Εγκλημα και ερμηνεία

Ενας νεαρός εισβάλλει στη σχολή του ΟΑΕΔ, πυροβολεί αδιακρίτως, τραυματίζει τρεις ανθρώπους και αυτοκτονεί, ενώ η ελληνική κοινωνία προσποιείται ότι σοκάρεται, έχοντας μόλις συνέλθει απ' το αμέσως προηγούμενο σοκ, οφειλόμενο στις αυξήσεις των κομίστρων των ταξί. Αυτός είναι ένας τρόπος να το θέσει κανείς ευγενικά.
Η Πετραλιά, ανοίγοντας το συρτάρι για να αποστηθίσει μια έτοιμη δήλωση, αλλά, καθώς δεν υπήρχε τίποτα σχετικό, αφού η περίπτωση ήταν πρωτοφανής για τα ελληνικά δεδομένα, τράβηξε κάποιο τσιτάτο κατάλληλο για άλλη περίπτωση και αποφάνθηκε ότι: «Τέτοια φαινόμενα δεν αντιπροσωπεύουν την ελληνική νεολαία...» (αντί να πει, όπως θα όφειλε, το αντίθετο ακριβώς, δηλαδή ότι ένα τέτοιο φαινόμενο, ως εξαίρεση, είναι αντιπροσωπευτικό της νεολαίας μας: μια εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα). Εντούτοις, η «τρελή» ατάκα της υπουργού ωχριά μπροστά στις ασυναρτησίες που ειπώθηκαν από τηλεδημοσιογράφους, τηλεψυχολόγους, τηλεκοινωνιολόγους και τηλεγκληματολόγους.

Ξέρουμε ότι, στον λεγόμενο προηγμένο δυτικό κόσμο, όλο και περισσότεροι ανήλικοι οπλοφορούν, καταστρέφουν, πυρπολούν και βιάζουν. Ωστόσο, μέχρι πριν από δεκαπέντε χρόνια, αυτή η έξαρση συνδεόταν με τη δράση των συμμοριών, τα γκέτο και την κοινωνική υποβάθμιση, εν ολίγοις με το λεγόμενο περιθώριο· τώρα οι οπλοφόροι ξεπετάγονται μέσα στα σχολεία «αναίτια» και ρίχνουν στο ψαχνό. Πριν από δεκαπέντε χρόνια, οι επιθέσεις προϋπέθεταν αγανάκτηση και απελπισία, ακολουθώντας κατά πόδας τη φτώχεια, τον ρατσισμό και την περιφρόνηση· τώρα πια το χαρακτηριστικό τους είναι η παντελής έλλειψη προφανούς κινήτρου, πίσω απ' την οποία πρέπει, ομολογουμένως, να διακρίνουμε την κατάρρευση των ορίων ανάμεσα στην πραγματικότητα και στο τηλεοπτικό θέαμα, δηλαδή τη διάχυση της εντύπωσης ότι, ακόμη και αν σκοτώσεις, εκείνο που προκαλείς είναι μόνο μια αλληλουχία εντυπώσεων. Παλιά υπάκουε κανείς στην αγάπη για τις περιπέτειες που συνόδευαν κάποια διεκδίκηση· τώρα το έγκλημα μοιάζει να σαγηνεύεται απ' την έλξη για τη χαώδη δημοσιότητα του Διαδικτύου ή της κάμερας: είναι ευδιάκριτο εδώ ένα είδος υπνωτικής διέγερσης του επίδοξου δολοφόνου απ' την ιδέα μιας σχεδόν ήρεμης αποθέωσης του «τίποτα», ως βαθμού μηδέν των αντιστάσεων.

Καθώς τα κρούσματα χτυπούν την πόρτα μας, οι ψυχολόγοι που πηγαινοέρχονται στα τηλεοπτικά δελτία επιμένουν να εξηγούν πως, αν τα παιδιά καταφεύγουν στη βία, αυτό συμβαίνει εξαιτίας της μυθοποιητικής διάδοσης ανάλογων προτύπων συμπεριφοράς μέσω των προγραμμάτων της τηλεόρασης, η οποία καλείται εξάλλου να τα αποτιμήσει. Μοιραία, και διόλου αθώα, αναφέρονται μόνον στο τυπικό περιεχόμενο της τηλεόρασης και όχι στη φύση της, εφόσον η τελευταία, για ανθρώπους που κάνουν καριέρα στο γυαλί, αποτελεί το υπ' αριθμόν ένα ταμπού. Παρεμπιπτόντως, ενοχοποιούν τον κινηματογράφο, τα κόμικ και, οπωσδήποτε, τα βιντεοπαιγνίδια, λες και οι όψεις αυτές της διασκέδασης, εξαρχής σημαδεμένες από τις δύο προαιώνιες ουσίες του κακού, το έγκλημα και το σεξ, θα μπορούσαν να υπολογίζονται σαν κάτι που επιδέχεται «βελτίωσης», «λογοκρισίας» κ.λπ. Σίγουρα, εκείνο που δεν πρέπει να κατονομαστεί είναι ο ριζικά παραισθητικός χαρακτήρας της ψηφιακής ψυχαγωγίας ή του αναπτυσσόμενου τομέα της ενημέρωσης όπου παρουσιάζονται φόνοι, συμπλοκές και θανατηφόρα ατυχήματα με την εμετική αληθοφάνεια της live αναμετάδοσης. Κριτικάρουν την τηλεόραση, αλλά το ζήτημα που ποτέ δεν θίγουν, κι ούτε το υποπτεύονται ενδεχομένως, είναι η ανθρωπολογική μετάλλαξη που συντελείται στη σφαίρα επιρροής της τηλεόρασης, δηλαδή η συγχώνευση εικόνας και πραγματικότητας, σαν να λέμε η ώθηση προς μια καθολικά φαντασιακή συνείδηση των γεγονότων.

Αρα, η ζημιά που προκαλείται βαθμηδόν στην ανθρώπινη συνείδηση από την τερατώδη υποβάθμιση των πιο σοβαρών θεμάτων, καθώς αυτά μοντάρονται τυχαία, ερήμην της σημασίας τους, και γειτνιάζουν ή αναμειγνύονται τηλεοπτικά με την περίφημη «ελαφρότητα» του lifestyle και τη μουσικοχορευτική υποδοχή των απορρυπαντικών, μένει εκτός συζήτησης, διότι προσβάλλει τη σιωπηρή αμοιβαιότητα μεταξύ της τηλεψυχολογικής φάμπρικας και των ζωτικών εσόδων των σταθμών απ' τις διαφημίσεις. Οι «ειδήμονες» αποφεύγουν φυσικά να θυμηθούν ότι η γενιά των σημερινών πενηντάρηδων, για παράδειγμα, γαλουχήθηκε με λαϊκά αναγνώσματα όπου η βία μεσουρανούσε δίχως να σημειώνονται φόνοι σε σχολεία κι ότι το δίλημμα, επομένως, δεν τίθεται ανάμεσα στη βία και τη μη βία (ως «περιεχόμενο»), αλλά ανάμεσα σε συμβολικούς τρόπους πρόσληψης (ανάγνωση) και φαντασιακούς (τηλεθέαση, βιντεοπαιγνίδια, εικονική πραγματικότητα κ.λπ.).

Οδηγούμαστε έτσι, μεγαλοπρεπώς, στο συνοικέσιο ψυχολογίας και ακροαματικότητας, μέσω της πεισματικής άρνησης των ψυχολόγων μας να συζητήσουν ειδικά περί ψυχισμού, εφόσον τότε θα όφειλαν να καταγγείλουν και την καταστατική σχέση ανάμεσα στη λειτουργία του Συστήματος και στην αδιάλειπτη εκπομπή σημασιακών ρύπων που χρησιμεύουν ως καταλύτες στην πλύση εγκεφάλου. Αυτό θα μείωνε την πελατεία τους δραστικά. Αν και κάνουν, επιτέλους, δειλά βήματα προς μια καθυστερημένη, γενική και αόριστη ενοχοποίηση των γονεϊκών ευθυνών, μετακινούμενοι κάπως από τη δημοφιλή όσο και βλακώδη θέση ότι για όλα ευθύνεται το DNA, δηλαδή κανένας, προτιμούν να εκφράζονται σαν η ψυχολογία να ήταν κλάδος της οδοντιατρικής. Στις γνωματεύσεις τους αντηχεί η κενότητα καθαρά τεχνικών όρων, όπως η «πολυπαραγωγική αιτιολόγηση», οι «πολιτικοκοινωνικές αιτίες», η «πρόληψη της παραβατικότητας» και ο «θεσμός του σχολικού ψυχολόγου», σε συνδυασμό με μιαν απερίγραπτα κοινότοπη ρητορική που κολακεύει τις ήδη πάγιες προκαταλήψεις της κοινής γνώμης υπέρ των περίφημων μεθόδων - π.χ.: «η εκτόνωση των ψυχολογικών εντάσεων», λέει, «μπορεί να επιτευχθεί μέσω του αθλητισμού». Δεν μας είπαν πώς θα εκτονωθούν οι ψυχολογικές εντάσεις που προκαλεί ο ίδιος ο αθλητισμός ως ερωτικό αντικείμενο του καημένου του χούλιγκαν.

Εκείνο που συμβαίνει, κατ' ουσίαν, είναι ότι ο ραγδαίος «εκσυγχρονισμός» της ελληνικής κοινωνίας επιτρέπει τη μολυσματική μετάδοση ανακλαστικών που δεν παύουν να δηλώνουν αυτό που έχει προ πολλού κυριαρχήσει στη Δύση σαν γενική τάση και που ισοδυναμεί με την πλήρη εκχέρσωση της ταυτότητας, γλωσσικής, ψυχικής και υπαρξιακής. Οταν είσαι ΚΑΝΕΙΣ, πυροβολείς οποιονδήποτε.
Του ΕΥΓΕΝΙΟΥ ΑΡΑΝΙΤΣΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 18-19/04/2009