«Πάντα εκείνα τα μάτια που κοιτούσαν, άγρυπνα, στη δουλειά ή στο φαγητό, στο σπίτι ή στο δρόμο, στο μπάνιο ή στο δωμάτιο, στον ύπνο ή στον ξύπνιο: δεν υπήρχε πια ιδιωτική ζωή».
Τζορτζ Οργουελ, «1984»
Κανείς δεν έχει πια την παραμικρή αμφιβολία για το γεγονός ότι όλοι βρισκόμαστε υπό παρακολούθηση και υπό φακέλωμα. Στη βόλτα, στην αγορά, στο λεωφορείο, στην τράπεζα, στο μετρό, στο στάδιο, στο πάρκινγκ, στις λεωφόρους, στο αεροδρόμιο... κάποιος μας κοιτάζει μέσα από νέες ψηφιακές κλειδαρότρυπες. Το διαπεραστικό βλέμμα των δορυφόρων μάς ακολουθεί από το διάστημα, οι σιωπηλές κόρες της κάμερας μας ελέγχουν στους δρόμους, το σύστημα Εσελον(1) ερευνά εξονυχιστικά τις επικοινωνίες μας και τα τσιπ RFID(2) σκιαγραφούν το προφίλ μας ως καταναλωτών.
Η δικαίωση του Οργουελ
Κάθε χρήση του υπολογιστή, του Ιντερνετ (Google, Youtube, Myspace, Skype, Twitter...) ή της πιστωτικής κάρτας αφήνει ανεξίτηλα ίχνη που μαρτυρούν την ταυτότητά μας, την προσωπικότητά μας, τις πολιτικές μας πεποιθήσεις, ακόμα και τις πιο μύχιες επιθυμίες μας. Επαληθεύθηκε ο παλιός φόβος του Τζορτζ Οργουελ, που μας φαινόταν, για πολύ καιρό, ουτοπικός ή υπέρ το δέον παρανοϊκός(3).
Εχει διαρραγεί η αναγκαία ισορροπία μεταξύ ελευθερίας και ασφάλειας. Με το πρόσχημα της προστασίας του κοινωνικού συνόλου, οι αρχές στις σύγχρονες κοινωνίες μας έχουν την τάση να βλέπουν σε κάθε πολίτη ένα δυνητικό παραβάτη. Ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας προσέφερε ένα άψογο ηθικό άλλοθι και ευνόησε τη συγκέντρωση ενός εντυπωσιακού νομικού οπλοστασίου που επιτρέπει την υλοποίηση ενός σχεδίου για καθολικό κοινωνικό έλεγχο. Χάρη στα επιτεύγματα της τεχνολογίας, οι αρχές διαθέτουν κάθε φορά και καλύτερα εργαλεία για την ηλεκτρονική παρακολούθηση.
«Θα υπάρχει λιγότερη προσωπική ζωή, λιγότερος ιδιωτικός χώρος, αλλά μεγαλύτερη ασφάλεια», μας λένε. Κι έτσι, εγκαθιδρύθηκε σταδιακά και αβίαστα ένα καθεστώς κυριαρχίας, το οποίο μπορούμε να χαρακτηρίσουμε «κοινωνία ελέγχου».
Η ιδιαιτερότητα έγκειται στο ότι -αντίθετα με τις προηγούμενες «πειθαρχημένες κοινωνίες», που περιόριζαν τους επαναστάτες ή τους παραστρατημένους σε κλειστούς χώρους (φυλακή, αναμορφωτήριο, ψυχιατρείο)- η «κοινωνία ελέγχου» φυλακίζει τους υπόπτους (δηλαδή, όλους σχεδόν τους πολίτες) σε ανοιχτό χώρο και τους κρατά υπό διαρκή παρακολούθηση.
Ενίοτε, μέσω κατασκοπευτικών συσκευών που απέκτησαν εκούσια οι ίδιοι: υπολογιστές, κινητά τηλέφωνα και άλλα ψηφιακά συστήματα (πιστωτική κάρτα, PDA's, όλες οι κάρτες με τσιπ, GPS, κ.λπ.). Και άλλες φορές, χάρη στη χρήση διακριτικών και καλά κρυμμένων συστημάτων που παρατηρούν τις κινήσεις κάθε ανθρώπου, όπως τα ραντάρ στις λεωφόρους ή οι βιντεοκάμερες παρακολούθησης.
Οι κάμερες αυτές έχουν πολλαπλασιαστεί σε τέτοιο σημείο ώστε, στη Βρετανία, για παράδειγμα, όπου έχουν εγκατασταθεί πάνω από τέσσερα εκατομμύρια (μία ανά δεκαπέντε κατοίκους), οι κάμερες μπορούν να φιλμάρουν το ίδιο άτομο έως και 300 φορές μέσα σε μια μέρα...
Οι νέες κάμερες Gigapan, σε υψηλή ανάλυση, επιτρέπουν με μια μόνο λήψη και με μια αστραπιαία εστίαση τη βιομετρική ανάλυση του προσώπου καθενός από τους χιλιάδες θεατές που βρίσκονται σε ένα στάδιο, μια διαδήλωση ή πολιτική συγκέντρωση(4).
Ορισμένες κυβερνήσεις, εκμεταλλευόμενες την αντιτρομοκρατική παράνοια που οι ίδιες δημιούργησαν, σχημάτισαν ταξιαρχίες από απλούς πολίτες σε ρόλο εθελοντή πληροφοριοδότη, οι οποίοι δίνουν αναφορά για όλα όσα ακούν και βλέπουν. Το υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ εγκαινίασε το 2002, επί προεδρίας Τζορτζ Μπους, την «Operation Tips» (επιχείρηση εμπιστευτικές πληροφορίες) για να μετατρέψει σε πληροφοριοδότες περισσότερους από ένα εκατομμύριο εργαζόμενους.
Η ιδιαιτερότητά τους ήταν ότι έμπαιναν σε σπίτια ανθρώπων (ως υδραυλικοί, τεχνικοί για κεραίες, μαραγκοί, ηλεκτρολόγοι, κηπουροί) και έπρεπε να καλέσουν τον αριθμό της αστυνομίας αν διέκριναν κάτι ύποπτο.
Το πέρασμα από μια κοινωνία πληροφόρησης σε μια κοινωνία πληροφοριοδοτών είναι το σχέδιο που εγκαινίασε πρόσφατα η «Ενωση Σερίφηδων των Συνόρων του Τέξας», η οποία τοποθέτησε 15 βιντεοκάμερες παρακολούθησης σε μεμονωμένα και στρατηγικά σημεία κατά μήκος των συνόρων με το Μεξικό.
Οι κάμερες είναι συνδεδεμένες με το Ιντερνετ(5) και κάθε πολίτης στον κόσμο που βρίσκεται στο σπίτι του μπροστά από τον υπολογιστή του, μπορεί να κατασκοπεύει τις έρημες εκτάσεις του Τέξας ή τις όχθες του Ρίο Γκράντε. Αν δει κάποιον λαθρομετανάστη να περνά, μπορεί να το καταγγείλει με ένα απλό ηλεκτρονικό μήνυμα. Περίπου 30 εκατομμύρια άνθρωποι από διάφορες χώρες έχουν ήδη αποδεχτεί την ιδιότητα του εθελοντή πληροφοριοδότη της αστυνομίας του Τέξας στον αγώνα κατά της λαθρομετανάστευσης.
Ευρωπαϊκός εφιάλτης
Είναι εύκολο να φανταστούμε ότι με την επιδείνωση της σημερινής οικονομικής κρίσης και την απότομη άνοδο της ξενοφοβίας, την οποία προκαλεί, αν επρόκειτο να εγκατασταθεί ένα ανάλογο σύστημα στην Ευρώπη κατά μήκος των ακτών της Μεσογείου, ο αριθμός των πολιτών που θα κατασκόπευαν εθελοντικά θα έσπαγε κάθε ρεκόρ.
Εδώ έγκειται μια από τις διαστροφές της σύγχρονης κοινωνίας ελέγχου: επιθυμεί να μετατρέψει τους πολίτες σε κατασκόπους και ταυτόχρονα σε αντικείμενα κατασκοπίας. Ο καθένας πρέπει να παρακολουθεί τους άλλους, ενώ παράλληλα παρακολουθείται και αυτός. Τελικά, μέσα σε ένα δημοκρατικό πλαίσιο, στο οποίο κάθε άτομο πιστεύει ότι ζει στη μεγαλύτερη δυνατή ελευθερία, πραγματοποιείται ο υπέρτατος στόχος των ολοκληρωτικών κοινωνιών για καταστολή.
(1) Παγκόσμιο σύστημα παρακολούθησης των τηλεφωνικών συνδιαλέξεων και των ηλεκτρονικών ταχυδρομείων, το οποίο υπάγεται στην αμερικανική Υπηρεσία Εθνικής Ασφάλειας (NSA).
(2) Ταυτοποίηση μέσω ραδιοσυχνοτήτων ή επαγωγικές κάρτες. Αντικαθιστά πλέον το Bar Code σε πολλά κοινά καταναλωτικά προϊόντα αλλά και αστυνομικές ταυτότητες.
(3) Ο Οργουελ το εμπνεύστηκε το 1948 για να καταγγείλει τη σταλινική κοινωνία, σε αντιπαράθεση με τη Δύση «της δημοκρατίας και της ελευθερίας».
(4) Δείτε, για παράδειγμα, τη φωτογραφία από την ορκωμοσία του προέδρου Μπαράκ Ομπάμα: http://gigapan.org/viewGigapanFullscreen.php?auth=033ef14483ee899496648c2b4b06233c
(5) www.blueservo.net
IGNACIO RAMONET ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 7/6/2009
