Tου Ιωαννη Pοκα*
Οι εμπορικές δραστηριότητες χαρακτηρίζονται από το γενικό εμπορικό δίκαιο ως «επικίνδυνη διαμεσολάβηση στην κυκλοφορία των οικονομικών αγαθών» που αποβλέπει στο κέρδος. Είναι δε «επικίνδυνη» γιατί μπορεί να οδηγήσει αντί σε κέρδος σε οικονομική ζημία. Αυτός ο κίνδυνος, που είναι συνυφασμένος με το επιχειρείν, αναλαμβάνεται όχι από απερισκεψία ή άγνοια, αλλά συνειδητά, με την ελπίδα να μην πραγματοποιηθεί ή να πραγματοποιηθεί σε μικρή έκταση, γιατί, σε όσο λιγότερη έκταση πραγματοποιηθεί τόσο μεγαλύτερη εμπορική επιτυχία ή/και κέρδος θα έχει κατ’ αρχήν ο επιχειρηματίας. Επιχειρηματική επιτυχία δεν μπορεί να έχουν, όμως, όλοι όσοι επιχειρούν. Ενα μέρος αποτυγχάνει και ενδεχομένως χάνεται και περιουσία που έχει «τεθεί στον επιχειρηματικό κίνδυνο», ενώ όσο μεγαλύτερη είναι η επιτυχία τόσο λιγότεροι είναι αυτοί που τη μοιράζονται. Ετσι, ενώ κατ’ αρχήν, δεν μπορούν να απαλειφθούν οι συνέπειες του επιχειρηματικού κινδύνου, αντισταθμίζεται εντούτοις με την πιθανότητα εμπορικής επιτυχίας.
Αντιστάθμιση κινδύνου γίνεται λ. χ. και σε κινδύνους που σχετίζονται με τυχαίες καταστροφές ή με επενδύσεις σε ομόλογα/μετοχές κρατικού ενδιαφέροντος. Οι τυχαίες καταστροφές περιουσίας (π. χ. από φυσικά γεγονότα) μπορούν να αντισταθμιστούν εν μέρει με το ασφάλιστρο μιας ασφάλισης και ν’ απαλειφθούν έτσι οι συνέπειές τους, αφού το αντιστάθμισμα είναι «κοινωνικοποιημένο» με τη διάχυση του κινδύνου στην κοινωνία των ασφαλισμένων, που επιτυγχάνεται με τη διαμόρφωσή του σ’ ένα τίμημα (ασφάλιστρο). Αντιστάθμισμα του κινδύνου απομείωσης της αξίας ομολόγων γίνεται με παράγωγα ανάληψης πιστωτικού κινδύνου (CDS), με τα οποία ο κάτοχός τους ανταλλάσσει τον κίνδυνο αυτόν με τον «κίνδυνο» της ανόδου της αξίας ομολόγων. Ομως, αν ο κάτοχος CDS δεν κινδυνεύει π. χ. από την πτώση των υποκείμενων αξιών (δηλ. κυρίως ομολόγων) στις οποίες αναφέρονται τα CDS, επειδή δεν κατέχει τις αξίες αυτές, δηλ. έχει «γυμνά» CDS, δεν αντισταθμίζει τον κίνδυνο της απομείωσης αν αυτή πραγματοποιηθεί, αλλά εισπράττει μόνο κέρδος. Κέρδος που στις εποχές οικονομικής κρίσης δεν αντισταθμίζεται με κάποιο κίνδυνο!
Η χωρίς οποιαδήποτε ρύθμιση πώληση «γυμνών» CDS ελλοχεύει κινδύνους, που συνίστανται στο ότι ο εκδότης των CDS επιδιώκει και πετυχαίνει, όταν, ως συνήθως, είναι μεγάλος χρηματοοικονομικός παίκτης, την πτώση της αξίας των ομολόγων, με αποτέλεσμα εύκολο και καθαρό, αλλά όχι θεμιτό, κέρδος γι’ αυτούς. Αυτή η παθολογία της χρηματοοικονομικής αγοράς, άλλωστε, είναι από τους πρώτους υπόπτους που συνέβαλαν στη δραματική αύξηση του spread των κρατικών ομολόγων σε Ελλάδα, Ιρλανδία, Πορτογαλία και όχι μόνο, με τις εντεύθεν γνωστές συνέπειες. Ηδη η Επιτροπή Οικονομικών Υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ψήφισε στις 7 Μαρτίου 2011 το Σχέδιο Κανονισμού για τις Συμβάσεις Αντιστάθμισης Πιστωτικού Κινδύνου, σύμφωνα με το οποίο θα απαγορεύεται η συμμετοχή σε συναλλαγές CDS σε επενδυτές που δεν κατέχουν τίτλους δημοσίου χρέους ή χρεόγραφα, των οποίων η τιμή εξαρτάται άμεσα από τις οικονομικές επιδόσεις του κράτους, π. χ. μετοχές μιας μεγάλης εταιρείας με έδρα το κράτος αυτό. Η ρύθμιση θα απαγορεύει μόνο τα «γυμνά» CDS και θα εισάγει και μια αναγκαία συσχέτιση μεταξύ CDS και επενδύσεων, που θα επιτρέψει στις επενδυτικές εταιρείες κάποιο περιθώριο κινήσεων.
Υποστηρίζεται, βέβαια, και η άποψη πως γενικώς τα CDS έχουν στην πραγματικότητα αποτρέψει την επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης της Ελλάδας. Οτι χωρίς αυτά οι επενδυτές θα ήταν απρόθυμοι να αγοράσουν τους «τίτλους χρέους» της χώρας μας, δηλ. τα ελληνικά κρατικά ομόλογα, και ότι έτσι θα απαιτείτο άμεσα αναδιάρθρωση. Οτι με αυτά μειώνεται ο κίνδυνος των επενδυτών που δανείζουν τα κράτη με την αγορά των ομολόγων τους και ότι στην καλύτερη περίπτωση, το κόστος δανεισμού της Ελλάδας θα είχε χωρίς αυτά κλιμακωθεί περισσότερο, καθώς οι επενδυτές των ομολόγων θα απαιτούσαν υψηλότερες αποδόσεις. Σύμφωνα με την άποψη αυτή, η τιμή των CDS αντανακλά μόνο το τίμημα που έχει ο κίνδυνος του ελληνικού χρέους και ότι ο περιορισμός τους θα είχε αποσταθεροποιητικές συνέπειες για όλους. Εν τούτοις, η δραστήρια αγορά παραγώγων μπορεί, έστω και προσωρινά, να αυξήσει δραστικά το κόστος δανεισμού μιας χώρας. Η αγορά CDS ως μη ρυθμισμένη αποφέρει τεράστια κέρδη για ορισμένες τράπεζες και αμοιβαία κεφάλαια σε βάρος των χρεωμένων χωρών.
Ειδικά τα «γυμνά» CDS (ή ακάλυπτες πωλήσεις) είναι προϊόντα που μπορούν να οδηγήσουν σε αυξημένη αστάθεια και να προκαλέσουν ακραίες αντιδράσεις της αγοράς. Εχουν επικριθεί ως ιδιαίτερα αποσταθεροποιητικά εργαλεία, γιατί η αύξηση της ζήτησής τους αυξάνει την τιμή τους, άρα και το κόστος της αντιστάθμισης, δημιουργώντας την εντύπωση ότι μια επένδυση είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη, κάτι που με τη σειρά του αυξάνει το επιτόκιο κρατικού δανεισμού, με αρνητικές συνέπειες για το σύνολο της οικονομίας του κράτους αυτού.
Το συμπέρασμα είναι ότι η απαγόρευση απόκτησης CDS από μη κατόχους κρατικών ομολόγων αποτρέπει την κερδοσκοπία σε βάρος των κρατικών οικονομιών, εξασφαλίζει όμως την αντισταθμιστική αποστολή τους ως κατ’ εξοχήν προϊόντων αντιστάθμισης κινδύνου για όσους, αντίθετα, κατέχουν τους αντίστοιχους ομολογιακούς τίτλους. Προς την ίδια ορθή κατεύθυνση κινήθηκε επιτέλους και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
* καθηγητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 13/5/2011
Σάββατο 14 Μαΐου 2011
Τετάρτη 11 Μαΐου 2011
Μνημόνιο όχι, ευρώ ναι
Την Αργεντινή φέρνει ως παράδειγμα προς μίμηση για την Ελλάδα ο κορυφαίος οικονομολόγος
ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 10/05/2011,ΒΗΜΑ
Διστακτικός απέναντι στην προοπτική μιας «ηρωικής εξόδου» της Ελλάδας από την ζώνη του ευρώ εμφανίζεται ο νομπελίστας Πολ Κρούγκμαν. Σε σύντομο σχόλιο του στην προσωπική ιστοσελίδα του, ο διάσημος Αμερικανός οικονομολόγος ασκεί κριτική σε άρθρο του συναδέλφου του Μαρκ Βάισμπροτ, ο οποίος προτείνει ανοιχτά την ελληνική αποχώρηση από το ευρώ, παραθέτοντας μάλιστα το προηγούμενο της Αργεντινής ως παράδειγμα προς μίμηση για την Αθήνα.«Συμφωνώ με πολλά από όσα λέει [ο Βάισμπροτ], αλλά δεν είμαι έτοιμος να συστήσω αυτό το βήμα, για δύο λόγους», γράφει ο Κρούγκμαν. «Πρώτον, ενώ συμφωνώ στον παραλληλισμό Ελλάδας και Αργεντινής, δεν πιστεύω ότι πρόκειται για τέλεια παράλληλο: αν και η Αργεντινή είχε «κλειδώσει» το πέσο με το δολάριο, εξακολουθούσε να συναλλάσσεται με πέσος. Αυτό σημαίνει πως το ''ξεκλείδωμα'' από το δολάριο ήταν πολύ ευκολότερο, από πρακτικής άποψης, από ότι θα ήταν μια έξοδος από το ευρώ. Και η πρακτική πλευρά της εξόδου μετράει πολύ: μπορεί να κάνει την διαφορά ανάμεσα σε μια σύντομη περίοδο σοκ, και μια παρατεταμένη χρηματοπιστωτική διάλυση».
«Δεύτερον, η Ελλάδα είναι μια συγκριτικά φτωχή χώρα, με ιστορικό εύθραυστης διακυβέρνησης… Έχει λοιπόν πολλά να κερδίσει από την συνέχιση της συμμετοχής της στο ευρωπαϊκό σχέδιο –συγκεκριμένα οφέλη όπως η βοήθεια από τα ταμεία συνοχής, αλλά και λιγότερο συγκεκριμένα, όπως η γενικότερη οικονομική και πολιτική σταθερότητα που προκύπτει από την συμμετοχή σε μια μεγάλη δημοκρατική συμμαχία. Μια έξοδος από το ευρώ θα έκανε πολύ μεγαλύτερη ζημιά στην Ελλάδα, από εκείνη που υπέστη η Αργεντινή υποτιμώντας το πέσο», συμπληρώνει ο Κρούγκμαν.
Κατά τα άλλα όμως συμφωνεί πλήρως με τον συνάδελφο του: «Ο Βάισμπροτ έχει δίκιο όταν λέει πως το πρόγραμμα σωτηρίας της Ελλάδας δεν λειτουργεί, και δεν υπάρχει περίπτωση να λειτουργήσει. Το λιγότερο που πρέπει να γίνει είναι μια αναδιάρθρωση του χρέους που να οδηγεί σε πραγματική συρρίκνωση του, και όχι απλά σε χρονική επιμήκυνση. Όσο περισσότερο η κατάσταση αυτή παραμένει ανεπίλυτη, τόσο λιγότερες ελπίδες έχω πως η Ελλάδα θα καταφέρει να μείνει στο ευρώ, ακόμη και αν το επιθυμεί», καταλήγει ο Κρούγκμαν.
Να σημειωθεί εδώ ότι, κατά τον Βάισμπροτ, η απειλή της ελληνικής κυβέρνησης να φύγει μονομερώς από το ευρώ (την οποία αντιμετωπίζει ως δεδομένη, με βάση το ρεπορτάζ του Spiegel) είναι «το καλύτερο για τους Έλληνες πολίτες». Κατά την γνώμη του μάλιστα η απειλή «θα έπρεπε να είχε διατυπωθεί από καιρό», και η ελληνική κυβέρνηση «πρέπει να είναι προετοιμασμένη για να την υλοποιήσει… Όσο κι αν κοστίσει μια τέτοια κίνηση βραχυπρόθεσμα στην Ελλάδα, είναι πολύ απίθανο πως το κόστος αυτό θα είναι μεγαλύτερο από τα πολλά χρόνια ύφεσης, στασιμότητας και υψηλής ανεργίας που της ''προσφέρουν'' σήμερα οι Ευρωπαίοι».
Χρησιμοποιώντας το αργεντίνικο παράδειγμα, ο Βάισμπροτ επιχειρηματολογεί πως μια Ελλάδα χωρίς ευρώ θα μπορούσε να επιστρέψει στην ανάπτυξη πολύ ταχύτερα και να βελτιώσει την ανταγωνιστικότητα της, ενώ τονίζει πως το επιχείρημα της μεγάλης αύξησης του χρέους, λόγω της υποτίμησης, δεν παίζει κανένα ρόλο, αφού όπως η Αργεντινή, έτσι και η Ελλάδα δεν πρόκειται τελικά να πληρώσει παρά μόνον ένα μικρό κλάσμα των σημερινών υποχρεώσεων της: το Μπουένος Αίρες συγκεκριμένα πλήρωσε μόνον το εν τρίτον του χρέους που είχε σωρεύσει προ της στάσης πληρωμών.
Ο Βάισμπροτ, που διευθύνει το Κέντρο Οικονομικών και Πολιτικών Ερευνών (CEPR), επιτίθεται με σκληρότητα στην «αντίληψη των πιστωτών, που έχουν υιοθετήσει και οι αρχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ότι μια χώρα που έχει σωρεύσει πάρα πολλά χρέη πρέπει να ''τιμωρηθεί'', ώστε να μην ενθαρρύνεται η ''κακή συμπεριφορά''. Όμως η συλλογική τιμωρία μιας ολόκληρης χώρας για τα παρελθόντα λάθη των ηγετών τους, μπορεί να ικανοποιεί κάποιους από ηθικής πλευράς, αλλά σίγουρα δεν είναι στέρεη βάση πολιτικής», αναφέρει χαρακτηριστικά.
Εξίσου απορριπτικός είναι ο αναλυτής και με την θεωρία της διάσωσης της Ελλάδας, όπως και της Ιρλανδίας, της Ισπανίας και της Πορτογαλίας, διά της «εσωτερικής υποτίμησης» - δηλαδή την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας μέσω των μαζικών απολύσεων και της μείωσης των μισθών. «Το κοινωνικό κόστος είναι υπερβολικά υψηλό, και η συνταγή σπάνια δουλεύει: η ανεργία διπλασιάστηκε στην Ελλάδα, υπέρ-διπλασιάστηκε στην Ισπανία και υπέρ-τριπλασιάστηκε στην Ιρλανδία, κι όμως η οικονομική ανάκαμψη παραμένει άπιαστο όνειρο», τονίζει.
«Αν έλθει άλλη κυβέρνησις, δεν θα τους δώσουν πεντάρα…»
Το «Συμβούλιο των ομολογιούχων», η πτώχευση του ΄32 και η δικτατορία Μεταξά μέσω βουλής και χρέους
ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 10/05/2011, ΒΗΜΑ
«Αν έλθει άλλη κυβέρνησις, δεν θα τους δώσουν πεντάρα…»
«…η καταφρόνισης προς πάσαν ηθικήν αξίαν και προς πάσαν ηθικήν έννοιαν έχει κλονίσει πλεόν τα θεμέλια του κοινωνικού καθεστώτος, ώστε να μη υπολείπεται πλέον είς τους ενδεχόμενους ανατροπείς του κοινωνικού καθεστώτος βαρύ το έργον»: Θεμιστοκλής Σοφούλης αγόρευση στη Βουλή, 29 Απριλίου 1936.
Πολλά μπορεί να διαφέρουν, όμως, η πτώχευση της εποχής Τρικούπη (εξωτερικό χρέος 640 εκ. χρυσά φράγκα) και η πτώχευση του 1932 (εξωτερικό χρέος 1.022 εκ. χρυσά φράγκα) έχουν ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον κοινό κομβικό στοιχείο: ότι, μετά από πολλές διεργασίες, και οι δύο κηρύχθηκαν μόλις το ποσοστό του χρέους έφτασε στο 150% του ΑΕΠ.
Ο Βενιζέλος απελπισμένος στην Ευρώπη
Τους τελευταίους μήνες της πρωθυπουργίας του, το 1932, ο Ελευθέριος Βενιζέλος έχει καταβάλει δραματικές προσπάθειες νέας δανειοδότησης της χώρας από το Παρίσι, το Λονδίνο και τη Ρώμη, που έχουν καταλήξει άκαρπες. Για την Ουάσιγκτον που βρίσκεται ακόμα μεταξύ του κραχ και του «Νιου ντιλ», δεν υπάρχει θέμα συζήτησης, όπως και για το Βερολίνο, που είναι ακόμα εξαιρετικά επιβαρυμένο με τις πολεμικές αποζημιώσεις του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Οι διάδοχοι του Βενιζέλου, επίσης δεν καταφέρνουν τίποτα περισσότερο σε αυτή την κατεύθυνση.
Λίγο πριν και διαρκώς μετά την πτώχευση του ΄32, το πρόβλημα του χρέους ήταν το μόνιμο υπόστρωμα πίσω από όλες τις εσωτερικές διεργασίες. Η πολύ έντονη κοινωνική πίεση που είχε προκαλέσει, γεννούσε άλλωστε και τον έντονο φόβο της ανόδου του ΚΚΕ – σε μια εποχή που η Οκτωβριανή Επανάσταση έστηνε το διεθνικό καθεστώς της και προκαλούσε τον φόβο του πολιτικού κόσμου στην Ελλάδα -, ενώ η διαπραγμάτευση με τους δανειστές επηρέαζε άμεσα την ευστάθια και τη σύνθεση των κυβερνήσεων.
Το 1932, το συνάλλαγμα από τις εξαγωγές της χώρας πήγαινε σε ποσοστό 81% για την εξυπηρέτηση του χρέους, τη στιγμή που στη Βουλγαρία το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 16% και στην Ουγγαρία, που ήταν και το μεγαλύτερο όλων των άλλων χωρών πλην της Ελλάδας, στο 48%. Την ίδια στιγμή, η «Υπηρεσία Δημοσίου Χρέους» απορροφούσε το 9,25% του ΑΕΠ της χώρας, την ώρα που στη Ρουμανία το αντίστοιχο νούμερο ήταν 2,3% ή στη Γιουγκοσλαβία 1,7%. Η κρίση, είχε γίνει πια ασφυξία.
Ετσι, το πρόβλημα του δημοσίου χρέους συνδέεται άμεσα και με όλες τις (συχνά δραματικές και για άλλους παράλληλους εσωτερικούς λόγους) πολιτικές εξελίξεις που ακολούθησαν επηρεάζοντας διαρκώς την πολιτική ζωή στην κατεύθυνση της αποσταθεροποίησης, με κορυφαίο σημείο την ίδια την παλινόρθωση του ’35, της οποίας το κύριο πολιτικό αποτέλεσμα ήταν η απόφαση του Γεωργίου να τοποθετήσει πρωθυπουργό τον Ιωάννη Μεταξά, ως τότε αντιπρόεδρο και υπουργό Στρατιωτικών της Κυβερνήσεως Δεμερτζή, μετά τον ξαφνικό θάνατο του πρωθυπουργού στις 13 Απριλίου του 1936.
Τα δύο μεγάλα κόμματα ψηφίζουν Μεταξά
Όμως, ο διορισμένος πρωθυπουργός Μεταξάς, έπρεπε να περάσει και από τη Βουλή. Η τελευταία προπολεμική Βουλή, που είχε προκύψει από τις εκλογές της 26ης Ιανουαρίου του 1936, ήταν κι η τελευταία στην οποία συγκρούστηκαν οι δύο μεγάλες ελληνικές παρατάξεις: αυτή του «βενιζελισμού» με εκείνη του «αντιβενιζελισμού». Η μεγάλη ιστορική ειρωνεία, είναι ότι εκείνη η βουλή ήταν μάλιστα αναθεωρητική…
Στις εκλογές του Ιανουαρίου 14 κόμματα και συνασπισμοί είχαν ζητήσει την ψήφο του ελληνικού λαού. Και είχε ψηφίσει σχεδόν το 21% (!) του «νόμιμου» πληθυσμού, λιγότερο από 1,3 εκατομμύρια ψηφοφόροι… Το αποτέλεσμα ήταν ότι αμέσως μετά το σχηματισμό της σε σώμα, η Βουλή διχοτομήθηκε σε δύο στρατόπεδα μια συμμετοχή πολλών κομμάτων το καθένα: η βενιζελική / δημοκρατική παράταξη οχυρώθηκε με ένα συνολικό ποσοστό λίγο πάνω από το 45% και 142 έδρες και η αντιβενιζελική με ποσοστό αθροιστικά λίγο πάνω από 47,5% και 143 έδρες. Το Κουμμουνιστικό Κόμμα, έλαβε 5,6% και εξέλεξε 15 βουλευτές. Στην αρχή, θεωρήθηκε βέβαιο ότι οι βουλευτές του ΚΚΕ θα παίξουν το ρόλο του «ρυθμιστή» στο σχηματισμό κυβέρνησης. Τελικά, ήταν η μόνη ομάδα που είχε κάθετη άρνηση στην παροχή ψήφου εμπιστοσύνης στον Ιωάννη Μεταξά και επιχειρηματολογούσε ανοιχτά στη Βουλή ότι η τοποθέτησή του θα οδηγούσε σε δικτατορία.
Και οι δύο μεγάλες παρατάξεις ήταν όμηρες της αδυναμίας τους να προσφέρουν λύση στα δημοσιονομικά και τα συνακόλουθα πολιτικά προβλήματα. Η κίνηση του Γεωργίου τους έδωσε μια διέξοδο, ένα «άλλοθι». Αλλωστε, ο ίδιος ο Βενιζέλος ήταν που, λίγες μέρες πριν πεθάνει, με επιστολή του στις 9 Μαρτίου, που δημοσιεύθηκε, είχε «καθαγιάσει» τον Μεταξά, αλλά και τον Γεώργιο – είχε θεωρήσει ότι η κίνησή του θα έθετε ένα οριστικό τέλος στα πραξικοπήματα. Όμως, και οι δύο παρατάξεις, γνώριζαν κατά βάθος τι έκαναν:
«Χθες ακόμη εις μίαν μακράν ολονύκτιον συνεδρίασιν ηναγκάσθημεν να κηρύξωμεν την χρεοκοπίαν του λεγομένου κοινοβουλευτισμού. Είδομεν το θέαμα ενός κόμματος, το οποίον ο λαός επλούτισεν με 120 βουλευτάς και ένος άλλου με 80 και ενός άλλου με 40 να μη δύναται κανέν εξ αυτών αλλ’ ούτε, δυστυχώς, όλα μαζί, να δώσωμεν κυβέρνησιν εις τον τόπον. Και εκαλέσαμε τον αξιότιμον αρχηγόν των ελευθεροφρόνων. Αρχηγόν κατά πάντα βεβαίως άξιον τιμής και δια το ένδοξον παρελθόν και δια το τίμιον παρόν και δια το εύελπι μέλλον, αλλά αρχηγόν εξ συναδέλφων εις την Βουλήν ταύτην και καταθέσαμεν εις τους πόδας αυτού άλλοι την εμπιστοσύνην μας δια διαμαρτυριών, όπως προσφυέστατα παρετηρήθη και άλλοι την ανοχήν μας μετά χειροκροτημάτων. Και τα 240 ΝΑΙ, τα οποία εξεφώνισαν εις την αίθουσαν ημών εις την ψήφον εμπιστοσύνης, ήσαν 240 υπογραφαί κατώθι της τρομεράς διαπιστώσεως ότι εχρεωκοπήσαμεν ως κοινοβουλευτισμός, εξεπέσαμεν ως συνέλευσις, εχάσαμεν την συνείδησιν του προορισμού μας ως εθνική κυριαρχία. Και έτι πλέον κύριοι βουλευταί. Εχάσαμεν ίσως και τον ψυχικόν σύνδεσμον προς τον λαόν, τον οποίον ενετάλημεν να διακυβερνήσωμεν. Διότι, τι είδος ψυχικός σύνδεσμος είναι δυνατόν να διατηρηθεί όταν ο μεν λαός φωνάζει ‘δεν θέλω να με κυβερνήσει ο κ. Μεταξάς’, ημείς δε αδιαφορούντες προς την κραυγήν ταύτην απαντώμεν: ‘Και όμως θα σε κυβερνήσει ο Μεταξάς!’¨… Αυτά είπε ο δεξιός βουλευτής του Λαικού Κόμματος Βάσος Στεφανόπουλος στις 29 Απριλίου 1936, την ημέρα που η Βουλή έδωσε ψήφο εμπιστοσύνης στον αρχηγού του μικρού κόμματος των 6 βουλευτών, επικυρώνοντας το διορισμό του ως πρωθυπουργού από τον Γεώργιο.
Σοφούλης: «Κλονίζονται τα θεμέλια του κοινωνικού καθεστώτος»
Από την άλλη πλευρά, ένα πολύ «βαρύ» πολιτικό όνομα, ο Θεμιστοκλής Σοφούλης, αρχηγός του Κόμματος των Φιλελευθέρων, του μεγαλύτερου στη Βουλή και διάδοχος του Ελευθερίου Βενιζέλου, έλεγε στις 29 Απριλίου: «Μέσα εις την ατμόσφαιραν η οποία περιβάλλει την ζωή μας, εισπέομεν όλοι, χωρίς να το καταλάβωμεν, μία γεναίαν δόσιν υποκρισίας. Κοπτόμεθα πάντες και εκτραγωδούμεν τον κίνδυνον τον απώτερον του κομμουνισμού, δια να καλύψωμεν τον κίνδυνον τον οποίον ημείς οι ίδιοι δημιουργούμεν, οι προστάται δήθεν και υπερασπισταί του αστικού καθεστώτος. Τα μίση μας, αι ασχήμιαι, η εμπάθεια η οποία έχει αποκορυφώσει τον διχασμόν του ελληνικού έθνους και δημιουργήσει τον κίνδυνον, έναν κίνδυνον σύροντα το έθνος εις την πλήρη καταστροφή και την τελείαν αποσύνθεσίν του, αυτός είναι ο προσεχής, ο ορατός, ο απτός κίνδυνος. Και η καταφρόνισης προς πάσαν ηθικήν αξίαν και προς πάσαν ηθικήν έννοιαν έχει κλονίσει πλεόν τα θεμέλια του κοινωνικού καθεστώτος, ώστε να μη υπολείπεται πλέον είς τους ενδεχόμενους ανατροπείς του κοινωνικού καθεστώτος βαρύ το έργον».
Οι ομολογιούχοι απαιτούν το 50%...
Ετσι, με μοχλό την αδυναμία των μεγάλων κομμάτων να συνεννοηθούν και να δώσουν λύση στα προβλήματα, ο Μεταξάς, είχε γίνει όχι μόνον πρωθυπουργός, με τους 241 ψήφους της Βουλής, αλλά είχε γίνει και δικτάτορας – η Βουλή του είχε δώσει μόνη της έκτακτες εξουσίες, ενώ είχε αυτοαναστείλει τη λειτουργία της για ένα εξάμηνο μετά το τέλος Απριλίου.
Ο Μεταξάς έχει αφηγηθεί πώς ο Γεώργιος τον πίεσε έντονα να ικανοποιήσει τα αιτήματα των Αγγλων ομολογιούχων, ενώ, για το θέμα αυτό, έφτασε μέχρι και να απειλήσει τον βασιλιά με παραίτηση: «Οι ομολογιούχοι μας εξήρυξαν τον πόλεμον και θέλουν να επιστρατεύσουν την αγγλικήν κυβέρνησιν εναντίον μας. Προς τι; Εγώ είμαι αποφασισμένος να μην υποχωρήσω ούτε βήμα. Αν δε υποθέσωμεν και το αδύνατον, δηλ. να έλθει άλλη κυβέρνησις, τότε ακόμη χειρότερα. Δεν θα τους δώσουν όχι 50%, αλλά πεντάρα» έγραφε ο Μεταξάς στον Ελληνα πρέσβη στο Λονδίνο, στις 30 Ιουνίου 1937.
Την ίδια εποχή, ο Αγγλος πρέσβης στην Αθήνα Waterlow σημείωνε συμφωνώντας πλήρως, ότι ο Μεταξάς προσέφερε περισσότερο απ’ όσο μπορούσε να προσφέρει «οποιοσδήποτε άλλος Ελληνας» και καλούσε τους ομολογιούχους να αντιληφθούν ότι «εάν και όταν επέστρεφαν οι πολιτικοί, δεν θα έπαιρναν ούτε δεκάρα παραπάνω, και το πιθανότερο, τίποτε απολύτως»…
Αλλά αυτή η «σκληρή στάση» του Μεταξά, πόσο «σκληρή» ήταν πραγματικά; Όταν είχε κηρυχθεί η πτώχευση, το 1932, η κυβέρνηση είχε συμφωνήσει με τους δανειστές της χώρας την καταβολή του 30% των τόκων για το οικονομικό έτος ‘32-’33, του 27,5% για το έτος ’33-’34 και του 35% για το έτος ’34-’35. Δεν άντεξε να υπηρετήσει το πρόγραμμα και πτώχευσε τη χώρα. Το Φεβρουάριο του 1935, συμφώνησε εκ νέου στο 35% για το έτος 1935-1936.
Μόλις δύο εβδομάδες μετά την επίσημη κήρυξη της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου, στις 20 Αυγούστου, ο Μεταξάς συμφωνεί να καταβάλει το 40% για το έτος ’35-’36 και το 40% για το έτος ’36 - ’37. Ο Μεταξάς ανακοίνωσε προσωπικά τη συμφωνία στον Γεώργιο, που βρισκόταν στην Κέρκυρα, σε διακοπές φιλοξενώντας τον βασιλιά της Αγγλίας Εδουάρδο Ή. Ηταν όλοι ικανοποιημένοι. Λίγους μήνες αργότερα, την άνοιξη του 1937, το Συμβούλιο των Ομολογιούχων, μέσω της βρετανικής κυβέρνησης, ζητά εκ νέου από την ελληνική, το ποσοστό αυτό να ανέλθει στο 50%...
«…η καταφρόνισης προς πάσαν ηθικήν αξίαν και προς πάσαν ηθικήν έννοιαν έχει κλονίσει πλεόν τα θεμέλια του κοινωνικού καθεστώτος, ώστε να μη υπολείπεται πλέον είς τους ενδεχόμενους ανατροπείς του κοινωνικού καθεστώτος βαρύ το έργον»: Θεμιστοκλής Σοφούλης αγόρευση στη Βουλή, 29 Απριλίου 1936.
Πολλά μπορεί να διαφέρουν, όμως, η πτώχευση της εποχής Τρικούπη (εξωτερικό χρέος 640 εκ. χρυσά φράγκα) και η πτώχευση του 1932 (εξωτερικό χρέος 1.022 εκ. χρυσά φράγκα) έχουν ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον κοινό κομβικό στοιχείο: ότι, μετά από πολλές διεργασίες, και οι δύο κηρύχθηκαν μόλις το ποσοστό του χρέους έφτασε στο 150% του ΑΕΠ.
Ο Βενιζέλος απελπισμένος στην Ευρώπη
Τους τελευταίους μήνες της πρωθυπουργίας του, το 1932, ο Ελευθέριος Βενιζέλος έχει καταβάλει δραματικές προσπάθειες νέας δανειοδότησης της χώρας από το Παρίσι, το Λονδίνο και τη Ρώμη, που έχουν καταλήξει άκαρπες. Για την Ουάσιγκτον που βρίσκεται ακόμα μεταξύ του κραχ και του «Νιου ντιλ», δεν υπάρχει θέμα συζήτησης, όπως και για το Βερολίνο, που είναι ακόμα εξαιρετικά επιβαρυμένο με τις πολεμικές αποζημιώσεις του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Οι διάδοχοι του Βενιζέλου, επίσης δεν καταφέρνουν τίποτα περισσότερο σε αυτή την κατεύθυνση.
Λίγο πριν και διαρκώς μετά την πτώχευση του ΄32, το πρόβλημα του χρέους ήταν το μόνιμο υπόστρωμα πίσω από όλες τις εσωτερικές διεργασίες. Η πολύ έντονη κοινωνική πίεση που είχε προκαλέσει, γεννούσε άλλωστε και τον έντονο φόβο της ανόδου του ΚΚΕ – σε μια εποχή που η Οκτωβριανή Επανάσταση έστηνε το διεθνικό καθεστώς της και προκαλούσε τον φόβο του πολιτικού κόσμου στην Ελλάδα -, ενώ η διαπραγμάτευση με τους δανειστές επηρέαζε άμεσα την ευστάθια και τη σύνθεση των κυβερνήσεων.
Το 1932, το συνάλλαγμα από τις εξαγωγές της χώρας πήγαινε σε ποσοστό 81% για την εξυπηρέτηση του χρέους, τη στιγμή που στη Βουλγαρία το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 16% και στην Ουγγαρία, που ήταν και το μεγαλύτερο όλων των άλλων χωρών πλην της Ελλάδας, στο 48%. Την ίδια στιγμή, η «Υπηρεσία Δημοσίου Χρέους» απορροφούσε το 9,25% του ΑΕΠ της χώρας, την ώρα που στη Ρουμανία το αντίστοιχο νούμερο ήταν 2,3% ή στη Γιουγκοσλαβία 1,7%. Η κρίση, είχε γίνει πια ασφυξία.
Ετσι, το πρόβλημα του δημοσίου χρέους συνδέεται άμεσα και με όλες τις (συχνά δραματικές και για άλλους παράλληλους εσωτερικούς λόγους) πολιτικές εξελίξεις που ακολούθησαν επηρεάζοντας διαρκώς την πολιτική ζωή στην κατεύθυνση της αποσταθεροποίησης, με κορυφαίο σημείο την ίδια την παλινόρθωση του ’35, της οποίας το κύριο πολιτικό αποτέλεσμα ήταν η απόφαση του Γεωργίου να τοποθετήσει πρωθυπουργό τον Ιωάννη Μεταξά, ως τότε αντιπρόεδρο και υπουργό Στρατιωτικών της Κυβερνήσεως Δεμερτζή, μετά τον ξαφνικό θάνατο του πρωθυπουργού στις 13 Απριλίου του 1936.
Τα δύο μεγάλα κόμματα ψηφίζουν Μεταξά
Όμως, ο διορισμένος πρωθυπουργός Μεταξάς, έπρεπε να περάσει και από τη Βουλή. Η τελευταία προπολεμική Βουλή, που είχε προκύψει από τις εκλογές της 26ης Ιανουαρίου του 1936, ήταν κι η τελευταία στην οποία συγκρούστηκαν οι δύο μεγάλες ελληνικές παρατάξεις: αυτή του «βενιζελισμού» με εκείνη του «αντιβενιζελισμού». Η μεγάλη ιστορική ειρωνεία, είναι ότι εκείνη η βουλή ήταν μάλιστα αναθεωρητική…
Στις εκλογές του Ιανουαρίου 14 κόμματα και συνασπισμοί είχαν ζητήσει την ψήφο του ελληνικού λαού. Και είχε ψηφίσει σχεδόν το 21% (!) του «νόμιμου» πληθυσμού, λιγότερο από 1,3 εκατομμύρια ψηφοφόροι… Το αποτέλεσμα ήταν ότι αμέσως μετά το σχηματισμό της σε σώμα, η Βουλή διχοτομήθηκε σε δύο στρατόπεδα μια συμμετοχή πολλών κομμάτων το καθένα: η βενιζελική / δημοκρατική παράταξη οχυρώθηκε με ένα συνολικό ποσοστό λίγο πάνω από το 45% και 142 έδρες και η αντιβενιζελική με ποσοστό αθροιστικά λίγο πάνω από 47,5% και 143 έδρες. Το Κουμμουνιστικό Κόμμα, έλαβε 5,6% και εξέλεξε 15 βουλευτές. Στην αρχή, θεωρήθηκε βέβαιο ότι οι βουλευτές του ΚΚΕ θα παίξουν το ρόλο του «ρυθμιστή» στο σχηματισμό κυβέρνησης. Τελικά, ήταν η μόνη ομάδα που είχε κάθετη άρνηση στην παροχή ψήφου εμπιστοσύνης στον Ιωάννη Μεταξά και επιχειρηματολογούσε ανοιχτά στη Βουλή ότι η τοποθέτησή του θα οδηγούσε σε δικτατορία.
Και οι δύο μεγάλες παρατάξεις ήταν όμηρες της αδυναμίας τους να προσφέρουν λύση στα δημοσιονομικά και τα συνακόλουθα πολιτικά προβλήματα. Η κίνηση του Γεωργίου τους έδωσε μια διέξοδο, ένα «άλλοθι». Αλλωστε, ο ίδιος ο Βενιζέλος ήταν που, λίγες μέρες πριν πεθάνει, με επιστολή του στις 9 Μαρτίου, που δημοσιεύθηκε, είχε «καθαγιάσει» τον Μεταξά, αλλά και τον Γεώργιο – είχε θεωρήσει ότι η κίνησή του θα έθετε ένα οριστικό τέλος στα πραξικοπήματα. Όμως, και οι δύο παρατάξεις, γνώριζαν κατά βάθος τι έκαναν:
«Χθες ακόμη εις μίαν μακράν ολονύκτιον συνεδρίασιν ηναγκάσθημεν να κηρύξωμεν την χρεοκοπίαν του λεγομένου κοινοβουλευτισμού. Είδομεν το θέαμα ενός κόμματος, το οποίον ο λαός επλούτισεν με 120 βουλευτάς και ένος άλλου με 80 και ενός άλλου με 40 να μη δύναται κανέν εξ αυτών αλλ’ ούτε, δυστυχώς, όλα μαζί, να δώσωμεν κυβέρνησιν εις τον τόπον. Και εκαλέσαμε τον αξιότιμον αρχηγόν των ελευθεροφρόνων. Αρχηγόν κατά πάντα βεβαίως άξιον τιμής και δια το ένδοξον παρελθόν και δια το τίμιον παρόν και δια το εύελπι μέλλον, αλλά αρχηγόν εξ συναδέλφων εις την Βουλήν ταύτην και καταθέσαμεν εις τους πόδας αυτού άλλοι την εμπιστοσύνην μας δια διαμαρτυριών, όπως προσφυέστατα παρετηρήθη και άλλοι την ανοχήν μας μετά χειροκροτημάτων. Και τα 240 ΝΑΙ, τα οποία εξεφώνισαν εις την αίθουσαν ημών εις την ψήφον εμπιστοσύνης, ήσαν 240 υπογραφαί κατώθι της τρομεράς διαπιστώσεως ότι εχρεωκοπήσαμεν ως κοινοβουλευτισμός, εξεπέσαμεν ως συνέλευσις, εχάσαμεν την συνείδησιν του προορισμού μας ως εθνική κυριαρχία. Και έτι πλέον κύριοι βουλευταί. Εχάσαμεν ίσως και τον ψυχικόν σύνδεσμον προς τον λαόν, τον οποίον ενετάλημεν να διακυβερνήσωμεν. Διότι, τι είδος ψυχικός σύνδεσμος είναι δυνατόν να διατηρηθεί όταν ο μεν λαός φωνάζει ‘δεν θέλω να με κυβερνήσει ο κ. Μεταξάς’, ημείς δε αδιαφορούντες προς την κραυγήν ταύτην απαντώμεν: ‘Και όμως θα σε κυβερνήσει ο Μεταξάς!’¨… Αυτά είπε ο δεξιός βουλευτής του Λαικού Κόμματος Βάσος Στεφανόπουλος στις 29 Απριλίου 1936, την ημέρα που η Βουλή έδωσε ψήφο εμπιστοσύνης στον αρχηγού του μικρού κόμματος των 6 βουλευτών, επικυρώνοντας το διορισμό του ως πρωθυπουργού από τον Γεώργιο.
Σοφούλης: «Κλονίζονται τα θεμέλια του κοινωνικού καθεστώτος»
Από την άλλη πλευρά, ένα πολύ «βαρύ» πολιτικό όνομα, ο Θεμιστοκλής Σοφούλης, αρχηγός του Κόμματος των Φιλελευθέρων, του μεγαλύτερου στη Βουλή και διάδοχος του Ελευθερίου Βενιζέλου, έλεγε στις 29 Απριλίου: «Μέσα εις την ατμόσφαιραν η οποία περιβάλλει την ζωή μας, εισπέομεν όλοι, χωρίς να το καταλάβωμεν, μία γεναίαν δόσιν υποκρισίας. Κοπτόμεθα πάντες και εκτραγωδούμεν τον κίνδυνον τον απώτερον του κομμουνισμού, δια να καλύψωμεν τον κίνδυνον τον οποίον ημείς οι ίδιοι δημιουργούμεν, οι προστάται δήθεν και υπερασπισταί του αστικού καθεστώτος. Τα μίση μας, αι ασχήμιαι, η εμπάθεια η οποία έχει αποκορυφώσει τον διχασμόν του ελληνικού έθνους και δημιουργήσει τον κίνδυνον, έναν κίνδυνον σύροντα το έθνος εις την πλήρη καταστροφή και την τελείαν αποσύνθεσίν του, αυτός είναι ο προσεχής, ο ορατός, ο απτός κίνδυνος. Και η καταφρόνισης προς πάσαν ηθικήν αξίαν και προς πάσαν ηθικήν έννοιαν έχει κλονίσει πλεόν τα θεμέλια του κοινωνικού καθεστώτος, ώστε να μη υπολείπεται πλέον είς τους ενδεχόμενους ανατροπείς του κοινωνικού καθεστώτος βαρύ το έργον».
Οι ομολογιούχοι απαιτούν το 50%...
Ετσι, με μοχλό την αδυναμία των μεγάλων κομμάτων να συνεννοηθούν και να δώσουν λύση στα προβλήματα, ο Μεταξάς, είχε γίνει όχι μόνον πρωθυπουργός, με τους 241 ψήφους της Βουλής, αλλά είχε γίνει και δικτάτορας – η Βουλή του είχε δώσει μόνη της έκτακτες εξουσίες, ενώ είχε αυτοαναστείλει τη λειτουργία της για ένα εξάμηνο μετά το τέλος Απριλίου.
Ο Μεταξάς έχει αφηγηθεί πώς ο Γεώργιος τον πίεσε έντονα να ικανοποιήσει τα αιτήματα των Αγγλων ομολογιούχων, ενώ, για το θέμα αυτό, έφτασε μέχρι και να απειλήσει τον βασιλιά με παραίτηση: «Οι ομολογιούχοι μας εξήρυξαν τον πόλεμον και θέλουν να επιστρατεύσουν την αγγλικήν κυβέρνησιν εναντίον μας. Προς τι; Εγώ είμαι αποφασισμένος να μην υποχωρήσω ούτε βήμα. Αν δε υποθέσωμεν και το αδύνατον, δηλ. να έλθει άλλη κυβέρνησις, τότε ακόμη χειρότερα. Δεν θα τους δώσουν όχι 50%, αλλά πεντάρα» έγραφε ο Μεταξάς στον Ελληνα πρέσβη στο Λονδίνο, στις 30 Ιουνίου 1937.
Την ίδια εποχή, ο Αγγλος πρέσβης στην Αθήνα Waterlow σημείωνε συμφωνώντας πλήρως, ότι ο Μεταξάς προσέφερε περισσότερο απ’ όσο μπορούσε να προσφέρει «οποιοσδήποτε άλλος Ελληνας» και καλούσε τους ομολογιούχους να αντιληφθούν ότι «εάν και όταν επέστρεφαν οι πολιτικοί, δεν θα έπαιρναν ούτε δεκάρα παραπάνω, και το πιθανότερο, τίποτε απολύτως»…
Αλλά αυτή η «σκληρή στάση» του Μεταξά, πόσο «σκληρή» ήταν πραγματικά; Όταν είχε κηρυχθεί η πτώχευση, το 1932, η κυβέρνηση είχε συμφωνήσει με τους δανειστές της χώρας την καταβολή του 30% των τόκων για το οικονομικό έτος ‘32-’33, του 27,5% για το έτος ’33-’34 και του 35% για το έτος ’34-’35. Δεν άντεξε να υπηρετήσει το πρόγραμμα και πτώχευσε τη χώρα. Το Φεβρουάριο του 1935, συμφώνησε εκ νέου στο 35% για το έτος 1935-1936.
Μόλις δύο εβδομάδες μετά την επίσημη κήρυξη της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου, στις 20 Αυγούστου, ο Μεταξάς συμφωνεί να καταβάλει το 40% για το έτος ’35-’36 και το 40% για το έτος ’36 - ’37. Ο Μεταξάς ανακοίνωσε προσωπικά τη συμφωνία στον Γεώργιο, που βρισκόταν στην Κέρκυρα, σε διακοπές φιλοξενώντας τον βασιλιά της Αγγλίας Εδουάρδο Ή. Ηταν όλοι ικανοποιημένοι. Λίγους μήνες αργότερα, την άνοιξη του 1937, το Συμβούλιο των Ομολογιούχων, μέσω της βρετανικής κυβέρνησης, ζητά εκ νέου από την ελληνική, το ποσοστό αυτό να ανέλθει στο 50%...
Κυριακή 8 Μαΐου 2011
Πώς πρέπει να γίνει η αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους και ποιες θα είναι οι επιπτώσεις της
Των Νικου Oικονομιδη και Roy C. Smith*
Το μέλλον της Ελλάδας για την επόμενη δεκαετία και πλέον κρέμεται από το πώς θα αναδιαρθρώσει το χρέος της. Ομως, το κοινό έχει πάρα πολύ περιορισμένη γνώση του τι σημαίνει αναδιάρθρωση και ποια θα είναι τα αποτελέσματά της. Επιπλέον, οι συνεχείς διαψεύσεις και τα ξόρκια δεν αφήνουν να υπάρξει μια υγιής συζήτηση του θέματος της αναδιάρθρωσης. Εχει δημιουργηθεί η εντύπωση πως αναδιάρθρωση και χρεοκοπία είναι το ίδιο πράγμα - μια τρομακτική καταστροφή που πρέπει να αποφευχθεί με κάθε κόστος. Αντίθετα, η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν πολλοί τύποι και τρόποι αναδιάρθρωσης, και μερικοί είναι πολύ επωφελέστεροι για την Ελλάδα από άλλους. Σε αυτό το άρθρο απαντάμε σε μερικές από τις θεμελιώδεις ερωτήσεις πάνω στο θέμα της αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους.
1Ποιο είναι το μέγεθος του χρέους του ελληνικού κράτους;
Το ελληνικό δημόσιο χρέος ήταν 328 δισ. ευρώ, στο τέλος του 2010. Η Ευρωπαϊκή Ενωση και το ΔΝΤ υποσχέθηκαν στην Ελλάδα 110 δισ. ευρώ δάνειο. Αρα, το απομένον/ακάλυπτο ελληνικό δημόσιο χρέος είναι 218 δισ. ευρώ. Αφού το ΑΕΠ ήταν 230 δισ. ευρώ το 2010, το δημόσιο χρέος ήταν 143% του ΑΕΠ.
2Γιατί το ελληνικό δημόσιο χρέος αυξάνεται;
Για δύο λόγους. Πρώτον γιατί, παρά τις περικοπές δαπανών του δημοσίου τομέα, το Δημόσιο είχε έλλειμμα 10% το 2010, και αυτό αύξησε το χρέος. Δεύτερον, η σοβαρή ύφεση στην Ελλάδα μειώνει το ΑΕΠ και άρα αυξάνει το χρέος σαν ποσοστό του ΑΕΠ.
3Μπορεί η Ελλάδα να αποπληρώσει όλο το δημόσιο χρέος της;
Οχι. Ακόμα κι αν η Ελλάδα επιτύχει να εξαλείψει το δημόσιο έλλειμμα και αντίθετα το Δημόσιο αρχίσει να έχει πλεονάσματα, δημόσιο χρέος που φθάνει το 150% του ΑΕΠ δεν μπορεί να χρηματοδοτηθεί πλήρως από τα πλεονάσματα, ακόμα κι αν ο τόκος είναι χαμηλός στο 5%. Αυτό συνεπάγεται ότι ακόμα και οι ετήσιοι τόκοι δεν θα μπορούν να πληρωθούν από το πλεόνασμα, και άρα το συσσωρευμένο χρέος θα αυξάνεται. Αυτό δεν είναι βιώσιμο για την ελληνική οικονομία.
Ο τόκος που σήμερα χρειάζεται η Ελλάδα για να επαναχρηματοδοτήσει τα διετή της δάνεια είναι 25%. Το ελληνικό χρέος δεν είναι βιώσιμο με τόκο 5%. Με τόκο 25% το δημόσιο χρέος είναι πραγματική θανατική καταδίκη για την Ελλάδα. Η μόνη λύση είναι η αναδιάρθρωση του χρέους, κατά προτίμηση με προσφορά εθελουσίας ανταλλαγής παλιού χρέους με νέο.
4Υπάρχουν επιπλέον λόγοι που κάνουν την αναδιάρθρωση επιθυμητή;
Ασφαλώς. Από τον Μάιο του 2010, η κρίση χρέους της Ελλάδας δεν αφήνει την Ελλάδα, τις ελληνικές τράπεζες και άλλες ελληνικές εταιρείες να αξιοποιήσουν τις διεθνείς χρηματαγορές. Η Ελλάδα και οι ελληνικές εταιρείες χρειάζονται πρόσβαση στις διεθνείς χρηματαγορές για να αναπτυχθούν. Η αναδιάρθρωση θα επαναφέρει την πρόσβαση της Ελλάδας και των ελληνικών εταιρειών στις διεθνείς χρηματαγορές. Επιπλέον, η αναδιάρθρωση πρέπει να συνοδευτεί με μείωση του χρέους, που θα αναλύσουμε λεπτομερώς πιο κάτω. Η μείωση του χρέους μειώνει τους τόκους που πληρώνει η Ελλάδα.
5Τι σημαίνει εθελουσία αναδιάρθρωση του ελληνικού δημοσίου χρέους;
Εθελουσία αναδιάρθρωση σημαίνει ότι η Ελλάδα θα ζητήσει από τους ιδιώτες δανειστές της, αυτούς δηλ. που έχουν ομόλογα του Ελληνικού Δημοσίου (εξαιρώντας τα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ενωσης και το ΔΝΤ), να ανταλλάξουν οικειοθελώς τα ομόλογά τους με καινούργια ομόλογα που θα εκδώσει η Ελλάδα.
6Ποιος είναι ο πιο συμφέρων για την Ελλάδα τρόπος να αναδιαρθρώσει το δημόσιο χρέος της;
Ο βέλτιστος τρόπος αναδιάρθρωσης απαιτεί τα εξής τέσσερα στοιχεία.
(α) Για να μπορέσει να προσελκύσει επιτόκια 5% ή λιγότερο, η Ελλάδα χρειάζεται εγγύηση από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Σταθερότητας (ESM) για την ονομαστική αξία των καινούργιων της ομολόγων. Αυτό είναι ανάλογο των «ομολόγων Μπρέιντι» που εκδόθηκαν από πολλές λατινοαμερικανικές χώρες (και άλλες) και χρησιμοποίησαν ως εγγύηση ομόλογα του αμερικανικού Δημοσίου (και ονομάστηκαν έτσι από τον τότε υπουργό Οικονομικών των ΗΠΑ Νίκολας Μπρέιντι).
(β) Μεγάλα κομμάτια του ελληνικού χρέους λήγουν πολύ σύντομα: 19 δισ. ευρώ το δεύτερο εξάμηνο του 2011, 33,5 δισ. ευρώ το 2012, 29 δισ. ευρώ το 2013 και 32 δισ. ευρώ το 2014, δηλ., 114 δισ. ευρώ (πάνω από το ένα τρίτο του συνολικού χρέους) σε δυόμισι χρόνια. Τα καινούργια ομόλογα θα έχουν μακροχρόνιες ημερομηνίες λήξης έτσι ώστε το χρέος να γίνει πιο διαχειρίσιμο.
(γ) Τα ομόλογα του Ελληνικού Δημοσίου ανταλλάσσονται στην αγορά σε τιμές 30-36% κάτω από την ονομαστική τους αξία. Για παράδειγμα, ομόλογα του Ελληνικού Δημοσίου διαφορετικών λήξεων ανταλλάσσονταν στις 3 Μαΐου 2011 σε περίπου 70% της ονομαστικής τους αξίας. Οταν γίνει η ανταλλαγή του παλιού χρέους με το νέο, πρέπει να γίνει στις τιμές που επικρατούν στην αγορά. Αυτό σημαίνει ότι το παλιό χρέος πρέπει να ανταλλαγεί σε τιμές περίπου 70% της ονομαστικής του αξίας, δηλ. με ένα «κούρεμα» (ζημία στους κατόχους του παλιού χρέους) 30%.
Αρα, ανταλλάσσοντας το χρέος της, η Ελλάδα καταφέρνει να το μειώσει 30% ή και περισσότερο.
(δ) Η αναδιάρθρωση πρέπει να γίνει όταν η Ελλάδα καλύπτει ακόμα τις δανειακές της υποχρεώσεις από το δάνειο των 110 δισ. από την Ε.Ε. και το ΔΝΤ. Αυτό σημαίνει ότι η αναδιάρθρωση πρέπει να γίνει στους επόμενους 8-10 μήνες.
7Γιατί να δεχθούν οι τωρινοί κάτοχοι δημοσίου χρέους την εθελουσία ανταλλαγή;
Οι τωρινοί κάτοχοι χρέους θα δεχθούν την εθελουσία ανταλλαγή για να αποφύγουν περαιτέρω (μελλοντικές) ζημίες. Με τη μείωση του συνολικού ελληνικού χρέους και την επιμήκυνση αποπληρωμής του αυξάνεται η πιθανότητα ότι στο μέλλον δεν θα υπάρξουν καινούργια κουρέματα. Και πάρα πολύ σημαντικό για τα κίνητρα των τωρινών κατόχων δημοσίου χρέους είναι ότι τα καινούργια ομόλογα θα έχουν την εγγύηση (τουλάχιστον για την ονομαστική αξία τους) του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Στήριξης (ESM). Η μέθοδος Μπρέιντι (προσαρμοσμένη εδώ στην εγγύηση του ESM) χρησιμοποιήθηκε σε 18 χώρες, έγινε καλά αποδεκτή, και τα καινούργια ομόλογα ανατιμήθηκαν με την πάροδο του χρόνου.
8Γιατί η αναδιάρθρωση μειώνει το δημόσιο χρέος;
Το δημόσιο χρέος μειώνεται γιατί τα παλιά ομόλογα αγοράζονται με κούρεμα 30% (ή και περισσότερο) από την ονομαστική τους αξία.
9Η εθελουσία αναδιάρθρωση σημαίνει χρεοκοπία;
Οχι, εθελουσία αναδιάρθρωση δεν σημαίνει χρεοκοπία.
10Θα μπορεί η Ελλάδα να πληρώνει τους δημοσίους υπαλλήλους μετά την αναδιάρθρωση;
Ασφαλώς, εφόσον η αναδιάρθρωση γίνει την περίοδο που η αναχρηματοδότηση των δανείων καλύπτεται από το δάνειο της Ε.Ε. και του ΔΝΤ, δηλ. τους επόμενους 8-10 μήνες. Οταν βγουν τα καινούργια ομόλογα, στον καθορισμό του συνολικού ποσού έκδοσης πρέπει να ληφθεί υπ' όψιν ότι μάλλον θα υπάρχει δημόσιο έλλειμμα για τουλάχιστον 2-3 χρόνια, και πρέπει το συνολικό καινούργιο χρέος να καλύπτει και αυτά τα ελλείμματα. Επειτα από αυτό το διάστημα, το Δημόσιο πρέπει να έχει περισσεύματα και όχι ελλείμματα.
11Μπορεί να έχουν προβλήματα οι ελληνικές τράπεζες μετά την αναδιάρθρωση;
Οι ελληνικές τράπεζες έχουν συνολικά 40 δισ. ευρώ ομόλογα του Δημοσίου. Από αυτά, οι τράπεζες κρατούν τη συντριπτική πλειοψηφία τους στον «κεφαλαιακό» λογαριασμό τους στην ονομαστική τους αξία, και όχι στην τωρινή αξία τους στην αγορά. Οταν γίνει η αναδιάρθρωση, οι ελληνικές τράπεζες θα πρέπει να γράψουν τα ομόλογα αυτά στις τιμές της αγοράς (στις οποίες θα τα αγοράσει το ελληνικό κράτος για να ανταλλαγούν) στα βιβλία τους. Αυτό θα δημιουργήσει μια λογιστική ζημία 12 δισ. ευρώ στις ελληνικές τράπεζες αν το κούρεμα είναι 30%. Η ζημία αυτή έχει ήδη γίνει, αλλά η λογιστική της αναγνώριση θα γίνει με την αναδιάρθρωση. Οι ελληνικές τράπεζες έχουν συνολικά αξία στο χρηματιστήριο περίπου 15 δισ. ευρώ Χρειάζονται εισροή καινούργιων κεφαλαίων. Το κράτος μπορεί να χρειαστεί να επενδύσει επιπλέον κεφάλαια στις τράπεζες και ιδιώτες επενδυτές μπορεί να αναγκαστούν να δεχθούν μια αναδιάρθρωση σαν αυτή των κρατικών ομολόγων. Στην παρούσα κρίση, κυβερνήσεις σε διάφορα μέρη του κόσμου επένδυσαν και αύξησαν τα κεφάλαια σημαντικών τραπεζών στις χώρες τους, όπως έκανε η αμερικανική κυβέρνηση με τη Citibank.
12Τι λέτε για την άποψη οι τράπεζες να μη μειώσουν το κεφάλαιό τους στα λογιστικά τους βιβλία μετά την αναδιάρθρωση;
Διαφωνούμε. Οι ισολογισμοί των τραπεζών πρέπει να αντικατοπτρίζουν την τωρινή τιμή των στοιχείων του ενεργητικού τους. Δεν πρέπει να επιτρέπεται στις τράπεζες από την Τράπεζα της Ελλάδος και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να χρησιμοποιούν τερτίπια για να δώσουν την εντύπωση ότι τα κεφάλαιά τους είναι μεγαλύτερα απ' ό, τι πραγματικά είναι. Προσβλέποντας στην επόμενη μέρα μετά την αναδιάρθρωση, οι ελληνικές τράπεζες πρέπει να κάνουν την ανακεφαλαιοποίησή τους άμεση προτεραιότητα.
13Αλλες ευρωπαϊκές τράπεζες μπορεί να έχουν προβλήματα μετά την αναδιάρθρωση;
Μάλλον όχι. Οι πιο πολλές τράπεζες έχουν σχετικά μικρή έκθεση στο ελληνικό χρέος. Μερικές τράπεζες με σημαντική έκθεση στο ελληνικό χρέος μπορεί να χρειαστούν ανακεφαλαιοποίηση.
14Μπορεί τα ελληνικά Ταμεία συντάξεων να έχουν προβλήματα μετά την αναδιάρθρωση;
Οχι διαφορετικά από τα σημερινά τους προβλήματα. Κάποιοι λένε ότι τα ελληνικά Ταμεία συντάξεων δεν θα μπορέσουν να πληρώσουν συντάξεις γιατί έχουν ελληνικά ομόλογα. Αυτό δεν είναι σωστό. Τα Ταμεία έχουν περίπου 40 δισ. ευρώ ομόλογα του Δημοσίου, και τα πιο πολλά από αυτά είναι γραμμένα (κακώς) στα βιβλία τους στην ονομαστική αξία, παρότι στην τωρινή αγορά η τιμή τους είναι 30-35% κάτω από την ονομαστική αξία. Το δεδομένο ότι η πραγματική τιμή των ομολόγων είναι πολύ λιγότερη απ' ότι εμφανίζεται στα βιβλία των Ταμείων, δεν έχει σταματήσει τα Ταμεία να πληρώνουν συντάξεις. Η αναγραφή της σωστής αξίας των ελληνικών ομόλογων στα βιβλία τους μετά την αναδιάρθρωση δεν θα επηρεάσει την ικανότητά τους να πληρώνουν συντάξεις. Η ζημία έχει ήδη γίνει, και η αναδιάρθρωση δεν δημιουργεί νέα ζημία.
15Είναι αλήθεια ότι μετά την αναδιάρθρωση δεν θα χρειαστούν νέες θυσίες;
Η αναδιάρθρωση δεν λύνει το πρόβλημα του ελλείμματος του Ελληνικού Δημοσίου. Πιο πολλές θυσίες, συμπεριλαμβανομένων και μειώσεων κρατικών δαπανών και αύξησης των εσόδων θα χρειαστούν, για να μπορέσει η Ελλάδα να έχει πλεόνασμα στον δημόσιο τομέα. Η αναδιάρθρωση συμβάλλει σ' αυτό τον στόχο αφού ελαφρύνει το χρέος και τα τοκοχρεολύσια που πληρώνει η Ελλάδα κάθε χρόνο.
16Η εθελουσία αναδιάρθρωση σημαίνει ότι η Ελλάδα θα βγει από το ευρώ και την Ε.Ε.;
Οχι. Συμφέρει και την Ελλάδα και τους εταίρους της στην Ε.Ε. να παραμείνει η Ελλάδα στο ευρώ και την Ευρωπαϊκή Ενωση.
17Η εθελουσία αναδιάρθρωση χρειάζεται χρηματοδότηση από την Ε.Ε. ή το ΔΝΤ;
Οχι. Η εθελουσία αναδιάρθρωση δεν χρειάζεται πρόσθετη χρηματοδότηση από την Ε.Ε. ή το ΔΝΤ. Αντίθετα, πολλές άλλες «λύσεις» χρειάζονται σημαντική χρηματοδότηση από την Ε.Ε. ή το ΔΝΤ.
18Εχει διατυπωθεί η άποψη ότι η αναδιάρθρωση θα είναι καταστροφική. Γιατί;
Συνήθως αυτή η άποψη βασίζεται στην ιδέα ότι, αν γίνει αναδιάρθρωση θα ακολουθήσει πιο σκληρή αντίσταση στις διαρθρωτικές αλλαγές, στις περικοπές δαπανών και στον περιορισμό της φοροδιαφυγής. Αρα, λένε οι υποστηρικτές αυτής της άποψης, καλύτερα να αναβάλλουμε όσο γίνεται την αναδιάρθρωση για να έχουν την ευκαιρία να δουλέψουν τα μέτρα.
Αυτή η άποψη είναι λανθασμένη. Πρώτα απ' όλα, η αναδιάρθρωση δεν είναι πανάκεια. Δεν θα λύσει το πρόβλημα του ελλείμματος του Δημοσίου όπου οι δαπάνες είναι πολύ μεγαλύτερες των εσόδων. Αρα και μετά την αναδιάρθρωση θα χρειαστεί να συνεχιστούν οι διαρθρωτικές αλλαγές, οι περικοπές δαπανών και οι προσπάθειες για περιορισμό της φοροδιαφυγής. Το ότι πολλοί νομίζουν ότι όλα αυτά δεν θα χρειάζονται μετά την αναδιάρθρωση είναι μια τεραστία αποτυχία του πολιτικού συστήματος και των μέσων ενημέρωσης.
Οχι μόνο δεν είναι η αναδιάρθρωση εναντίον των αλλαγών, αλλά τις βοηθάει με το να μειώνει τα μελλοντικά τοκοχρεολύσια και με το να δίνει ξανά πρόσβαση στις ελληνικές επιχειρήσεις στις διεθνείς χρηματαγορές. Θα αναλύσουμε παρακάτω γιατί η αναβολή της αναδιάρθρωσης είναι ολέθρια.
19Ποιες είναι οι συνέπειες αναβoλής της αναδιάρθρωσης;
Η αναβολή είναι εξαιρετικά επικίνδυνη. Η Ελλάδα έχει ένα «παράθυρο» 8-10 μηνών κατά τους οποίους καλύπτεται από το δάνειο της Ε.Ε. και του ΔΝΤ και μπορεί να επαναχρηματοδοτεί το χρέος της από τα χρήματα αυτού του δανείου. Οταν κλείσει αυτό το παράθυρο, στα μέσα του 2012, η Ελλάδα θα χρειαστεί να αναχρηματοδοτήσει τα δάνειά της από τις διεθνείς χρηματαγορές. Αυτές οι αγορές έχουν σήμερα επιτόκια 15-25% για ελληνικό δημόσιο χρέος, πάρα πολύ πιο πάνω απ' ό, τι μπορεί να πληρώσει η Ελλάδα. Οταν βρεθεί στα μέσα του 2012 σε αυτή τη θέση η Ελλάδα, δεν θα μπορεί πια να κάνει την εθελουσία αναδιάρθρωση. Θα αναγκαστεί να χρεοκοπήσει. Αντίθετα, με την εθελουσία αναδιάρθρωση, η χρεοκοπία αυτή θα είναι καταστροφική, θα διώξει την Ελλάδα από τις χρηματαγορές για χρόνια, το Δημόσιο είναι πιθανόν να μην μπορεί να πληρώσει μισθούς και συντάξεις, και η χρεοκοπία θα μπορούσε να βγάλει την Ελλάδα από το ευρώ. Η χρεοκοπία και οι καταστροφικές συνέπειές της θα είναι αποτέλεσμα της αναβολής της αναδιάρθρωσης. Η Ελλάδα χρειάζεται αναδιάρθρωση το 2011.
20Τι λέτε για την άποψη ότι δεν χρειάζεται αναδιάρθρωση του χρέους, μόνο επιμήκυνση και καλύτεροι όροι για το δάνειο από την Ε.Ε. και το ΔΝΤ;
Καλύτεροι όροι του δανείου (π. χ. μικρότερο επιτόκιο και επιμήκυνση αποπληρωμής) είναι ασφαλώς χρήσιμοι για την Ελλάδα. Αλλά δεν λύνουν το πρόβλημα που λύνει η αναδιάρθρωση. Εχοντας ήδη δαπανήσει ολόκληρο το δάνειο από την Ε.Ε. και το ΔΝΤ, στα μέσα του 2012, η Ελλάδα θα χρειαστεί τότε να αναχρηματοδοτήσει τα δάνειά της από τις διεθνείς χρηματαγορές που λήγουν τότε. Δεν μπορεί να το κάνει με τα σημερινά τεράστια επιτόκια. Αν δεν έχει κάνει εθελουσία αναδιάρθρωση πριν από το πρώτο τρίμηνο του 2012, η Ελλάδα θα χρεοκοπήσει στα μέσα του 2012 με καταστροφικές συνέπειες.
21Η Ελλάδα βρέθηκε στο χείλος του γκρεμού τον Μάιο του 2010 αλλά «σώθηκε». Δεν θα μπορούσε αυτό να ξαναγίνει το 2012;
Η πιθανότητα να πάρει πρόσθετο δάνειο η Ελλάδα το 2012 είναι μικρή. Μετά την Ελλάδα, πήραν δάνεια από την Ε.Ε. η Ιρλανδία και η Πορτογαλία. Σε διάφορες χώρες της Ε.Ε. υπάρχουν σημαντικές πολιτικές αντιδράσεις εναντίον αυτού του προγράμματος. Αντί να είναι η Ελλάδα έρμαιο των πολιτικών εξελίξεων σε μια σειρά από χώρες περιμένοντας την σωτηρία του πρόσθετου δανείου από τον από μηχανής θεό, πρέπει να εφαρμόσει τώρα τη λύση της εθελουσίας αναδιάρθρωσης και να μην περιμένει να βρεθεί στο χείλος του γκρεμού (ξανά) χωρίς καμιά διαπραγματευτική δύναμη.
* Οι κ. Νίκος Οικονομίδης και Roy C. Smith είναι καθηγητές Οικονομικών στο Stern School of Business, του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης.
KΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 8-5-2011
Το μέλλον της Ελλάδας για την επόμενη δεκαετία και πλέον κρέμεται από το πώς θα αναδιαρθρώσει το χρέος της. Ομως, το κοινό έχει πάρα πολύ περιορισμένη γνώση του τι σημαίνει αναδιάρθρωση και ποια θα είναι τα αποτελέσματά της. Επιπλέον, οι συνεχείς διαψεύσεις και τα ξόρκια δεν αφήνουν να υπάρξει μια υγιής συζήτηση του θέματος της αναδιάρθρωσης. Εχει δημιουργηθεί η εντύπωση πως αναδιάρθρωση και χρεοκοπία είναι το ίδιο πράγμα - μια τρομακτική καταστροφή που πρέπει να αποφευχθεί με κάθε κόστος. Αντίθετα, η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν πολλοί τύποι και τρόποι αναδιάρθρωσης, και μερικοί είναι πολύ επωφελέστεροι για την Ελλάδα από άλλους. Σε αυτό το άρθρο απαντάμε σε μερικές από τις θεμελιώδεις ερωτήσεις πάνω στο θέμα της αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους.
1Ποιο είναι το μέγεθος του χρέους του ελληνικού κράτους;
Το ελληνικό δημόσιο χρέος ήταν 328 δισ. ευρώ, στο τέλος του 2010. Η Ευρωπαϊκή Ενωση και το ΔΝΤ υποσχέθηκαν στην Ελλάδα 110 δισ. ευρώ δάνειο. Αρα, το απομένον/ακάλυπτο ελληνικό δημόσιο χρέος είναι 218 δισ. ευρώ. Αφού το ΑΕΠ ήταν 230 δισ. ευρώ το 2010, το δημόσιο χρέος ήταν 143% του ΑΕΠ.
2Γιατί το ελληνικό δημόσιο χρέος αυξάνεται;
Για δύο λόγους. Πρώτον γιατί, παρά τις περικοπές δαπανών του δημοσίου τομέα, το Δημόσιο είχε έλλειμμα 10% το 2010, και αυτό αύξησε το χρέος. Δεύτερον, η σοβαρή ύφεση στην Ελλάδα μειώνει το ΑΕΠ και άρα αυξάνει το χρέος σαν ποσοστό του ΑΕΠ.
3Μπορεί η Ελλάδα να αποπληρώσει όλο το δημόσιο χρέος της;
Οχι. Ακόμα κι αν η Ελλάδα επιτύχει να εξαλείψει το δημόσιο έλλειμμα και αντίθετα το Δημόσιο αρχίσει να έχει πλεονάσματα, δημόσιο χρέος που φθάνει το 150% του ΑΕΠ δεν μπορεί να χρηματοδοτηθεί πλήρως από τα πλεονάσματα, ακόμα κι αν ο τόκος είναι χαμηλός στο 5%. Αυτό συνεπάγεται ότι ακόμα και οι ετήσιοι τόκοι δεν θα μπορούν να πληρωθούν από το πλεόνασμα, και άρα το συσσωρευμένο χρέος θα αυξάνεται. Αυτό δεν είναι βιώσιμο για την ελληνική οικονομία.
Ο τόκος που σήμερα χρειάζεται η Ελλάδα για να επαναχρηματοδοτήσει τα διετή της δάνεια είναι 25%. Το ελληνικό χρέος δεν είναι βιώσιμο με τόκο 5%. Με τόκο 25% το δημόσιο χρέος είναι πραγματική θανατική καταδίκη για την Ελλάδα. Η μόνη λύση είναι η αναδιάρθρωση του χρέους, κατά προτίμηση με προσφορά εθελουσίας ανταλλαγής παλιού χρέους με νέο.
4Υπάρχουν επιπλέον λόγοι που κάνουν την αναδιάρθρωση επιθυμητή;
Ασφαλώς. Από τον Μάιο του 2010, η κρίση χρέους της Ελλάδας δεν αφήνει την Ελλάδα, τις ελληνικές τράπεζες και άλλες ελληνικές εταιρείες να αξιοποιήσουν τις διεθνείς χρηματαγορές. Η Ελλάδα και οι ελληνικές εταιρείες χρειάζονται πρόσβαση στις διεθνείς χρηματαγορές για να αναπτυχθούν. Η αναδιάρθρωση θα επαναφέρει την πρόσβαση της Ελλάδας και των ελληνικών εταιρειών στις διεθνείς χρηματαγορές. Επιπλέον, η αναδιάρθρωση πρέπει να συνοδευτεί με μείωση του χρέους, που θα αναλύσουμε λεπτομερώς πιο κάτω. Η μείωση του χρέους μειώνει τους τόκους που πληρώνει η Ελλάδα.
5Τι σημαίνει εθελουσία αναδιάρθρωση του ελληνικού δημοσίου χρέους;
Εθελουσία αναδιάρθρωση σημαίνει ότι η Ελλάδα θα ζητήσει από τους ιδιώτες δανειστές της, αυτούς δηλ. που έχουν ομόλογα του Ελληνικού Δημοσίου (εξαιρώντας τα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ενωσης και το ΔΝΤ), να ανταλλάξουν οικειοθελώς τα ομόλογά τους με καινούργια ομόλογα που θα εκδώσει η Ελλάδα.
6Ποιος είναι ο πιο συμφέρων για την Ελλάδα τρόπος να αναδιαρθρώσει το δημόσιο χρέος της;
Ο βέλτιστος τρόπος αναδιάρθρωσης απαιτεί τα εξής τέσσερα στοιχεία.
(α) Για να μπορέσει να προσελκύσει επιτόκια 5% ή λιγότερο, η Ελλάδα χρειάζεται εγγύηση από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Σταθερότητας (ESM) για την ονομαστική αξία των καινούργιων της ομολόγων. Αυτό είναι ανάλογο των «ομολόγων Μπρέιντι» που εκδόθηκαν από πολλές λατινοαμερικανικές χώρες (και άλλες) και χρησιμοποίησαν ως εγγύηση ομόλογα του αμερικανικού Δημοσίου (και ονομάστηκαν έτσι από τον τότε υπουργό Οικονομικών των ΗΠΑ Νίκολας Μπρέιντι).
(β) Μεγάλα κομμάτια του ελληνικού χρέους λήγουν πολύ σύντομα: 19 δισ. ευρώ το δεύτερο εξάμηνο του 2011, 33,5 δισ. ευρώ το 2012, 29 δισ. ευρώ το 2013 και 32 δισ. ευρώ το 2014, δηλ., 114 δισ. ευρώ (πάνω από το ένα τρίτο του συνολικού χρέους) σε δυόμισι χρόνια. Τα καινούργια ομόλογα θα έχουν μακροχρόνιες ημερομηνίες λήξης έτσι ώστε το χρέος να γίνει πιο διαχειρίσιμο.
(γ) Τα ομόλογα του Ελληνικού Δημοσίου ανταλλάσσονται στην αγορά σε τιμές 30-36% κάτω από την ονομαστική τους αξία. Για παράδειγμα, ομόλογα του Ελληνικού Δημοσίου διαφορετικών λήξεων ανταλλάσσονταν στις 3 Μαΐου 2011 σε περίπου 70% της ονομαστικής τους αξίας. Οταν γίνει η ανταλλαγή του παλιού χρέους με το νέο, πρέπει να γίνει στις τιμές που επικρατούν στην αγορά. Αυτό σημαίνει ότι το παλιό χρέος πρέπει να ανταλλαγεί σε τιμές περίπου 70% της ονομαστικής του αξίας, δηλ. με ένα «κούρεμα» (ζημία στους κατόχους του παλιού χρέους) 30%.
Αρα, ανταλλάσσοντας το χρέος της, η Ελλάδα καταφέρνει να το μειώσει 30% ή και περισσότερο.
(δ) Η αναδιάρθρωση πρέπει να γίνει όταν η Ελλάδα καλύπτει ακόμα τις δανειακές της υποχρεώσεις από το δάνειο των 110 δισ. από την Ε.Ε. και το ΔΝΤ. Αυτό σημαίνει ότι η αναδιάρθρωση πρέπει να γίνει στους επόμενους 8-10 μήνες.
7Γιατί να δεχθούν οι τωρινοί κάτοχοι δημοσίου χρέους την εθελουσία ανταλλαγή;
Οι τωρινοί κάτοχοι χρέους θα δεχθούν την εθελουσία ανταλλαγή για να αποφύγουν περαιτέρω (μελλοντικές) ζημίες. Με τη μείωση του συνολικού ελληνικού χρέους και την επιμήκυνση αποπληρωμής του αυξάνεται η πιθανότητα ότι στο μέλλον δεν θα υπάρξουν καινούργια κουρέματα. Και πάρα πολύ σημαντικό για τα κίνητρα των τωρινών κατόχων δημοσίου χρέους είναι ότι τα καινούργια ομόλογα θα έχουν την εγγύηση (τουλάχιστον για την ονομαστική αξία τους) του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Στήριξης (ESM). Η μέθοδος Μπρέιντι (προσαρμοσμένη εδώ στην εγγύηση του ESM) χρησιμοποιήθηκε σε 18 χώρες, έγινε καλά αποδεκτή, και τα καινούργια ομόλογα ανατιμήθηκαν με την πάροδο του χρόνου.
8Γιατί η αναδιάρθρωση μειώνει το δημόσιο χρέος;
Το δημόσιο χρέος μειώνεται γιατί τα παλιά ομόλογα αγοράζονται με κούρεμα 30% (ή και περισσότερο) από την ονομαστική τους αξία.
9Η εθελουσία αναδιάρθρωση σημαίνει χρεοκοπία;
Οχι, εθελουσία αναδιάρθρωση δεν σημαίνει χρεοκοπία.
10Θα μπορεί η Ελλάδα να πληρώνει τους δημοσίους υπαλλήλους μετά την αναδιάρθρωση;
Ασφαλώς, εφόσον η αναδιάρθρωση γίνει την περίοδο που η αναχρηματοδότηση των δανείων καλύπτεται από το δάνειο της Ε.Ε. και του ΔΝΤ, δηλ. τους επόμενους 8-10 μήνες. Οταν βγουν τα καινούργια ομόλογα, στον καθορισμό του συνολικού ποσού έκδοσης πρέπει να ληφθεί υπ' όψιν ότι μάλλον θα υπάρχει δημόσιο έλλειμμα για τουλάχιστον 2-3 χρόνια, και πρέπει το συνολικό καινούργιο χρέος να καλύπτει και αυτά τα ελλείμματα. Επειτα από αυτό το διάστημα, το Δημόσιο πρέπει να έχει περισσεύματα και όχι ελλείμματα.
11Μπορεί να έχουν προβλήματα οι ελληνικές τράπεζες μετά την αναδιάρθρωση;
Οι ελληνικές τράπεζες έχουν συνολικά 40 δισ. ευρώ ομόλογα του Δημοσίου. Από αυτά, οι τράπεζες κρατούν τη συντριπτική πλειοψηφία τους στον «κεφαλαιακό» λογαριασμό τους στην ονομαστική τους αξία, και όχι στην τωρινή αξία τους στην αγορά. Οταν γίνει η αναδιάρθρωση, οι ελληνικές τράπεζες θα πρέπει να γράψουν τα ομόλογα αυτά στις τιμές της αγοράς (στις οποίες θα τα αγοράσει το ελληνικό κράτος για να ανταλλαγούν) στα βιβλία τους. Αυτό θα δημιουργήσει μια λογιστική ζημία 12 δισ. ευρώ στις ελληνικές τράπεζες αν το κούρεμα είναι 30%. Η ζημία αυτή έχει ήδη γίνει, αλλά η λογιστική της αναγνώριση θα γίνει με την αναδιάρθρωση. Οι ελληνικές τράπεζες έχουν συνολικά αξία στο χρηματιστήριο περίπου 15 δισ. ευρώ Χρειάζονται εισροή καινούργιων κεφαλαίων. Το κράτος μπορεί να χρειαστεί να επενδύσει επιπλέον κεφάλαια στις τράπεζες και ιδιώτες επενδυτές μπορεί να αναγκαστούν να δεχθούν μια αναδιάρθρωση σαν αυτή των κρατικών ομολόγων. Στην παρούσα κρίση, κυβερνήσεις σε διάφορα μέρη του κόσμου επένδυσαν και αύξησαν τα κεφάλαια σημαντικών τραπεζών στις χώρες τους, όπως έκανε η αμερικανική κυβέρνηση με τη Citibank.
12Τι λέτε για την άποψη οι τράπεζες να μη μειώσουν το κεφάλαιό τους στα λογιστικά τους βιβλία μετά την αναδιάρθρωση;
Διαφωνούμε. Οι ισολογισμοί των τραπεζών πρέπει να αντικατοπτρίζουν την τωρινή τιμή των στοιχείων του ενεργητικού τους. Δεν πρέπει να επιτρέπεται στις τράπεζες από την Τράπεζα της Ελλάδος και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να χρησιμοποιούν τερτίπια για να δώσουν την εντύπωση ότι τα κεφάλαιά τους είναι μεγαλύτερα απ' ό, τι πραγματικά είναι. Προσβλέποντας στην επόμενη μέρα μετά την αναδιάρθρωση, οι ελληνικές τράπεζες πρέπει να κάνουν την ανακεφαλαιοποίησή τους άμεση προτεραιότητα.
13Αλλες ευρωπαϊκές τράπεζες μπορεί να έχουν προβλήματα μετά την αναδιάρθρωση;
Μάλλον όχι. Οι πιο πολλές τράπεζες έχουν σχετικά μικρή έκθεση στο ελληνικό χρέος. Μερικές τράπεζες με σημαντική έκθεση στο ελληνικό χρέος μπορεί να χρειαστούν ανακεφαλαιοποίηση.
14Μπορεί τα ελληνικά Ταμεία συντάξεων να έχουν προβλήματα μετά την αναδιάρθρωση;
Οχι διαφορετικά από τα σημερινά τους προβλήματα. Κάποιοι λένε ότι τα ελληνικά Ταμεία συντάξεων δεν θα μπορέσουν να πληρώσουν συντάξεις γιατί έχουν ελληνικά ομόλογα. Αυτό δεν είναι σωστό. Τα Ταμεία έχουν περίπου 40 δισ. ευρώ ομόλογα του Δημοσίου, και τα πιο πολλά από αυτά είναι γραμμένα (κακώς) στα βιβλία τους στην ονομαστική αξία, παρότι στην τωρινή αγορά η τιμή τους είναι 30-35% κάτω από την ονομαστική αξία. Το δεδομένο ότι η πραγματική τιμή των ομολόγων είναι πολύ λιγότερη απ' ότι εμφανίζεται στα βιβλία των Ταμείων, δεν έχει σταματήσει τα Ταμεία να πληρώνουν συντάξεις. Η αναγραφή της σωστής αξίας των ελληνικών ομόλογων στα βιβλία τους μετά την αναδιάρθρωση δεν θα επηρεάσει την ικανότητά τους να πληρώνουν συντάξεις. Η ζημία έχει ήδη γίνει, και η αναδιάρθρωση δεν δημιουργεί νέα ζημία.
15Είναι αλήθεια ότι μετά την αναδιάρθρωση δεν θα χρειαστούν νέες θυσίες;
Η αναδιάρθρωση δεν λύνει το πρόβλημα του ελλείμματος του Ελληνικού Δημοσίου. Πιο πολλές θυσίες, συμπεριλαμβανομένων και μειώσεων κρατικών δαπανών και αύξησης των εσόδων θα χρειαστούν, για να μπορέσει η Ελλάδα να έχει πλεόνασμα στον δημόσιο τομέα. Η αναδιάρθρωση συμβάλλει σ' αυτό τον στόχο αφού ελαφρύνει το χρέος και τα τοκοχρεολύσια που πληρώνει η Ελλάδα κάθε χρόνο.
16Η εθελουσία αναδιάρθρωση σημαίνει ότι η Ελλάδα θα βγει από το ευρώ και την Ε.Ε.;
Οχι. Συμφέρει και την Ελλάδα και τους εταίρους της στην Ε.Ε. να παραμείνει η Ελλάδα στο ευρώ και την Ευρωπαϊκή Ενωση.
17Η εθελουσία αναδιάρθρωση χρειάζεται χρηματοδότηση από την Ε.Ε. ή το ΔΝΤ;
Οχι. Η εθελουσία αναδιάρθρωση δεν χρειάζεται πρόσθετη χρηματοδότηση από την Ε.Ε. ή το ΔΝΤ. Αντίθετα, πολλές άλλες «λύσεις» χρειάζονται σημαντική χρηματοδότηση από την Ε.Ε. ή το ΔΝΤ.
18Εχει διατυπωθεί η άποψη ότι η αναδιάρθρωση θα είναι καταστροφική. Γιατί;
Συνήθως αυτή η άποψη βασίζεται στην ιδέα ότι, αν γίνει αναδιάρθρωση θα ακολουθήσει πιο σκληρή αντίσταση στις διαρθρωτικές αλλαγές, στις περικοπές δαπανών και στον περιορισμό της φοροδιαφυγής. Αρα, λένε οι υποστηρικτές αυτής της άποψης, καλύτερα να αναβάλλουμε όσο γίνεται την αναδιάρθρωση για να έχουν την ευκαιρία να δουλέψουν τα μέτρα.
Αυτή η άποψη είναι λανθασμένη. Πρώτα απ' όλα, η αναδιάρθρωση δεν είναι πανάκεια. Δεν θα λύσει το πρόβλημα του ελλείμματος του Δημοσίου όπου οι δαπάνες είναι πολύ μεγαλύτερες των εσόδων. Αρα και μετά την αναδιάρθρωση θα χρειαστεί να συνεχιστούν οι διαρθρωτικές αλλαγές, οι περικοπές δαπανών και οι προσπάθειες για περιορισμό της φοροδιαφυγής. Το ότι πολλοί νομίζουν ότι όλα αυτά δεν θα χρειάζονται μετά την αναδιάρθρωση είναι μια τεραστία αποτυχία του πολιτικού συστήματος και των μέσων ενημέρωσης.
Οχι μόνο δεν είναι η αναδιάρθρωση εναντίον των αλλαγών, αλλά τις βοηθάει με το να μειώνει τα μελλοντικά τοκοχρεολύσια και με το να δίνει ξανά πρόσβαση στις ελληνικές επιχειρήσεις στις διεθνείς χρηματαγορές. Θα αναλύσουμε παρακάτω γιατί η αναβολή της αναδιάρθρωσης είναι ολέθρια.
19Ποιες είναι οι συνέπειες αναβoλής της αναδιάρθρωσης;
Η αναβολή είναι εξαιρετικά επικίνδυνη. Η Ελλάδα έχει ένα «παράθυρο» 8-10 μηνών κατά τους οποίους καλύπτεται από το δάνειο της Ε.Ε. και του ΔΝΤ και μπορεί να επαναχρηματοδοτεί το χρέος της από τα χρήματα αυτού του δανείου. Οταν κλείσει αυτό το παράθυρο, στα μέσα του 2012, η Ελλάδα θα χρειαστεί να αναχρηματοδοτήσει τα δάνειά της από τις διεθνείς χρηματαγορές. Αυτές οι αγορές έχουν σήμερα επιτόκια 15-25% για ελληνικό δημόσιο χρέος, πάρα πολύ πιο πάνω απ' ό, τι μπορεί να πληρώσει η Ελλάδα. Οταν βρεθεί στα μέσα του 2012 σε αυτή τη θέση η Ελλάδα, δεν θα μπορεί πια να κάνει την εθελουσία αναδιάρθρωση. Θα αναγκαστεί να χρεοκοπήσει. Αντίθετα, με την εθελουσία αναδιάρθρωση, η χρεοκοπία αυτή θα είναι καταστροφική, θα διώξει την Ελλάδα από τις χρηματαγορές για χρόνια, το Δημόσιο είναι πιθανόν να μην μπορεί να πληρώσει μισθούς και συντάξεις, και η χρεοκοπία θα μπορούσε να βγάλει την Ελλάδα από το ευρώ. Η χρεοκοπία και οι καταστροφικές συνέπειές της θα είναι αποτέλεσμα της αναβολής της αναδιάρθρωσης. Η Ελλάδα χρειάζεται αναδιάρθρωση το 2011.
20Τι λέτε για την άποψη ότι δεν χρειάζεται αναδιάρθρωση του χρέους, μόνο επιμήκυνση και καλύτεροι όροι για το δάνειο από την Ε.Ε. και το ΔΝΤ;
Καλύτεροι όροι του δανείου (π. χ. μικρότερο επιτόκιο και επιμήκυνση αποπληρωμής) είναι ασφαλώς χρήσιμοι για την Ελλάδα. Αλλά δεν λύνουν το πρόβλημα που λύνει η αναδιάρθρωση. Εχοντας ήδη δαπανήσει ολόκληρο το δάνειο από την Ε.Ε. και το ΔΝΤ, στα μέσα του 2012, η Ελλάδα θα χρειαστεί τότε να αναχρηματοδοτήσει τα δάνειά της από τις διεθνείς χρηματαγορές που λήγουν τότε. Δεν μπορεί να το κάνει με τα σημερινά τεράστια επιτόκια. Αν δεν έχει κάνει εθελουσία αναδιάρθρωση πριν από το πρώτο τρίμηνο του 2012, η Ελλάδα θα χρεοκοπήσει στα μέσα του 2012 με καταστροφικές συνέπειες.
21Η Ελλάδα βρέθηκε στο χείλος του γκρεμού τον Μάιο του 2010 αλλά «σώθηκε». Δεν θα μπορούσε αυτό να ξαναγίνει το 2012;
Η πιθανότητα να πάρει πρόσθετο δάνειο η Ελλάδα το 2012 είναι μικρή. Μετά την Ελλάδα, πήραν δάνεια από την Ε.Ε. η Ιρλανδία και η Πορτογαλία. Σε διάφορες χώρες της Ε.Ε. υπάρχουν σημαντικές πολιτικές αντιδράσεις εναντίον αυτού του προγράμματος. Αντί να είναι η Ελλάδα έρμαιο των πολιτικών εξελίξεων σε μια σειρά από χώρες περιμένοντας την σωτηρία του πρόσθετου δανείου από τον από μηχανής θεό, πρέπει να εφαρμόσει τώρα τη λύση της εθελουσίας αναδιάρθρωσης και να μην περιμένει να βρεθεί στο χείλος του γκρεμού (ξανά) χωρίς καμιά διαπραγματευτική δύναμη.
* Οι κ. Νίκος Οικονομίδης και Roy C. Smith είναι καθηγητές Οικονομικών στο Stern School of Business, του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης.
KΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 8-5-2011
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)