάλ. Τακτικά παρακολουθεί τις προπονήσεις και τους αγώνες της ομάδας νέων, συμμετέχει στις σημαντικές εκδηλώσεις της, ενώ επιβραβεύει τους καλύτερους με πρόσκληση συμμετοχής στις προπονήσεις της ανδρικής ομάδας.
10 Στα μίντια βγαίνει ο κόουτς
Στις σχέσεις του με τα ΜΜΕ ο κόουτς Μουρίνιο ανέκαθεν έβαζε τα στήθη του μπροστά προκειμένου να δεχθεί εκείνος τα πυρά και να μειώσει την πίεση που ο Τύπος ασκεί στους ποδοσφαιριστές ώστε οι τελευταίοι να εργάζονται σε ήσυχο περιβάλλον. Τα ΜΜΕ μαθαίνουν από τον ίδιο ή από τις υπηρεσίες Τύπου της Ρεάλ οτιδήποτε συμβαίνει ακόμη και στο εσωτερικό της ομάδας.
ΒΗΜΑ 17/10/2010
Nα επανεφεύρουμε τον ανθρωπισμό
Η ψυχαναλύτρια Τζούλια Κρίστεβα συνομιλεί για θέματα θηλυκότητας και μητρότητας με τη διάσημη συνάδελφό της Μαρίλια Αϊζενστάιν
Με την ευκαιρία του 16ου Διεθνούς Συνεδρίου Ψυχανάλυσης που για πρώτη φορά φιλοξενείται στην Ελλάδα, από τις 20 ώς τις 23 Οκτωβρίου, την Πέμπτη 21 Οκτωβρίου θα πραγματοποιηθεί στο Megaron Plus μια ανοιχτή για το κοινό εκδήλωση, όπου θα μιλήσουν δύο κορυφαίοι ξένοι ψυχαναλυτές, η Τζούλια Κρίστεβα και ο Ντανιέλ Στερν.
Η «Κ» ζήτησε από την ψυχαναλύτρια Μαρίλια Αϊζενστάιν να συζητήσει με την Τζούλια Κρίστεβα για την ψυχανάλυση και για τα θέματα της θηλυκότητας και μητρότητας, στα οποία η Τζούλια Κρίστεβα ειδικεύεται.
Marilia Aisenstein: Αγαπητή Τζούλια, είστε παγκοσμίως γνωστή και έχετε τιμηθεί με πλήθος διακρίσεων, μεταξύ των οποίων το βραβείο Χόλμπεργκ, αντίστοιχο του Νομπέλ για τις ανθρωπιστικές επιστήμες. Γνωριστήκαμε πριν από περίπου 30 χρόνια. Ησασταν ήδη τότε καταξιωμένη, αλλά επιλέξατε να ζητήσετε την εκπαίδευση της Ψυχαναλυτικής Εταιρείας των Παρισίων, που είναι γνωστή για την αυστηρά ορθόδοξη φροϊδική γραμμή της. Αυτό φανερώνει ένα γνώρισμά σας, το οποίο εκτιμώ ιδιαίτερα: ότι η ικανότητά σας για καινοτομία, για δημιουργικότητα, το ενδιαφέρον σας για την επικαιρότητα και τη νεωτερικότητα ενός κόσμου εν κινήσει συνδυάζεται με ένα πάθος για την πιο καθαρή μεταψυχολογία. Ως ψυχαναλύτρια, δεν υποκύπτετε στη μόδα. Τι θα μπορούσαμε να πούμε σήμερα για να υπερασπιστούμε την υπόθεση που διατύπωσε ο Φρόιντ;
Julia Kristeva: Σήμερα; Με μια γενικευμένη οικονομική κρίση και με τον πλανήτη να απειλείται, δεν συμφωνείτε ότι πρέπει να επανεφεύρουμε τον ανθρωπισμό; Και ότι αυτό το ιλιγγιώδες εγχείρημα περνάει μέσα από –αν μη τι άλλο– την αναγνώριση δύο βεβαιοτήτων, που τις κατακτήσαμε ύστερα από τους ολοκληρωτισμούς του 20ού αιώνα. Δεν υπάρχει ελευθερία παρά μόνο για ένα μοναδικό υποκείμενο και, εφόσον η εγγύηση της προέρχεται από την εκκοσμίκευση που έκοψε το νήμα της θρησκευτικής παράδοσης, είναι επιτακτικό να ξαναπιάσουμε, να ξανασκεφτούμε και να αξιολογήσουμε εκ νέου αυτή την κληρονομιά. Ε, λοιπόν, η ψυχανάλυση βρίσκεται σε αυτό το σταυροδρόμι. «Μπορείς να είσαι ελεύθερος με τις επιθυμίες σου και μέσω των επιθυμιών σου, που ανάγονται στην ασυνείδητη μνήμη σου καθώς και στη διαγενεακή μνήμη», λέει η ψυχανάλυση απέναντι στη σύγχρονη δυσφορία, απευθυνόμενη τόσο στις προσωπικές συγκρούσεις όσο και στις συγκρούσεις μεταξύ των θρησκειών. Με άλλα λόγια, η ψυχανάλυση βρίσκεται στην καρδιά των πολιτισμικών κρίσεων, διότι τοποθετείται στο σταυροδρόμι της πιο μύχιας διάστασης του Χρόνου.
Τι ανακάλυψε ο Φρόιντ
Ας μην ενδώσουμε στην τρομοκρατία των δημαγωγών της δημόσιας σφαίρας, που υπόσχονται άμεση ικανοποίηση. Ας εμβαθύνουμε στον διάλογο που άνοιξε ο Φρόιντ και που η σύγχρονη ψυχανάλυση συνεχώς εκλεπτύνει. Τι διακυβεύεται στην ανακάλυψη του Φρόιντ;
Πριν από περίπου εκατό χρόνια, ένας νευρολόγος, εγγονός ραββίνου και ανθρωπιστής με τον τρόπο του Ντιντερό και του Γκαίτε, ανακαλύπτει ότι υπάρχει μια αλήθεια στους αρχαίους μύθους, όπως και στις φαντασιώσεις των ασθενών του. Και μετασχηματίζει την ψυχή των Ελλήνων, τη nephesh των Εβραίων και την anima των Χριστιανών σε συμπαρουσία της ανάπτυξης της σκέψης και της σεξουαλικότητας. Είστε ζωντανός εάν και μόνο αν έχετε μια ψυχική ζωή, αυτό είναι το οικουμενικό μήνυμα του Φρόιντ.
Κομβική θέση
Το οιδιπόδειο σύμπλεγμα είναι ο μοχλός για την αναθεώρηση μιας μεταφυσικής, η οποία επέμενε να διαχωρίζει τη σάρκα από το πνεύμα, την επιθυμία (για τη μητέρα) από την απαγόρευση (που διατυπώνεται από τον πατέρα). Ποικίλλει ανάλογα με τα φύλα, τις ψυχικές δομές και τους πολιτισμούς – κρατώντας όμως την κομβική θέση του ως οργανωτικού στοιχείου της ψυχικής ζωής. Η σεξουαλικότητα, που ο Φρόιντ δεν την εγκαταλείπει ποτέ, δεν «βιολογικοποιεί την ουσία του ανθρώπου», εφόσον αρθρώνεται διπλά: μέσω του βιολογικού καθορισμού αλλά και μέσω των συμβολικών δεσμών που κατασκευάζουν το ομιλούν ον μέσα στην αλληλουχία των γενεών.
Η μεταβίβαση αποτελεί την –εξίσου οικουμενική– συνέπεια αυτής της συμπαρουσίας σεξουαλικότητας και σκέψης. Στην αναλυτική σχέση, μεταβιβάζετε τη μνήμη των παθών σας στο παρόν, από εσάς σε εμένα και από εμένα σε εσάς: μια αναβίωση που θα σας επιτρέψει να μεταβάλετε το «ψυχικό σας όργανο», ώστε να ξαναπάρει ζωή.
Σκοπός της θεραπείας δεν είναι η συμμόρφωση με τις κοινωνικές νόρμες ούτε η επίτευξη κάποιας απόλυτης ηδονής, αλλά να σας κάνει να ανακαλύψετε ότι είστε μοναδικός και –ακριβώς γι’ αυτό– ικανός να καινοτομήσετε στη σκέψη και στις σχέσεις σας, να δημιουργήσετε: αυτή είναι η τρίτη «οικουμενικότητα» πάνω στην οποία θεμελιώνεται η ανάλυση.
Επιθυμία για γνώση
Η ψυχανάλυση είναι ο μόνος χώρος που μπορεί να οδηγήσει από την ανάγκη για πίστη στην επιθυμία για γνώση και για αναδημιουργία των δεσμών. Η ψυχανάλυση... Υπό τον όρο ότι συνεχώς την επινοούμε εκ νέου, όπως έκανε πάντα ο ίδιος ο Φρόιντ.
M.A.: Συμφωνώ, θα προσέθετα μόνο ότι, απ’ όλες τις διαθέσιμες ψυχοθεραπείες, η ψυχανάλυση αποτελεί τη μοναδική μέθοδο που προσφέρει μια εσωτερική ελευθερία, η οποία θεμελιώνεται στην ελευθερία να σκεφτεί και να φανταστεί κανείς τα πάντα. Και η ελευθερία αυτή είναι αναπαλλοτρίωτη.
Τζούλια, είστε η συγγραφέας της «Γυναικείας Ευφυΐας», μιας τριλογίας για τρεις γυναίκες, τη Χάννα Αρεντ, τη Μέλανι Κλάιν και την Κολέτ, που εκδόθηκε μεταξύ 1999 και 2002. Εχετε γράψει επίσης για το «Θήλυ και το Ιερό». Ακολούθησε το «Μόνο μια Γυναίκα», το 2007 και, τέλος, γράψατε για την αγία Τερέζα της Αβιλα. Στην Αθήνα, το θέμα σας θα είναι το «μητρικό πάθος». Μου φαίνεται ότι η διαδρομή σας, από τη θαυμάστρια και πνευματική κόρη της Σιμόν ντε Μπωβουάρ που είστε, μέχρι την ψυχαναλύτρια, που αντιτάχθηκε στις Αμερικανίδες φεμινίστριες, ακολουθεί μια πολύ λεπτή ισορροπία· θα μπορούσατε να μας πείτε λίγα λόγια γι’ αυτό;
J.K.: Αφιέρωσα την κατακλείδα του τριπτύχου μου για τη Γυναικεία Ευφυΐα στις θέσεις της Μπωβουάρ, ιδίως ως προς τη μητρότητα. Η ίδια η Σιμόν ντε Μπωβουάρ αποτίει μεγάλο φόρο τιμής στον ιδρυτή της ψυχανάλυσης. «Είναι ένας από τους άνδρες αυτού του αιώνα που θαυμάζω παθιασμένα», γράφει στο Tout compte fait (1972). Οχι μόνο η ηρωίδα του μυθιστορήματός της Οι Μανδαρίνοι είναι ψυχαναλύτρια, αλλά η Μπωβουάρ αντλεί από την «ψυχαναλυτική οπτική», που εκτίθεται στην αρχή του Δεύτερου Φύλου, τη βασική ιδέα του βιβλίου της: το φύλο «είναι το σώμα όπως βιώνεται από το υποκείμενο. Η φύση δεν καθορίζει τη γυναίκα: αυτή καθορίζεται μόνη της, όταν οικειοποιείται εκ νέου για λογαριασμό της τη φύση μέσα από τα συναισθήματά της». Οι κριτικές της για την ψυχανάλυση και οι απλοποιήσεις που ακολούθησαν και που τροφοδότησαν την επίθεση ενός ρεύματος του φεμινισμού ενάντια στην ψυχανάλυση, γέννησαν από την άλλη μεριά αντίρροπα κινήματα, που προσπάθησαν να κατατοπιστούν καλύτερα γύρω από την τρέχουσα ψυχαναλυτική έρευνα και ηθική.
Σε αντίθεση με ό,τι ισχυρίζονται κάποιες φεμινίστριες, ο Φρόιντ διατύπωσε κάποιες θεμελιώδεις ανακαλύψεις για τη γυναικεία σεξουαλικότητα και τη μητρότητα, που μας επιτρέπουν σήμερα να προχωρήσουμε ακόμα παραπέρα. Θα σας υπενθύμιζα, για παράδειγμα, ότι ο Φρόιντ τροποποιεί την αντίληψή του για το οιδιπόδειο, όταν ανακαλύπτει ότι «η αμφισεξουαλικότητα είναι πιο ισχυρή στη γυναίκα απ’ ό,τι στον άνδρα» και ότι η ένταση της πρώιμης σχέση μητέρας/κόρης, που βασίζεται στην προγλωσσική αισθητηριακότητα, είναι «τόσο δύσκολα προσβάσιμη όσο και ο μινωικός-μυκηναϊκός πολιτισμός, που κρύβεται πίσω απ’ αυτόν των Ελλήνων». Η Κλάιν, ο Γουίνικοτ, ο Μπιόν, μεταξύ άλλων, δεν θα πάψουν να αναπτύσσουν και να βαθαίνουν το ζήτημα της μητέρας.
Μητέρα–ερωμένη
Αυτή τη στιγμή, η σύγχρονη ψυχανάλυση εστιάζει ιδιαίτερα τις έρευνές της στην πρώιμη σχέση μητέρας - παιδιού. Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στη συναισθηματική πρόσδεση (που συνδέεται με την εγκυμοσύνη) και στο πάθος για αυτόν τον πρώτο άλλο, που είναι συγχρόνως ο εαυτός μου, ένας ξένος και ένας πόλος αγάπης/μίσους;
Πρόκειται άραγε για την αυγή του πολιτισμού, της μητρικής τρέλας, του σαδομαζοχισμού; Η μητέρα υπάρχει μαζί με την ερωμένη ή ενάντια σε αυτήν; Πώς μεταδίδει τη γλώσσα: μαζί με τον πατέρα και μαζί με αυτή την αγάπη. Πώς προστατεύει η μετουσίωση του ερωτισμού τη μητρική αγάπη από την παιδοφιλία, αλλά και από τη κατάψυξη των εμβρύων; Επίσης, ο μητρικός χρόνος δεν είναι μόνο ο χρόνος της φροντίδας ή της αγωνίας του θανάτου, αλλά περιέχει και συνεχείς αναγεννήσεις, «εκκολάψεις» (Κολέτ), με τη μητέρα να ξαναρχίζει τον χρόνο της ως γιαγιά, ως παιδαγωγός, ως συνδικαλίστρια, ως ανθρωπίστρια;
Το μητρικό πάθος, πρότυπο για την απελευθέρωση από το πάθος
M.A.: Aναφέρατε τη λέξη «παιδαγωγός» και μου φαίνεται ότι στον «αποπροσανατολισμένο» μας πολιτισμό, όπου γινόμαστε καθημερινά μάρτυρες αυξανόμενης βίας, ανομίας και κοινωνικού αποκλεισμού, ο ρόλος της μητέρας ως «διαβιβάστριας του νόμου» σε υποκείμενα όλο και νεότερων ηλικιών γίνεται συνεχώς πιο κρίσιμος και αποκτά μια νέα κοινωνική, πολιτισμική και πολιτική διάσταση.
Ωστόσο, έχετε γράψει ότι είμαστε ο μόνος πολιτισμός που δεν διαθέτει έναν λόγο για τη μητρότητα (βλ. Τζούλια Κρίστεβα, Μόνο μια γυναίκα, 2007). Με την εξαίρεση του μοντέλου της «επαρκώς καλής μητέρας» του Γουίνικοτ, δεν ξέρουμε πολλά πράγματα σχετικά με το πώς η γεννήτωρ γίνεται μητέρα. Πώς ανοίγεται η μητρική φροντίδα για την ίδια και γι’ αυτόν τον άλλον, που είναι το παιδί, πώς ανοίγεται μαζί με το παιδί το πεδίο αυτής της δημιουργικότητας που ονομάζεται μητρική σκέψη; Θα θέλατε να προσθέσετε μερικά λόγια σήμερα για το μητρικό πάθος και τη μητρική σκέψη;
J.K.: Ο Γουίνικοτ ισχυριζόταν ότι το βρέφος δεν ξεκινά την έξοδό του από τη μήτρα για να γεννηθεί, πριν πετύχει έναν βαθμό βιοψυχολογικής ολοκλήρωσης και αυτονομίας: το ξεκίνημα και η αυτονομία συνιστούν δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Ο χρόνος της μητέρας αναμετριέται με αυτό το άνοιγμα, με αυτό το ξεκίνημα –ή μάλλον τα ξεκινήματα, στον πληθυντικό– όταν φέρνει στον κόσμο πολλά παιδιά ή όταν γίνεται γιαγιά. Πράγματι, η παροδικότητα της ζωής που δίνουμε ξυπνάει τη φροντίδα και την αγωνία, αλλά αυτές υποσκελίζονται από τον θαυμασμό μπροστά στην παροδικότητα ως επανεκκίνηση. Αποκαλώ αυτή τη μητρική εμπειρία της χρονικότητας διάρκεια μέσω επανεκκινήσεων. Ούτε αμετάβλητη στιγμή ούτε αμετάκλητη πάροδος του χρόνου. Το να είμαστε ελεύθερες, δεν σημαίνει ότι έχουμε το κουράγιο να ξαναξεκινήσουμε; Αυτή είναι η φιλοσοφία της μητρότητας. Κατανοώ τις αντιρρήσεις σας: μήπως πρόκειται για μια λανθάνουσα κατάσταση παράνοιας; Μια άρνηση του θανάτου; Αυτές οι παρεκτροπές υποβόσκουν στο μητρικό πάθος. Το μητρικό πάθος όμως δεν παύει να έχει και μια αναλυτική αξία: αποχωρισμός από το μοναδικό αντικείμενο, πρόσκληση σε μια πολλαπλότητα όντων και δεσμών. Και έτσι μπορεί να γίνει πηγή ελευθερίας και υπέρβασης του πάθους.
Καταλαβαίνουμε ότι, ενώ αποτελεί το πρότυπο του ανθρώπινου πάθους, το μητρικό πάθος είναι επίσης το πρότυπο για την απελευθέρωση από το πάθος, που επιτρέπει στο ομιλούν ον να πάρει αποστάσεις από τους δύο βασανιστές του: τις ψυχοσεξουαλικές ενορμήσεις, από τη μία, και το ερωτικό αντικείμενο, από την άλλη. Η Αγία Τερέζα της Αβιλα, που είναι διάσημη για τις εκστατικές εμπειρίες της, ήταν και μητέρα, με την έννοια ότι γνώριζε εις βάθος τις διαδικασίες της παράδοσης στο πάθος και της απελευθέρωσης απ’ αυτό, τόσο στην εσωτερική της εμπειρία όσο και στη γραφή των κειμένων της, στην επανίδρυση του τάγματος των Καρμελιτών μέσω της δημιουργίας πολλών μοναστηριών... Το ντιβάνι και η ιστορία έχουν να μας διδάξουν πολλά...
Πρόσβαση στην ετερότητα
M.A.: Συνοψίζοντας τα λόγια σας και για να κλείσω τον διάλογό μας, θα έλεγα το εξής: Πώς μπορούμε να περάσουμε από το πάθος στην αναγνώριση της ετερότητας και στον σεβασμό για τον άλλο ως υποκείμενο, που διαφέρει από τον εαυτό μας και που διαθέτει τη δική του σκέψη;
J.K.: Αυτό είναι το νόημα του ψυχαναλυτικού εγχειρήματος: η πρόσβαση στην ετερότητα προϋποθέτει ότι αισθάνεται κανείς υποκείμενο της ιστορίας και της σκέψης του. Σήμερα συναντούμε πολλούς ασθενείς που δεν πάσχουν από νευρωτικές συγκρούσεις αλλά από προβλήματα ταυτότητας και που δεν βιώνουν τον εαυτό τους ως υποκείμενο. Αυτές οι νέες εξελίξεις στην ψυχοπαθολογία, που συνδέονται με τον σύγχρονο πολιτισμό, μας υποχρεώνουν να αναθεωρούμε διαρκώς τα εννοιολογικά εργαλεία μας. Επιπλέον, πιστεύω ότι, τώρα περισσότερο από ποτέ, η ψυχαναλυτική σκέψη πρέπει να εστιάσει και στα κοινωνικά ζητήματα. Επ’ αυτού συμφωνούμε και με αυτό το πνέυμα διοργανώσαμε από κοινού πριν από δύο χρόνια ένα διεπιστημονικό συνέδριο στα Ιεροσόλυμα, όπου στόχος μας ήταν να διερευνήσουμε αν η ψυχαναλυτική θεωρία μπορεί να χρησιμεύσει για την εξεύρεση απαντήσεων απέναντι στους θρησκευτικούς φονταμενταλισμούς.
Θα πρέπει, λοιπόν, να συνδυάσουμε τη μεγάλη αυστηρότητα της πρακτικής μας με μια σκέψη, τρόπον τινά, «επιτόπια». Εξάλλου, αυτό ακριβώς κάνετε κι εσείς...
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 17/10/2010
Με την ευκαιρία του 16ου Διεθνούς Συνεδρίου Ψυχανάλυσης που για πρώτη φορά φιλοξενείται στην Ελλάδα, από τις 20 ώς τις 23 Οκτωβρίου, την Πέμπτη 21 Οκτωβρίου θα πραγματοποιηθεί στο Megaron Plus μια ανοιχτή για το κοινό εκδήλωση, όπου θα μιλήσουν δύο κορυφαίοι ξένοι ψυχαναλυτές, η Τζούλια Κρίστεβα και ο Ντανιέλ Στερν.
Η «Κ» ζήτησε από την ψυχαναλύτρια Μαρίλια Αϊζενστάιν να συζητήσει με την Τζούλια Κρίστεβα για την ψυχανάλυση και για τα θέματα της θηλυκότητας και μητρότητας, στα οποία η Τζούλια Κρίστεβα ειδικεύεται.
Marilia Aisenstein: Αγαπητή Τζούλια, είστε παγκοσμίως γνωστή και έχετε τιμηθεί με πλήθος διακρίσεων, μεταξύ των οποίων το βραβείο Χόλμπεργκ, αντίστοιχο του Νομπέλ για τις ανθρωπιστικές επιστήμες. Γνωριστήκαμε πριν από περίπου 30 χρόνια. Ησασταν ήδη τότε καταξιωμένη, αλλά επιλέξατε να ζητήσετε την εκπαίδευση της Ψυχαναλυτικής Εταιρείας των Παρισίων, που είναι γνωστή για την αυστηρά ορθόδοξη φροϊδική γραμμή της. Αυτό φανερώνει ένα γνώρισμά σας, το οποίο εκτιμώ ιδιαίτερα: ότι η ικανότητά σας για καινοτομία, για δημιουργικότητα, το ενδιαφέρον σας για την επικαιρότητα και τη νεωτερικότητα ενός κόσμου εν κινήσει συνδυάζεται με ένα πάθος για την πιο καθαρή μεταψυχολογία. Ως ψυχαναλύτρια, δεν υποκύπτετε στη μόδα. Τι θα μπορούσαμε να πούμε σήμερα για να υπερασπιστούμε την υπόθεση που διατύπωσε ο Φρόιντ;
Julia Kristeva: Σήμερα; Με μια γενικευμένη οικονομική κρίση και με τον πλανήτη να απειλείται, δεν συμφωνείτε ότι πρέπει να επανεφεύρουμε τον ανθρωπισμό; Και ότι αυτό το ιλιγγιώδες εγχείρημα περνάει μέσα από –αν μη τι άλλο– την αναγνώριση δύο βεβαιοτήτων, που τις κατακτήσαμε ύστερα από τους ολοκληρωτισμούς του 20ού αιώνα. Δεν υπάρχει ελευθερία παρά μόνο για ένα μοναδικό υποκείμενο και, εφόσον η εγγύηση της προέρχεται από την εκκοσμίκευση που έκοψε το νήμα της θρησκευτικής παράδοσης, είναι επιτακτικό να ξαναπιάσουμε, να ξανασκεφτούμε και να αξιολογήσουμε εκ νέου αυτή την κληρονομιά. Ε, λοιπόν, η ψυχανάλυση βρίσκεται σε αυτό το σταυροδρόμι. «Μπορείς να είσαι ελεύθερος με τις επιθυμίες σου και μέσω των επιθυμιών σου, που ανάγονται στην ασυνείδητη μνήμη σου καθώς και στη διαγενεακή μνήμη», λέει η ψυχανάλυση απέναντι στη σύγχρονη δυσφορία, απευθυνόμενη τόσο στις προσωπικές συγκρούσεις όσο και στις συγκρούσεις μεταξύ των θρησκειών. Με άλλα λόγια, η ψυχανάλυση βρίσκεται στην καρδιά των πολιτισμικών κρίσεων, διότι τοποθετείται στο σταυροδρόμι της πιο μύχιας διάστασης του Χρόνου.
Τι ανακάλυψε ο Φρόιντ
Ας μην ενδώσουμε στην τρομοκρατία των δημαγωγών της δημόσιας σφαίρας, που υπόσχονται άμεση ικανοποίηση. Ας εμβαθύνουμε στον διάλογο που άνοιξε ο Φρόιντ και που η σύγχρονη ψυχανάλυση συνεχώς εκλεπτύνει. Τι διακυβεύεται στην ανακάλυψη του Φρόιντ;
Πριν από περίπου εκατό χρόνια, ένας νευρολόγος, εγγονός ραββίνου και ανθρωπιστής με τον τρόπο του Ντιντερό και του Γκαίτε, ανακαλύπτει ότι υπάρχει μια αλήθεια στους αρχαίους μύθους, όπως και στις φαντασιώσεις των ασθενών του. Και μετασχηματίζει την ψυχή των Ελλήνων, τη nephesh των Εβραίων και την anima των Χριστιανών σε συμπαρουσία της ανάπτυξης της σκέψης και της σεξουαλικότητας. Είστε ζωντανός εάν και μόνο αν έχετε μια ψυχική ζωή, αυτό είναι το οικουμενικό μήνυμα του Φρόιντ.
Κομβική θέση
Το οιδιπόδειο σύμπλεγμα είναι ο μοχλός για την αναθεώρηση μιας μεταφυσικής, η οποία επέμενε να διαχωρίζει τη σάρκα από το πνεύμα, την επιθυμία (για τη μητέρα) από την απαγόρευση (που διατυπώνεται από τον πατέρα). Ποικίλλει ανάλογα με τα φύλα, τις ψυχικές δομές και τους πολιτισμούς – κρατώντας όμως την κομβική θέση του ως οργανωτικού στοιχείου της ψυχικής ζωής. Η σεξουαλικότητα, που ο Φρόιντ δεν την εγκαταλείπει ποτέ, δεν «βιολογικοποιεί την ουσία του ανθρώπου», εφόσον αρθρώνεται διπλά: μέσω του βιολογικού καθορισμού αλλά και μέσω των συμβολικών δεσμών που κατασκευάζουν το ομιλούν ον μέσα στην αλληλουχία των γενεών.
Η μεταβίβαση αποτελεί την –εξίσου οικουμενική– συνέπεια αυτής της συμπαρουσίας σεξουαλικότητας και σκέψης. Στην αναλυτική σχέση, μεταβιβάζετε τη μνήμη των παθών σας στο παρόν, από εσάς σε εμένα και από εμένα σε εσάς: μια αναβίωση που θα σας επιτρέψει να μεταβάλετε το «ψυχικό σας όργανο», ώστε να ξαναπάρει ζωή.
Σκοπός της θεραπείας δεν είναι η συμμόρφωση με τις κοινωνικές νόρμες ούτε η επίτευξη κάποιας απόλυτης ηδονής, αλλά να σας κάνει να ανακαλύψετε ότι είστε μοναδικός και –ακριβώς γι’ αυτό– ικανός να καινοτομήσετε στη σκέψη και στις σχέσεις σας, να δημιουργήσετε: αυτή είναι η τρίτη «οικουμενικότητα» πάνω στην οποία θεμελιώνεται η ανάλυση.
Επιθυμία για γνώση
Η ψυχανάλυση είναι ο μόνος χώρος που μπορεί να οδηγήσει από την ανάγκη για πίστη στην επιθυμία για γνώση και για αναδημιουργία των δεσμών. Η ψυχανάλυση... Υπό τον όρο ότι συνεχώς την επινοούμε εκ νέου, όπως έκανε πάντα ο ίδιος ο Φρόιντ.
M.A.: Συμφωνώ, θα προσέθετα μόνο ότι, απ’ όλες τις διαθέσιμες ψυχοθεραπείες, η ψυχανάλυση αποτελεί τη μοναδική μέθοδο που προσφέρει μια εσωτερική ελευθερία, η οποία θεμελιώνεται στην ελευθερία να σκεφτεί και να φανταστεί κανείς τα πάντα. Και η ελευθερία αυτή είναι αναπαλλοτρίωτη.
Τζούλια, είστε η συγγραφέας της «Γυναικείας Ευφυΐας», μιας τριλογίας για τρεις γυναίκες, τη Χάννα Αρεντ, τη Μέλανι Κλάιν και την Κολέτ, που εκδόθηκε μεταξύ 1999 και 2002. Εχετε γράψει επίσης για το «Θήλυ και το Ιερό». Ακολούθησε το «Μόνο μια Γυναίκα», το 2007 και, τέλος, γράψατε για την αγία Τερέζα της Αβιλα. Στην Αθήνα, το θέμα σας θα είναι το «μητρικό πάθος». Μου φαίνεται ότι η διαδρομή σας, από τη θαυμάστρια και πνευματική κόρη της Σιμόν ντε Μπωβουάρ που είστε, μέχρι την ψυχαναλύτρια, που αντιτάχθηκε στις Αμερικανίδες φεμινίστριες, ακολουθεί μια πολύ λεπτή ισορροπία· θα μπορούσατε να μας πείτε λίγα λόγια γι’ αυτό;
J.K.: Αφιέρωσα την κατακλείδα του τριπτύχου μου για τη Γυναικεία Ευφυΐα στις θέσεις της Μπωβουάρ, ιδίως ως προς τη μητρότητα. Η ίδια η Σιμόν ντε Μπωβουάρ αποτίει μεγάλο φόρο τιμής στον ιδρυτή της ψυχανάλυσης. «Είναι ένας από τους άνδρες αυτού του αιώνα που θαυμάζω παθιασμένα», γράφει στο Tout compte fait (1972). Οχι μόνο η ηρωίδα του μυθιστορήματός της Οι Μανδαρίνοι είναι ψυχαναλύτρια, αλλά η Μπωβουάρ αντλεί από την «ψυχαναλυτική οπτική», που εκτίθεται στην αρχή του Δεύτερου Φύλου, τη βασική ιδέα του βιβλίου της: το φύλο «είναι το σώμα όπως βιώνεται από το υποκείμενο. Η φύση δεν καθορίζει τη γυναίκα: αυτή καθορίζεται μόνη της, όταν οικειοποιείται εκ νέου για λογαριασμό της τη φύση μέσα από τα συναισθήματά της». Οι κριτικές της για την ψυχανάλυση και οι απλοποιήσεις που ακολούθησαν και που τροφοδότησαν την επίθεση ενός ρεύματος του φεμινισμού ενάντια στην ψυχανάλυση, γέννησαν από την άλλη μεριά αντίρροπα κινήματα, που προσπάθησαν να κατατοπιστούν καλύτερα γύρω από την τρέχουσα ψυχαναλυτική έρευνα και ηθική.
Σε αντίθεση με ό,τι ισχυρίζονται κάποιες φεμινίστριες, ο Φρόιντ διατύπωσε κάποιες θεμελιώδεις ανακαλύψεις για τη γυναικεία σεξουαλικότητα και τη μητρότητα, που μας επιτρέπουν σήμερα να προχωρήσουμε ακόμα παραπέρα. Θα σας υπενθύμιζα, για παράδειγμα, ότι ο Φρόιντ τροποποιεί την αντίληψή του για το οιδιπόδειο, όταν ανακαλύπτει ότι «η αμφισεξουαλικότητα είναι πιο ισχυρή στη γυναίκα απ’ ό,τι στον άνδρα» και ότι η ένταση της πρώιμης σχέση μητέρας/κόρης, που βασίζεται στην προγλωσσική αισθητηριακότητα, είναι «τόσο δύσκολα προσβάσιμη όσο και ο μινωικός-μυκηναϊκός πολιτισμός, που κρύβεται πίσω απ’ αυτόν των Ελλήνων». Η Κλάιν, ο Γουίνικοτ, ο Μπιόν, μεταξύ άλλων, δεν θα πάψουν να αναπτύσσουν και να βαθαίνουν το ζήτημα της μητέρας.
Μητέρα–ερωμένη
Αυτή τη στιγμή, η σύγχρονη ψυχανάλυση εστιάζει ιδιαίτερα τις έρευνές της στην πρώιμη σχέση μητέρας - παιδιού. Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στη συναισθηματική πρόσδεση (που συνδέεται με την εγκυμοσύνη) και στο πάθος για αυτόν τον πρώτο άλλο, που είναι συγχρόνως ο εαυτός μου, ένας ξένος και ένας πόλος αγάπης/μίσους;
Πρόκειται άραγε για την αυγή του πολιτισμού, της μητρικής τρέλας, του σαδομαζοχισμού; Η μητέρα υπάρχει μαζί με την ερωμένη ή ενάντια σε αυτήν; Πώς μεταδίδει τη γλώσσα: μαζί με τον πατέρα και μαζί με αυτή την αγάπη. Πώς προστατεύει η μετουσίωση του ερωτισμού τη μητρική αγάπη από την παιδοφιλία, αλλά και από τη κατάψυξη των εμβρύων; Επίσης, ο μητρικός χρόνος δεν είναι μόνο ο χρόνος της φροντίδας ή της αγωνίας του θανάτου, αλλά περιέχει και συνεχείς αναγεννήσεις, «εκκολάψεις» (Κολέτ), με τη μητέρα να ξαναρχίζει τον χρόνο της ως γιαγιά, ως παιδαγωγός, ως συνδικαλίστρια, ως ανθρωπίστρια;
Το μητρικό πάθος, πρότυπο για την απελευθέρωση από το πάθος
M.A.: Aναφέρατε τη λέξη «παιδαγωγός» και μου φαίνεται ότι στον «αποπροσανατολισμένο» μας πολιτισμό, όπου γινόμαστε καθημερινά μάρτυρες αυξανόμενης βίας, ανομίας και κοινωνικού αποκλεισμού, ο ρόλος της μητέρας ως «διαβιβάστριας του νόμου» σε υποκείμενα όλο και νεότερων ηλικιών γίνεται συνεχώς πιο κρίσιμος και αποκτά μια νέα κοινωνική, πολιτισμική και πολιτική διάσταση.
Ωστόσο, έχετε γράψει ότι είμαστε ο μόνος πολιτισμός που δεν διαθέτει έναν λόγο για τη μητρότητα (βλ. Τζούλια Κρίστεβα, Μόνο μια γυναίκα, 2007). Με την εξαίρεση του μοντέλου της «επαρκώς καλής μητέρας» του Γουίνικοτ, δεν ξέρουμε πολλά πράγματα σχετικά με το πώς η γεννήτωρ γίνεται μητέρα. Πώς ανοίγεται η μητρική φροντίδα για την ίδια και γι’ αυτόν τον άλλον, που είναι το παιδί, πώς ανοίγεται μαζί με το παιδί το πεδίο αυτής της δημιουργικότητας που ονομάζεται μητρική σκέψη; Θα θέλατε να προσθέσετε μερικά λόγια σήμερα για το μητρικό πάθος και τη μητρική σκέψη;
J.K.: Ο Γουίνικοτ ισχυριζόταν ότι το βρέφος δεν ξεκινά την έξοδό του από τη μήτρα για να γεννηθεί, πριν πετύχει έναν βαθμό βιοψυχολογικής ολοκλήρωσης και αυτονομίας: το ξεκίνημα και η αυτονομία συνιστούν δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Ο χρόνος της μητέρας αναμετριέται με αυτό το άνοιγμα, με αυτό το ξεκίνημα –ή μάλλον τα ξεκινήματα, στον πληθυντικό– όταν φέρνει στον κόσμο πολλά παιδιά ή όταν γίνεται γιαγιά. Πράγματι, η παροδικότητα της ζωής που δίνουμε ξυπνάει τη φροντίδα και την αγωνία, αλλά αυτές υποσκελίζονται από τον θαυμασμό μπροστά στην παροδικότητα ως επανεκκίνηση. Αποκαλώ αυτή τη μητρική εμπειρία της χρονικότητας διάρκεια μέσω επανεκκινήσεων. Ούτε αμετάβλητη στιγμή ούτε αμετάκλητη πάροδος του χρόνου. Το να είμαστε ελεύθερες, δεν σημαίνει ότι έχουμε το κουράγιο να ξαναξεκινήσουμε; Αυτή είναι η φιλοσοφία της μητρότητας. Κατανοώ τις αντιρρήσεις σας: μήπως πρόκειται για μια λανθάνουσα κατάσταση παράνοιας; Μια άρνηση του θανάτου; Αυτές οι παρεκτροπές υποβόσκουν στο μητρικό πάθος. Το μητρικό πάθος όμως δεν παύει να έχει και μια αναλυτική αξία: αποχωρισμός από το μοναδικό αντικείμενο, πρόσκληση σε μια πολλαπλότητα όντων και δεσμών. Και έτσι μπορεί να γίνει πηγή ελευθερίας και υπέρβασης του πάθους.
Καταλαβαίνουμε ότι, ενώ αποτελεί το πρότυπο του ανθρώπινου πάθους, το μητρικό πάθος είναι επίσης το πρότυπο για την απελευθέρωση από το πάθος, που επιτρέπει στο ομιλούν ον να πάρει αποστάσεις από τους δύο βασανιστές του: τις ψυχοσεξουαλικές ενορμήσεις, από τη μία, και το ερωτικό αντικείμενο, από την άλλη. Η Αγία Τερέζα της Αβιλα, που είναι διάσημη για τις εκστατικές εμπειρίες της, ήταν και μητέρα, με την έννοια ότι γνώριζε εις βάθος τις διαδικασίες της παράδοσης στο πάθος και της απελευθέρωσης απ’ αυτό, τόσο στην εσωτερική της εμπειρία όσο και στη γραφή των κειμένων της, στην επανίδρυση του τάγματος των Καρμελιτών μέσω της δημιουργίας πολλών μοναστηριών... Το ντιβάνι και η ιστορία έχουν να μας διδάξουν πολλά...
Πρόσβαση στην ετερότητα
M.A.: Συνοψίζοντας τα λόγια σας και για να κλείσω τον διάλογό μας, θα έλεγα το εξής: Πώς μπορούμε να περάσουμε από το πάθος στην αναγνώριση της ετερότητας και στον σεβασμό για τον άλλο ως υποκείμενο, που διαφέρει από τον εαυτό μας και που διαθέτει τη δική του σκέψη;
J.K.: Αυτό είναι το νόημα του ψυχαναλυτικού εγχειρήματος: η πρόσβαση στην ετερότητα προϋποθέτει ότι αισθάνεται κανείς υποκείμενο της ιστορίας και της σκέψης του. Σήμερα συναντούμε πολλούς ασθενείς που δεν πάσχουν από νευρωτικές συγκρούσεις αλλά από προβλήματα ταυτότητας και που δεν βιώνουν τον εαυτό τους ως υποκείμενο. Αυτές οι νέες εξελίξεις στην ψυχοπαθολογία, που συνδέονται με τον σύγχρονο πολιτισμό, μας υποχρεώνουν να αναθεωρούμε διαρκώς τα εννοιολογικά εργαλεία μας. Επιπλέον, πιστεύω ότι, τώρα περισσότερο από ποτέ, η ψυχαναλυτική σκέψη πρέπει να εστιάσει και στα κοινωνικά ζητήματα. Επ’ αυτού συμφωνούμε και με αυτό το πνέυμα διοργανώσαμε από κοινού πριν από δύο χρόνια ένα διεπιστημονικό συνέδριο στα Ιεροσόλυμα, όπου στόχος μας ήταν να διερευνήσουμε αν η ψυχαναλυτική θεωρία μπορεί να χρησιμεύσει για την εξεύρεση απαντήσεων απέναντι στους θρησκευτικούς φονταμενταλισμούς.
Θα πρέπει, λοιπόν, να συνδυάσουμε τη μεγάλη αυστηρότητα της πρακτικής μας με μια σκέψη, τρόπον τινά, «επιτόπια». Εξάλλου, αυτό ακριβώς κάνετε κι εσείς...
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 17/10/2010
Ο παγκόσμιος νομισματικός πόλεμος έχει ήδη αρχίσει
Συνέντευξη Σαμίρ Αμίν* στον Π. Παπακωνσταντίνου
– Βλέπετε ρεαλιστικό τον κίνδυνο ενός παγκοσμίου νομισματικού πολέμου, για τον οποίο γίνεται πολύς λόγος τελευταία; Υπάρχουν αναλογίες με τη δεκαετία του ’30;
– Αυτός ο νομισματικός πόλεμος, όπως τον ονομάσατε, έχει ήδη ξεκινήσει. Δεν μοιάζει, όμως, με εκείνον της δεκαετίας του ’30. Τότε, οι μεγάλες αποικιοκρατικές δυνάμεις ήταν οργανωμένες σε αυτόνομα, ανταγωνιστικά κράτη, τα οποία συγκρούονταν όχι μόνο οικονομικά, αλλά και στρατιωτικά, με αποκορύφωμα τους δύο παγκοσμίους πολέμους. Επομένως, ο νομισματικός πόλεμος που ήρθε μετά το μεγάλο κραχ του 1929 ήταν μια σύγκρουση μεταξύ μεγάλων δυνάμεων. Ηταν μια οδυνηρή διέξοδος, αλλά αναπόφευκτη, αφού το διεθνές νομισματικό σύστημα, που βασιζόταν στην ισοτιμία στερλίνας - χρυσού, δεν ήταν πλέον βιώσιμο.
Σήμερα, η κατάσταση διαγράφεται πολύ διαφορετική. Οι αντιθέσεις μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων του Βορρά δεν είναι τόσο οξείες, αντίθετα υπάρχει αυτό που ονομάζω «συλλογικό ιμπεριαλισμό της Τριάδας» (ΗΠΑ - Ε. Ε. - Ιαπωνία). Επομένως, ο σημερινός «πόλεμος των νομισμάτων» έχει άλλο χαρακτήρα και άλλους στόχους.
Αυτονόμηση
– Εννοείτε την Κίνα;
– Πρωτίστως την Κίνα. Στην εξέλιξη των διεθνών υποθέσεων την πρωτοβουλία δεν την έχει, πλέον, η Δύση, αλλά η Κίνα, η οποία έχει προσεγγίσει άλλες αναδυόμενες χώρες, τη Ρωσία και τα κράτη της Κεντρικής Ασίας στο πλαίσιο του Συμφώνου της Σαγκάης. Ξέρετε, οι Κινέζοι κρατούν χαμηλούς τόνους, φροντίζουν να μην κάνουν πολύ θόρυβο στην εξωτερική τους πολιτική, αλλά προωθούν συστηματικά τις θέσεις τους σε μια περιοχή του κόσμου με τεράστια αποθέματα πρώτων υλών και τρομερό δημογραφικό βάρος.
Υπάρχει λοιπόν μια αυτονόμηση της ραγδαία αναπτυσσόμενης Κίνας από την Τριάδα, που ανησυχεί πολύ τις Ηνωμένες Πολιτείες. Είδατε ότι οι Κινέζοι διαφοροποιούν τα συναλλαγματικά τους αποθέματα, μειώνοντας την εξάρτησή τους από το δολάριο, αγοράζουν χρυσό και ομόλογα διαφόρων χωρών, ακόμη και της Ελλάδας.
– Θα μπορούσε ένας πόλεμος των νομισμάτων να οδηγήσει σε διάρρηξη της παγκοσμιοποίησης;
– Σαφέστατα. Θα οδηγήσει στο τέλος της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης και στην ύψωση νέων προστατευτικών φραγμών. Ο νομισματικός πόλεμος θα φέρει και εμπορικό πόλεμο.
– Η κρίση χρέους των περιφερειακών χωρών έριξε σκιές στη σταθερότητα του ευρώ. Πώς βλέπετε να εξελίσσεται η Ευρωζώνη;
– Η κρίση του ευρώ ήταν απολύτως προβλέψιμη από τη στιγμή που οι Ευρωπαίοι ηγέτες αποφάσισαν να δημιουργήσουν κοινό νόμισμα χωρίς να έχουν προηγουμένως δημιουργήσει κάτι που να μοιάζει με κοινό κράτος, γεγονός χωρίς ιστορικό προηγούμενο. Οσο για τη διέξοδο, το επιθυμητό θα ήταν, ασφαλώς, μια συνολική επανίδρυση της Ε. Ε. σε προοδευτική κατεύθυνση. Ωστόσο, μια τέτοια επανίδρυση περνάει αναγκαστικά από την αποδιάρθρωση του σημερινού οικοδομήματος της ΟΝΕ, η οποία δεν επιδέχεται διόρθωση. Κι αυτό γιατί η αρχική σύλληψή της, ήδη από τη συνθήκη του Μάαστριχτ, ήταν ακριβώς να θωρακίσει τον νεοφιλελευθερισμό και να αποκλείσει κάθε δυνατότητα αλλαγής. Μπορούμε βέβαια να οραματιζόμαστε ό, τι θέλουμε, στο στυλ «αν η Ευρωζώνη ήταν κάτι διαφορετικό, κάτι πιο όμορφο…», όπως μπορούμε να οραματιζόμαστε ότι ο ουρανός είναι πράσινος και έχει το χρώμα της ελπίδας, αλλά αυτό δεν αλλάζει και πολύ τα πράγματα. Αν οι λαοί δεν αναλάβουν την πρωτοβουλία για μια τέτοια θετική, εποικοδομητική αποδιάρθρωση - επανίδρυση, τότε η λύση που θα επιβληθεί από μόνη της, με καταστροφικό τρόπο, θα είναι η κατάρρευση της Ευρωζώνης και της ίδιας της Ε. Ε.
Μιμητές
– Με δεδομένη, όμως, την κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα στην Ευρώπη, αυτό που περιγράφετε δεν ακούγεται ουτοπικό;
– Οχι. Φυσικά, δεν μπορούμε να περιμένουμε ότι όλες οι ευρωπαϊκές χώρες θα μπουν σε μια τέτοια, προοδευτική διαδικασία απαγκίστρωσης. Κάποιοι θα ξεκινήσουν νωρίτερα από τους άλλους. Ορισμένοι λένε: η καημένη Ελλάδα είναι μια υπερχρεωμένη, μικρή χώρα, επομένως, ακόμη κι αν φύγει από την Ευρωζώνη δεν θα γίνει και τίποτα σπουδαίο. Οχι! Αν η Ελλάδα βγει από το ευρώ, αποκαταστήσει εθνικό έλεγχο στο νόμισμα και στο συνάλλαγμα και επαναδιαπραγματευθεί το χρέος με τους Ευρωπαίους, θα αποτελέσει παράδειγμα που θα βρει μιμητές - π. χ. στην Ισπανία. Αντιθέτως, ουτοπικό είναι να περιμένουμε ότι όλοι θα υπακούουν αιωνίως στα διατάγματα της Γερμανίας.
– Μπορεί όμως μια μικρή χώρα σαν την Ελλάδα να βγει από την Ευρωζώνη χωρίς να προκληθεί οικονομική κατάρρευση και κοινωνική καταστροφή;
– Μα η οικονομική κατάρρευση και η κοινωνική καταστροφή βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη! Η ένταξή σας στην Ευρωζώνη δεν εμπόδισε αυτή την εξέλιξη. Προφανώς, το να βγει κανείς από την Ευρωζώνη δεν είναι κάτι ευχάριστο, κάτι που μπορεί να το αποπειραθεί κανείς ελαφρά τη καρδία. Είναι ένα είδος κατάρρευσης, αλλά αυτό που καταρρέει είναι ένας μύθος. Γνώμη μου είναι ότι η Ελλάδα έκανε λάθος από την αρχή, με την απόφασή της να μπει στην Ευρωζώνη. Αυτή τη στιγμή ο ελληνικός λαός πληρώνει το τίμημα μιας εθνικής μυθολογίας, η οποία καλλιεργήθηκε επί μία εικοσαετία.
– Ο Ντομινίκ Στρος - Καν εμφανίστηκε εγκωμιαστικός για την κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου και αισιόδοξος για τα αποτελέσματα της πολιτικής που ακολουθεί. Εσείς;
– Ακούστε, ο Ντομινίκ Στρος - Καν, αν και μέλος του Σοσιαλιστικού Κόμματος, είναι άνθρωπος της κοινωνικής Δεξιάς. Προΐσταται του ΔΝΤ ως κατ’ εξοχήν υπερασπιστής των μεγάλων, μονοπωλιακών συμφερόντων, ιδιαίτερα των Ηνωμένων Πολιτειών. Υποστηρίζει την υποταγή της Ευρώπης, την πλήρη ευθυγράμμισή της με την Αμερική. Οταν ο Γιώργος Παπανδρέου λέει ότι δεν υπάρχει άλλος δρόμος, έχει δίκιο, αλλά θα έπρεπε να συμπληρώσει: δεν υπάρχει άλλος δρόμος μέσα σ’ αυτή την Ευρωπαϊκή Ενωση. Το αποτέλεσμα, όμως, αυτής της δρακόντειας πολιτικής που ακολουθεί θα είναι ο στραγγαλισμός της ελληνικής οικονομίας.
Ερχεται ένα δεύτερο κύμα μετασχηματισμών
– Στο τελευταίο σας βιβλίο περιγράφετε τον καπιταλισμό ως «σύντομη παρένθεση της ανθρώπινης ιστορίας». Ωστόσο, σε πείσμα της κρίσης, δεν φαίνεται να έχει σοβαρό αντίπαλο, ενώ η Αριστερά είναι περισσότερο διασπασμένη και αδύνατη από ποτέ.
– Ετσι είναι, για την ώρα, όπως τα περιγράφετε. Αλλά είσθε Ελληνας και είμαι Αιγύπτιος. Επομένως, έχουμε και οι δύο αίσθηση του ιστορικού χρόνου και έχουμε μάθει να είμαστε υπομονετικοί. Δεν προερχόμαστε από ένα έθνος με Ιστορία τριών αιώνων, όπως οι Αμερικανοί, που έχουν την τάση να πιστεύουν ότι όλα τα προβλήματα της ανθρωπότητας λύνονται μέσα σε πέντε μέρες.
Ο καπιταλισμός κυοφορούνταν επί αιώνες, για να περάσει τη χρυσή εποχή του κατά τον 19ο αιώνα και μετά, από τις αρχές του 20ού, να εισέλθει σε μια πρώτη μακρά περίοδο κρίσης, η οποία γέννησε κρίσεις, πολέμους, μεγάλες σοσιαλιστικές επαναστάσεις και εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα.
Λοιπόν, αυτό το πρώτο κύμα ριζοσπαστικών αλλαγών εξαντλήθηκε προς το τέλος του 20ού αιώνα και, μπορούμε να πούμε, πέθανε πάνω στον τοκετό - όπως είχε συμβεί, άλλωστε, και με την πρώτη προσπάθεια γέννησης του καπιταλισμού, στον Μεσαίωνα. Ο 21ος αιώνας θα φέρει ένα δεύτερο κύμα μετασχηματισμών -δεν λέω επαναστάσεων- που θα μπορούσαν να αλλάξουν θεμελιακά την υπάρχουσα κατάσταση πραγμάτων.
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 17/10/2010
*Ο Σαμίρ Αμίν, μια από τις σημαντικότερες μορφές στον χώρο της σύγχρονης πολιτικής οικονομίας, υπήρξε ένας από τους διανοητές που επηρέασαν καθοριστικά τη σκέψη του Ανδρέα Παπανδρέου και από τους πρώτους στους οποίους τηλεφώνησε ο ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ τη νύχτα του εκλογικού του θριάμβου, την 18η Οκτωβρίου του 1981. Μάλιστα, ο Ελληνας πολιτικός είχε μεταφράσει ή προλογίσει στα ελληνικά σημαντικά βιβλία του Αιγύπτιου θεωρητικού.
– Βλέπετε ρεαλιστικό τον κίνδυνο ενός παγκοσμίου νομισματικού πολέμου, για τον οποίο γίνεται πολύς λόγος τελευταία; Υπάρχουν αναλογίες με τη δεκαετία του ’30;
– Αυτός ο νομισματικός πόλεμος, όπως τον ονομάσατε, έχει ήδη ξεκινήσει. Δεν μοιάζει, όμως, με εκείνον της δεκαετίας του ’30. Τότε, οι μεγάλες αποικιοκρατικές δυνάμεις ήταν οργανωμένες σε αυτόνομα, ανταγωνιστικά κράτη, τα οποία συγκρούονταν όχι μόνο οικονομικά, αλλά και στρατιωτικά, με αποκορύφωμα τους δύο παγκοσμίους πολέμους. Επομένως, ο νομισματικός πόλεμος που ήρθε μετά το μεγάλο κραχ του 1929 ήταν μια σύγκρουση μεταξύ μεγάλων δυνάμεων. Ηταν μια οδυνηρή διέξοδος, αλλά αναπόφευκτη, αφού το διεθνές νομισματικό σύστημα, που βασιζόταν στην ισοτιμία στερλίνας - χρυσού, δεν ήταν πλέον βιώσιμο.
Σήμερα, η κατάσταση διαγράφεται πολύ διαφορετική. Οι αντιθέσεις μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων του Βορρά δεν είναι τόσο οξείες, αντίθετα υπάρχει αυτό που ονομάζω «συλλογικό ιμπεριαλισμό της Τριάδας» (ΗΠΑ - Ε. Ε. - Ιαπωνία). Επομένως, ο σημερινός «πόλεμος των νομισμάτων» έχει άλλο χαρακτήρα και άλλους στόχους.
Αυτονόμηση
– Εννοείτε την Κίνα;
– Πρωτίστως την Κίνα. Στην εξέλιξη των διεθνών υποθέσεων την πρωτοβουλία δεν την έχει, πλέον, η Δύση, αλλά η Κίνα, η οποία έχει προσεγγίσει άλλες αναδυόμενες χώρες, τη Ρωσία και τα κράτη της Κεντρικής Ασίας στο πλαίσιο του Συμφώνου της Σαγκάης. Ξέρετε, οι Κινέζοι κρατούν χαμηλούς τόνους, φροντίζουν να μην κάνουν πολύ θόρυβο στην εξωτερική τους πολιτική, αλλά προωθούν συστηματικά τις θέσεις τους σε μια περιοχή του κόσμου με τεράστια αποθέματα πρώτων υλών και τρομερό δημογραφικό βάρος.
Υπάρχει λοιπόν μια αυτονόμηση της ραγδαία αναπτυσσόμενης Κίνας από την Τριάδα, που ανησυχεί πολύ τις Ηνωμένες Πολιτείες. Είδατε ότι οι Κινέζοι διαφοροποιούν τα συναλλαγματικά τους αποθέματα, μειώνοντας την εξάρτησή τους από το δολάριο, αγοράζουν χρυσό και ομόλογα διαφόρων χωρών, ακόμη και της Ελλάδας.
– Θα μπορούσε ένας πόλεμος των νομισμάτων να οδηγήσει σε διάρρηξη της παγκοσμιοποίησης;
– Σαφέστατα. Θα οδηγήσει στο τέλος της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης και στην ύψωση νέων προστατευτικών φραγμών. Ο νομισματικός πόλεμος θα φέρει και εμπορικό πόλεμο.
– Η κρίση χρέους των περιφερειακών χωρών έριξε σκιές στη σταθερότητα του ευρώ. Πώς βλέπετε να εξελίσσεται η Ευρωζώνη;
– Η κρίση του ευρώ ήταν απολύτως προβλέψιμη από τη στιγμή που οι Ευρωπαίοι ηγέτες αποφάσισαν να δημιουργήσουν κοινό νόμισμα χωρίς να έχουν προηγουμένως δημιουργήσει κάτι που να μοιάζει με κοινό κράτος, γεγονός χωρίς ιστορικό προηγούμενο. Οσο για τη διέξοδο, το επιθυμητό θα ήταν, ασφαλώς, μια συνολική επανίδρυση της Ε. Ε. σε προοδευτική κατεύθυνση. Ωστόσο, μια τέτοια επανίδρυση περνάει αναγκαστικά από την αποδιάρθρωση του σημερινού οικοδομήματος της ΟΝΕ, η οποία δεν επιδέχεται διόρθωση. Κι αυτό γιατί η αρχική σύλληψή της, ήδη από τη συνθήκη του Μάαστριχτ, ήταν ακριβώς να θωρακίσει τον νεοφιλελευθερισμό και να αποκλείσει κάθε δυνατότητα αλλαγής. Μπορούμε βέβαια να οραματιζόμαστε ό, τι θέλουμε, στο στυλ «αν η Ευρωζώνη ήταν κάτι διαφορετικό, κάτι πιο όμορφο…», όπως μπορούμε να οραματιζόμαστε ότι ο ουρανός είναι πράσινος και έχει το χρώμα της ελπίδας, αλλά αυτό δεν αλλάζει και πολύ τα πράγματα. Αν οι λαοί δεν αναλάβουν την πρωτοβουλία για μια τέτοια θετική, εποικοδομητική αποδιάρθρωση - επανίδρυση, τότε η λύση που θα επιβληθεί από μόνη της, με καταστροφικό τρόπο, θα είναι η κατάρρευση της Ευρωζώνης και της ίδιας της Ε. Ε.
Μιμητές
– Με δεδομένη, όμως, την κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα στην Ευρώπη, αυτό που περιγράφετε δεν ακούγεται ουτοπικό;
– Οχι. Φυσικά, δεν μπορούμε να περιμένουμε ότι όλες οι ευρωπαϊκές χώρες θα μπουν σε μια τέτοια, προοδευτική διαδικασία απαγκίστρωσης. Κάποιοι θα ξεκινήσουν νωρίτερα από τους άλλους. Ορισμένοι λένε: η καημένη Ελλάδα είναι μια υπερχρεωμένη, μικρή χώρα, επομένως, ακόμη κι αν φύγει από την Ευρωζώνη δεν θα γίνει και τίποτα σπουδαίο. Οχι! Αν η Ελλάδα βγει από το ευρώ, αποκαταστήσει εθνικό έλεγχο στο νόμισμα και στο συνάλλαγμα και επαναδιαπραγματευθεί το χρέος με τους Ευρωπαίους, θα αποτελέσει παράδειγμα που θα βρει μιμητές - π. χ. στην Ισπανία. Αντιθέτως, ουτοπικό είναι να περιμένουμε ότι όλοι θα υπακούουν αιωνίως στα διατάγματα της Γερμανίας.
– Μπορεί όμως μια μικρή χώρα σαν την Ελλάδα να βγει από την Ευρωζώνη χωρίς να προκληθεί οικονομική κατάρρευση και κοινωνική καταστροφή;
– Μα η οικονομική κατάρρευση και η κοινωνική καταστροφή βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη! Η ένταξή σας στην Ευρωζώνη δεν εμπόδισε αυτή την εξέλιξη. Προφανώς, το να βγει κανείς από την Ευρωζώνη δεν είναι κάτι ευχάριστο, κάτι που μπορεί να το αποπειραθεί κανείς ελαφρά τη καρδία. Είναι ένα είδος κατάρρευσης, αλλά αυτό που καταρρέει είναι ένας μύθος. Γνώμη μου είναι ότι η Ελλάδα έκανε λάθος από την αρχή, με την απόφασή της να μπει στην Ευρωζώνη. Αυτή τη στιγμή ο ελληνικός λαός πληρώνει το τίμημα μιας εθνικής μυθολογίας, η οποία καλλιεργήθηκε επί μία εικοσαετία.
– Ο Ντομινίκ Στρος - Καν εμφανίστηκε εγκωμιαστικός για την κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου και αισιόδοξος για τα αποτελέσματα της πολιτικής που ακολουθεί. Εσείς;
– Ακούστε, ο Ντομινίκ Στρος - Καν, αν και μέλος του Σοσιαλιστικού Κόμματος, είναι άνθρωπος της κοινωνικής Δεξιάς. Προΐσταται του ΔΝΤ ως κατ’ εξοχήν υπερασπιστής των μεγάλων, μονοπωλιακών συμφερόντων, ιδιαίτερα των Ηνωμένων Πολιτειών. Υποστηρίζει την υποταγή της Ευρώπης, την πλήρη ευθυγράμμισή της με την Αμερική. Οταν ο Γιώργος Παπανδρέου λέει ότι δεν υπάρχει άλλος δρόμος, έχει δίκιο, αλλά θα έπρεπε να συμπληρώσει: δεν υπάρχει άλλος δρόμος μέσα σ’ αυτή την Ευρωπαϊκή Ενωση. Το αποτέλεσμα, όμως, αυτής της δρακόντειας πολιτικής που ακολουθεί θα είναι ο στραγγαλισμός της ελληνικής οικονομίας.
Ερχεται ένα δεύτερο κύμα μετασχηματισμών
– Στο τελευταίο σας βιβλίο περιγράφετε τον καπιταλισμό ως «σύντομη παρένθεση της ανθρώπινης ιστορίας». Ωστόσο, σε πείσμα της κρίσης, δεν φαίνεται να έχει σοβαρό αντίπαλο, ενώ η Αριστερά είναι περισσότερο διασπασμένη και αδύνατη από ποτέ.
– Ετσι είναι, για την ώρα, όπως τα περιγράφετε. Αλλά είσθε Ελληνας και είμαι Αιγύπτιος. Επομένως, έχουμε και οι δύο αίσθηση του ιστορικού χρόνου και έχουμε μάθει να είμαστε υπομονετικοί. Δεν προερχόμαστε από ένα έθνος με Ιστορία τριών αιώνων, όπως οι Αμερικανοί, που έχουν την τάση να πιστεύουν ότι όλα τα προβλήματα της ανθρωπότητας λύνονται μέσα σε πέντε μέρες.
Ο καπιταλισμός κυοφορούνταν επί αιώνες, για να περάσει τη χρυσή εποχή του κατά τον 19ο αιώνα και μετά, από τις αρχές του 20ού, να εισέλθει σε μια πρώτη μακρά περίοδο κρίσης, η οποία γέννησε κρίσεις, πολέμους, μεγάλες σοσιαλιστικές επαναστάσεις και εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα.
Λοιπόν, αυτό το πρώτο κύμα ριζοσπαστικών αλλαγών εξαντλήθηκε προς το τέλος του 20ού αιώνα και, μπορούμε να πούμε, πέθανε πάνω στον τοκετό - όπως είχε συμβεί, άλλωστε, και με την πρώτη προσπάθεια γέννησης του καπιταλισμού, στον Μεσαίωνα. Ο 21ος αιώνας θα φέρει ένα δεύτερο κύμα μετασχηματισμών -δεν λέω επαναστάσεων- που θα μπορούσαν να αλλάξουν θεμελιακά την υπάρχουσα κατάσταση πραγμάτων.
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 17/10/2010
*Ο Σαμίρ Αμίν, μια από τις σημαντικότερες μορφές στον χώρο της σύγχρονης πολιτικής οικονομίας, υπήρξε ένας από τους διανοητές που επηρέασαν καθοριστικά τη σκέψη του Ανδρέα Παπανδρέου και από τους πρώτους στους οποίους τηλεφώνησε ο ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ τη νύχτα του εκλογικού του θριάμβου, την 18η Οκτωβρίου του 1981. Μάλιστα, ο Ελληνας πολιτικός είχε μεταφράσει ή προλογίσει στα ελληνικά σημαντικά βιβλία του Αιγύπτιου θεωρητικού.
Η αναδιαπραγμάτευση του ελληνικού χρέους είναι μονόδρομος
Συνέντευξη κ.Λαπαβίτσα* στον Π. Παπακωνσταντίου
- Προτείνετε στάση πληρωμών και αναδιαπραγμάτευση του χρέους. Προς τα εκεί, όμως, δεν μας ωθούν ισχυροί κύκλοι της Ε. Ε. που μελετούν σενάρια ελεγχόμενης πτώχευσης;
- Καλό είναι να αποφεύγεται η συνωμοσιολογία στα ζητήματα αυτά. Η πραγματικότητα είναι ότι η δημοσιονομική κατάσταση της χώρας ήταν τραγική ήδη από το τέλος του 2009. Το Μνημόνιο διέθεσε δανεικά, αλλά με ακριβά επιτόκια και επιβάλλοντας ανηλεείς περικοπές εν μέσω ύφεσης. Ανοιξε δε το δρόμο για την επιβολή λιτότητας στην Ε. Ε. Δυστυχώς, η πολιτική αυτή οδηγεί σε γενικευμένο οικονομικό μαρασμό. Ηδη η ιρλανδική οικονομία παρουσίασε ξανά συρρίκνωση. Οι δανειστές αντιλαμβάνονται ότι θα υπάρξουν δυσκολίες εξυπηρέτησης του χρέους στο μέλλον, φοβούνται την αθέτηση πληρωμών, και άρα κρατούν τα σπρεντ της Ελλάδας και της λοιπής περιφέρειας εξαιρετικά υψηλά.
Η πιθανότητα αθέτησης πληρωμών προκύπτει λοιπόν από τη σκληρή πραγματικότητα. Η αναδιάρθρωση του χρέους, για την οποία γίνεται πολύς λόγος τελευταία, εκχωρεί την πρωτοβουλία στους δανειστές. Επόμενο είναι να προστατεύσουν τα συμφέροντά τους. Ας μη μας ξεγελάει ο «συναινετικός» μανδύας, η κάποια επιμήκυνση του χρέους και ίσως η μείωση επιτοκίων. Αυτό που προτείνω εγώ και άλλοι είναι η αναδιαπραγμάτευση με πρωτοβουλία του δανειζόμενου. Τότε μπορεί να υπάρξει ουσιαστικό «κούρεμα» που θα άρει το άχθος του χρέους. Θα χρειαστεί βέβαια μονομερής παύση πληρωμών, πλήρης διαφάνεια, και γενικότερη κινητοποίηση της κοινωνίας. Η επιλογή αυτή εμπεριέχει ρήξη με τους «ισχυρούς κύκλους» της Ε. Ε., αλλά και με τους Ελληνες δανειστές οι οποίοι κατέχουν περίπου το ένα τρίτο του δημόσιου χρέους.
Πλήγμα, όχι καταστροφή
- Αναγνωρίζετε ότι η αναδιαπραγμάτευση ενδέχεται να προκαλέσει τον αποκλεισμό μας, για ένα διάστημα, από τις διεθνείς αγορές. Δεν θα ήταν κάτι τέτοιο καταστροφικό για την οικονομία και για τον ελληνικό λαό;
- Ο αποκλεισμός από τις διεθνείς αγορές είναι σοβαρό πλήγμα, αλλά μακράν απέχει του να είναι καταστροφικός. Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι σπάνια κρατάει πολύ. Αν υπάρξει παραγωγική αναδιάρθρωση της οικονομίας, σύντομα θα μπορέσει η Ελλάδα να επιστρέψει στις αγορές. Θέλω όμως να πω δυο λόγια για το ζήτημα της πληρωμής των μισθών και των συντάξεων, γύρω από το οποίο ασκείται ακατάσχετη κινδυνολογία. Πρώτον, και πάλι από τη διεθνή εμπειρία, ο προϋπολογισμός γίνεται ταχέως πλεονασματικός ύστερα από τέτοιου είδους χρηματοπιστωτικά επεισόδια. Δεύτερον, οι μισθοί και οι συντάξεις του Δημοσίου είναι μέρος του εθνικού προϊόντος. Δεν τους πληρώνουν οι Γάλλοι ή οι Γερμανοί δανειστές, αλλά οι Ελληνες εργαζόμενοι. Οσο αυξάνεται το ΑΕΠ, δεν θα κινδυνεύουν οι μισθωτοί και οι συνταξιούχοι του Δημοσίου. Η πραγματική απειλή είναι η λιτότητα, η οποία φέρνει στασιμότητα και προοιωνίζεται ακόμη βαθύτερες μειώσεις.
- Ενδεχόμενη έξοδος από το ευρώ, την οποία επίσης προτείνετε, δεν ενέχει κινδύνους μαζικής φυγής κεφαλαίων και κατάρρευσης των τραπεζών;
- Το ευρώ βρίσκεται στην καρδιά του ελληνικού προβλήματος. Πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι το πρόβλημα του χρέους της περιφέρειας είναι άμεσα συνδεδεμένο με τη λειτουργία της ΟΝΕ. Το ευρώ δημιούργησε πλεονάσματα για τη Γερμανία και ελλείμματα για την περιφέρεια. Αδυνατώντας να ανταγωνιστεί επιτυχώς, η περιφέρεια επιδόθηκε σε κατανάλωση και κερδοσκοπία ακινήτων. Το αποτέλεσμα ήταν η γιγάντωση κυρίως του ιδιωτικού και λιγότερο του δημόσιου χρέους, το οποίο τώρα τη συντρίβει. Η λύση που προκρίνει η Ευρωζώνη είναι η λιτότητα και η περαιτέρω φιλελευθεροποίηση. Πρόκειται για τραγική επιλογή που οδηγεί σε στασιμότητα και υψηλή ανεργία. Η έξοδος από το ευρώ θα κόψει τον γόρδιο δεσμό. Δεν αποτελεί λύση από μόνη της, βεβαίως. Απαιτείται ευρύτερο πρόγραμμα που θα περιλαμβάνει δημόσιο έλεγχο και ιδιοκτησία επί των τραπεζών, καθώς και έλεγχο επί των κεφαλαιακών ροών. Θα χρειαστεί επίσης βιομηχανική πολιτική και εκ βάθρων αναδιάρθρωση του κράτους.
Η ριζοσπαστική λύση είναι απολύτως εφικτή
- Είναι δυνατόν μια μικρή χώρα σαν την Ελλάδα να πραγματοποιήσει μόνη της τόσο ριζοσπαστικές αλλαγές, χωρίς ευρύτερη στήριξη από μια ομάδα ισχυρών κρατών;
- Η Ελλάδα δεν είναι τόσο αδύναμη όσο υπονοείτε. Επειδή πολλά λέγονται περί Αργεντινής, που είναι «μεγάλη χώρα», θα ήθελα να τονίσω ότι η ελληνική οικονομία είναι και μεγαλύτερη και ισχυρότερη. Η δυνατότητα ριζοσπαστικής λύσης στην Ελλάδα είναι απολύτως εφικτή. Η πραγματική δυσκολία έγκειται στις κοινωνικές δυνάμεις που καθορίζουν την αντιμετώπιση της κρίσης. Μια συμμαχία τραπεζών και άλλων δανειστών κατόρθωσε να επιβάλει την άποψη ότι το συμφέρον τους είναι ταυτόσημο με το συμφέρον της χώρας. Κατάφεραν να τρομοκρατήσουν επαγγελματίες και μισθωτούς πως θα χάσουν τις αποταμιεύσεις τους αν υπάρξει αναδιαπραγμάτευση και έξοδος από το ευρώ. Η σχέση τους με τους ξένους δανειστές είναι γενικά συνεργατική. Ως τώρα έχουν καταφέρει να μετακυλίσουν το κόστος της κρίσης στους φορολογούμενους και τους μισθωτούς του δημόσιου τομέα. Ούτε καν στοιχειώδη φορολογική αναδιάρθρωση δεν είναι διατεθειμένοι να ανεχτούν. Το ζητούμενο, λοιπόν, είναι η κοινωνική αλλαγή στο εσωτερικό και όχι οι συμμαχίες στο εξωτερικό. Αν υπάρξει αυτή, η Ελλάδα θα βρει στήριξη και στην περιφέρεια και στο κέντρο.
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 17/10/2010
*καθηγητής του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, συγγραφέας σημαντικών έργων για το χρήμα και το χρηματοπιστωτικό σύστημα, ο Ελληνας οικονομολόγος και οι συνεργάτες του στο ινστιτούτο RMF προκάλεσαν αίσθηση με δύο πρόσφατες μελέτες, οι οποίες έριξαν φως στις εντεινόμενες ανισότητες που απειλούν να διαρρήξουν την Ευρωζώνη και στις γερμανικές ευθύνες γι' αυτές. Οι μελέτες αυτές, μαζί με τις προτάσεις του Κώστα Λαπαβίτσα για δομική αναμόρφωση της Ευρωζώνης ή και έξοδο της Ελλάδας από αυτήν φιλοξενήθηκαν από έγκυρες ευρωπαϊκές εφημερίδες, όπως ο Guardiaκαι η El Pais, ενώ απασχόλησαν πρόσφατη διάσκεψη των Financial Times στο Αμστερνταμ.
- Προτείνετε στάση πληρωμών και αναδιαπραγμάτευση του χρέους. Προς τα εκεί, όμως, δεν μας ωθούν ισχυροί κύκλοι της Ε. Ε. που μελετούν σενάρια ελεγχόμενης πτώχευσης;
- Καλό είναι να αποφεύγεται η συνωμοσιολογία στα ζητήματα αυτά. Η πραγματικότητα είναι ότι η δημοσιονομική κατάσταση της χώρας ήταν τραγική ήδη από το τέλος του 2009. Το Μνημόνιο διέθεσε δανεικά, αλλά με ακριβά επιτόκια και επιβάλλοντας ανηλεείς περικοπές εν μέσω ύφεσης. Ανοιξε δε το δρόμο για την επιβολή λιτότητας στην Ε. Ε. Δυστυχώς, η πολιτική αυτή οδηγεί σε γενικευμένο οικονομικό μαρασμό. Ηδη η ιρλανδική οικονομία παρουσίασε ξανά συρρίκνωση. Οι δανειστές αντιλαμβάνονται ότι θα υπάρξουν δυσκολίες εξυπηρέτησης του χρέους στο μέλλον, φοβούνται την αθέτηση πληρωμών, και άρα κρατούν τα σπρεντ της Ελλάδας και της λοιπής περιφέρειας εξαιρετικά υψηλά.
Η πιθανότητα αθέτησης πληρωμών προκύπτει λοιπόν από τη σκληρή πραγματικότητα. Η αναδιάρθρωση του χρέους, για την οποία γίνεται πολύς λόγος τελευταία, εκχωρεί την πρωτοβουλία στους δανειστές. Επόμενο είναι να προστατεύσουν τα συμφέροντά τους. Ας μη μας ξεγελάει ο «συναινετικός» μανδύας, η κάποια επιμήκυνση του χρέους και ίσως η μείωση επιτοκίων. Αυτό που προτείνω εγώ και άλλοι είναι η αναδιαπραγμάτευση με πρωτοβουλία του δανειζόμενου. Τότε μπορεί να υπάρξει ουσιαστικό «κούρεμα» που θα άρει το άχθος του χρέους. Θα χρειαστεί βέβαια μονομερής παύση πληρωμών, πλήρης διαφάνεια, και γενικότερη κινητοποίηση της κοινωνίας. Η επιλογή αυτή εμπεριέχει ρήξη με τους «ισχυρούς κύκλους» της Ε. Ε., αλλά και με τους Ελληνες δανειστές οι οποίοι κατέχουν περίπου το ένα τρίτο του δημόσιου χρέους.
Πλήγμα, όχι καταστροφή
- Αναγνωρίζετε ότι η αναδιαπραγμάτευση ενδέχεται να προκαλέσει τον αποκλεισμό μας, για ένα διάστημα, από τις διεθνείς αγορές. Δεν θα ήταν κάτι τέτοιο καταστροφικό για την οικονομία και για τον ελληνικό λαό;
- Ο αποκλεισμός από τις διεθνείς αγορές είναι σοβαρό πλήγμα, αλλά μακράν απέχει του να είναι καταστροφικός. Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι σπάνια κρατάει πολύ. Αν υπάρξει παραγωγική αναδιάρθρωση της οικονομίας, σύντομα θα μπορέσει η Ελλάδα να επιστρέψει στις αγορές. Θέλω όμως να πω δυο λόγια για το ζήτημα της πληρωμής των μισθών και των συντάξεων, γύρω από το οποίο ασκείται ακατάσχετη κινδυνολογία. Πρώτον, και πάλι από τη διεθνή εμπειρία, ο προϋπολογισμός γίνεται ταχέως πλεονασματικός ύστερα από τέτοιου είδους χρηματοπιστωτικά επεισόδια. Δεύτερον, οι μισθοί και οι συντάξεις του Δημοσίου είναι μέρος του εθνικού προϊόντος. Δεν τους πληρώνουν οι Γάλλοι ή οι Γερμανοί δανειστές, αλλά οι Ελληνες εργαζόμενοι. Οσο αυξάνεται το ΑΕΠ, δεν θα κινδυνεύουν οι μισθωτοί και οι συνταξιούχοι του Δημοσίου. Η πραγματική απειλή είναι η λιτότητα, η οποία φέρνει στασιμότητα και προοιωνίζεται ακόμη βαθύτερες μειώσεις.
- Ενδεχόμενη έξοδος από το ευρώ, την οποία επίσης προτείνετε, δεν ενέχει κινδύνους μαζικής φυγής κεφαλαίων και κατάρρευσης των τραπεζών;
- Το ευρώ βρίσκεται στην καρδιά του ελληνικού προβλήματος. Πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι το πρόβλημα του χρέους της περιφέρειας είναι άμεσα συνδεδεμένο με τη λειτουργία της ΟΝΕ. Το ευρώ δημιούργησε πλεονάσματα για τη Γερμανία και ελλείμματα για την περιφέρεια. Αδυνατώντας να ανταγωνιστεί επιτυχώς, η περιφέρεια επιδόθηκε σε κατανάλωση και κερδοσκοπία ακινήτων. Το αποτέλεσμα ήταν η γιγάντωση κυρίως του ιδιωτικού και λιγότερο του δημόσιου χρέους, το οποίο τώρα τη συντρίβει. Η λύση που προκρίνει η Ευρωζώνη είναι η λιτότητα και η περαιτέρω φιλελευθεροποίηση. Πρόκειται για τραγική επιλογή που οδηγεί σε στασιμότητα και υψηλή ανεργία. Η έξοδος από το ευρώ θα κόψει τον γόρδιο δεσμό. Δεν αποτελεί λύση από μόνη της, βεβαίως. Απαιτείται ευρύτερο πρόγραμμα που θα περιλαμβάνει δημόσιο έλεγχο και ιδιοκτησία επί των τραπεζών, καθώς και έλεγχο επί των κεφαλαιακών ροών. Θα χρειαστεί επίσης βιομηχανική πολιτική και εκ βάθρων αναδιάρθρωση του κράτους.
Η ριζοσπαστική λύση είναι απολύτως εφικτή
- Είναι δυνατόν μια μικρή χώρα σαν την Ελλάδα να πραγματοποιήσει μόνη της τόσο ριζοσπαστικές αλλαγές, χωρίς ευρύτερη στήριξη από μια ομάδα ισχυρών κρατών;
- Η Ελλάδα δεν είναι τόσο αδύναμη όσο υπονοείτε. Επειδή πολλά λέγονται περί Αργεντινής, που είναι «μεγάλη χώρα», θα ήθελα να τονίσω ότι η ελληνική οικονομία είναι και μεγαλύτερη και ισχυρότερη. Η δυνατότητα ριζοσπαστικής λύσης στην Ελλάδα είναι απολύτως εφικτή. Η πραγματική δυσκολία έγκειται στις κοινωνικές δυνάμεις που καθορίζουν την αντιμετώπιση της κρίσης. Μια συμμαχία τραπεζών και άλλων δανειστών κατόρθωσε να επιβάλει την άποψη ότι το συμφέρον τους είναι ταυτόσημο με το συμφέρον της χώρας. Κατάφεραν να τρομοκρατήσουν επαγγελματίες και μισθωτούς πως θα χάσουν τις αποταμιεύσεις τους αν υπάρξει αναδιαπραγμάτευση και έξοδος από το ευρώ. Η σχέση τους με τους ξένους δανειστές είναι γενικά συνεργατική. Ως τώρα έχουν καταφέρει να μετακυλίσουν το κόστος της κρίσης στους φορολογούμενους και τους μισθωτούς του δημόσιου τομέα. Ούτε καν στοιχειώδη φορολογική αναδιάρθρωση δεν είναι διατεθειμένοι να ανεχτούν. Το ζητούμενο, λοιπόν, είναι η κοινωνική αλλαγή στο εσωτερικό και όχι οι συμμαχίες στο εξωτερικό. Αν υπάρξει αυτή, η Ελλάδα θα βρει στήριξη και στην περιφέρεια και στο κέντρο.
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 17/10/2010
*καθηγητής του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, συγγραφέας σημαντικών έργων για το χρήμα και το χρηματοπιστωτικό σύστημα, ο Ελληνας οικονομολόγος και οι συνεργάτες του στο ινστιτούτο RMF προκάλεσαν αίσθηση με δύο πρόσφατες μελέτες, οι οποίες έριξαν φως στις εντεινόμενες ανισότητες που απειλούν να διαρρήξουν την Ευρωζώνη και στις γερμανικές ευθύνες γι' αυτές. Οι μελέτες αυτές, μαζί με τις προτάσεις του Κώστα Λαπαβίτσα για δομική αναμόρφωση της Ευρωζώνης ή και έξοδο της Ελλάδας από αυτήν φιλοξενήθηκαν από έγκυρες ευρωπαϊκές εφημερίδες, όπως ο Guardiaκαι η El Pais, ενώ απασχόλησαν πρόσφατη διάσκεψη των Financial Times στο Αμστερνταμ.
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)