Ο Διονύσιος Σολωμός ήταν απλός και λακωνικός: «Εθνικόν είναι το αληθές». Τελεία και παύλα. Πιθανώς να υπήρξε τόσο ολιγόλογος, επειδή δεν είχε στη δούλεψή του έναν Αδωνι Γεωργιάδη για να του αναθέσει το ρεκτιφιέ της αναχρονιστικής ιστορικής αφήγησης, αυτής που επλήγη από τη θαυμάσια σειρά του ΣΚΑΪ «1821». Ισως πάλι να χρησιμοποίησε λίγες λέξεις επειδή οι μεγάλες αλήθειες δεν χρειάζονται μεγάλες φωνασκίες για να διατυπωθούν. Οι τελευταίες είναι χρήσιμες μόνο προς άγραν ψήφων και γίνονται χρησιμότερες όταν δεν έχεις πολλά να πεις. Τα άδεια βαρέλια, ως γνωστόν, κάνουν στα κανάλια τον μεγαλύτερο θόρυβο. Και γι’ αυτό οι τηλεστάρ τα θρονιάζουν με κάθε ευκαιρία στις βραδινές λαοσυνάξεις που διοργανώνουν (των δεκατριών έως δεκαπέντε ατόμων), και τις οποίες βαφτίζουν πάνελ.
Η Επανάσταση του 1821 είναι ένα από τα μεγάλα γεγονότα της παγκόσμιας ιστορίας κατά τον 19ο αιώνα. Δυστυχώς εμείς την θάβουμε κάτω από ανόητες εθνικές ρητορείες, την αποκλειστική αντιπροσωπεία των οποίων θέλει τώρα να έχει ο ΛΑΟΣ. Είναι συνέχεια και ίσως ισάξια των άλλων μεγάλων αστικών επαναστάσεων της Δύσης, δηλαδή της Αμερικανικής και της Γαλλικής. Γράφαμε παλιότερα σε τούτη την εφημερίδα: «Οποια ανάγνωση κι αν κάνει κανείς στην εξέγερση των υπόδουλων, το 1821 είναι ένα κομβικό σημείο στην παγκόσμια ιστορία. Είναι η αρχή του τέλους μιας αυτοκρατορίας που δυνάστευσε την Ανατολή για πάνω από τέσσερις αιώνες (και κάποτε είχε φτάσει στις πύλες της Βιέννης) και πιστοποιητικό θανάτου ενός τύπου φεουδαρχικής κοινωνικής οργάνωσης που χρόνια καρκινοβατούσε.
» Η ελληνική επανάσταση άνοιξε τον ασκό του Αιόλου για να φυσήξει ο άνεμος της ελευθερίας σε ολόκληρη την Ανατολή. Εσπασε τα πήλινα πόδια μιας από τις μεγαλύτερες υπερδυνάμεις της εποχής.
» Θα αδικούσαμε την ελληνική επανάσταση αν την περιορίζαμε στον εθνικό της μόνο χαρακτήρα. Είχε και κοινωνικές πτυχές, αλλά ήταν ενταγμένη και στο νέο πνεύμα ελευθερίας που διέτρεχε όλη την Ευρώπη. Δεν είναι τυχαίο ότι απ’ όλους τους υπόδουλους των Οθωμανών οι Ρωμιοί ξεκίνησαν το ξήλωμα της αυτοκρατορίας. Με σύγχρονους όρους θα λέγαμε ότι ήταν ο πιο “παγκοσμιοποιημένος λαός” της περιοχής. Με το εμπόριο, τη ναυτιλία και τα γράμματα ερχόταν σε επαφή με όλα τα νέα ρεύματα στην Ευρώπη. Μπόλιασαν το νέο πνεύμα στην Ανατολή.
» Η εποποιία των εξεγερμένων, που κινητοποίησε τον ευρωπαϊκό και αμερικανικό φιλελληνισμό, δεν σκιάζεται από τις λεπτομέρειες της ιστορίας. Στα δύσκολα χρόνια της επανάστασης, όπως και σε κάθε μεγάλο γεγονός της ιστορίας, υπήρξαν αντιφάσεις της, ένδοξες στιγμές και υπαναχωρήσεις.
» Αυτήν την περίοδο πρέπει να την γνωρίσουμε σε βάθος, να φωτίσουμε τα πραγματικά γεγονότα πέρα από μύθους και ιδεοληψίες, να δούμε πώς αυτοί που οι Οθωμανοί τους ονόμαζαν “ραγιάδες” έγιναν ελεύθεροι πολίτες. Οφείλουμε να μάθουμε την ιστορία μας όπως πραγματικά έγινε, γιατί αυτή η ιστορία μόνο υπερήφανους μπορεί να μας κάνει.» («Καθημερινή», 24.3.2007)
Και εκτός συνόρων
Αυτήν την εξέγερση για την οποία πρέπει να είμαστε υπερήφανοι και πρέπει να την πουλάμε στο εξωτερικό σαν ένα από το κομβικά γεγονότα που διαμόρφωσαν την παγκόσμια ιστορία, οι μεταπράτες του ελληνικού εθνικισμού τη συρρικνώνουν σε ένα τοπικής σημασίας γεγονός, σε έναν απλό καβγά Ελλήνων και Τούρκων, διανθισμένο με μύθους και άδεια συνθήματα για εγχώρια κατανάλωση. Αντί να δείξουμε σε όλο τον κόσμο ότι σ’ αυτήν τη γωνιά της καθυστερημένης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γεννήθηκε ένα κίνημα που κατάφερε όχι μόνο να ξεκινήσει το ξήλωμα της ανατολικής φεουδαρχίας, αλλά και ολόκληρης της συντηρητικής τάξης πραγμάτων στην Ευρώπη, πολλοί κραυγάζουν για την Αγία Λαύρα. Ε, τι να κάνουμε; Ολες οι μαρτυρίες δείχνουν ότι ο Παλαιών Πατρών Γερμανός δεν κήρυξε την επανάσταση στην Αγία Λαύρα και το «Κρυφό σχολειό» δεν ήταν ο κανόνας στην αυτοκρατορία. Ισως κάποιοι αγάδες κάποιες περιόδους ανάμεσα στα άλλα εγκλήματα κατά των υπόδουλων να απαγόρευσαν και τη διδασκαλία της ελληνικής (αν και δεν τους ένοιαζε), αλλά μένει να αποδειχθεί.
Από την άλλη, μια επανάσταση φυσικά δεν είναι κάτι σαν σχολική εκδρομή. Στις ωμότητες των Οθωμανών υπήρξαν ωμότητες και των εξεγερμένων. Υπήρξαν εμφύλιοι, σφαγές, μικροπρέπειες, όλα όσα η ανθρώπινη φύση παράγει ακόμη και αν είναι ελληνική. Για παράδειγμα, η σφαγή της Τριπολιτσάς είναι ιστορικό γεγονός. Δεν το αφηγείται μόνο ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης στον Γεώργιο Τερτσέτη («το ασκέρι όπου ήτον μέσα το ελληνικό έκοβε και εσκότωνε από Παρασκευή έως Κυριακή, γυναίκες, παιδιά και άντρες, 32.000, μια ώρα ολόγυρα της Τριπολιτσάς...») περιγράφεται και στον Εθνικό μας Υμνο: «Α! Τι νύχτα ήταν εκείνη / Που την τρέμει ο λογισμός / Αλλος ύπνος δεν θα γίνει / Πάρεξ θάνατου πικρός... Κοίτα χέρια απελπισμένα / Πώς θερίζουνε ζωές / Χάμου πέφτουνε κομμένα / Χέρια, πόδια, κεφαλές».
Δεν υπάρχει επανάσταση χωρίς αίμα, ούτε πόλεμος στην ιστορία χωρίς αυτά που σήμερα θεωρούμε εγκλήματα αλλά τότε ήταν η συνήθης πρακτική. Απολυμαίνουμε την ιστορία από τα γεγονότα της, την ακρωτηριάζουμε. Φτιασιδώνοντάς την, την μετατρέπουμε σε αφήγηση χωρίς νόημα. Οι αφηγήσεις χωρίς νόημα είναι απωθητικές για τους νέους ανθρώπους. Τις παπαγαλίζουν, αλλά δεν τις κατανοούν και φυσικά δεν τις εκτιμούν. Προσπαθώντας να φτιάξουμε την ιστορία στα μέτρα των ιδεοληψιών κάποιων εμπόρων του έθνους, φτιάχνουμε γενιές ανιστόρητων που αδυνατούν να εκτιμήσουν το μεγαλείο εκείνης της δεκαετίας που συντάραξε τον κόσμο. Γιατί πραγματικά, όπως έδειξε και το κίνημα των Φιλελλήνων, η ελληνική δεκαετία του 1820 συντάραξε τον κόσμο. Οι φιλέλληνες δεν ήταν απλώς αρχαιόπληκτοι. Ηταν οι προοδευτικοί της Δύσης που έβλεπαν στην επανάσταση τη συνέχεια των δικών τους αγώνων για ελευθερία, ισότητα, αδελφότητα. Εμείς καταφέραμε να σμικρύνουμε αυτό το παγκόσμιο γεγονός στα μίζερα πλαίσια του ελληνικού εθνικισμού. Ομως αξίζει στην επανάσταση του ’21 μια καλύτερη θέση στην παγκόσμια ιστορία. Πρέπει να πούμε παντού ότι δεν ήταν ένας τοπικός καβγάς της Ανατολής, αλλά να την εντάξουμε στο μεγάλο πλαίσιο τής δυτικής ιστορικής αφήγησης. Να σταματήσει δηλαδή αυτή η χώρα να πουλάει μόνο αρχαιότητα, όταν -στον βαθμό που της αναλογεί- είναι συνδιαμορφωτής και της σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας. Αυτό θέλει δουλειά πολλή και πρωτίστως να κλείσουμε τα αυτιά μας στα αλαλάζοντα κύμβαλα που σκούζουν από τα ερτζιανά.
«... στην γλαυκή του Μύθου χώρα»
Από το 1864 ο Δημήτριος Στρούμπος, καθηγητής της Φυσικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών αναρωτιόταν: «Διατί κωφεύουσιν και σήμερον πολλοί εις ό,τι αφορίζει η επιστήμη; Διατί ασπάζονται την ομοιοπαθητικήν ιατρικήν, ζητούσι τον τετραγωνισμό του κύκλου, την αέναον κίνησιν και τα τοιαύτα απαγορευθέντα υπό των ακαδημαϊκών; Εις τα ερωτήματα ταύτα ο μεν φυσιολόγος, ως κρανιοσκόπος, σιωπά, ο δε σοφός επιφωνεί “άφες αυτοίς, ου γαρ οίδασι τι ποιούσιν”. Εις μάτην γνωστοποιείται απανταχού ότι άνθρακες ο θησαυρός των φαντασιοκόπων, φύσει αδύνατος η αέναος κίνησις κ.τ.λ. Ο κατά φαντασίαν εφευρέτης κωφεύει, αδιαφορεί περί των μηχανικών νόμων, δεν επιτρέπει να γίνηται λόγος περί αποτυχίας, επειδή η εφεύρεσις αυτού είναι πολυχρονίου πείρας εξαγόμενον, είναι τέκνον αυτού πεφιλημένον, ου ένεκα προτιμά να θυσιάσει και την ζωήν».
Κάπως έτσι «πεφιλημένοι» είναι οι μύθοι της ιστορίας μας. Μεγαλώσαμε με τις παραστάσεις του κρυφού σχολειού και της Αγίας Λαύρας, έχουμε επενδύσει συναισθηματικά πολλά σ’ αυτούς. Δύσκολα ξεριζώνονται, διότι είναι μέρος πλέον της δικής μας ύπαρξης, του δικού μας νοητικού κατασκευάσματος με το οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Για να αντικατασταθεί, το νέο πρέπει να είναι καλά συγκροτημένο, ευκρινές και κατανοητό. Εκτός αυτού, οι μύθοι από τη φύση τους είναι απλοποιητικοί, σύνθετων καταστάσεων. Χρειάζονται μόνο τρεις έννοιες για να νομίζεις ότι κατανόησες την ιστορία: «Οι καλοί Ελληνες», οι «κακοί Τούρκοι» και το «προαιώνιο μίσος». Πού να ψάχνεις τώρα να βρεις κοινωνικές δομές, πολιτικά ρεύματα της εποχής, κ.λπ.; Ο,τι δεν ταιριάζει στην απλοϊκή αυτή αφήγηση πετιέται ως ύποπτο και ξεμπερδεύεις.
«Είτε στο παρελθόν αναφέρεται είτε στο ίδιο το παρόν», γράφει στο θαυμάσιο βιβλίο «Το μυθολογικό κενό» (εκδ. Πόλις), ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης Αλέξης Πολίτης, «ο μύθος ριζώνει γερά μέσα μας, καθώς εδράζεται σε μια συμβολική και βιωματική ανάγνωση της ζωής, σε μια ποιητική αναλογική πρόσληψη της πραγματικότητας (...) Οπως η Εύα γεννήθηκε από το πλευρό του Αδάμ έτσι και η ιστορία γεννήθηκε από το πλευρό της ποίησης· η σχέση της με τον μύθο από τότε βασιλεύει». Στην πορεία της προς την αυτονόμηση, τη χειραφέτηση, τείνει προς τα μαθηματικά – πορεία παράλληλη με τις άλλες αδελφάδες και πρωτοξαδέλφες επιστήμες. Ωστόσο, αν στο στόχαστρο του ιστορικού δεν βρίσκεται η ανάλυση του αντικειμένου του και μόνο, αν πιστεύουμε ότι η ιστορία δεν είναι οι τεχνικές μονάχα, παρά η αναπαράσταση ενός κόσμου ολόκληρου και μάλιστα... καθώς ο τελικός στόχος της ιστορίας, των ιστορικών είναι η αναπαράσταση αυτή του παρελθόντος να μάς βοηθήσει στην πληρέστερη, και λοιπόν ορθότερη, κατανόηση του σημερινού κόσμου, τότε η ιστορία δεν έχει ακόμη πλήρως αυτονομηθεί από μια ποιητικού τύπου λειτουργία – συνεπώς ο συμβολισμός που προσφέρει ο μύθος φαντάζει κάποτε αναγκαίος. Για να τον αντικαταστήσουμε πρέπει να προσφέρουμε μια κατανόηση περιεκτικότερη από την σχηματική, μα ολοκληρωμένη, του μύθου – αλλιώς κανείς δεν έχει το δικαίωμα να αιτιάται κανέναν, αν βλέπει τον μύθο να αντέχει και να μην υποχωρεί.
Π.ΜΑΝΔΡΑΒΕΛΗΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 13-2-2011
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου