ΤΥΠΟΣ ΚΑΙ INTERNET

Το Ιντερνετ υπονομεύει το μέλλον του Τύπου;

ΒΙΚΗ ΤΣΙΩΡΟΥ

«Το τέλος των εφημερίδων» είναι ο τίτλος του απαισιόδοξου, για το μέλλον του γραπτού Τύπου, βιβλίου του Μπερνάρ Πουλέ, αρχισυντάκτη της εφημερίδας L' Expansion και συνεργάτη του περιοδικού Le Debat το οποίο διευθύνει ο φιλόσοφος Μαρσέλ Γκοσέ.
Οι δημοσιογράφοι αισθάνθηκαν μια γροθιά στο πρόσωπο διαβάζοντάς το, όπως και οι αναγνώστες που διατηρούν ακόμη μια καλή γνώμη για τον Τύπο. Ο Πουλέ προβλέπει τον θάνατο των μεγάλων εφημερίδων καθώς οι νέοι δεν διαβάζουν πια, η διαφήμιση κατευθύνεται σε άλλα μέσα και οι μικρές αγγελίες μεταναστεύουν στο Δίκτυο. Οι ειδήσεις προσωποποιούνται και η εφημερίδα για όλους μετατρέπεται σε μια «προσωπική» εφημερίδα που ο καθένας δημιουργεί μέσα από εργαλεία αναζήτησης στο Διαδίκτυο. Αυτό που αρχίζει να διακρίνεται είναι το τέλος της 4ης εξουσίας.

Τα ΜΜΕ δημιουργήθηκαν στην Ευρώπη στο δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα: πρακτορεία ειδήσεων, ημερήσια φύλλα, περιοδικά, την ίδια στιγμή με τη δημιουργία μαζικών οργανισμών, κομμάτων, συνδικάτων και του κοινοβουλευτισμού. Από τον 19ο αιώνα, υπερβάλλοντας ελάχιστα, ο δημοσιογράφος ήταν είτε ένας αποτυχημένος συγγραφέας είτε ένας πολιτικός που δεν είχε καταφέρει να εκλεγεί, αλλά συγχρόνως μπορούσες να συναντήσεις και πρώην κλητήρες μεταξύ των συντακτών. Οι διαφορετικοί τρόποι στελέχωσης των εφημερίδων προσέφεραν πλούτο στο δυναμικό της επιχείρησης, κάτι που δεν συναντάμε σήμερα, καθώς οι σχολές δημοσιογραφίας είναι απλώς σχολές επαγγελματικής κατάρτισης, που δεν προσφέρουν μια ευρεία μόρφωση, με αποτέλεσμα οι νέοι δημοσιογράφοι να βγαίνουν από αυτές με μια συγκεκριμένη ειδίκευση.

Τα τελευταία λίγα χρόνια συνειδητοποιούμε πως ο κόσμος των ΜΜΕ αποσυντίθεται και ανασυγκροτείται εξαιρετικά γρήγορα υπό την επιρροή διαφόρων παραγόντων. Συχνά, οι άνθρωποι των ΜΜΕ εντοπίζουν το πρόβλημα στις τεχνολογικές ανατροπές. Πολλοί ιδιοκτήτες επιχειρήσεων Τύπου ισχυρίζονται πως τα επόμενα πέντε, δέκα ή δεκαπέντε χρόνια δεν θα υπάρχουν πια εφημερίδες «σε χαρτί», δηλαδή οι εφημερίδες που ξέρουμε εδώ και δύο αιώνες. Πιστεύουν πως έχουμε εισέλθει σε μια άλλη εποχή, την εποχή του Ιντερνετ και των άλλων κλάδων του: ipod, You tube, blogs... και πως η προηγμένη τεχνολογία μεταμορφώνει τη σχέση των ΜΜΕ κυρίως με τους νέους. Οχι μόνο χάνεται η συνήθεια της ανάγνωσης της εφημερίδας, αλλά οι πιο νέοι παρακολουθούν όλο και λιγότερο τα τηλεοπτικά κανάλια. Παράλληλα ζητείται από τους δημοσιογράφους να λειτουργούν σαν multimedia: δηλαδή να γράφουν για μια εφημερίδα και συγχρόνως να συνεργάζονται με ένα ραδιοφωνικό σταθμό ή ένα τηλεοπτικό κανάλι του ίδιου συγκροτήματος Τύπου. Οι Financial Times, μια από τις καλύτερες εφημερίδες στον κόσμο, συνενώνει τους δημοσιογράφους που δουλεύουν στη σύνταξη της εφημερίδας με αυτούς που δουλεύουν στο ηλεκτρονικό τους σάιτ υπό κοινή διεύθυνση. Το ίδιο έχει συμβεί και με τη Wall Street Journal. Ειδικοί εκτιμούν πως οι μεγάλες εφημερίδες θα εξαφανιστούν, εκτός από εκείνες που διανέμονται δωρεάν ή τις ψηφιακές. Ηδη, στο Google News βρίσκουμε δωρεάν τις κυριότερες ειδήσεις ακόμη πιο αναλυτικά απ' ό,τι στα καθημερινά δωρεάν φύλλα. Τελικά, μόνο η πληροφόρηση με μεγάλη προστιθέμενη αξία, υπό πληρωμή, και η απευθυνόμενη σε περιορισμένο κοινό θα επιζήσει. Επομένως έχουμε, από τη μια, γενική πληροφόρηση, γρήγορη και δωρεάν και από την άλλη πληροφορίες συγκεκριμένες, εξειδικευμένες, για ειδικό κοινό. Αυτό το σύστημα άλλωστε προτιμούν και οι διαφημιστές, γιατί μπορούν να προσεγγίσουν συγκεκριμένο κοινό, κατηγορίες επαγγελματιών, ομάδες που μοιράζονται τα ίδια ενδιαφέροντα, ανθρώπους για τους οποίους γνωρίζουν το κοινωνικό και οικονομικό τους προφίλ και έτσι ξέρουν τι να τους προσφέρουν.

Σε μια παλαιότερη συνέντευξή του στο περιοδικό Debat, ο Μπερνάρ Πουλέ εξηγεί το σκεπτικό του λέγοντας πως οι τεχνολογικές εξελίξεις θα μπορούσαν να είχαν παραμείνει στο επίπεδο της φουτουριστικής εικονικότητας αν η κοινωνία δεν βοηθούσε προς αυτή την κατεύθυνση με τη στάση της, όπως με τον ατομικισμό, παραδείγματος χάριν, που αντικαθιστά λίγο - πολύ την κοινή δημόσια σκηνή, ενώ η πολιτική εξαφανίζεται. Ο καθένας μπορεί να κάνει τη δική του εφημερίδα στο μπλογκ του και να προβάλλει το δικό του «εγώ», «κατεβάζοντας» από το Ιντερνετ ό,τι τον ενδιαφέρει, αγνοώντας τα υπόλοιπα. Χωρίς ασφαλώς να είναι το μεγάλο παγκόσμιο φόρουμ που υποσχέθηκαν ορισμένοι ουτοπιστές, το Ιντερνετ γίνεται ο χώρος απόλαυσης ανθρώπων που συγκεντρώνονται ανάλογα με τα ενδιαφέροντα ή τις πεποιθήσεις τους.

Σοβαρές ανατροπές

Νομίζω, λέει ο Πουλέ, πως είναι δύσκολο να προβλέψει κανείς με ακρίβεια τις μελλοντικές εξελίξεις, αλλά είναι σαφές πως βρισκόμαστε σε μια περίοδο σοβαρών ανατροπών και η μεγάλη δύναμη των εφημερίδων μειώνεται. Μπορεί τα ΜΜΕ να εξακολουθούν να εξυπηρετούν πολιτικά σχέδια, αλλά έχουν απολέσει την ικανότητά τους να επηρεάζουν σοβαρά την πολιτική ζωή, καθώς χάνουν την ικανότητά τους να απευθύνονται στο σύνολο της κοινωνίας. Αντίθετα, τα εξειδικευμένα ΜΜΕ, μέσα από τα διάφορα σάιτ στο Ιντερνετ πολλαπλασιάζονται. Ο ρόλος τους δεν είναι τόσο να επηρεάσουν τη δημόσια σκηνή όσο το να επιβεβαιώσουν τις πεποιθήσεις των αναγνωστών τους.

Υπάρχουν άραγε σήμερα δημοσιογράφοι που βαδίζουν στα χνάρια του Τζότζεφ Κέσελ ή του Αλμπέρ Λοντρ, που στις αρχές του προηγούμενου αιώνα σημάδεψαν τη δημοσιογραφία με τα κείμενά τους, αποτέλεσμα των περιπλανήσεών τους σε όλες τις γωνιές του κόσμου, αναδεικνύοντας τα προβλήματα της εποχής τους;

Και εδώ υπάρχει ένας μικρός μύθος, λέει ο Πουλέ: «Ο Λοντρ και ο Κεσέλ ήταν μεγάλοι παραμυθάδες, που με το λογοτεχνικό τους ταλέντο παραποιούσαν σε ένα βαθμό τα ρεπορτάζ τους. Επιπλέον, ανήκαν σε μια εποχή όπου ο Τύπος τούς έδινε πολλά μέσα, κάτι που δεν ισχύει σήμερα. Η δημοσιογραφία δεν είναι ένα επάγγελμα που βγάζεις λεφτά, με εξαίρεση κάποιες βεντέτες του χώρου. Πριν από δεκαπέντε ή είκοσι χρόνια μας διέθεταν ένα αυτοκίνητο για τις μετακινήσεις μας και αρκετά έξοδα παράστασης. Για να συμπληρώσουμε κάποια στοιχεία από το ρεπορτάζ μας, πηγαίναμε στη Νέα Υόρκη και συχνά με αεροπορικό εισιτήριο πρώτης θέσης. Σήμερα αυτά έχουν τελειώσει. Ταξιδεύουμε με τρένο και μάλιστα στην οικονομική θέση. Οι αρχισυντάκτες των τηλεοπτικών δελτίων στέλνουν όλο και πιο σπάνια ρεπόρτερ στους τόπους των συμβάντων, καθώς όλο και πιο συχνά χρησιμοποιούν το European Video News. Οταν είχαμε τις πλημμύρες στη Νέα Ορλεάνη, παραδείγματος χάριν, δεν δείχναμε τόσο συχνά εικόνες από την περιοχή για φιλο-ιμπεριαλιστικούς λόγους, αλλά επειδή τα αμερικανικά δορυφορικά δίκτυα έστελναν συνεχώς εικόνες».

Υπάρχει στρατευμένη δημοσιογραφία , σήμερα;

«Νομίζω πως σήμερα έχουμε να κάνουμε λιγότερο με στρατευμένους δημοσιογράφους και περισσότερο με δημοσιογράφους που "διδάσκουν" ή θέλουν να μεταδώσουν τον ορθό λόγο. Θέλουν να επιβάλουν στο κοινό τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να σκέπτονται. Για πολύ καιρό ονειρευόμουν πως δουλειά του δημοσιογράφου ήταν να αφηγείται όσα περισσότερα συμβάντα με όσο το δυνατόν καλύτερο τρόπο. Ωστόσο, τα γεγονότα παραμένουν σε δεύτερη μοίρα σε σχέση με την ερμηνεία που ο δημοσιογράφος θα τους δώσει. Και οι δημοσιογράφοι ανήκουν σε ένα κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον και μέσα σε αυτό ακριβώς το πλαίσιο σκέπτονται».

Τελικά οι εφημερίδες θα κλείσουν ;

«Οι μεγάλοι επιχειρηματίες του Τύπου μας λένε πως οι εφημερίδες που έχουμε υπόψη μας σήμερα θα εξαφανιστούν. Το ζήτημα είναι να μάθουμε αν αυτό θα συμβεί σε δέκα, είκοσι ή τριάντα χρόνια. Θα πεθάνουν, αλλά φυσικά δεν είναι υποχρεωμένες να αυτοκτονήσουν».*
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 18/02/2009