ΕΔΩ ΚΑΙ ΤΩΡΑ ΕΘΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ

Π. Κρούγκμαν

Επιμέλεια ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΣΙΟΔΡΑΣ

Ποιος φταίει για την παγκόσμια οικονομική κρίση; Τι βάθος θα έχει; Πού κάνουν λάθος οι mainstream οικονομολόγοι; Ποιες είναι οι συνταγές εξόδου από το σημερινό χάος;

Ο οικονομολόγος Π. Κρούγκμαν.
*Τα ερωτήματα κοινά στις συζητήσεις σε όλο τον κόσμο κι ένα από τα καταλληλότερα πρόσωπα να δώσουν απαντήσεις είναι αναμφισβήτητα ο Π. Κρούγκμαν. Κι αυτό επιχειρεί μέσα από το εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο του που θα κυκλοφορήσει περίπου σε δέκα μέρες από τις εκδόσεις «Καστανιώτης», με τίτλο «Η κρίση του 2008 και η Επιστροφή των Οικονομικών της Υφεσης».

Ο Π. Κρούγκμαν ο οποίος όπως τονίζει ο Ν. Κοτζιάς στον πρόλογο του βιβλίου τασσόταν σε περιόδους οικονομικής ευφορίας «υπέρ της αποφασιστικής ενίσχυσης της πολιτικής έναντι του αυθορμητισμού της αγοράς», ξεκινάει την ανάλυσή του από τη διάψευση όλων εκείνων, όπως ο νομπελίστας Ρ. Λούκας, που πίστευαν ότι «το κεντρικό πρόβλημα της αποτροπής μιας βαθιάς και παρατεταμένης ύφεσης έχει πρακτικά λυθεί. Ο οικονομικός κύκλος, η ακανόνιστη εναλλαγή υφέσεων και οικονομικών επεκτάσεων είχε δαμαστεί σε τέτοιο σημείο ώστε τα οφέλη της όποιας τιθάσευσής θα ήταν ασήμαντα».

*Και θέτει το ερώτημα: «Τι ακριβώς είναι ο οικονομικός κύκλος; Γιατί οι οικονομίες της αγοράς περνούν υφέσεις;»

Για όσους θεωρούν ότι η εξήγηση είναι εύκολη σημειώνει: «Δεν μπορούμε να πούμε ότι η απάντηση είναι προφανής -ότι οι υφέσεις επέρχονται εξαιτίας του Χ, όπου Χ είναι μια προκατάληψη δικής μας επιλογής. Η αλήθεια είναι πως εάν υποθέσουμε και αποδεχθούμε γενικά την ιδέα ότι οι αγορές τα καταφέρνουν συνήθως να εξισορροπούν προσφορά και ζήτηση- η, ύφεση είναι, πράγματι, κάτι πολύ παράξενο. Διότι κατά τη διάρκεια μιας οικονομικής κάμψης, φαίνεται να υπάρχει απεριόριστη προσφορά και καθόλου ζήτηση. Υπάρχουν πρόθυμοι εργάτες, αλλά όχι αρκετές θέσεις εργασίας, πολύ καλά εργοστάσια, αλλά όχι αρκετές παραγγελίες, ανοιχτά μαγαζιά, αλλά όχι αρκετοί πελάτες. Αλλά πώς είναι δυνατόν να υπάρχει τόσο μικρή ζήτηση για όλα τα αγαθά; Δεν πρέπει να ξοδεύουν οι άνθρωποι τα χρήματά τους σε κάτι;»

*Ο Κρούγκμαν εξηγεί ότι «μια ύφεση είναι συνήθως ένα πρόβλημα το οποίο προκαλείται όταν όλοι οι άνθρωποι προσπαθούν να συσσωρεύσουν μετρητά (ή προσπαθούν να αποταμιεύσουν περισσότερα από όσα επενδύουν) και μπορεί συνήθως να ξεπεραστεί με την έκδοση περισσότερου χρήματος. Οι υφέσεις μπορούν να αντιμετωπιστούν, απλώς, με το τύπωμα χρήματος και να ξεπεραστούν με μία εκπληκτική ευκολία».

*Αν, όμως, αυτή είναι μια εύκολη υπόθεση, γιατί περνάμε οικονομικές κάμψεις; Γιατί οι κεντρικές τράπεζες δεν τυπώνουν τόσο χρήμα όσο είναι αναγκαίο για να συντηρείται η ζήτηση και να διατηρούν πλήρη απασχόληση; Στο βιβλίο δίνεται η εξής ερμηνεία:

«Πριν από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι πολιτικοί, απλούστατα, δεν είχαν ιδέα τι πρέπει να κάνουν. Στην εποχή μας όλοι οι οικονομολόγοι, αρχίζοντας από τον Μίλτον Φρίντμαν και πηγαίνοντας προς τα αριστερά, συμφωνούν πως η Μεγάλη Υφεση επήλθε λόγω της κατάρρευσης της ενεργού ζήτησης και ότι η Ομοσπονδιακή Κεντρική Τράπεζα έπρεπε να είχε αντιμετωπίσει την οικονομική κάμψη με μεγάλες ενέσεις χρήματος.

»Ομως, εκείνη την εποχή, αυτή η άποψη δεν ήταν κυρίαρχη. Στην πραγματικότητα πολλοί εξέχοντες οικονομολόγοι είχαν υποκύψει σε μια μορφή ηθικολογικής μοιρολατρίας, υπό το πρίσμα της οποίας έβλεπαν την ύφεση ως αναπόφευκτη συνέπεια των προηγούμενων υπερβολών της οικονομίας. Και, συνεπώς, ως διαδικασία εξυγίανσής της».

*Ο συγγραφέας, αναφέρει γι' αυτές τις συγκρούσεις αντιλήψεων: «Οι περισσότεροι οικονομολόγοι, θεωρούν πως η Μεγάλη Υφεση της δεκαετίας του 1930 ήταν μια ανώφελη και μη αναγκαία τραγωδία.

»Εάν ο τότε αμερικανός πρόεδρος, Χέρμπερτ Χούβερ, δεν είχε προσπαθήσει να ισοσκελίσει τον προϋπολογισμό ενόψει της επερχόμενης κάμψης, εάν η Ομοσπονδιακή Κεντρική Τράπεζα δεν είχε υπερασπιστεί τον κανόνα του χρυσού εις βάρος της εγχώριας οικονομίας, εάν οι αρμόδιοι είχαν σπεύσει να παράσχουν ρευστό στις απειλούμενες τράπεζες και έτσι να καλμάρουν τον τραπεζικό πανικό που αναπτύχθηκε το 1930-31, τότε το χρηματιστηριακό κραχ του 1929 θα είχε οδηγήσει σε μια σύντομη ύφεση που γρήγορα θα είχε ξεχαστεί.

»Και, εφόσον οι οικονομολόγοι όσο και οι πολιτικοί είχαν διδαχθεί από εκείνη την εμπειρία, κανένας σύγχρονός μας υπουργός Οικονομικών δεν θα επαναλάμβανε την περιβόητη ρήση του τότε υπουργού Οικονομικών (μέχρι το 1932), Αντριου Μέλον, "να εκκαθαρίσουμε την πλεονάζουσα εργασία, να εκκαθαρίσουμε τις μετοχές, να εκκαθαρίσουμε τους αγρότες, να εκκαθαρίσουμε την αγορά ακινήτων... να αφαιρέσουμε τη σαπίλα από το σύστημα"».

*Ο Π. Κρούγκμαν, «ταξιδεύοντας» από τη Μεγάλη Υφεση, στη μεταπολεμική περίοδο, στις υφέσεις του '70 και του '80 και τις κρίσεις στην Ασία και στη Λατινική Αμερική, φθάνει στις «φούσκες του Γκρίνσπαν»: «Η ιστορία της ανόδου και της πτώσης του Αλαν Γκρίνσπαν είναι κάτι περισσότερο από ένα αφήγημα προσωπικής ηθικής. Είναι η ιστορία του πώς έπεισαν τον εαυτό τους οι διαμορφωτές της οικονομικής πολιτικής ότι έλεγχαν τα πάντα. Για να διδαχθούν, απλώς, ότι στην πραγματικότητα δεν έλεγχαν τίποτα -κάτι που προξένησε στους ίδιους φρίκη και στη χώρα οδύνη».

*Στη συνέχεια αναφέρεται στις φούσκες των μετοχών και της αγοράς ακινήτων και στη δημιουργία ενός «σκιώδους τραπεζικού συστήματος» (επενδυτικές τράπεζες κ.λπ.), που πήρε τεράστιες διαστάσεις και είχε ως αποτέλεσμα την αλλαγή εκ θεμελίων του χρηματοπιστωτικού συστήματος στη διάρκεια της οικονομικής ανόδου. Οπως ανέφερε ο Τίμοθι Γκάιτνερ, πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Τράπεζας της Νέας Υόρκης, στις αρχές του 2007 τα συνολικά περιουσιακά στοιχεία των πέντε κορυφαίων εταιρειών συμμετοχών στις ΗΠΑ ήταν περισσότερα από 6 δισ. δολάρια. Και τα περιουσιακά στοιχεία όλου του τραπεζικού συστήματος υπολογίζονταν σε περίπου 10 τρισ. δολάρια».

*Ο συγγραφέας πιστεύει ότι ο πυρήνας του σημερινού προβλήματος βρίσκεται στο γεγονός ότι, «καθώς το σκιώδες τραπεζικό σύστημα εξαπλωνόταν και ανταγωνιζόταν ή ακόμη υποσκέλιζε το συμβατικό τραπεζικό σύστημα ως προς τη βαρύτητα στην οικονομία, πολιτικοί και κυβερνητικοί αξιωματούχοι έπρεπε να έχουν αντιληφθεί ότι ξαναδημιουργούσαμε τη χρηματοπιστωτική τρωτότητα που οδήγησε στη Μεγάλη Υφεση και έπρεπε να είχαν αντιδράσει με την επέκταση της ρύθμισης και του χρηματοπιστωτικού δικτύου ασφαλείας, προκειμένου να καλύψουν και αυτά τα ιδρύματα.

»Ανθρωποι με επιρροή έπρεπε να είχαν υποστηρίξει έναν απλό κανόνα: όποιος οργανισμός κάνει το ίδιο έργο με μια τράπεζα, όποιος πρέπει να διασωθεί σε περιόδους κρίσεων όπως οι τράπεζες, έπρεπε να υπόκειται στις ίδιες ρυθμίσεις με τις τράπεζες».

*«Μπαίνω στον πειρασμό να πω ότι η κρίση δεν μοιάζει με τίποτε απ' όσα είδαμε στο παρελθόν. Αλλά, θα ήταν πιο ακριβές να πω ότι μοιάζει με όλα όσα έχουμε δει στο παρελθόν, μόνο που συμβαίνουν όλα ταυτόχρονα», λέει ο Κρούγκμαν. Και προβλέπει:

«Η ανώμαλη προσγείωση των αναδυόμενων οικονομιών μπορεί να γίνει το δεύτερο επίκεντρο της παγκόσμιας κρίσης που βρίσκεται σε εξέλιξη (το πρώτο ήταν οι χρηματοπιστωτικές αγορές των ΗΠΑ)».

*Τι προβλέπει ότι θα γίνει;

«Η παγκόσμια οικονομία δεν βρίσκεται σε βαθιά ύφεση. Πιθανώς δεν θα πέσει σε βαθιά και παρατεταμένη ύφεση, παρά το μέγεθος της τρέχουσας κρίσης (δεν είμαι απολύτως σίγουρος γι' αυτό, αν και το επιθυμώ). Ωστόσο, αν και η ίδια η βαθιά ύφεση δεν έχει επιστρέψει, τα οικονομικά της ύφεσης επανεμφανίζονται. Η παλιά καλή μακροοικονομική της ζήτησης έχει πολλά να προσφέρει στην παρούσα δύσκολη κατάσταση».

Το ερώτημα που τίθεται είναι: πώς μπορεί να δημιουργηθεί επαρκής ζήτηση για να αξιοποιηθεί η παραγωγική ικανότητα της οικονομίας;

*Η απάντηση που δίνει είναι:

«Εκείνο που χρειάζεται ο κόσμος αυτή τη στιγμή είναι μια επιχείρηση διάσωσης. Το παγκόσμιο πιστωτικό σύστημα βρίσκεται σε κατάσταση παράλυσης και μια παγκόσμια οικονομική κάμψη βρίσκεται σε εξέλιξη. Η μεταρρύθμιση των αρνητικών δομών που οδήγησαν στην κρίση είναι ουσιώδης, αλλά μπορεί να περιμένει λίγο. Πρώτα πρέπει να ασχοληθούμε με τον ολοφάνερο και υπαρκτό κίνδυνο. Για να γίνει αυτό, οι πολιτικοί σε όλο τον κόσμο πρέπει να κάνουν δύο πράγματα: α) να πάρουν μέτρα ώστε να επαναληφθεί η ροή της πίστωσης και β) να στηρίξουν αμέσως τις δαπάνες».

*«Η πασιφανής λύση είναι να τοποθετήσουμε περισσότερο κεφάλαιο», συνεχίζει, και θεωρεί ότι, για να γίνει αυτό και να φθάσει το κεφάλαιο στο σύστημα κι όχι να μείνει στις τράπεζες, πρέπει οπωσδήποτε:

*«Να υπάρξει μεγαλύτερη επιμονή στον κυβερνητικό έλεγχο. Στην πραγματικότητα πρέπει να γίνει μια σχεδόν πλήρης προσωρινή εθνικοποίηση σημαντικού τμήματος του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Για να το ξεκαθαρίσουμε: αυτός δεν είναι ένας μακροπρόθεσμος στόχος. Ο χρηματοπιστωτικός τομέας θα ιδιωτικοποιηθεί και πάλι μόλις κάτι τέτοιο θα είναι ασφαλές.

»Προς το παρόν, όμως, το σημαντικότερο είναι να χαλαρώσουμε με κάθε διαθέσιμο μέσον την πίστωση, χωρίς να δεσμευόμαστε από ιδεολογίες. Τίποτε δεν θα μπορούσε να είναι χειρότερο από την αποτυχία να πράξουμε το αναγκαίο, φοβούμενοι μήπως η σωτηρία... είναι σοσιαλιστική».

*Ο Κρούγκμαν προειδοποιεί ότι «η εξάπλωση της χρηματοπιστωτικής κρίσης στις αναδυόμενες αγορές καθιστά την οργάνωση μιας διεθνούς διάσωσης μέρος της υπέρβασης της κρίσης». Ομως, ακόμη και αν η διάσωση του χρηματοπιστωτικού συστήματος αρχίζει να δίνει ανάσα στις πιστωτικές αγορές, δεν αρκεί. Τι επιπλέον πρέπει να γίνει;

«Η απάντηση είναι ασφαλώς το παλιό, καλό, κεϊνσιανό δημοσιονομικό ερέθισμα».

*Για τις ΗΠΑ εκτιμά ότι το «πακέτο» του 1% του ΑΕΠ δεν αρκεί. Το επόμενο πρέπει να είναι 4% και να εστιάζει στην επέκταση των δημόσιων δαπανών για δρόμους, γέφυρες και άλλες υποδομές, αντί των φοροαπαλλαγών, μέρος των οποίων αποταμιεύονται και δεν δαπανώνται.

*«Αν ό,τι έχει γίνει μέχρι τώρα δεν είναι αρκετό, να κάνουμε περισσότερα και να κάνουμε κάτι διαφορετικό, μέχρι να αρχίσει η ροή της πίστωσης. Από τη στιγμή που η προσπάθεια ανάκαμψης έχει πάρει τον δρόμο της, θα υπάρχει χρόνος να στραφούμε σε μέτρα προφύλαξης: να μεταρρυθμίσουμε το σύστημα έτσι ώστε να μη συμβεί ξανά κρίση».

**Και ο νομπελίστας καταλήγει με μια φράση του Κέινς:

«Αργά ή γρήγορα, οι ιδέες, κι όχι τα κατεστημένα συμφέροντα, είναι τα επικίνδυνα πράγματα, καλώς ή κακώς».

ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ - 15/02/2009