Τι πρέπει να γίνει με το Δημόσιο;

Οταν η Βαρσοβία καταστράφηκε, το 1945, ο λαός της Πολωνίας ήταν αποφασισμένος να ξαναχτίσει την πρωτεύουσα της χώρας. Αυτό ακριβώς και έκαναν, λίγο πιο κάτω στις όχθες του ποταμού, και σήμερα οι επισκέπτες της (νέας) πρωτεύουσας μπορούν να θαυμάσουν στη «Λεωφόρο των Βασιλέων» ένα χαρακτηριστικό δείγμα των καλύτερων στιγμών του παλαιού καθεστώτος. Η μεγάλη πλειονότητα των Ελλήνων θα πρέπει να εύχεται με όλη της την καρδιά να μπορούσε να εγκαταλείψει την υφιστάμενη δημόσια διοίκηση, να γκρεμίσει τη γραφειοκρατία και να ξεκινήσει πάλι από την αρχή, όπως οι κάτοικοι της Βαρσοβίας. Δεν υπάρχει αμφιβολία, ότι με το κλίμα που επικρατεί σήμερα, θα έχτιζαν κάτι καλύτερο στη θέση του σημερινού οικοδομήματος, μια γραφειοκρατία πιο αποτελεσματική και πιο καθαρή.
Εδώ και δύο δεκαετίες, τα βασικά συνθήματα που μονοπωλούν τις προεκλογικές αναμετρήσεις είναι η κάθαρση, ο εκσυγχρονισμός και η επανίδρυση του κράτους. Πουθενά αλλού, εκτός από το πρώην κομουνιστικό μπλοκ, δεν συναντά κανείς τέτοια εμμονή με τη συγκεκριμένη θεματολογία. Επιπλέον, πρώην υπουργοί και από τα δύο κόμματα παραδέχονται σε ιδιωτικές συζητήσεις τους ότι ο αριθμός των υπαλλήλων που εργάζονται στα υπουργεία θα μπορούσε να περικοπεί κατά ένα τέταρτο, ένα τρίτο, ίσως και στο μισό, χωρίς απαραίτητα να επηρεαστεί αρνητικά το επίπεδο της λειτουργίας τους. Τίποτε από τα παραπάνω δεν πρέπει να προξενεί εντύπωση: οι διορισμοί στο Δημόσιο χρησιμοποιήθηκαν κατά παράδοση για να ικανοποιηθούν τα «ρουσφέτια» σε «ημετέρους» και για να αντικαταστήσουν, με τρόπο ανώμαλο, την έλλειψη αποτελεσματικού κράτους πρόνοιας.
Στη σημερινή κρίση χρέους, καμία προσπάθεια ανάταξης της οικονομίας δεν θα επιτύχει τους στόχους της, αν δεν συνοδευτεί από δραστική ανασυγκρότηση του δημόσιου τομέα, στην οποία θα περιλαμβάνεται και ο περιορισμός των υπαλλήλων του. Εντούτοις, η υλοποίηση αυτής της ανασυγκρότησης προσκρούει στα ίδια εμπόδια που συνέβαλαν στη δημιουργία αυτού του Λεβιάθαν. Ετσι, το πρώτο κύμα μέτρων λιτότητας που εφαρμόστηκε πέρυσι περιελάμβανε οριζόντιες περικοπές για όλους τους δημοσίους υπαλλήλους, αντί για μια αναθεώρηση των θέσεων και των λειτουργιών που χρειάζεται να συνεχίσουν να υφίστανται και εκείνων που δεν χρειάζονται. Η υπόσχεση διαδοχικών κυβερνήσεων ότι θα προσλαμβάνουν λιγότερο προσωπικό στο Δημόσιο από εκείνο που συνταξιοδοτείται, έχει καταντήσει κακόγουστο αστείο. Ακόμη και σήμερα, κάποιοι συζητούν αν πρέπει να εφαρμοστεί πλήρες πάγωμα, ή η αναλογία μιας πρόσληψης προς πέντε αποχωρήσεις. Το πρόβλημα εντοπίζεται στο να μειωθούν οι δαπάνες, αντί να μελετηθούν οι ανάγκες και το πώς θα αυξηθεί η αποτελεσματικότητα.
Ο Φραντς Κάφκα δεν θα μπορούσε να γράψει καλύτερο μυθιστόρημα για την τρέλα της γραφειοκρατίας, από την πραγματικότητα που συναντά κανείς στην Ελλάδα. Η πρόσφατη απόφαση του Αρείου Πάγου, με την οποία δικαιώνονται οι συμβασιούχοι του ΟΠΑΠ, μπορεί να αφορά ειδικές περιπτώσεις πριν από την αναθεώρηση του 2001, αλλά μας υπενθυμίζει το βάρος που δημιουργεί το καθεστώς «μονιμότητας» στα δημόσια ταμεία.
Η κυβέρνηση προσπάθησε με την πρόσφατη ανακοίνωση του νέου πακέτου μέτρων να προσφέρει διαβεβαιώσεις στους διεθνείς επενδυτές. Αλλά οι ξένοι –και η τρόικα– φοβούνται ότι η δυναμική των μεταρρυθμίσεων εξαντλείται.
Η πολιτική είναι θέμα επιλογών. Μια πιθανή χρεοκοπία αφαιρεί αυτήν την πολυτέλεια. Στην περίπτωση της Ελλάδας, μια χρεοκοπία θα ανάγκαζε τους πολιτικούς να κάνουν αυτό που μέχρι στιγμής διστάζουν: να μειώσουν δηλαδή δραστικά τον αριθμό των υπαλλήλων που εργάζονται στο Δημόσιο.
Βέβαια, τα δικαστήρια θα εμπόδιζαν μια τέτοια κίνηση. Εντούτοις, η χρεοκοπία ακυρώνει τα δικαιώματα που έχει κανείς στα χαρτιά. Για να μη φτάσουμε όμως σε αυτό το σημείο, είναι αναγκαίο να ξεκινήσει η αναδιάρθρωση του δημόσιου τομέα τώρα, με τη συμμετοχή όλων των κομμάτων στις σχετικές συζητήσεις. Μια τέτοια κίνηση θα πείσει ότι το γενικό μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα που επιχειρεί να εφαρμόσει η κυβέρνηση είναι σοβαρό και ότι το αύριο θα είναι διαφορετικό από το σήμερα. Επίσης, το κράτος θα έχει την πολυτέλεια του χρόνου να συζητήσει τις απαραίτητες αποζημιώσεις και τα κίνητρα που θα παράσχει στους δημοσίους υπαλλήλους που θα χάσουν τη δουλειά τους. Είναι κάτι πολύ πιο ανθρώπινο από τις αδιάκριτες και μαζικές απολύσεις, οι οποίες θα επιβληθούν έπειτα από μια χρεοκοπία.
Ο τελευταίος χρόνος άλλαξε τα δεδομένα. Η μεγάλη πρόκληση είναι να επανακτηθεί το δικαίωμα στην επιλογή, ώστε να προωθηθούν ή να διασωθούν οι προτεραιότητες που έχουν τη μεγαλύτερη σημασία. Ποιος, αλήθεια, υποστηρίζει ότι το να κρύβεις υποαπασχολούμενο προσωπικό στα υπουργεία είναι καλύτερη κοινωνική επιλογή από ένα πραγματικό κράτος πρόνοιας και επενδύσεις για ανάπτυξη;
Kevin Featherstone: καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών στην έδρα «Ελευθέριος Βανιζέλος» του London School of Economics, όπου και διευθύνει το Ελληνικό Παρατηρητήριο.