Προλεταριακές χριστιανικές κοινότητες

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΡΟΥΣΗ Καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
Κάθε χρόνο η περίοδος των εορτών του Πάσχα στέκεται η αφορμή για συχνές αναφορές στην προσωπικότητα του Ιησού και των μαθητών του.
Ταυτόχρονα, όμως, αποφεύγεται συστηματικά κάθε αναφορά στο χαρακτήρα των πρώτων χριστιανικών κοινοτήτων. Αυτή η αποσιώπηση κάθε άλλο παρά τυχαία είναι. Στην πραγματικότητα στοχεύει να συγκαλύψει την άβυσσο που χωρίζει αυτές τις κοινότητες από τη σημερινή Εκκλησία, την ταγμένη με το μέρος των κυρίαρχων, μια Εκκλησία με τεράστια περιουσία και επιχειρηματικές δραστηριότητες(1), γραφειοκρατικά δομημένη, με ηγέτες των οποίων η χλιδή προκαλεί.

Ας υπενθυμίσουμε λοιπόν σύντομα αυτά τα χαρακτηριστικά των πρώτων χριστιανικών κοινοτήτων(2).

Το πρώτο, όπως εύστοχα παρατηρεί ο Ενγκελς, ήταν ότι αυτές εναντιώνονταν και μάχονταν την τότε κυρίαρχη τάξη πραγμάτων(3), και ευελπιστούσαν ότι αυτή θα ανατραπεί σε τούτον, ή έστω στον άλλο κόσμο.

Το δεύτερο χαρακτηριστικό τους ήταν ο προλεταριακός τους χαρακτήρας. Οπως υπογραμμίζει και ο Παύλος στην Πρώτη του Επιστολή προς Κορινθίους, επρόκειτο για κοινότητες φτωχών, αμόρφωτων κυρίως ελεύθερων προλεταρίων των πόλεων. Στην κοινότητα δεν εκπροσωπούνταν, αρχικά, ούτε ο πλούτος ούτε η μόρφωση.

Ενα τρίτο χαρακτηριστικό, που άλλωστε συνδέεται με το προηγούμενο, ήταν το βαθύτατο ταξικό μίσος που είχαν τα μέλη της κοινότητας ενάντια στους πλούσιους, και ενάντια στον πλούτο καθαυτό. Αυτό το μίσος φαίνεται ξεκάθαρα στο Κατά Λουκάν Ευαγγέλιο όπου διατυπώνεται ότι «ευκολότερο είναι να περάσει κάμηλος από τρύπα βελόνας παρά πλούσιος να εισέλθει στην βασιλεία του Θεού» (18, στίχος 25). Περιγράφεται ακόμη στην Επί του όρους Ομιλία (6, στίχος 20) όπου αναφέρεται το περίφημο «μακάριοι σεις οι πτωχοί διότι υμετέρα είναι η βασιλεία του Θεού» (το οποίο αναθεωρήθηκε αργότερα από το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο και μετατράπηκε τεχνηέντως σε «μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι»).

Ενα τέταρτο χαρακτηριστικό ήταν η κομμουνιστική αρχή συγκρότησης της κοινότητας. Αποτελούσε απαίτηση τα μέλη της να δίνουν όλα όσα έχουν(4), και όλοι να έχουν τα πάντα κοινά, ενώ η κοινότητα διένειμε τα καταναλωτικά αγαθά με βάση την κομμουνιστική αρχή «στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του» (Πράξεις 4, στίχος 32...) Βεβαίως, ο κομμουνισμός αυτός δεν επεκτείνονταν ούτε στην παραγωγή, ούτε σε μια μόνιμη κοινοβιακή ζωή, αλλά περιορίζονταν κυρίως στη μορφή των διαρκών κοινών γευμάτων. Αλλα χαρακτηριστικά ήταν η περιφρόνηση προς την κλασική μορφή οικογένειας και το γάμο και η σύμφωνη με τον Πλάτωνα αντίληψη περί κοινότητας των γυναικών και περί δυνατότητας σύναψης ελεύθερων σχέσεων (βλέπε σχέση Αποστόλου Παύλου με Θέκλα). Ολα αυτά είναι βέβαιο ότι απέρρεαν από την άρνηση ύπαρξης ιδιωτικής ιδιοκτησίας (δική μου γυναίκα, δικό μου παιδί, δικιά μου οικογένεια εκτός κοινότητας...)

Η βαθμιαία ταξική διάβρωση της κοινότητας με την είσοδο σε αυτήν των πλουσίων, οπότε και άρχισαν να αναθεωρούνται οι πρώτες κομμουνιστικές της αρχές, η διαμόρφωση μιας χριστιανικής «αριστοκρατίας» από αποστόλους, προφήτες και δασκάλους, οι οποίοι άρχισαν να εκμεταλλεύονται την κοινότητα, και τέλος η βαθμιαία μετατροπή των επισκόπων από απλούς διαχειριστές των οικονομικών της κοινότητας, σε απόλυτα αφεντικά της, είναι οι βασικοί παράγοντες που οδήγησαν στην κατάπτωση αυτού του πρώτου χριστιανικού κομμουνισμού.

Τελικά, η «νικηφόρα Χριστιανική κοινότητα κατάντησε από κάθε άποψη ακριβώς ο αντίποδας της κοινότητας εκείνης που πριν είχαν ιδρύσει οι φτωχοί ψαράδες και αγρότες της Γαλιλαίας και οι προλετάριοι της Ιερουσαλήμ. Και ο σταυρωμένος Μεσσίας έγινε το πιο σίγουρο στήριγμα της αποσυντεθειμένης και κακόφημης εκείνης κοινωνίας, που η Μεσσιανική κοινότητα, τόσο ήθελε να την καταστρέψει από τα συθέμελα της»(5).

(1) Μόνον στην Ιταλία, η Εκκλησία διαθέτει περί τα 100.000 ακίνητα συνολικής αξίας 8-9 δισ. ευρώ, ενώ το Βατικανό θεωρείται ο βασικός αποδέκτης του βρόμικου ιταλικού χρήματος και ένα από τα πιο σημαντικά κράτη ξεπλύματος χρήματος. Οσο για την αξία της δικής μας εκκλησιαστικής περιουσίας, αν και αυτή σκοπίμως συσκοτίζεται από την ίδια την Εκκλησία, εκτιμάται ότι είναι πολλά δισ. ευρώ (γη, 1.300.000 στρέματα, βλέπε «Ελευθεροτυπία» 8/5/99, ακίνητα, μετοχές, καταθέσεις, τίτλοι Δημοσίου, ενοίκια...).

(2) Μεταξύ άλλων, για μια επιστημονική αν και γλαφυρή ανάλυση αυτών των αρχικών χαρακτηριστικών και της συντηρητικής μετεξέλιξης της πρώτης κοινότητας, βλέπε το έξοχο κλασικό βιβλίο του Καρλ Κάουτσκυ «Η καταγωγή του Χριστιανισμού», Εκδόσεις «Αναγνωστίδης», σελ. 355 και επόμενες. Ακόμη, Γιάννη Κορδάτου «Αρχαίες Θρησκείες και Χριστιανισμός». Εκδόσεις «Μπουκουμάνη», σελίδες 257 και επόμενες.

(3) Βλέπε σχετικά και Engels, «On the history of Early Christianity», in Κ. Marx, Fr. Engels, «Collected Works», Volume 27, σελίδες 445 και επόμενες.

(4) Μάλιστα, όσοι όπως ο Ανανίας και η Σαπφείρα παραβίασαν αυτόν τον κανόνα (κράτησαν μερικά από τα χρήματα τους) τιμωρούνταν ακόμη και με θάνατο.

(5) Καρλ Κάουτσκυ, «Η καταγωγή του Χριστιανισμού» ό.π., σελίδα 497.