Νασίμ Νίκολας Ταλέμπ

Ο μεγάλος αιρετικός

Ο Νασίμ Νίκολας Ταλέμπ δεν είναι εύκολος άνθρωπος. Βρίζει. Εκνευρίζεται. Επιτίθεται.
Απεχθάνεται τους οικονομολόγους, μιλά απαξιωτικά για τη μεσαία τάξη και θεωρεί τον Μπαράκ Ομπάμα μια «απάτη». Ο Νασίμ Νίκολας Ταλέμπ, ο ελληνορθόδοξος Νεοϋορκέζος από τον Λίβανο, είναι ένας από τους σημαντικότερους διανοητές του καιρού μας. Κατάγεται από τον Λίβανο, είναι ελληνορθόδοξος και ζει στη Νέα Υόρκη. Διαβάζει ελληνικά, αλλά καταλαβαίνει λιγότερα από τα μισά αν του μιλήσεις στη γλώσσα μας. Οι παλιοί του συμφοιτητές από το Πανεπιστήμιο Wharton τον κάλεσαν πριν από λίγες ημέρες στην Αθήνα. Παρουσίασαν την ελληνική μετάφραση του «Μαύρου κύκνου» (Φερενίκη, 2010) του βιβλίου του που πρωτοεκδόθηκε το 2007, έγινε διεθνές μπεστ σέλερ και τον έκανε διάσημο – οι «SundayTimes» το κατατάσσουν μεταξύ των σημαντικότερων βιβλίων για την παγκόσμια σκέψη μεταπολεμικά. Τι υποστηρίζει ο Ταλέμπ; Οτι πριν από την ανακάλυψη μαύρων κύκνων στην Αυστραλία οι Ευρωπαίοι πίστευαν με απόλυτη βεβαιότητα ότι όλοι οι κύκνοι είναι λευκοί. Ετσι και οι οικονομολόγοι τού σήμερα. Κάνουν προβλέψεις, οδηγούν στην ανάληψη ρίσκου τράπεζες και επιχειρήσεις, παρ’ ότι αδυνατούν να προβλέψουν σπάνια συμβάντα με επιπτώσεις τεράστιας σημασίας. Επομένως οι προβλέψεις τους είναι άχρηστες, αν όχι επικίνδυνες. Οι αναλυτές των μεγαλύτερων χρηματοοικονομικών εταιρειών αλλά και των διεθνών οργανισμών απέτυχαν να προβλέψουν τη διεθνή κρίση. Το κακό άρχισε το 2007 με τη φούσκα των ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων υψηλού ρίσκου στις ΗΠΑ και δικαίωσε τον Ταλέμπ, ο οποίος είχε μόλις ολοκληρώσει το βιβλίο του.

Στo Μέγαρο Μουσικής μίλησε ενώπιον της ελίτ του χρηματοοικονομικού κλάδου. Τους είπε ότι είναι μάταιο να κάνουν προβλέψεις, ότι αυτά που δεν ξέρουν και δεν μπορούν να προβλέψουν, οι «μαύροι κύκνοι», είναι «τα πιο σημαντικά». Του παρουσίασαν τις αντιρρήσεις τους στη θεωρία του. Τις απέρριψε εκνευρισμένος…

«Αλαζονικό» τον χαρακτήρισαν. «Αθυρόστομος», «εριστικός» είναι μερικά από τα επίθετα που του απέδωσαν και εξακολουθούν να του αποδίδουν οι επικριτές του. Στην αντίπερα όχθη, πολλοί θεωρούν ότι ο 51χρονος Νασίμ Νίκολας Ταλέμπ είναι ένας από τους σημαντικότερους στοχαστές του καιρού μας. Τον συνάντησα στο λόμπι του Xίλτον, εκεί που καταλύουν και οι επιτελείς του ΔΝΤ όποτε επισκέπτονται τη χώρα μας. Στο ασανσέρ, μέχρι να φτάσουμε στον τελευταίο όροφο, δεν σταμάτησε να ειρωνεύεται τα στελέχη του Ταμείου αναπαριστώντας τον καβγά που είχε μαζί τους στην Ουάσιγκτον. Ο άνθρωπος που «είδε την κρίση να έρχεται» κατά τους «NewYorkTimes» χάνει την ψυχραιμία του όταν συναντά οικονομολόγους και απεχθάνεται τη μεσαία τάξη. Και δεν χρειάζεται να τον πιέσεις πολύ για να εκφράσει τα αισθήματά του.

Κύριε Ταλέμπ, μολονότι είστε πλέον διάσημος στοχαστής και συγγραφέας, έχω την αίσθηση ότι παραμένετε εκτός. Oτι το λεγόμενο «κατεστημένο» στην Ουάσιγκτον δεν σας πολυσυμπαθεί…
«Σωστά! Και θέλω να μείνω απέξω! Δεν θέλω να κάνω την παραμικρή προσπάθεια να γίνω κατανοητός. Ξέρετε, έχεις δύο επιλογές. Μπορείς να γράφεις βιβλία ή να τα πουλάς. Οχι και τα δύο. Οι περισσότεροι συγγραφείς ξοδεύουν το χρόνο τους για να προωθήσουν το έργο τους. Πολλοί καθηγητές αφιερώνουν χρόνο για τη διάδοση των ιδεών τους. Προσωπικά, δεν έχω κανένα ενδιαφέρον για αυτό. Με ενδιαφέρει όμως η ανταλλαγή απόψεων. Δεν πιστεύω ότι υπάρχουν αρκετοί έξυπνοι άνθρωποι στην Ουάσιγκτον σε σύγκριση με άλλες περιοχές. Και γι’ αυτό και δεν ξοδεύω τον χρόνο μου εκεί. Κάποτε ήμουν μέλος μιας επιτροπής 100 ατόμων στην Ουάσιγκτον. Εφυγα από την αίθουσα έπειτα από δέκα λεπτά της ώρας που μιλούσε ο πρωθυπουργός της Αυστραλίας».

Γιατί φύγατε;
«Γιατί δεν καταλάβαινε το πρόβλημα! Προτιμώ να αφιερώνω χρόνο για να γράφω τα βιβλία μου και, πού και πού, κάποιο άρθρο για την εφημερίδα. Δεν ξοδεύω περισσότερες από δέκα ημέρες τον χρόνο για οποιαδήποτε απασχόληση εκτός της δουλειάς μου».

Παρατήρησα ότι εκνευρίζεστε εύκολα όταν καλείστε να παρουσιάσετε το έργο σας...
«Δεν κάνω τίποτε για την εμπορική προώθηση του έργου μου. Πηγαίνω μόνο σε ακαδημαϊκά συνέδρια. Αλλά εκεί πρόκειται για μια αμφίδρομη διαδικασία ανταλλαγής ιδεών και όχι για μονόπλευρη σχέση».

Πώς αποκτήσατε τόσους έλληνες φίλους στο Πανεπιστήμιο Wharton;
«Επειδή κατάγομαι από την Ανατολική Μεσόγειο και επομένως είχα πολύ περισσότερα κοινά με τους Ελληνες σε σύγκριση με τους φοιτητές που προέρχονταν, λόγου χάρη, από το Οντάριο του Καναδά».

Οι παλιοί συμφοιτητές σας που σας προσκάλεσαν στην Αθήνα λένε ότι για εκείνους είστε Ελληνας.
«Είμαι Ελληνας με βάση τη θρησκεία και τις συνήθειες. Κατάγομαι από την Ανατολική Μεσόγειο, οι πρόγονοί μου έγραφαν στα ελληνικά και είμαι ελληνορθόδοξος. “Αγιος ο Θεός!”. Η κοινότητά μου ανήκε στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Το κέντρο της ήταν πιο κοντά στην Ανατολή. Είμαστε Βυζαντινοί και Αραβες την ίδια στιγμή. Οχι μισό μισό, εκατό τοις εκατό Βυζαντινοί και εκατό τοις εκατό Αραβες. Πριν από αυτό ήμασταν Βυζαντινοί και Ασσύριοι».

Αναφέρατε στην ομιλία σας στο Μέγαρο Μουσικής ότι τα πράγματα είναι σήμερα καλύτερα στην Ελλάδα απ’ ό,τι πριν από δύο χρόνια που είχατε έρθει ξανά στην Αθήνα. Οι περισσότεροι Ελληνες θα διαφωνούσαν μαζί σας...
«Οποτε βλέπεις τους ανθρώπους να εφησυχάζουν, τότε πρέπει να ανησυχείς. Οταν έγραφα τον “Μαύρο κύκνο” εξέφραζα ακριβώς μια διαμαρτυρία για τον εφησυχασμό. Ας υποθέσουμε ότι έχουμε τις περιπτώσεις δύο ανθρώπων. Ο ένας έχει καρκίνο και δεν το ξέρει, ο άλλος το γνωρίζει και κάνει χημειοθεραπεία. Ποιος πιστεύετε ότι βρίσκεται σε καλύτερη κατάσταση;».

Ο δεύτερος.
«Ακριβώς! Παρ’ ότι είναι πολύ επώδυνο ως διαδικασία. Τώρα περνάτε τη φάση της χημειοθεραπείας, είναι επώδυνο, οι άνθρωποι έχουν βγει στους δρόμους, αλλά κάνετε ό,τι μπορείτε για να μειώσετε το έλλειμμα. Τα πήγατε αρκετά καλά το 2010 και είδατε ότι είναι εφικτό».

Δεν φαίνεται ωστόσο να συμπαθείτε τον «γιατρό». Αναφέρομαι στο ΔΝΤ, χρησιμοποιώντας τον χαρακτηρισμό με τον οποίο αυτοσυστήθηκε στους Ελληνες από τον ίδιο τον Ντομινίκ Στρος-Καν.
«Κοιτάξτε, καταλαβαίνω ότι μπορεί να χρειαστεί να εξαναγκάσεις μια χώρα να περικόψει τα ελλείμματα, όπως ο γιατρός σε αναγκάζει να κόψεις το τσιγάρο. Είναι υγιές, αλλά εδώ μιλάμε για σπασίκλες. Δεν έχω κανέναν σεβασμό απέναντι στο ΔΝΤ. Απορώ πώς μπορούν να συνεχίζουν τις προβλέψεις εφόσον απέτυχαν να προβλέψουν την κρίση. Οσον αφορά τις οικονομικές αναλύσεις τους, οι τύποι του ΔΝΤ είναι τόσο επηρεασμένοι από το οικονομικό κατεστημένο, που καταλήγουν στην απόλυτη σύγχυση. Ξεφορτωθείτε τα ελλείμματα, βγάλτε από πάνω σας το ΔΝΤ και αφήστε τους να πάνε παρακάτω να κάνουν ζημιά σε κάποιον άλλο.

Το περασμένο καλοκαίρι πέρασα μαζί τους μια αξέχαστη ημέρα. Στο τέλος είχα τάσεις αυτοκτονίας, καθώς προσπαθούσα να τους εξηγήσω ότι οι μέθοδοι που χρησιμοποιούν δεν αποδίδουν. Τους ρωτούσα, λοιπόν, αν συμφωνούν μαζί μου ότι ο υπολογισμός των πιθανοτήτων είναι μια μέθοδος που δεν αποδίδει και μου απαντούσαν “ναι”. Και μετά τους ρωτούσα: “Αφού δεν αποδίδουν αυτές οι μέθοδοι, γιατί τις χρησιμοποιείτε;”. Και μου απαντούσαν: “Γιατί δεν έχουμε άλλες”! Και τότε, πολύ απλά, τους έλεγα: “Αφού δεν μπορείτε να υπολογίσετε τις πιθανότητες, αφού δεν μπορείτε να κάνετε πρόγνωση, γιατί ανακοινώνετε στον κόσμο όλες αυτές τις προβλέψεις, με αποτέλεσμα να δημιουργείτε αστάθεια και να οδηγείτε σε λάθος αποφάσεις;”».

Στην Ελλάδα υπάρχει οργή για το ΔΝΤ επειδή ανάγκασε την ελληνική κυβέρνηση να περικόψει τους μισθούς των χαμηλοσυνταξιούχων.
«Αυτό είναι ηλιθιότητα. Μπορείς να είσαι σκληρός με την προϋπόθεση ότι προστατεύεις πάντα τους πιο αδύναμους. Ξέρετε την άποψή για τη μεσαία τάξη… Την απεχθάνομαι. Είναι η παρασιτική τάξη που πάντα απομυζά πόρους από τη χαμηλότερη. Η ανάπτυξη δημιουργείται από την ανώτερη και την εργατική τάξη, η μεσαία τάξη είναι επικίνδυνη. Ζει πέρα από τις δυνατότητές της».

Είχαμε και στη χώρα μας τέτοια φαινόμενα τα τελευταία 15 χρόνια. Πολλοί φορτώθηκαν με δάνεια για να αγοράσουν πολυτελή τζιπ, πιέστηκαν για να κάνουν πολυτελείς διακοπές.
«Αυτό εκπορεύεται από την αμερικανική κουλτούρα. Στην Αμερική, ξέρετε, έδωσα τα πάντα στους εχθρούς μου. Στη μεσαία τάξη έδωσα ό,τι χρειαζόταν για να με μισήσει. Ποτέ δεν ανήκα σε αυτή. Μεγαλώνοντας ήμουν πλούσιος, μετά ήμουν φτωχός για δύο χρόνια, αλλά επανήλθα. Η εργατική τάξη είναι πιο ηθική και παράγει πλούτο. Το πρόβλημα είναι ότι η μεσαία τάξη δεν κοιτάει να πάρει από τους πλούσιους, αλλά από τους φτωχούς. Αν τους αφήσεις ελεύθερους, προσπαθούν να αποσπάσουν προνόμια από τις χαμηλότερες τάξεις, γιατί το όνειρό τους είναι να ανέβουν. Γι’ αυτό είναι επικίνδυνοι. Γι’ αυτό η εργατική τάξη υποφέρει πάντοτε από τη μεσαία τάξη, όχι από την ανώτερη. Η σωστή πολιτική είναι να ενισχύεις το δίχτυ ασφαλείας για τους φτωχούς και, αν πρέπει να πηδήξεις κάποιον, να πηδήξεις τη μεσαία τάξη».

Καταλαβαίνω γιατί σας αντιπαθούν…
«Δεν ισχυρίζομαι ότι η μεσαία τάξη είναι κακή, λέω ότι είναι πιθανότερο να βρεις διεφθαρμένους ανθρώπους στη μεσαία τάξη από ό,τι στις άλλες δύο. Υπάρχει αυτή η ηλίθια αντίληψη ότι πρόκειται για τη σημαντικότερη, τη “χρυσή” κοινωνική τάξη. Σκεφθείτε, όμως, ότι οι μεγαλύτερες παραβιάσεις της ηθικής γίνονται από τη μεσαία τάξη. Πάρτε ως παράδειγμα τους γιατρούς που υπερσυνταγογραφούν».

Στην Αμερική υπερσυνταγογραφούν, στην Ελλάδα υπάρχουν περιπτώσεις γιατρών που δεν εγχειρίζουν έναν ασθενή αν δεν πάρουν φακελάκι από τους συγγενείς.
«Καταλαβαίνω ότι ο Τύπος πρέπει να βγάλει το ψωμί του. Αλλά η παραβίαση της ηθικής για να διατηρεί κανείς ένα υψηλό επίπεδο ζωής με βρίσκει αντίθετο. Κάποιος γιατρός ήθελε να με εγχειρήσει για έναν τραυματισμό στο ισχίο, για να βγάλει 10.000 δολάρια. Του είπα να πάει να γαμηθεί. Αργότερα ο τραυματισμός επουλώθηκε. Ξέρει και ο ίδιος πολύ καλά ότι προσπαθεί να σου πουλήσει κάτι που μπορεί να μη χρειάζεσαι, διότι έχει εθιστεί σε ένα συγκεκριμένο επίπεδο εισοδήματος. Επειδή έχει ακριβό αμάξι και σπίτι με πισίνα. Αντιθέτως, αυτός που παίρνει τον βασικό μισθό δεν έχει πουθενά να πάει, δεν φοβάται ότι θα πέσει σε χαμηλότερο βιοτικό επίπεδο. Αρα, μπορείς να εμπιστευθείς πολύ περισσότερο τη γνώμη του».

Πώς θα εξηγούσατε τη θεωρία του «Μαύρου κύκνου» σε ένα παιδί έξι ετών;
«Τα εξάχρονα παιδιά καταλαβαίνουν πολλά. Θα τους έλεγα ότι υπάρχουν πολλά πράγματα που δεν μπορείς να τα προβλέψεις και πρέπει να είσαι αρκετά δυνατός για να αντιμετωπίσεις τις συνέπειες από τις λάθος προβλέψεις. Η μητέρα φύση δεν κάνει προβλέψεις. Για παράδειγμα, αν αυξήσεις τη μυϊκή σου μάζα είσαι πιο υγιής, δεν χρειάζεται να προβλέψεις πώς ενδέχεται αυτό να σου φανεί χρήσιμο. Αυτό που λέω στους ανθρώπους είναι ότι υπάρχουν πολλά πράγματα που δεν μπορούμε να προβλέψουμε. Το πρόβλημά μας είναι ότι έχουμε ψευτο-επιστήμες που μας οδηγούν στην ανάληψη ρίσκου πιστεύοντας ότι μπορούν να προβλέψουν τις εξελίξεις. Πρόκειται ξεκάθαρα για ψευτο-επιστήμες, τις οποίες χρησιμοποιεί και στηρίζει το οικονομικό κατεστημένο. Είναι σκάνδαλο. Αυτοί οι άνθρωποι κάνουν λάθος και το χειρότερο είναι πως δεν καταλαβαίνουν ότι κάνουν λάθος».

Ησασταν προετοιμασμένος για την επιτυχία και για τη φήμη;
«Οχι».

Σας άλλαξαν;
«Δεν με άλλαξαν. Τίποτε δεν άλλαξε. Εχω τους ίδιους φίλους. Το μόνο που άλλαξε είναι ότι έχω περισσότερους εχθρούς».

Γιατί έχετε τόσο πολλούς εχθρούς, ιδίως στον χρηματοοικονομικό κλάδο;
«Γιατί τους προσβάλλω πολύ συχνά. Οταν πήγα στο ΔΝΤ, τους είπα ότι είτε πρέπει να συμφωνήσετε με τα επιχειρήματά μου είτε πρέπει να βρείτε έναν λόγο για να μειώσετε την αξιοπιστία μου. Να βρουν, δηλαδή, μια αφορμή για να πουν ότι, εφόσον το λέει αυτός, δεν μπορεί να είναι σωστό. Γιατί η πιο συνηθισμένη άμυνά τους είναι να πυροβολούν τον αγγελιοφόρο. Προσπαθούν να μειώσουν την αξιοπιστία του. Αυτό κάνουν. Αλλά είναι καλό που το κάνουν. Γιατί όσο περισσότερους εχθρούς αποκτώ τόσο περισσότερο ταξιδεύει το μήνυμά μου. Υπάρχει ένα αραβικό ρητό που λέει ότι “ο ψόφιος σκύλος δεν έχει εχθρούς”. Εχω έναν αφορισμό που λέει ότι “ποτέ δεν έχεις δίκιο, αν δεν σου επιτεθούν προσωπικά”. Κερδίζεις μια διαμάχη όταν σου επιτίθενται προσωπικά επειδή δεν μπορούν να επιτεθούν στις ιδέες σου, σε αυτά που λες.

Κανένας, μέχρι στιγμής, δεν έχει επιτεθεί στην κεντρική ιδέα μου. Οτι επειδή δεν μπορείς να προβλέψεις, είναι απαραίτητο να αποκτήσεις αρκετή ευρωστία, να χτίσεις τις άμυνές σου για να αντιμετωπίσεις τους “μαύρους κύκνους”, τα σπάνια συμβάντα που έχουν συνήθως τις μεγαλύτερες επιπτώσεις. Κανείς δεν έχει επιτεθεί σε αυτήν την ιδέα. Κάποιοι λένε ότι δεν μπορείς να προχωράς στη ζωή σου ανησυχώντας διαρκώς για τους μαύρους κύκνους. Δεν λέω όμως αυτό. Ετσι είτε διαστρέφουν το μήνυμά μου είτε μου επιτίθενται προσωπικά».

Γιατί λένε ότι είστε αλαζόνας;
«Χέσ’ τους! Είμαι αλαζόνας! Και τι έγινε; Σημαίνει αυτό ότι κάνω λάθος;».

Τι σημαίνει αλαζόνας;
«Δεν σημαίνει τίποτε. Οτι δίνω την εντύπωση πως είμαι σίγουρος για αυτό που λέω. Αν δεν είχα αυτοπεποίθηση, δεν θα με πίστευε κανένας. Και θα σας εξηγήσω γιατί. Οταν βγαίνω στην τηλεόραση, για παράδειγμα, και δεν βγαίνω συχνά, ο άνθρωποι που με βλέπουν λένε: «Για δες, αυτός ο τύπος τα πιστεύει αυτά που λέει». Οπότε προτιμώ να με πουν αλαζόνα, παρά να με πουν ανασφαλή».

Γιατί είναι κακό να είσαι ανασφαλής;
«Δίνεις λάθος σήμα. Αν δεν έχεις πειστεί ο ίδιος για αυτό που λες, κανένας δεν θα πειστεί».

Επομένως αισθάνεστε την ανάγκη να πείσετε τους ανθρώπους;
«Οχι, αισθάνομαι την ανάγκη να επισημάνω κάτι λάθος που υπάρχει στον κόσμο και να το διορθώσω».

Ισχυρίζεστε ότι δεν κάνετε προβλέψεις, αλλά πολλοί σάς κατατάσσουν σε αυτούς που προέβλεψαν την κρίση. Οπως ο αμφιλεγόμενος στην Ελλάδα Νουριέλ Ρουμπίνι, για παράδειγμα. Ποια είναι άποψή σας για αυτόν;
«Ο Νουριέλ είναι εντάξει, γνωρίζει το εύθραυστο των πραγμάτων. Νομίζει ότι προβλέπει. Αλλά δεν προβλέπει, απλώς έχει επίγνωση του πόσο εύθραυστα είναι όλα».

Πολλοί Ελληνες, πάντως, πιστεύουν ότι έχει ποντάρει στη χρεοκοπία μας και ότι θα βγάλει πολλά λεφτά.
«Δεν νομίζω. Και πρέπει να σας πω ότι εγώ δεν προβλέπω, απλώς μπορώ να διακρίνω τον εφησυχασμό και την ευθραυστότητα. Δεν είμαι οικονομολόγος, δεν μου αρέσουν οι οικονομολόγοι και δεν τους εμπιστεύομαι».

Λέτε όμως ότι εμπιστεύεστε τη διαίσθησή σας.
«Λέω ότι εμπιστεύομαι ορισμένα στοιχεία της ανθρώπινης φύσης».

Τι πιστεύετε για την ελληνική κρίση και την εξέλιξη που θα έχει; Είπατε ότι αν ψάξει κανείς για λεφτά, στο τέλος τα βρίσκει…
«Θα χρειαστείτε χρόνο. Οι άνθρωποι δεν έχουν αρκετή φαντασία, δεν ξέρουν τι θα μπορούσαν να βρουν. Αν όμως το βάλεις καλά στο μυαλό σου να βρεις λεφτά, θα τα βρεις».

Ας περάσουμε στην άλλη όχθη του Ατλαντικού. Στις 20 Ιανουαρίου συμπληρώθηκαν δύο χρόνια προεδρίας του Μπαράκ Ομπάμα στις ΗΠΑ. Είστε απογοητευμένος;
«Ο Ομπάμα είναι μια απάτη!».

Τι εννοείτε; Θα προτιμούσατε τον Τζον Μακ Κέιν και τη Σάρα Πέιλιν;
«Είναι λιγότερο απάτη. Ο Ομπάμα εμφανίζεται ως το αγαπημένο παιδί των διανοουμένων, αλλά δείτε τον: δύο χρόνια μετά την κρίση, δεν έχει αντιληφθεί τι την προκάλεσε και έχει έναν τύπο που τον λένε Μπερνάνκι, τον επικεφαλής της Κεντρικής Τράπεζας των ΗΠΑ, που είναι μια απάτη και επίσης τον Γκάιτνερ, υπουργό Οικονομικών, ο οποίος ήταν προηγουμένως στην Κεντρική Τράπεζα της Νέας Υόρκης και υποτίθεται ότι έπρεπε να ελέγχει τις τράπεζες που αγόραζαν τοξικά χρηματοοικονομικά προϊόντα. Ο Ομπάμα έχει τον Γκάιτνερ, τον Μπερνάνκι και τον Λάρι Σάμερς, που είναι ο σύμβουλος του Λευκού Οίκου σε θέματα οικονομίας, οι οποίοι υποφέρουν από απόλυτη τύφλωση όσον αφορά το φαινόμενο των “μαύρων κύκνων”. Και έχω έναν ορισμό για αυτού του είδους την τύφλωση: Είναι αυτός που δεν βλέπει ότι έρχεται καταιγίδα».

Γιατί λέτε ότι οι προβλέψεις έχουν κακή φήμη;
«Η πρόγνωση είχε πάντα κακή φήμη. Το Κοράνι λέει να μην πιστεύεις όσους κάνουν προβλέψεις, ακόμη και όταν έχουν δίκιο. Το Ισλάμ έχει στον πυρήνα του ένα ταμπού για τις προβλέψεις. Γι’ αυτό και το σύστημά τους είναι χτισμένο με τέτοιο τρόπο που να μπορεί να αντέξει στις επιπτώσεις που προέρχονται από λάθος προβλέψεις. Οι Βυζαντινοί είχαν πολύ παρόμοιες ιδέες. Οι Ελληνες περιόρισαν το φαινόμενο στο Μαντείο των Δελφών. Η Ανατολή δεν συμπαθεί τους οιωνοσκόπους. Πάντοτε την πατάγαμε με δαύτους και σήμερα μας παίρνουν χρήματα για να μας παραμυθιάζουν».

Φαίνεται όμως ότι εξυπηρετούν μια ανάγκη. Διαχρονικά ο άνθρωπος ήθελε να ξέρει…
«Μα το χρειάζεσαι! Η ανθρώπινη φύση είναι τέτοια, που την πατάς πάντοτε με αυτούς που υπόσχονται ότι θα σου αποκαλύψουν το μέλλον. Θέλω μια κοινωνία που θα είναι λιγότερο ευάλωτη σε λάθος προβλέψεις. Και τι είναι αυτό που σε κάνει ευάλωτο σε αυτά τα λάθη; Τα ελλείμματα. Τι άλλο; Η μόχλευση. Τι άλλο; Το τύπωμα χρήματος. Είστε τυχεροί που δεν μπορείτε να τυπώσετε χρήμα και να εφαρμόσετε αυτό το μέτρο για τη νομισματική χαλάρωση».

Ορισμένοι οικονομολόγοι ωστόσο ισχυρίζονται ότι θα ήμασταν σε καλύτερη θέση αν είχαμε τη δραχμή.
«Θα σας πω κάτι. Από πότε μπορείς να εμπιστευθείς έναν οικονομολόγο; Πόσοι οικονομολόγοι, εκτός από τον Ρουμπίνι, τον οποίο αναφέρατε προηγουμένως, είδαν το εύρος της κρίσης; Υπάρχουν εκατομμύρια οικονομολόγοι. Τι σας λέει αυτό για το επάγγελμα; Οτι πρέπει να χάσει αμέσως τη νομιμοποίηση που απολαμβάνει. Δεν πρέπει να υπάρχει καμία νομιμοποίηση για τους οικονομολόγους! Γι’ αυτό όταν βλέπω τον Ομπάμα, βλέπω ότι έχει γύρω του ανθρώπους με μηδενική νομιμοποίηση. Μηδέν!».

Στο νέο βιβλίο σας, «Το κρεβάτι του Προκρούστη» («TheBedofProcrustes: PhilosophicalandPracticalAphorisms», RandomHouse, 2010), υποστηρίζετε ότι οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν τα όρια της γνώσης και τρομάζουν από το αόρατο και το άγνωστο. Επίσης προσπαθούν να λυτρωθούν από την πίεση που αισθάνονται στριμώχνοντας την πραγματικότητα σε προκατασκευασμένες ιδέες και κατηγοριοποιήσεις. Πώς φτάσατε σε αυτό το βιβλίο;
«Περπατώντας. Είναι ένα βιβλίο με αφορισμούς. Ουκ εν τω πολλώ το ευ. Αν δεν κάνεις τίποτε όλη την ημέρα και απλώς περπατάς, κάποια στιγμή αρχίζεις να “παράγεις” αφορισμούς».

Δεν βλέπετε τηλεόραση, δεν χρησιμοποιείτε το Διαδίκτυο;
«Στο Διαδίκτυο μπαίνω, πού και πού, για λίγο. Δεν βλέπω τηλεόραση και δεν πηγαίνω ποτέ στο σινεμά».

Γιατί;
«Η κινούμενη εικόνα είναι αφύσικη για μένα και δεν μου αρέσει να βρίσκομαι σε ένα σκοτεινό δωμάτιο. Θέλω κατά τη διάρκεια της ημέρας να είμαι στον ήλιο».

Υιοθετείτε τις συνήθειες των Αμερικανών; Πηγαίνετε στο γυμναστήριο;
«Σηκώνω βάρη, αλλά μόνο φυσικά. Μιμούμαι τους προγόνους μας που σήκωναν βράχους. Κάνω αυτήν την άσκηση (σχηματίζει με τα χέρια του έναν κύκλο και αναπαριστά την κίνηση)».

Αρα δεν αγοράζετε όργανα γυμναστικής μέσω τηλεμάρκετινγκ…
«Δεν χρησιμοποιώ καθόλου εξοπλισμό γυμναστηρίου».

Τι σας δίνει μεγάλη χαρά και τι σας εκνευρίζει αφάνταστα;
«Τα πάντα με χαροποιούν, αλλά με εκνευρίζει αφάνταστα να πέφτω πάνω σε έναν οικονομολόγο. Χάνω την ψυχραιμία μου».

Δημοσιεύθηκε στο BHMagazino, τεύχος 537, σελ. 20-25, 30/01/2011.

Πληθωρισμός

Aπειλή για την παγκόσμια οικονομία άνευ λόγου και αιτίας...

Η δήλωση που έκανε στο Reuters από τη Μινεάπολη ο επικεφαλής οικονομολόγος της Wells Fargo Securities Σκοτ Αντερσον είναι «όλα τα λεφτά»: «Προσπαθούν να ανεβάζουν διαρκώς τις τιμές. Θα δούμε αν η καταναλωτική ζήτηση θα μπορέσει να στηρίξει την προσπάθειά τους»! Τι θέλει να πει ο αναλυτής; Οτι ο πληθωρισμός έχει αρχίσει να μετατρέπεται σε απειλή για την παγκόσμια οικονομία άνευ λόγου και αιτίας. Οτι ενώ η παγκόσμια μόδα της λιτότητας και της δημοσιονομικής ευταξίας κρατά χαμηλά το εργατικό κόστος και αυξάνει τις στρατιές των ανέργων - δηλαδή περικόπτει δραστικά την αγοραστική δυνατότητα των καταναλωτών - οι τιμές των αγαθών και των υπηρεσιών συνεχίζουν να ανεβαίνουν.

Για την αναθέρμανση των πληθωριστικών πιέσεων δεν χωρεί αμφιβολία. Στην ευρωζώνη ο πληθωρισμός έφθασε ήδη στο 2,4% τον Ιανουάριο από 2,2% που ήταν το Δεκέμβριο και 1,9% το Νοέμβριο του 2010, ενώ στη Βρετανία έχει εκτιναχθεί στο 3,7%, παρά το ότι η οικονομία της χώρας βρίσκεται με το ένα πόδι στην ύφεση - το τέταρτο τρίμηνο του 2010 το βρετανικό ΑΕΠ συρρικνώθηκε κατά 0,5% σε σχέση με το τρίτο. Βεβαίως ο πληθωρισμός στην Κίνα και στην Ινδία είναι πολύ υψηλότερος. Ομως στις χώρες αυτές οι ρυθμοί ανάπτυξης είναι ιλιγγιώδεις και η καταναλωτική ζήτηση αυξάνεται θεαματικά.

Για τις ΗΠΑ, που δεν αντιμετωπίζουν οξύ πρόβλημα με τον πληθωρισμό (κυμαίνεται στο 1,6%), θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι η οικονομία έχει ανακτήσει αναπτυξιακούς ρυθμούς (άνω του 3% σε ετήσια βάση) που θα δικαιολογούσαν κάποια ανοδική πίεση στις τιμές. Τους τελευταίους μήνες εμφανίστηκαν, άλλωστε, ενδείξεις ανάκαμψης του ηθικού των Αμερικανών καταναλωτών (όσων βεβαίως έχουν εργασία και διαθέτουν αγοραστική δύναμη, διότι η ανεργία παραμένει στις ΗΠΑ στις παρυφές του 10%).

Το παράδοξο είναι η αύξηση των τιμών καταναλωτή στις χώρες που οι καταναλωτές υφίστανται τις επιπτώσεις από τη μόδα της λιτότητας. Στις χώρες που δεν έχουν ακόμη ξεφύγει από τον ασφυκτικό κλοιό της οικονομικής δυσπραγίας - και η Ελλάδα είναι μια από τις πλέον χαρακτηριστικές, αφού η οικονομία της συρρικνώνεται εδώ και πάνω από ένα χρόνο. Στις χώρες, δηλαδή, που συρρικνώνεται η αγοραστική δύναμη των καταναλωτών και εξασθενεί η ιδιωτική ζήτηση.

Το φαινόμενο εξηγείται αν αφήσει κανείς κατά μέρος τον περίφημο νόμο της προσφοράς και της ζήτησης. Ο νόμος αυτός καθορίζει τις αυξομειώσεις στις τιμές των αγαθών και των υπηρεσιών, υπό την προϋπόθεση όμως ότι η αγορά θα λειτουργεί ελεύθερα και θα είναι ανεπηρέαστη από εξωτερικές παρεμβάσεις. Αυτό δεν συμβαίνει στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία που ζούμε. Η κούρσα των τιμών των τροφίμων και του πετρελαίου, ας πούμε, που αποτελεί την σπουδαιότερη αιτία για τις ανατιμήσεις των αγαθών (σ' αυτό συμφωνούν πολιτικοί και τραπεζίτες), δεν επηρεάζεται από την καταναλωτική ζήτηση αλλά από τις κινήσεις των διεθνών επενδυτικών κεφαλαίων.

Θεσμικοί επενδυτές (τράπεζες, ασφαλιστικές εταιρείες, ασφαλιστικά ταμεία, funds εν γένει), που δεν είναι βεβαίως φιλανθρωπικά ιδρύματα, άρχισαν να ξαναπαίζουν το παιχνίδι του εύκολου κέρδους «τζογάροντας» στις προθεσμιακές αγορές εμπορευμάτων, όπου διαμορφώνονται εν πολλοίς οι τιμές της ενέργειας και των τροφίμων. Οι εξελίξεις στις αγορές πετρελαίου είναι αποκαλυπτικές του «πάρτι» που γίνεται. Και μόνο το γεγονός ότι η τιμή του Brent στο Λονδίνο ξεπερνά κατά 10 ολόκληρα δολάρια την τιμή του αργού στη Νέα Υόρκη (κατά κανόνα οι τιμές του Brent είναι κατά τι φθηνότερες από τις τιμές του αργού) δείχνει το μέγεθος της κερδοσκοπικής παραμόρφωσης των αγορών.

Ο Ζαν-Κλοντ Τρισέ ήταν σαφής την Πέμπτη. Ο πρόεδρος της ευρωτράπεζας αφού ανακοίνωσε ότι διατηρεί το βασικό επιτόκιο του ευρώ στο ιστορικά χαμηλό επίπεδο του 1% (παρά την εκτίναξη του πληθωρισμού πάνω από το ανώτατο ανεκτό από την ίδια την ΕΚΤ όριο 2%, δικαιολόγησε την πληθωριστική... απάθειά του (και είναι δα γνωστή η πληθωρισμοφοβία των κεντρικών τραπεζιτών) λέγοντας ότι «η αύξηση των τιμών οφείλεται αποκλειστικά και μόνο στις ανατιμήσεις της ενέργειας και των τροφίμων» και ότι «ο δομικός πληθωρισμός παραμένει υπό έλεγχο».

Ο Τρισέ δεν θέλησε να σφίξει κι άλλο τον βρόχο της λιτότητας στις οικονομίες της περιφέρειας επιτείνοντας την έλλειψη ρευστότητας. Οπως άλλωστε και ο συνάδελφός του της Τράπεζας της Αγγλίας Μέρβιν Κινγκ, δεν προχωρεί σε αύξηση των επιτοκίων της στερλίνας παρά το ότι κι αυτός θεωρεί το 2% ως ανώτατο ποσοστό πληθωριστικής ανοχής.

Πώς θα μπορούσε να δοθεί μια λύση; «Με διαφάνεια στις αγορές για να υπάρχει προβλεψιμότητα», πρότεινε τις προάλλες ο γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί. Αλλά και περιορίζοντας τη ροή των κερδοσκοπικών κεφαλαίων ενδεχομένως. Πρόκειται για παλαιότερη θέση του Σαρκοζί, την οποία φαίνεται πως εγκατέλειψε. Ομως, και οι κεντρικοί τραπεζίτες διστάζουν να ζητήσουν να μπει ένα κάποιο φρένο στον τζόγο των προθεσμιακών αγορών εμπορευμάτων, μέσω της φορολόγησης των συναλλαγών, ας πούμε.

Η εξασφάλιση της σταθερότητας των τιμών συνιστά την κορυφαία αρμοδιότητα και την αυτονόητη υποχρέωση των Κεντρικών Τραπεζών. Θα υπέθετε κανείς ότι μετρημένοι, συνετοί κι απαλλαγμένοι από άγχη επαγγελματικής επιβίωσης καθώς είναι, οι κεντρικοί τραπεζίτες θα διατύπωναν κάποια λιγότερο αόριστη πρόταση για την αντιμετώπιση των υπερβολών της αγοράς. Επαψε άραγε να τους τρομάζει το διαβόητο «τέρας του πληθωρισμού»; Ή τους τρομάζει περισσότερο η εξουσία των επιχειρηματικών ομίλων, τη λειτουργία των οποίων (υποτίθεται ότι) εν πολλοίς ρυθμίζουν;
ΑΛ. ΚΑΨΥΛΗΣ ΒΗΜΑ 4 Φεβρουαρίου 2011

«Η νεολαία θα εξεγερθεί ξανά όπως τη δεκαετία του ΄60»

ΑΛΕΝ ΜΠΑΝΤΙΟΥ «Η νεολαία θα εξεγερθεί ξανά όπως τη δεκαετία του ΄60»
Ο διασημότερος εν ζωή γάλλος φιλόσοφος προτείνει «τοπικές δράσεις παντού», λέει τα χειρότερα για τον Νικολά Σαρκοζί και πιστεύει ότι η παγκόσμια εξέγερση είναι προ των πυλών
ΤΑΝΙΑ ΜΠΟΖΑΝΙΝΟΥ | Κυριακή 30 Ιανουαρίου 2011

ΤΟΝ ΑΠΟΚΑΛΟΥΝ «γκουρού της γαλλικής Αριστεράς».Ο ίδιος φέρει με υπερηφάνεια τον τίτλο του μαρξιστή.Αλλά και του φιλοσόφου
που ανήκει στην περίφημη γαλλική σχολή της δεκαετίας του ΄60 μαζί με τον Αλτουζέρ,τον Λακάν,τον Ντεριντά,τον Λιοτάρ και τον Ντελέζ. «Είμαι ο τελευταίος επιζών» λέει κρατώντας αποστάσεις από τους
νεότερους συναδέλφους του που «υπερασπίζονται την καθιερωμένη τάξη και τον καπιταλισμό».Συναντήσαμε τον Αλέν Μπαντιού την περασμένη Τετάρτη στην Αθήνα, την οποία επισκέφθηκε καλεσμένος του
Γαλλικού Ινστιτούτου.Αρχισε τη συζήτηση λέγοντας ότι μιλάει πολύ καλά αρχαία ελληνικά, τα οποία όμως δεν τον βοηθούν καθόλου να καταλάβει τα σύγχρονα που μιλούν οι πολλοί έλληνες φίλοι του.

Κατηγορούν τον Μπαντιού ότι «μισεί τη δημοκρατία». Αλλωστε δηλώνει ότι «η δημοκρατία δεν είναι παρά ένα όργανο προπαγάνδας του καπιταλισμού» . Μας διευκρινίζει όμως ότι απορρίπτει τη σημερινή μορφή οργάνωσης των κρατών και όχι τις ιδέες περί ελευθερίας, ισότητας και αδερφοσύνης. Τον ρωτάμε αν έχει υπόψη του κάποιο καλύτερο πολίτευμα από το δημοκρατικό. «Τα τρομοκρατικά και δεσποτικά κράτη που δήλωναν κομμουνιστικά απέτυχαν» λέει. «Συνεπώς πιστεύω ότι το ερώτημα παραμένει,προς το παρόν,ανοιχτό».

Ο Μπαντιού είναι βέβαιος ότι ύστερα από μια περίοδο αδράνειας της νεολαίας, «βρισκόμαστε σήμερα μπροστά σε μια νέα περίοδο νεολαιίστικης εξέγερσης.Μόνο που η εξέγερση αυτή είναι προς το παρόν εντελώς τυφλή διότι δεν έχει μνήμη,το ιστορικό της παρελθόν είναι πολύ αδύναμο. Ηδη έχουμε την Τυνησία και την Αίγυπτο.Θα υπάρξει μια νέα παγκόσμια εξέγερση της νεολαίας όπως συνέβη στη δεκαετία του ΄60». Η κρίση μπαίνει «υποχρεωτικά» στη συζήτηση. Ο Μπαντιού λέει ότι δεν τον εντυπωσιάζει τόσο η ίδια η κρίση γιατί «ήταν πάντα πιθανή και κάποια στιγμή αναπόφευκτη,ιδίως αφότου απελευθερώσαμε πλήρως το χρηματοπιστωτικό σύστημα». Αυτό που τον ενδιαφέρει περισσότερο είναι η αδυναμία της απέναντι πλευράς την οποία αποκάλυψε η κρίση: «Είναι εντυπωσιακό να βλέπουμε ότι παντού η απάντηση των κρατών,των κυβερνήσεων,των κυρίαρχων πολιτικών δυνάμεων είναι πανομοιότυπη- πρέπει να σώσουμε το σύστημα.Κανείς δεν έχει άλλη ιδέα εκτός από το να σώσουμε το σύστημα».

Θεωρεί επίσης εντυπωσιακό το ότι ο κόσμος βλέπει τους μισθούς να μειώνονται, την ανεργία να αυξάνεται, όμως «δεν προτείνει καμία εναλλακτική λύση στα μέτρα που παίρνουν αριστερές και δεξιές κυβερνήσεις - ο Θαπατέρο, ο Γκόρντον Μπράουν,η Μέρκελ ή ο Παπανδρέου κάνουν το ίδιο πράγμα.Γνώριζα ότι οι λαϊκές δυνάμεις είχαν μεγάλη αδυναμία,όμως η κρίση αποκάλυψε το βάθος της αδυναμίας μας- λέω “μας” γιατί είναι και η δική μου».

Σύμφωνα με τον Μπαντιού, διανύουμε ακόμη την «εποχή της κατάρρευσης του κομμουνισμού». Ο κομμουνισμός «έπρεπε να καταρρεύσει, ήταν ήδη νεκρός» λέει. Ομως το μόνο που προέκυψε ήταν η ιδέα ότι ο καπιταλισμός είναι αναπόφευκτος για όλους. Ο ίδιος προτείνει «να διοργανώσουμε παντού μια αντίσταση τοπική και να προσπαθήσουμε να συνδέσουμε τις αντιστάσεις αυτές όχι μόνο σε εθνικό επίπεδο αλλά σε πιο ευρύ εφόσον η κρίση είναι παγκοσμιοποιημένη.Οσο δεν κάνουμε κάτι τέτοιο, θα υποχρεωθούμε να συναινέσουμε τελικά,είτε το θέλουμε είτε όχι, στην άποψη που κυριαρχεί σήμερα: όλα έχουν αποτύχει,μη μας μιλάτε για σοσιαλισμό, για κομμουνισμό, δεν υπάρχει παρά μόνο μια φυσική οικονομία,η καπιταλιστική».

Ποια η χρησιμότητα των φιλοσόφων σήμερα; τον ρωτάμε. «Πρώτον, προσπαθούν να πείσουν τον κόσμο να αμφισβητεί τις επικρατούσες απόψεις, να μην παίρνει τίποτε ως θέσφατο επειδή είναι το έθιμο,η συνήθεια,η οικογένεια,η πατρίδα.Δεύτερον,υπογραμμίζουν ό,τι νέο στην επιστήμη, στην τέχνη, στην πολιτική- δεν δημιουργούν αναγκαστικά καινοτομίες αλλά τις οργανώνουν, τις παρουσιάζουν.Τρίτον,ο φιλόσοφος πρέπει να δίνει κουράγιο:να δείχνει ότι όσο άσχημα κι αν είναι τα πράγματα,μπορούμε να επικρίνουμε τις επικρατούσες απόψεις,καινοτομίες υπάρχουν πάντα,μικρότερες ή μεγαλύτερες».

Πριν από τέσσερα χρόνια ο Μπαντιού έγραψε ένα βιβλίο επικριτικό για τον Νικολά Σαρκοζί το οποίο έκανε πάταγο. Η άποψή του για τον γάλλο πρόεδρο σήμερα είναι «ακόμη χειρότερη γιατί έχει πλευρές τις οποίες δεν είχα δει τότε. Για παράδειγμα, μια βαθιά περιφρόνηση προς τους διανοουμένους και την κουλτούρα.Μια πλευρά χυδαία. Μια πλευρά κάπως σαν τον Μπερλουσκόνι:συγχρωτίζεται πάντα με πλούσιους,σκηνοθετεί την ιδιωτική του ζωή και χρησιμοποιεί μονίμως όλα τα δυνατά δημαγωγικά τεχνάσματα.Δεν έχει καν ένα σχέδιο με συνοχή.Σκέφτεται μόνο τον εαυτό του». ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΣ, ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ, ΜΕΤΑΛΕΝΙΝΙΣΤΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΜΑΟΪΣΤΗΣ
Ο Αλέν Μπαντιού γεννήθηκε πριν από 74 χρόνια στο Ραμπάτ του Μαρόκου.Σπούδασε Μαθηματικά,δίδαξε επί 30 χρόνια Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού VΙΙΙ (Βενσέν) και το 1999 ανέλαβε την έδρα της Φιλοσοφίας στην Εcole Νormale Superieure όπου συνεχίζει να διδάσκει μετά την πρόσφατη συνταξιοδότησή του.Εχει γράψει πολλά φιλοσοφικά και πολιτικά δοκίμια,με κορυφαίο το «Από το είναι στο συμβάν».Ταγμένος στην Αριστερά,δραστηριοποιείται στη «μεταλενινιστική και μεταμαοϊκή» Πολιτική Οργάνωση,της οποίας υπήρξε συνιδρυτής το 1985,μια μετακομματική οργάνωση που ασκεί άμεσες λαϊκές παρεμβάσεις σε εύρος ζητημάτων.

«Ο ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΠΙΟ ΕΝΤΟΝΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΑΠ΄ Ο,ΤΙ ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΑ»
Η νεοελληνική κοινωνία κυοφορεί επώδυνα κάτι καινούργιο με εσωτερικές ανισορροπίες,εκτιμά ο Μπαντιού.Εμποδίζεται όμως από την τριβή του σύγχρονου με τους «παράδοξους αρχαϊσμούς».
Εχετε επισκεφθεί πολλές φορές την Ελλάδα. Πώς κρίνετε την ελληνική νοοτροπία;

«Η Ελλάδα αποτελεί έναν ιδιαίτερο συνδυασμό μοντερνισμού και αρχαϊσμού.Θα ήταν λάθος να λέγαμε ότι οι Ελληνες παραμένουν δέσμιοι της παράδοσης,όμως υπάρχουν παραδοσιακά χαρακτηριστικά που είναι πιο έντονα στην Ελλάδα απ΄ όσο στη Γαλλία.Ο εθνικισμός είναι σαφέστατα πιο έντονος στην Ελλάδα.Για έναν Γάλλο είναι εντυπωσιακή η θέση της θρησκείας που παραμένει πολύ σημαντική και δεν είναι διαχωρισμένη από το κράτος,ούτε στα χαρτιά ούτε στην πράξη.Την ίδια στιγμή,η ελληνική είναι μια σύγχρονη κοινωνία.Η Ελλάδα με ενδιαφέρει διότι έχει βαθιές αντιφάσεις.Επιπλέον,την πλήττει η κρίση με εξαιρετική ένταση.Από όλα αυτά κυοφορείται κάτι καινούργιο.Θα είναι όμως μια δύσκολη κύηση διότι υπάρχει αυτή η τριβή του σύγχρονου με την κλασική εθνική φιγούρα.Οι κοινωνίες όπου επιβιώνουν παράδοξοι αρχαϊσμοί παρουσιάζουν ενδιαφέρον διότι έχουν εσωτερικές ανισορροπίες και δεν γνωρίζουμε τι θα παραγάγουν τελικά».

Πόσο αμερόληπτες είναι οι προβλέψεις των οικονομολόγων;

Οταν τον Οκτώβριο του 1929 ο διάσημος οικονομολόγος Ιρβινγκ Φίσερ προφήτευε ότι «οι μετοχές έχουν φτάσει σε ένα μόνιμα υψηλό επίπεδο» ξέρουμε ότι το πίστευε. Λίγες μέρες μετά έγινε το κραχ της Γουολ Στριτ και έχασε σχεδόν όλη την περιουσία του. Τώρα που ο Νουριέλ Ρουμπινί προφητεύει την καταστροφή της Ελλάδας, της Ιρλανδίας, της Γαλλίας και μερικών ακόμη χωρών κανείς δεν ξέρει αν αυτά που λέει τα πιστεύει. Μπορεί οι προφητείες του να γίνονται για να βοηθήσουν τα χαρτοφυλάκια των πελατών της εταιρείας Rubini Global Economics. Για να είμαστε ακριβείς, δεν ξέρουμε καν ποιοι είναι οι πελάτες του καθηγητή στο NYU Νουριέλ Ρουμπινί.

Δεν θα μάθουμε ποτέ αν το αυγό γέννησε την κότα, αν δηλαδή οι προφητείες των καθηγητών οικονομικής διαμορφώνουν τη στρατηγική των πελατών τους ή η στρατηγική των πελατών τους διαμορφώνει τις προφητείες τους. Αλλά ένας διαρκώς αυξανόμενος αριθμός οικονομολόγων έθεσε ένα απλό πρόβλημα δεοντολογίας στον κλάδο τους. Ολοι αυτοί οι μεγαλόσχημοι καθηγητές, που αρθρογραφούν διαμορφώνοντας την κοινή γνώμη, συμβάλλουν στη χάραξη πολιτικών συμβουλεύοντας κυβερνήσεις και γενικώς όσα λένε έχουν σημαντικές επιπτώσεις στη ζωή των απλών ανθρώπων, οφείλουν να αποκαλύπτουν την πελατειακή τους σχέση με μεγάλα funds, τράπεζες ή εταιρείες που κερδίζουν λεφτά από τη διαμόρφωση των πολιτικών αυτών.

Η εφημερίδα «Νιου Γιορκ Τάιμς» είχε πρόσφατα μερικά παραδείγματα που πρέπει να μας προβληματίσουν. Ο καθηγητής του Στάνφορντ Ντάρελ Ντάφι συνέγραψε ένα βιβλίο για τη νομοθετική ρύθμιση του χρηματοπιστωτικού τομέα, αλλά δεν ανέφερε ότι είναι μέλος του διοικητικού συμβουλίου της εταιρείας αξιολόγησης «Μούντις», που είναι υποκείμενο αυτής της ρύθμισης.

Η σχολιαστής σε πολλά μέσα ενημέρωσης οικονομικών θεμάτων καθηγήτρια του Μπέρκλεϊ Λάουρα Ντ’ Αντρέα Τάισον δεν αναφέρει συχνά ότι είναι διευθύντρια στη Μόργκαν Στάνλεϊ.

Ο καθηγητής του Κολούμπια Ρίτσαρντ Κλαρίντα, ο οποίος υπηρέτησε ως στέλεχος του υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ υπό τον Τζορτζ Μπους Τζούνιορ, δεν αναφέρει ότι είναι εκτελεστικός αντιπρόεδρος της «Πίμκο», μιας μεγάλης εταιρείας διαχείρισης αμοιβαίων κεφαλαίων.

Το πρόβλημα επισημάνθηκε με το άρθρο «Οικονομολόγοι, οικονομικά συμφέροντα και οι σκοτεινές γωνιές της κατάρρευσης: Είναι ώρα να θεσπιστεί κώδικας δεοντολογίας για τους οικονομολόγους» δύο οικονομολόγων στο Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης στο Αμχερστ. Οι Τζέραλντ Επστέιν και Τζέσικα Κάρικ-Χάγενμπαρθ μελέτησαν τις δημοσιεύσεις (δημοσιογραφικές και ακαδημαϊκές), όπως επίσης και τις δημόσιες εμφανίσεις δεκαεννέα κορυφαίων οικονομολόγων των ΗΠΑ την περίοδο 2005 - 2009 «για να προσδιοριστεί πόσες φορές αυτοί οι οικονομολόγοι διατύπωσαν ρητώς τις σχέσεις τους με ιδιωτικούς ή δημόσιους οικονομικούς φορείς όταν έγραφαν ή σχολίαζαν ζητήματα οικονομικής πολιτικής».

Συγκρουση συμφερόντων

Το σκεπτικό της έρευνάς τους έχει ως εξής: «Οι πανεπιστημιακοί οικονομολόγοι συχνά δεν περιορίζονται στα ακαδημαϊκά τους καθήκοντα, αλλά έχουν ρόλο στην πολιτική και στα ΜΜΕ. Συχνά εμφανίζονται ως ειδικοί στον τομέα τους. Γράφουν άρθρα στις εφημερίδες, δίνουν καταθέσεις σε δημόσιες ακροάσεις, καταλαμβάνουν θέσεις συμβούλων σε πολιτικούς και δίνουν συνεντεύξεις στα ΜΜΕ. Οι πανεπιστημιακοί οικονομολόγοι συχνά δημιουργούν την εντύπωση ότι οι θέσεις τους είναι ανεξάρτητες και αντικειμενικές. Την ίδια στιγμή όμως κάποιοι από αυτούς είναι μέλη διοικητικών συμβουλίων ή ακόμη και ιδιοκτήτες οικονομικών οργανισμών. Οταν όμως έχουν ταυτόχρονα τον ρόλο του αντικειμενικού παρατηρητή στα ΜΜΕ και έχουν κάποιον ρόλο στον ιδιωτικό τομέα, υπάρχει σύγκρουση συμφερόντων. Η αντικειμενικότητά τους μπορεί να υπονομευθεί από τη δουλειά τους στον ιδιωτικό τομέα ή τουλάχιστον να δημιουργηθούν ερωτήματα πιθανής μεροληψίας. Σ’ αυτήν την περίπτωση όσοι στηρίζονται για να διαμορφώσουν άποψη στις εκτιμήσεις των πανεπιστημιακών οικονομολόγων για την οικονομική πολιτική πρέπει να ξέρουν ότι υπάρχει αυτή η πιθανή μεροληψία... Το ερώτημα περί πιθανής σύγκρουσης συμφερόντων προκύπτει στο πλαίσιο του ρόλου που έπαιξαν οι οικονομολόγοι στην κορύφωση της οικονομικής κρίσης του 2007 - 2010. Ενα θέμα που συζητήθηκε αρκετά είναι: γιατί η μεγάλη πλειονότητα των οικονομολόγων απέτυχε να προβλέψει την οικονομική κρίση, παρά το γεγονός ότι υπήρχαν πολλά σημάδια γύρω τους; Υπάρχουν πολλές εξηγήσεις. Μία λέει ότι οι οικονομολόγοι δουλεύαν με πολύ αφηρημένα μοντέλα που δεν είχαν φούσκες και κρίσεις. Μία άλλη λέει ότι τυφλώθηκαν από την ιδεολογία τους. Μια τρίτη πιθανότητα είναι ότι οι οικονομολόγοι είχαν σύγκρουση συμφερόντων. Σ’ αυτό το τρίτο σενάριο οι οικονομολόγοι, όπως και πολλοί άλλοι, είχαν κίνητρα να μη δουν την κρίση που ερχόταν».

Διαφανής υποκειμενικότητα

Τα αποτελέσματα της έρευνας δείχνουν μια από τις σκοτεινές γωνιές της οικονομικής κρίσης που ενέσκηψε. Από τους 19 οικονομολόγους που ερεύνησαν οι Τζέραλντ Επστέιν και Τζέσικα Κάρικ - Χάγενμπαρθ, οι 13, περίπου το 70%, δούλευαν σε ιδιωτικές χρηματοπιστωτικές εταιρείες. Δύο από αυτούς ήταν συνιδρυτές χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων και εργάζονταν ως βασικά τους στελέχη. Ενας δούλευε σε δύο τράπεζες, στη μία ως πρόεδρος και στην άλλη ως διευθυντής. Οκτώ ήταν σε διοικητικά συμβούλια χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων και δύο ήταν σύμβουλοι ή εργάζονταν ως ανεξάρτητοι ειδικοί τέτοιων επιχειρήσεων.

Από τα άρθρα στον Τύπο αυτών των δεκατριών οικονομολόγων που είχαν οικονομικές σχέσεις με χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς, οι οκτώ δεν ανέφεραν πουθενά τους δεσμούς χρήματος που είχαν με τα ιδιωτικά συμφέροντα. Δύο τα ανέφεραν σε πάνω από τις μισές περιπτώσεις και δύο ελάχιστες φορές, στο 13 - 14% των εμφανίσεών τους στα ΜΜΕ.

Το πρόβλημα της έλλειψης διαφάνειας στις σχέσεις των οικονομολόγων με τους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς δεν είναι ηθικό, όπως θα μπορούσε π. χ. να είναι στην περίπτωση δημοσιογράφων που εργάζονται για ένα κόμμα. Στις αγορές τα λεφτά είναι πολλά και οι εκτιμήσεις των διαπρεπών οικονομολόγων παίζουν ρόλο σε κινήσεις κεφαλαίων δισεκατομμυρίων. Οι προβλέψεις κάποιων μπορούν να γονατίσουν χώρες ή επιχειρήσεις, να συμβάλουν στο να μείνουν χωρίς εργασία εκατομμύρια άνθρωποι. Αν και η πολυπόθητη αγγλοσαξονική αντικειμενικότητα... αντικειμενικά δεν μπορεί να υπάρξει, μπορεί όμως να υπάρξει η διαφανής υποκειμενικότητα.

Τα κίνητρα και ο κώδικας δεοντολογίας

Στις αρχές του μήνα τριακόσιοι οικονομολόγοι υπέγραψαν μια κοινή επιστολή προς τον πρόεδρο της Αμερικανικής Ενωσης Οικονομολόγων, Ρόμπερτ Χαλ, ζητώντας τη θέσπιση Κώδικα Δεοντολογίας του επαγγέλματός τους. Φέρνουν ως παράδειγμα ότι σχεδόν σε όλα τα επαγγέλματα των κοινωνικών επιστημών (κοινωνιολόγοι, ανθρωπολόγοι, ψυχολόγοι, στατιστικοί) έχουν ήδη θεσπίσει τέτοιους κώδικες, οι οποίοι φυσικά διαφέρουν μεταξύ τους· «άλλοι απαιτούν από τα μέλη των ενώσεών τους απλώς να αποκαλύψουν πιθανές συγκρούσεις συμφερόντων και άλλοι απαιτούν από τα μέλη τους να κάνουν ό, τι μπορούν να τις εξαλείψουν».

Προτείνουν ότι η Αμερικανική Ενωση Οικονομολόγων πρέπει να υιοθετήσει τον κώδικα ηθικής των Αμερικανικής Ενωσης Κοινωνιολόγων και συνεπώς ο κώδικάς τους θα μπορούσε να λέει το εξής: «Οι οικονομολόγοι πρέπει να διατηρούν τον υψηλότερο βαθμό ακεραιότητας στην επαγγελματική τους δουλειά και να αποφεύγουν τη σύγκρουση συμφερόντων ή την εμφάνιση τέτοιας σύγκρουσης. Ακόμη περισσότερο, οι οικονομολόγοι πρέπει να αποκαλύπτουν σχετικές πηγές οικονομικής βοήθειας και σχετικές προσωπικές ή επαγγελματικές σχέσεις που μπορεί να μοιάζουν ή να είναι πιθανή σύγκρουση συμφερόντων σε δημόσιες ομιλίες τους και γραπτά τους όπως και σε ακαδημαϊκές εκδόσεις».

Ο καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Ντένβερ Τζορτζ Ντε Μαρτίνο (και συγγραφέας του βιβλίου «Ο όρκος των οικονομολόγων. Η ανάγκη και το περιεχόμενο της επαγγελματικής ηθικής» εκδ. Oxford university Press) πρωτοστάτησε στην κίνηση των τριακοσίων. Δήλωσε στο δημόσιο ραδιόφωνο των ΗΠΑ (npr) ότι «οι οικονομολόγοι έχουν αλλεργία στους κώδικες δεοντολογίας από τότε που υπάρχει το επάγγελμά τους, και σίγουρα κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα». Αναφέρει δε ότι στη δεκαετία του 1920 «μια ένωση επιχειρηματιών έγραψε μια επιστολή στην Ενωση Αμερικανών Οικονομολόγων λέγοντας «μελετούμε τους επαγγελματικούς κώδικες συμπεριφοράς· παρακαλώ στείλτε τον δικό σας». Τότε ο γραμματέας της Ενωσης Αμερικανών Οικονομολόγων απάντησε: «Αν και η δεοντολογία είναι στο αίμα μας, δεν έχουμε κώδικα και γι’ αυτό δεν μπορούμε να ικανοποιήσουμε το αίτημά σας”».

Η κρίση όμως έφερε τα πάνω κάτω. Η πίεση για τη θέσπιση κώδικα δεοντολογίας άρχισε να μεγαλώνει. Μέχρι και ο Economist έγραψε πως «οι επικριτές των οικονομολόγων ισχυρίζονται ότι δεν είναι σύμπτωση ότι οι οικονομολόγοι της χρηματοπιστωτικής, πολλοί από τους οποίους εργάζονται ως σύμβουλοι σε επιχειρήσεις της Γουολ Στριτ, απεχθάνονται τις νομοθετικές ρυθμίσεις του χρηματοπιστωτικού τομέα. Μπορεί βέβαια οι οικονομολόγοι αυτοί να έχουν πεισθεί από προηγούμενες μελέτες τους για τα πλεονεκτήματα της οικονομικής φιλελευθεροποίησης και επομένως να είναι πιο πρόθυμοι να μιλήσουν υπέρ της Γουόλ Στριτ. Από την άλλη όμως είναι πολύ δύσκολο στους οικονομολόγους να υποστηρίξουν ότι η προσέγγισή τους και η επιλογή των θεμάτων που μελετούν δεν επηρεάζεται από το γεγονός ότι πληρώνονται από αυτές τις επιχειρήσεις. Στο κάτω κάτω της γραφής, η μοντέρνα οικονομική θεωρία στηρίζεται στην ιδέα ότι τα κίνητρα παίζουν καθοριστικό ρόλο στη συμπεριφορά των ατόμων».

Διαβάστε

- Gerald Epstein & Jessica Carrick-Hagenbarth, «Financial Economists, Financial Interests and Dark Corners of the Meltdown: It’s Time to Set Ethical Standards for the Economics Profession», εκδ. Political Economy Research Institute (Working Paper Series). Το άρθρο βρίσκεται ηλεκτρονικά σε πολλές διευθύνσεις
Π.ΜΑΝΔΡΑΒΕΛΗΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 31/1/2011

Κάμερον εναντίον Θάτσερ: δύο όψεις της Κεντροδεξιάς

Οσοι είχαν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν την ταινία «Ο Λόγος του Βασιλιά» είδαν πως η Βρετανία της δεκαετίας του 1930, μέσα σε έναν κόσμο αστάθειας και απειλών, υπερασπίστηκε αταλάντευτα τα εθνικά της συμφέροντα. Μετά την παραίτηση του εκκεντρικού και ερωτύλου αδελφού του από τον θρόνο, ο «Μπέρτι» αντιλαμβάνεται τις ανάγκες του έθνους και επιτελεί το καθήκον της μεταμόρφωσής του σε «Βασιλέα Γεώργιο ΣΤ΄». Το κουράγιο που επέδειξε στην αντιμετώπιση του τρομερού προβλήματος τραυλισμού από το οποίο έπασχε –αποτέλεσμα της ψυχρότητας και του εξευτελισμού που υπέστη ως παιδί σε μία οικογένεια δέσμια των βρετανικών συμβάσεων– αποτελεί ένα συγκινητικό ύμνο στην έννοια του καθήκοντος. Η υποβλητική εικόνα έρχεται σε ευθεία αντίθεση με τις θεατρινίστικες υπερβολές του Χίτλερ.

Ο μετέπειτα πρωθυπουργός της Βρετανίας Χάρολντ Μακμίλαν –ο οποίος ήταν γνωστός για την αριστοκρατική του συμπεριφορά– είχε πει ότι οι συμπατριώτες του ποτέ δεν θα μπορούσαν να συγκινηθούν από τις ναζιστικές φανφάρες. Στη Βρετανία, για παράδειγμα, αντί για τις συγκεντρώσεις της Νυρεμβέργης, μία ομάδα από τζέντλεμεν με πράσινα σακάκια θα είχε συγκεντρωθεί στην πλατεία Τραφάλγκαρ και θα συμφωνούσαν μεταξύ τους «ότι κάτι έπρεπε να γίνει» για το πρόβλημα που τους ανησυχούσε. Και οι δύο αυτές ιστορίες λένε πολλά για τον μύθο του βρετανικού φλέγματος.

Σήμερα, η Βρετανία βιώνει μία ακόμη αναδρομή στο παρελθόν, αλλά σε «πραγματικό χρόνο»: πρόκειται για την επιστροφή στην περίοδο της σκληρής λιτότητας και των επώδυνων μεταρρυθμίσεων που χαρακτήρισαν την εποχή της Θάτσερ. Η κυβέρνηση Κάμερον εξελέγη τον περασμένο Μάιο, κατακεραυνώνοντας τον Γκόρντον Μπράουν, επειδή στον τελευταίο προϋπολογισμό του καταγράφηκε το μεγαλύτερο έλλειμμα που έχει παρουσιαστεί ποτέ στη χώρα εν καιρώ ειρήνης. Ο κ. Κάμερον ξεκίνησε έτσι μία στρατηγική δραστικών περικοπών δαπανών, με στόχο να περικόψει το έλλειμμα στο μισό μέχρι το τέλος της θητείας της παρούσας Βουλής (δηλαδή έως το 2015). Το περιοδικό «The Economist» χαρακτήρισε αυτό που συμβαίνει στη Βρετανία το μεγαλύτερο οικονομικό πείραμα από τότε που η κυρία Θάτσερ εγκαταστάθηκε στην Ντάουνινγκ Στριτ, το 1979 και επεσήμανε ότι η πορεία του αξίζει τη προσοχή της διεθνούς κοινής γνώμης. Προς επίρρωσιν των παραλληλισμών, φαίνεται ότι το 2011 θα σημαδευθεί από γενικευμένες διαδηλώσεις διαμαρτυρίας.

Εντούτοις, υπάρχει μία σημαντική διαφορά. Η κυρία Θάτσερ είχε πει τότε το ιστορικό «αυτό το πράγμα που λέγεται κοινωνία δεν υπάρχει», παρά μόνον ένα πλήθος ατόμων και η συνάθροιση των συμφερόντων τους. Οι πολίτες δεν ήταν πια πολίτες, αλλά δρώντα υποκείμενα στο παιχνίδι της αγοράς. Αντιθέτως, στον αναγεννημένο συντηρητισμό του Ντέιβιντ Κάμερον –ο οποίος έχει ως στόχο να πάψουν οι Τόρηδες να χαρακτηρίζονται «το άτιμο κόμμα», όπως έχει πει ένας από τους υπουργούς του– οι πολίτες καλούνται να δημιουργήσουν τη λεγόμενη «Μεγάλη Κοινωνία». Η έννοια δεν θα πρέπει να συγχέεται με την «Αγαθή Κοινωνία» του Λίντον Τζόνσον, το 1964, η οποία χαρακτηρίστηκε από μεγάλες δημόσιες επενδύσεις, ώστε να καταπολεμηθεί η φτώχεια. Στην περίπτωση του Κάμερον, η κεντρική ιδέα είναι ότι οι πολίτες οφείλουν να έχουν ενισχυμένη την αίσθηση του κοινωνικού καθήκοντος. Μάλιστα, η κοινωνία των πολιτών θα πρέπει να αντικαταστήσει την πρόσφατη επέκταση του κράτους. Ο Συντηρητισμός του Κάμερον εδράζεται στην παραδοσιακή αγγλοσαξονική έννοια της ελευθερίας από το κράτος, η οποία εξαρτάται με τη σειρά της από την αίσθηση της ύπαρξης ενός χώρου πέρα από την πολιτική και τη γραφειοκρατία.

Ενας υποστηρικτής του Κάμερον, ο Τζέσε Νόρμαν –ακαδημαϊκός που έγινε βουλευτής–, επισημαίνει ότι η πραγμάτωση της Μεγάλης Κοινωνίας θα εξαρτηθεί από το κατά πόσον η Βρετανία μπορεί να γίνει μία «φιλική (philic) εταιρεία». Δανείζεται τον όρο από την ελληνική λέξη «φιλία» και υποδηλώνει μία νέα αίσθηση «διασύνδεσης». Με άλλους λόγους, οι Τόρηδες προτρέπουν τις εκκλησίες, τις φιλανθρωπικές οργανώσεις και τις ΜΚΟ της κοινωνίας των πολιτών να αποφύγουν τη «μικροδιαχείριση» του κράτους. Υπάρχουν επίσης αναφορές στο βιβλίο των Thaler και Sunstein, «Nudge» (Yale Πανεπιστημιακές Εκδόσεις, 2008) το οποίο υποδεικνύει τρόπους για να ενθαρρυνθούν οι άνθρωποι να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους.

Μπορεί άραγε να ριζώσει αυτή η ιδέα στη βρετανική κοινωνία;

Πέρυσι, έρευνα της Βασιλικής Ακαδημίας Τεχνών στο Λονδίνο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο σημερινός Βρετανός είναι, κατά μέσο όρο, λιγότερο πιθανόν από οποιονδήποτε άλλο Δυτικοευρωπαίο να παρέμβει σε κάποιο περιστατικό που συμβαίνει στον δρόμο, όπως για παράδειγμα όταν ένας συμπολίτης του δέχεται επίθεση. Το εύρημα αυτό δύσκολα μπορεί να συνδυαστεί με την ελπίδα για κοινωνική ευθύνη.

Υπάρχουν όμως και δομικά προβλήματα. Στις βρετανικές πόλεις υπάρχουν ολόκληρα «γκέτο», γειτονιές στις οποίες σχεδόν κανένας κάτοικος δεν έχει μόνιμη δουλειά. Η μακροχρόνια ανεργία επίσης αυξάνεται. Οι πολίτες και οι οικογένειες γίνονται όλο και πιο ατομιστικές. Την ίδια στιγμή, η κοινωνική συνδρομή του κράτους μειώνεται, καθώς περικόπτονται οι δημόσιες δαπάνες. Είναι αλήθεια ότι, ακόμη και τώρα, το δίχτυ κοινωνικής προστασίας παραμένει ισχυρότερο από αυτό που υπάρχει στην Ελλάδα. Ομως, η σύγχρονη Βρετανία δεν έχει παράδοση αυτοβοήθειας «από τα κάτω» για την καταπολέμηση φαινομένων όπως η φτώχεια. Οι πολίτες έχουν συνηθίσει να βασίζονται στο κράτος.

Το βρετανικό πείραμα, λοιπόν, εμπεριέχει μεγάλο κοινωνικό ρίσκο σε μία εποχή ταχείας δημοσιονομικής προσαρμογής. Μπορεί να φωλιάσει η φιλανθρωπία και η κοινωνική ευαισθησία στον χαρακτήρα των Βρετανών; Ή η αίσθηση του καθήκοντος που βλέπει κανείς στον Λόγο του Βασιλιά είναι απλώς ένας μύθος; Αλλωστε, ο Μπέρτι θυσιάστηκε για το στέμμα, την ίδια στιγμή που η χώρα ανεχόταν υψηλότατα ποσοστά ανεργίας. Μόνο ο χρόνος θα δείξει αν η κληρονομία του Κάμερον θα υπερισχύσει εκείνης της Θάτσερ.

Kevin Featherstone: καθηγητής στην Εδρα «Ελευθέριος Βενιζέλος» του London School of Economics, όπου επίσης διευθύνει το Ελληνικό Παρατηρητήριο.

Ελλάς του μελοδράματος

......."Ο μέσος πολίτης διερωτάται επί τριάντα πέντε χρόνια γιατί οι όποιες κυβερνήσεις άσκησαν την εξουσία, ουδέποτε ή σπανιότατα ενήργησαν προληπτικά, αλλά αναμένουν πάντα διόγκωση του προβλήματος πριν αναλάβουν κατασταλτική δράση.

Η μόνη ερμηνεία είναι ότι το σύστημα της μεταπολιτεύσεως φαίνεται να πιστεύει ότι η αυστηρή αντιμετώπιση εκνόμων καταστάσεων θα το εταύτιζε με το δικτατορικό καθεστώς της 21ης Απριλίου 1967. Το σύνδρομο επιδείξεως «δημοκρατικής συμπεριφοράς» έχει αφαιρέσει από την όποια κυβέρνηση τη δυνατότητα προληπτικής δράσεως.

Προτιμότερο, κατά τους κρατούντες, η εκτράχυνση της καταστάσεως, ώστε να προκληθεί έντονο αίσθημα δυσφορίας στην κοινωνία για να εφορμήσει κατασταλτικά η αστυνομία, με τρόπο πολύ βιαιότερο. Το πολιτικό σύστημα φαίνεται να αντλεί νομιμοποίηση όχι από το ισχύον δίκαιο, αλλά από τη «λαϊκή αγανάκτηση».

Πρόκειται για μοναδικό πολιτικό πρωτογονισμό, αλλά ταυτόχρονα για τη χειρότερη μορφή λαϊκισμού, διότι το τελικό αποτέλεσμα είναι άσκηση ακόμη μεγαλύτερης βίας από τα όργανα της τάξεως, όταν σε κάποια φάση αποφασίσει η πολιτική ηγεσία να θέσει τέλος σε μια έκρυθμη κατάσταση".........Κ.ΙΟΡΔΑΝΙΔΗΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 30/1/2011


......"Γιατί, όμως, τώρα η κατακραυγή για την καταπάτηση ενός θεσμού που επί έτη τσαλαπατούν οι γνωστές δυνάμεις της «Προόδου»; Στο κάτω κάτω της γραφής, οι μετανάστες άφησαν τον χώρο άθικτο και σφουγγαρισμένο. Τα δικά μας «παιδιά» δεν αρκούνταν στην κατάληψη· έσπαζαν, έκλεβαν, ενώ σε μια περίπτωση έκαψαν ένα από τα ιστορικά κτίρια του Πολυτεχνείου.

Η μία εξήγηση είναι ο ενδόμυχος και αφανής ρατσισμός της ελληνικής κοινωνίας. Είπαμε: να κάνουν δικά μας παιδιά μπάχαλο τα ΑΕΙ, αλλά όχι να τα καταλαμβάνουν ξένοι και μάλιστα μελαψοί!".....Π.ΜΑΝΔΡΑΒΕΛΗΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 30/1/2011

........"Εχω την εντύπωση ότι από την ιστορία της κατάληψης μπορούμε να είμαστε ικανοποιημένοι με δύο πράγματα. Κατ’ αρχάς, ότι, παρά την αρχική αβελτηρία των αρχών, που είχαν ειδοποιηθεί για τις προθέσεις των παράνομων μεταναστών και θα μπορούσαν να τις έχουν εμποδίσει, εν τέλει η διαχείριση της κρίσης έφερε το ευκταίο αποτέλεσμα. Η απειλή της αστυνομικής επέμβασης απεδείχθη επαρκής, ώστε να μη χρειαστεί πραγματική βία. Αναμφισβήτητα, είναι πολύ καλύτερα έτσι. Γιατί, αλίμονο αν ο νόμιμος κάτοχος της ισχύος πρέπει κάθε φορά να την αποδεικνύει προκειμένου να την επιβάλλει. «Η ισχύς», έλεγε η Θάτσερ, «είναι όπως το να είσαι κυρία. Αν πρέπει να λες στους άλλους ότι είσαι, δεν είσαι».....

......"Ομως, στις σημερινές συνθήκες, με την ελληνική κοινωνία να υποχρεώνεται να προχωρήσει με το ζόρι στην πιο εκτεταμένη και επώδυνη αλλαγή από τη μεταπολίτευση, ο φόβος κάνει όλο και περισσότερους να συνειδητοποιούν πόσο επικίνδυνο είναι το πανεπιστήμιο να εξασφαλίζει το ακαταδίωκτο σε κάθε λογής τυφλωμένους φανατικούς, τους οποίους εμπνέει μόνον το «γαία πυρί μιχθήτω». Μπορείς να διακινδυνεύσεις να αφήσεις ένα τετράχρονο να παίξει, λ.χ., με τον τρίφτη του τυριού - το πολύ πολύ να γδαρθεί και να κλαίει. Το αφήνεις όμως να παίξει με μια χειροβομβίδα;".........
Σ.ΚΑΣΣΙΜΑΤΗΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 30/1/2011

«franchise universitaire»

Στην Ευρώπη οι νόμοι δεν απαγορεύουν ρητά την είσοδο της Αστυνομίας στα πανεπιστήμια, όμως κατοχυρώνουν καθεστώς προστασίας των πανεπιστημίων ως χώρων ελεύθερης έκφρασης. Αυτό σημαίνει ότι, παραδείγματος χάρη, στα γαλλικά πανεπιστήμια η Αστυνομία δεν μπορεί να εισέλθει παρά μόνο κατόπιν πρόσκλησης των πρυτανικών αρχών. Η νομική αρχή πάνω στην οποία βασίζεται αυτό λέγεται «franchise universitaire» και χρονολογείται από την ίδρυση των πρώτων πανεπιστημίων, τον Μεσαίωνα. Η αρχή διατηρήθηκε με διάταγμα του 1815 και περιλαμβάνεται σε κάθε εκπαιδευτική μεταρρύθμιση έκτοτε.

«Το έδαφος των πανεπιστημίων δεν θεωρείται δημόσιος χώρος», επισημαίνει ο καθηγητής Δικαίου του Πανεπιστημίου Paris-II, Πιερ Κροκ. «Είναι ξεχωριστή περίπτωση». Εξαιρέσεις που επιτρέπουν την είσοδο της Αστυνομίας υπάρχουν για τη διάπραξη εγκλημάτων, κατόπιν εισαγγελικής εντολής, και για περιπτώσεις φυσικών καταστροφών.

Ούτε στις ΗΠΑ έχει δικαίωμα η Αστυνομία να δραστηριοποιείται, ή και να εισέρχεται, ελεύθερα στα πανεπιστημιακά ιδρύματα. Η αιματηρή εμπειρία του Πανεπιστημίου Κεντ Στέιτ στο Οχάιο, όπου η εθνοφρουρά σκότωσε τέσσερις διαδηλωτές φοιτητές το 1970, δίδαξε στις αμερικανικές αρχές την αξία των λεπτών χειρισμών σε ό, τι αφορά τις νεανικές κινητοποιήσεις. Ακόμη και σε περιπτώσεις έρευνας για κακουργηματικές πράξεις, η Αστυνομία οφείλει να εξασφαλίσει την άδεια των πανεπιστημιακών αρχών για έρευνες, ανακρίσεις ή ακόμη και για απλή συνέντευξη φοιτητών ή εργαζόμενων στο ίδρυμα. Η ύπαρξη αστυνομικών δυνάμεων του ίδιου του πανεπιστημίου σημαίνει ότι τα ιδρύματα είναι ικανά να πραγματοποιήσουν εγκληματολογικές έρευνες, προανακριτικό έργο, ακόμη και να αντιμετωπίσουν διαδηλώσεις, χωρίς τη βοήθεια τοπικών ή ομοσπονδιακών διωκτικών υπηρεσιών.

Τα αμερικανικά πανεπιστήμια παραμένουν τόποι έκφρασης διαμαρτυριών, που κάποιες φορές φθάνουν μέχρι το απελπισμένο μέτρο της απεργίας πείνας. Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει απεργίες πείνας μεταξύ άλλων στα πανεπιστήμια Columbia της Νέας Υόρκης (2007, εναντίον της έξωσης κατοίκων του Χάρλεμ για την επέκταση του πανεπιστημίου) και Purdue της Ιντιάνα (2006, εναντίον της αγοράς πανεπιστημιακού ρουχισμού από προμηθευτές που προσφέρουν άθλιες εργασιακές συνθήκες). Η απεργία πείνας στο Purdue διήρκεσε 26 ημέρες, ενώ εκείνη των συμβασιούχων του Πανεπιστημίου του Μαϊάμι, που επίσης διενεργήθηκε στον χώρο του πανεπιστημίου, διήρκεσε 25 μέρες. Αντίθετα με τις απεργίες πείνας, οι καταλήψεις αμερικανικών πανεπιστημίων σπανίζουν. Η τελευταία μεγάλη κινητοποίηση τέτοιου είδους ήταν η επί τρεις εβδομάδες κατάληψη του κτιρίου διοικητικών υπηρεσιών του Πανεπιστημίου του Harvard το 2001.

Οι καταλήψεις πανεπιστημίων είναι πιο συνήθεις στην Ευρώπη. Δεκάδες σχολές βρίσκονται υπό κατάληψη κάθε φορά που φουντώνουν οι φοιτητικές διεκδικήσεις, τόσο στη Γαλλία όσο και στην Ιταλία και στη Γερμανία. Στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων, οι κινητοποιήσεις λήγουν μόνες τους ή βρίσκονται λύσεις με διαπραγματεύσεις. Τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί αύξηση των αστυνομικών επεμβάσεων για τη λήξη καταλήψεων στα πανεπιστήμια της Γαλλίας, πάντα με την άδεια των πρυτανικών αρχών.

Σαφή νομοθεσία που απαγορεύει την είσοδο των δυνάμεων ασφαλείας στα πανεπιστήμια χωρίς άδεια των πρυτανικών αρχών διαθέτει και το Ιράν, χωρίς όμως να την τηρεί. Στις 14 Ιουνίου 2009, η ιρανική Αστυνομία εισέβαλε στους κοιτώνες του εξεγερμένου Πανεπιστημίου της Τεχεράνης ξυλοκοπώντας αγρίως φοιτητές και φοιτήτριες, όπως φαίνεται σε βίντεο που μεταδόθηκαν σε ολόκληρο τον κόσμο. Οι οργανώσεις της αντιπολίτευσης ισχυρίστηκαν ότι στην επέμβαση αυτή έχασαν τη ζωή τους πέντε φοιτητές.ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 30/1/2011
KAU