Διάλογος για τον κομμουνισμό

Ποιο νόημα έχει, σήμερα, η αναφορά στον κομμουνισμό; Μια συζήτηση στους κόλπους της ιταλικής ριζοσπαστικής αριστεράς

Κάτω από τον τίτλο της ιταλικής εφημερίδας «Il Manifesto» υπάρχει η φράση «κομμουνιστική ημερήσια εφημερίδα». Η πρόταση που διατύπωσαν ορισμένα από τα στελέχη της εφημερίδας να απαλειφθεί αυτή η φράση προκάλεσε μιαν ενδιαφέρουσα θεωρητικο-πολιτική συζήτηση, αποσπάσματα της οποίας παρουσιάζουμε στη συνέχεια.
* Ο Μάρκο Ντ' Εραμο έγραψε: «Το σοβαρό πρόβλημα, εξαιτίας του οποίου εγώ προσωπικά θα ήμουν υπέρ της απάλειψης της φράσης "κομμουνιστική εφημερίδα", είναι ένα πρόβλημα διανοητικής εντιμότητας. Το να τη διατηρούμε σημαίνει ότι απωθούμε το κεντρικό σημείο των δυσκολιών μας και των αδυναμιών μας. Το σημείο αυτό είναι το ότι κανείς από μας δεν γνωρίζει να πει πλέον με ακρίβεια σε τι έγκειται ο κομμουνισμός.

»Δικαιολογημένα καταγγέλλουμε τα κακά του καπιταλισμού, τη φρίκη που γεννάει ο νεοφιλελεύθερος φονταμενταλισμός της αγοράς, τις σφαγές του "ανθρωπιστικού ιμπεριαλισμού". Ας σηκώσει όμως το χέρι του όποιος ξέρει να απαντήσει στο ερώτημα: "με δυο λόγια, τι κοινωνία θέλετε;" όχι μόνον με αρνητικούς όρους (μια κοινωνία που δεν θα βασίζεται στο κέρδος, μια κοινωνία που δεν θα κάνει διακρίσεις, που δεν θα προκαλεί την ανισότητα μεταξύ των ανθρώπινων υπάρξεων, που δεν θα είναι άδικη όπως η σημερινή κ.λπ.).

»Γνωρίζουμε ότι ο καπιταλισμός δεν είναι το τέλος της ιστορίας (και θα κάνουμε το παν ώστε να μην είναι), αλλά οι εναλλακτικές λύσεις που είχαμε προτείνει έχουν συντριβεί. Κάποτε αρκούσε να μιλάμε για κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής, διευκρινίζοντας ότι δεν μας άρεσε το σοβιετικό γραφειοκρατικό μοντέλο.

»Σήμερα κανείς από μας δεν είναι σε θέση να προτείνει ένα ικανοποιητικό μοντέλο κοινωνικοποίησης, έστω και με ουτοπικούς όρους, παραγνωρίζοντας δηλαδή τη δυνατότητα άμεσης υλοποίησής του.

»Δεν διαθέτουμε πλέον ούτε και ένα πολιτικό μοντέλο. Σίγουρα η κοινοβουλευτική δημοκρατία είναι μια καταστροφή, αλλά η λαϊκή δημοκρατία ήταν πολύ χειρότερη. Και εκεί όπου εφαρμόζεται μια ριζοσπαστική δημοκρατία της βάσης τα αποτελέσματα είναι βάρβαρα.

»Το αποτέλεσμα είναι ότι όλα όσα προτείνει η εφημερίδα μας, αλλά και η λεγόμενη "ριζοσπαστική αριστερά", είναι πολύ πιο μετριοπαθή από όσα πρότειναν συνετοί ρεφορμιστές στη δεκαετία του 1960. Οι προτάσεις της "ριζοσπαστικής αριστεράς" ή είναι του τύπου "αντίσταση" ή είναι προοπτικές δειλού μεταρρυθμισμού.

»Ακόμα και στις πιο οργισμένες καταγγελίες μας, ο ορίζοντας που διαγράφουμε είναι στην καλύτερη περίπτωση ο ορίζοντας μιας βορειοευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας. Το πρόβλημα είναι ότι εφαρμόζουμε ένα διπλό κριτήριο. Από τη μια μεριά λέμε ότι η ήττα υπήρξε ιστορική, αλλά από την άλλη θεωρούμε ότι οι παλιές έννοιες (τάξεις, προλεταριάτο, τρόπος παραγωγής, υπεραξία) έχουν καλώς έτσι όπως είναι και μπορούν να χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα όπως χρησιμοποιούνταν πριν από σαράντα χρόνια.

»Σε αυτή την κατάσταση, η φράση "κομμουνιστική εφημερίδα" αποτελεί μόνον ένα (ευγενές) "φύλλο συκής", για να κρύβουμε την ανικανότητά μας να σκεφτόμαστε, να επινοούμε νέες έννοιες, να περιγράφουμε τον πλανήτη με μάτια που έχουν αφομοιώσει την κληρονομιά του Μαρξ, αλλά είναι σε θέση να ανοιχτούν σε έναν κόσμο σε μεγάλο βαθμό απροσδόκητο».

* Στην παρέμβασή της η Ροσάνα Ροσάντα σημείωσε: «Οταν δημιουργήσαμε το 1969 το "Μανιφέστο" ως κομμουνιστική εφημερίδα, δεν το κάναμε γιατί σχεδιάζαμε την κατάληψη των χειμερινών ανακτόρων, επειδή τότε ήμασταν οι μόνοι που λέγαμε: α) ότι ο κομμουνισμός δεν ήταν αυτό που υπήρχε στον υπαρκτό σοσιαλισμό, β) ότι ο υπαρκτός σοσιαλισμός θα είχε πολύ άσχημη κατάληξη, γ) ότι μια επανάσταση έπρεπε να είναι κοινωνική και όχι μόνον πολιτική. Υποστηρίζαμε ότι στη Δύση και έξω από αυτήν διεξαγόταν μια βαθιά σύγκρουση, τέτοια που αν δεν τροποποιούνταν ο συσχετισμός δυνάμεων ανάμεσα στο καπιταλιστικό κατεστημένο, κρατικό και ιδιωτικό, και στα παλιά και νέα υποκείμενα μιας ριζικής επαναστατικότητας, θα είχαμε μια σοβαρή οπισθοδρόμηση. Και έτσι έγινε.

»Το κατεστημένο στάθηκε ικανό όχι μόνο για καταπίεση αλλά και για αναδιοργάνωση, το σοβιετικό μπλοκ και τα κομμουνιστικά κόμματα διαλύθηκαν χωρίς να αφήσουν αξιόπιστη κληρονομιά και εκείνη η ώθηση για αλλαγή τσακίστηκε από την καταπίεση και από τα δικά της λάθη. Θα μπορούσαμε να λεγόμαστε "κομμουνιστική" εφημερίδα αν είχαμε αντιμετωπίσει τους λόγους της καταστροφής, επανεξετάζοντας τα παραδείγματα που δεν άντεξαν στη δοκιμασία και επιχειρώντας μια ανάλυση της παγκοσμιοποίησης (...)».

* Ο Βαλεντίνο Παρλάτο έγραψε: «Σύμφωνα με τον Μάρκο δεν είμαστε πλέον σε θέση να πούμε τι θα έπρεπε να είναι ο κομμουνισμός στους καιρούς μας. Θα ήθελα να υπενθυμίσω ότι ακόμη και το πιο γνωστό "Μανιφέστο", εκείνο του Μαρξ και του Ενγκελς, εξέφραζε κυρίως την άρνηση της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων και λίγο ασχολούνταν με το να ορίσει το μέλλον του υλοποιημένου κομμουνισμού. Και επειδή -ας μην ξεχνάμε τον Γκράμσι- ο κομμουνισμός, όταν υλοποιηθεί (έστω και διαφορετικά από αυτό που συνέβη στη δική μας εμπειρία), δεν είναι ο παράδεισος επί γης, τέλειος, ακίνητος και αιώνιος. Στον Μάρκο θα ήθελα να θυμίσω ότι ένα από τα πιο σημαντικά προϊόντα της ανθρώπινης κουλτούρας είναι ο μύθος του Σίσυφου, εκείνου που σπρώχνει ένα βράχο προς την κορυφή του βουνού και συνεχώς ξαναρχίζει να τον σπρώχνει, επειδή ο βράχος ξανακυλάει προς τα κάτω.

»Και θα ήθελα να αναφέρω ένα απόσπασμα του Καμί που λέει: "Η απλή πάλη για να ανέβει προς την κορυφή του βουνού αρκεί για να γεμίσει την καρδιά ενός ανθρώπου. Χρειάζεται να φανταστούμε έναν ευτυχισμένο Σίσυφο". Το "Μανιφέστο", ως "κομμουνιστική εφημερίδα", υπήρξε και θέλει ακόμα να είναι ένας ευτυχισμένος Σίσυφος». *

Από τον ΘΑΝΑΣΗ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 21/04/09