Ενα κόμμα, μια παρέα, μια χρεοκοπία…

Του Χαριδημου Κ. Τσουκα* Με τους ναρκισσιστές τσαρλατάνους της πολιτικής σπάνια αξίζει να ασχολείσαι· φροντίζουν οι ίδιοι να αυτο-εξευτελίζονται… Αξίζουν όμως προσοχής οι αντιδράσεις στα καμώματά τους. Πολιτικά ενδιαφέρων δεν είναι ο θόρυβος των τενεκέδων, αλλά οι αντιδράσεις που προκαλεί. Ως γνωστόν, ο περιφερειάρχης Κεντρικής Μακεδονίας Π. Ψωμιάδης καταδικάστηκε σε δωδεκάμηνη φυλάκιση με αναστολή για παράβαση καθήκοντος. Για την απόφαση που έλαβε ως νομάρχης, το 2005, να μειώσει στις 5.000 ευρώ πρόστιμα αξίας 89.000 ευρώ, τα οποία είχαν επιβληθεί σε πρατηριούχο για συστηματική νόθευση καυσίμων, κρίθηκε ένοχος σε δύο δικαστικούς βαθμούς. Πώς σχολίασε την καταδίκη του ο κ. Ψωμιάδης δεν παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, ή τουλάχιστον όχι μεγαλύτερο ενδιαφέρον απ’ ό,τι οι απόψεις του κ. Αυτιά για την ποιότητα των ΜΜΕ, του κ. Τσοχατζόπουλου για την «αξιοπιστία του πολιτικού κόσμου», και του κ. Αλογοσκούφη για την οικονομία. Το ενδιαφέρον είναι αλλού. Πού; Στις πολιτικές αντιδράσεις. Ο κ. Καρατζαφέρης και ο κ. Καμμένος χαρακτήρισαν τη δικαστική απόφαση «πραξικοπηματική» και μίλησαν για «πολιτική δίωξη». Ο κ. Αδ. Γεωργιάδης υποστήριξε ότι υπερτερεί η βούληση του εκλογικού σώματος, όχι η κρίση των δικαστών. Κατ’ αναλογία, αν ο δημοφιλής Αλ Καπόνε εκλεγόταν δήμαρχος Σικάγου, η λαϊκή ετυμηγορία θα υπερίσχυε της εφαρμογής του νόμου. Θυμίζω ότι ο κ. Γεωργιάδης έχει πτυχίο Νομικής! Η κυρία Μπακογιάννη σιώπησε. Η όψιμη αντιπαλότητά της με το «πολιτικό σύστημα» μάλλον την έχει εξαντλήσει… Αυτό είναι όλο; Μακάρι να ήταν! Ο εκπρόσωπος της Ν.Δ. κ. Μιχελάκης εξέφρασε τον «σεβασμό» του στην απόφαση του Δικαστηρίου (πόσο συγκινητικό…) και παρατήρησε οξυδερκώς ότι ο κ. Ψωμιάδης «δεν κινήθηκε με ταπεινά κριτήρια» και δεν θα πρέπει να τεθεί σε αργία, καθώς η ποινή στηρίζεται στον νόμο του «Καλλικράτη», που ισχύει «μετά τα όσα φέρεται να έχει κάνει ο κ. Ψωμιάδης». Ο εκπρόσωπος της Ν.Δ. περιέπεσε σε σύγχυση ρόλων: από κομματικός εκπρόσωπος αυτοδιορίστηκε άτυπος δικαστής, αναζητώντας ελαφρυντικά στον περιφερειάρχη! Ο κ. Ψωμιάδης κινήθηκε φιλάνθρωπα, υπονοεί ο κ. Μιχελάκης. Μπορεί, αλλά η αντίληψή του περί φιλανθρωπίας είναι τόσο ιδιόρρυθμη που καταντά ακατανόητη. Ο πρατηριούχος, μακαρίτης πλέον, ήταν στέλεχος της Ν.Δ., υποστηρικτής του κ. Ψωμιάδη, και κατ’ εξακολούθηση νοθευτής καυσίμων, στον οποίο είχε επιβληθεί σωρεία προστίμων. Είναι γνωστό, βεβαίως, ότι ο κ. Ψωμιάδης δεν απαρνείται τους δικούς του ανθρώπους. Εξέφρασε εμπράκτως το ενδιαφέρον του για τον απατεώνα πρατηριούχο, όπως το 2006 υπερασπίστηκε τον προφυλακισθέντα (και μετέπειτα καταδικασθέντα) «φίλο» και στενό συνεργάτη του Π. Αναγνωστόπουλου, κατηγορούμενο στην υπόθεση εκβίασης της ΜΕΒΓΑΛ. Για τους «ημέτερους», ο κ. Ψωμιάδης κάνει τα πάντα! Θαυμάστε τη Βουλγαράκειο συλλογιστική της δήθεν «νέας» Ν.Δ.: ακόμη κι αν υποθέσουμε ότι, για νομοτυπικούς λόγους, ο κ. Ψωμιάδης δεν μπορεί να εκπέσει του αξιώματός του, το ηθικό κύρος του έχει καταρρακωθεί με τη δικαστική καταδίκη του. Μήπως άραγε η Ν.Δ. διέγραψε τον κ. Ψωμιάδη ή του υπέδειξε, έστω, να παραιτηθεί; Οχι περισσότερο απ’ ό,τι το έπραξε στην περίπτωση του κ. Κεφαλογιάννη (καταδικασθέντος για ψευδορκία και υπόθαλψη εγκληματία το 2008) ή του κ. Μαγγίνα (στον οποίο επεβλήθησαν πρόστιμα εκατοντάδων χιλιάδων ευρώ για πολεοδομικές παρανομίες το 2007). Το ρητορικό κερασάκι στην τούρτα ήρθε από τον κ. Σαμαρά. Σε συνάντησή του με τον κ. Ψωμιάδη, μίλησε για τον «περιφερειάρχη μας», τονίζοντας «την αγάπη που έχει όλη η Ν.Δ. γι’ αυτόν»! Να το πάλι το «κολλητιλίκι»! Η πολιτική γλώσσα υποκαθίσταται από την ψευδο-συναισθηματική. Τα δημόσια πρόσωπα δεν κρίνονται με βάση τα απρόσωπα κριτήρια του δημόσιου βίου, αλλά με αυτά του ιδιωτικού - πόσο τα «αγαπάμε»! Η γλώσσα της παρέας και της οικογένειας μεταφέρεται φενακιστικά στον δημόσιο βίο. Απορείτε που κυριαρχούν η οικογενειοκρατία και η παρεοκρατία στη χώρα; Για να ’χετε ένα μέτρο σύγκρισης: σχολιάζοντας την πρόσφατη καταδίκη σε επταετή φυλάκιση του πρώην προέδρου του Ισραήλ Μοσέ Κατσάβ, ο νυν πρόεδρος Σιμόν Πέρες δήλωσε: «είμαστε όλοι ίσοι ενώπιον του νόμου». Οταν ο πρώην υπουργός των Βρετανών Εργατικών Φιλ Γούλας καταδικάστηκε πέρυσι για ψευδολογία σε βάρος πολιτικού αντιπάλου του, εξέπεσε από το βουλευτικό αξίωμα. Η αντιπρόεδρος του Εργατικού Κόμματος Χάριετ Χάρμαν δήλωσε ότι όχι μόνο δεν θα υποστήριζε τυχόν έφεση του καταδικασθέντος, αλλά ότι «δεν αποτελεί μέρος της πολιτικής του Εργατικού Κόμματος να κερδίζει εκλογές με ψευδολογίες». Ο κ. Γούλας διεγράφη από το κόμμα του. Η δικαστική απόφαση έγινε αυτονόητα σεβαστή· είχε συνέπειες. Το πρόβλημά μας μόνο επιφανειακά είναι οι Ψωμιάδηδες - τέτοιοι άνθρωποι υπάρχουν σε όλες τις χώρες. Το πραγματικό μας πρόβλημα είναι οι Μιχελάκηδες - αυτοί που επισήμως εκφράζουν το ήθος του φορέα που εκπροσωπούν· που αντιμετωπίζουν με χυδαία ιδιοτέλεια τον νόμο και απαλλάσσουν επιλεκτικά τα δημόσια πρόσωπα από τις ευθύνες τους· αυτοί που δεν σέβονται τους θεσμούς, δεν στιγματίζουν παρανομίες, δεν απαξιώνουν ιδιοτελείς συμπεριφορές. Η στάση αυτή αποτυπώνει τη βαθιά ανορθολογική πολιτική κουλτούρα μας. Το φαινόμενο δεν έχει πολιτικό πρόσημο, είναι διακομματικό: νόμος είναι ό,τι ορίζει η ξεδιάντροπη κομματοκρατία. Δεν θα κουραστώ να το γράφω: το ελλαδικό πρόβλημα είναι ένα μετα-πρόβλημα, που μας διαφοροποιεί καθοριστικά από την ανεπτυγμένη Ευρώπη - ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε τα προβλήματά μας συνιστά το πραγματικό μας πρόβλημα. Η πολιτική χειραγώγηση της δημόσιας σφαίρας, η απαξίωση των θεσμών από την αδίστακτη κομματοκρατία, η αναγωγή του κομματικού συμφέροντος σε υπέρτατη αξία, αυτές είναι οι καταστατικές αξίες του πολιτικού μας συστήματος. Αυτό το είδος προβλήματος δεν λύνεται με Μνημόνια - δυστυχώς… * Ο Χ. Κ. Τσούκας (htsoukas@gmail.com) είναι καθηγητής στα Πανεπιστήμια Κύπρου και Warwick. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 23/4/2011

Τι πρέπει να γίνει με το Δημόσιο;

Οταν η Βαρσοβία καταστράφηκε, το 1945, ο λαός της Πολωνίας ήταν αποφασισμένος να ξαναχτίσει την πρωτεύουσα της χώρας. Αυτό ακριβώς και έκαναν, λίγο πιο κάτω στις όχθες του ποταμού, και σήμερα οι επισκέπτες της (νέας) πρωτεύουσας μπορούν να θαυμάσουν στη «Λεωφόρο των Βασιλέων» ένα χαρακτηριστικό δείγμα των καλύτερων στιγμών του παλαιού καθεστώτος. Η μεγάλη πλειονότητα των Ελλήνων θα πρέπει να εύχεται με όλη της την καρδιά να μπορούσε να εγκαταλείψει την υφιστάμενη δημόσια διοίκηση, να γκρεμίσει τη γραφειοκρατία και να ξεκινήσει πάλι από την αρχή, όπως οι κάτοικοι της Βαρσοβίας. Δεν υπάρχει αμφιβολία, ότι με το κλίμα που επικρατεί σήμερα, θα έχτιζαν κάτι καλύτερο στη θέση του σημερινού οικοδομήματος, μια γραφειοκρατία πιο αποτελεσματική και πιο καθαρή.
Εδώ και δύο δεκαετίες, τα βασικά συνθήματα που μονοπωλούν τις προεκλογικές αναμετρήσεις είναι η κάθαρση, ο εκσυγχρονισμός και η επανίδρυση του κράτους. Πουθενά αλλού, εκτός από το πρώην κομουνιστικό μπλοκ, δεν συναντά κανείς τέτοια εμμονή με τη συγκεκριμένη θεματολογία. Επιπλέον, πρώην υπουργοί και από τα δύο κόμματα παραδέχονται σε ιδιωτικές συζητήσεις τους ότι ο αριθμός των υπαλλήλων που εργάζονται στα υπουργεία θα μπορούσε να περικοπεί κατά ένα τέταρτο, ένα τρίτο, ίσως και στο μισό, χωρίς απαραίτητα να επηρεαστεί αρνητικά το επίπεδο της λειτουργίας τους. Τίποτε από τα παραπάνω δεν πρέπει να προξενεί εντύπωση: οι διορισμοί στο Δημόσιο χρησιμοποιήθηκαν κατά παράδοση για να ικανοποιηθούν τα «ρουσφέτια» σε «ημετέρους» και για να αντικαταστήσουν, με τρόπο ανώμαλο, την έλλειψη αποτελεσματικού κράτους πρόνοιας.
Στη σημερινή κρίση χρέους, καμία προσπάθεια ανάταξης της οικονομίας δεν θα επιτύχει τους στόχους της, αν δεν συνοδευτεί από δραστική ανασυγκρότηση του δημόσιου τομέα, στην οποία θα περιλαμβάνεται και ο περιορισμός των υπαλλήλων του. Εντούτοις, η υλοποίηση αυτής της ανασυγκρότησης προσκρούει στα ίδια εμπόδια που συνέβαλαν στη δημιουργία αυτού του Λεβιάθαν. Ετσι, το πρώτο κύμα μέτρων λιτότητας που εφαρμόστηκε πέρυσι περιελάμβανε οριζόντιες περικοπές για όλους τους δημοσίους υπαλλήλους, αντί για μια αναθεώρηση των θέσεων και των λειτουργιών που χρειάζεται να συνεχίσουν να υφίστανται και εκείνων που δεν χρειάζονται. Η υπόσχεση διαδοχικών κυβερνήσεων ότι θα προσλαμβάνουν λιγότερο προσωπικό στο Δημόσιο από εκείνο που συνταξιοδοτείται, έχει καταντήσει κακόγουστο αστείο. Ακόμη και σήμερα, κάποιοι συζητούν αν πρέπει να εφαρμοστεί πλήρες πάγωμα, ή η αναλογία μιας πρόσληψης προς πέντε αποχωρήσεις. Το πρόβλημα εντοπίζεται στο να μειωθούν οι δαπάνες, αντί να μελετηθούν οι ανάγκες και το πώς θα αυξηθεί η αποτελεσματικότητα.
Ο Φραντς Κάφκα δεν θα μπορούσε να γράψει καλύτερο μυθιστόρημα για την τρέλα της γραφειοκρατίας, από την πραγματικότητα που συναντά κανείς στην Ελλάδα. Η πρόσφατη απόφαση του Αρείου Πάγου, με την οποία δικαιώνονται οι συμβασιούχοι του ΟΠΑΠ, μπορεί να αφορά ειδικές περιπτώσεις πριν από την αναθεώρηση του 2001, αλλά μας υπενθυμίζει το βάρος που δημιουργεί το καθεστώς «μονιμότητας» στα δημόσια ταμεία.
Η κυβέρνηση προσπάθησε με την πρόσφατη ανακοίνωση του νέου πακέτου μέτρων να προσφέρει διαβεβαιώσεις στους διεθνείς επενδυτές. Αλλά οι ξένοι –και η τρόικα– φοβούνται ότι η δυναμική των μεταρρυθμίσεων εξαντλείται.
Η πολιτική είναι θέμα επιλογών. Μια πιθανή χρεοκοπία αφαιρεί αυτήν την πολυτέλεια. Στην περίπτωση της Ελλάδας, μια χρεοκοπία θα ανάγκαζε τους πολιτικούς να κάνουν αυτό που μέχρι στιγμής διστάζουν: να μειώσουν δηλαδή δραστικά τον αριθμό των υπαλλήλων που εργάζονται στο Δημόσιο.
Βέβαια, τα δικαστήρια θα εμπόδιζαν μια τέτοια κίνηση. Εντούτοις, η χρεοκοπία ακυρώνει τα δικαιώματα που έχει κανείς στα χαρτιά. Για να μη φτάσουμε όμως σε αυτό το σημείο, είναι αναγκαίο να ξεκινήσει η αναδιάρθρωση του δημόσιου τομέα τώρα, με τη συμμετοχή όλων των κομμάτων στις σχετικές συζητήσεις. Μια τέτοια κίνηση θα πείσει ότι το γενικό μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα που επιχειρεί να εφαρμόσει η κυβέρνηση είναι σοβαρό και ότι το αύριο θα είναι διαφορετικό από το σήμερα. Επίσης, το κράτος θα έχει την πολυτέλεια του χρόνου να συζητήσει τις απαραίτητες αποζημιώσεις και τα κίνητρα που θα παράσχει στους δημοσίους υπαλλήλους που θα χάσουν τη δουλειά τους. Είναι κάτι πολύ πιο ανθρώπινο από τις αδιάκριτες και μαζικές απολύσεις, οι οποίες θα επιβληθούν έπειτα από μια χρεοκοπία.
Ο τελευταίος χρόνος άλλαξε τα δεδομένα. Η μεγάλη πρόκληση είναι να επανακτηθεί το δικαίωμα στην επιλογή, ώστε να προωθηθούν ή να διασωθούν οι προτεραιότητες που έχουν τη μεγαλύτερη σημασία. Ποιος, αλήθεια, υποστηρίζει ότι το να κρύβεις υποαπασχολούμενο προσωπικό στα υπουργεία είναι καλύτερη κοινωνική επιλογή από ένα πραγματικό κράτος πρόνοιας και επενδύσεις για ανάπτυξη;
Kevin Featherstone: καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών στην έδρα «Ελευθέριος Βανιζέλος» του London School of Economics, όπου και διευθύνει το Ελληνικό Παρατηρητήριο.