Μια κοινωνία για να λειτουργεί εύρυθμα χρειάζεται τέσσερα πράγματα. 'Ενα σύστημα αναγνώρισης των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων, ένα σύστημα ορθής και ταχείας απόδοσης της δικαιοσύνης, μια ισόρροπη αγορά γάμου με ισορροπία του αριθμού των γυναικών και των ανδρών και τέλος ένα καλό τραπεζικό σύστημα. Το τραπεζικό σύστημα είναι η καρδιά της οικονομίας, είναι το μέρος που συναντιούνται καταθέτες και επενδυτές και ανταλλάσσουν κεφάλαια με τόκους για την επίτευξη δυο στόχων. Οι μεν δανειστές να χρηματοδοτήσουν τις επενδύσεις τους, οι δε καταθέτες να αποθηκεύσουν τα χρήματα τους και να συμμετάσχουν στην φυσική ανάπτυξη της οικονομίας.
Η λειτουργία των τραπεζών ως αποθηκευτικών χώρων χρήματος είναι μια σπουδαία λειτουργία διότι δημιουργεί όχι μόνο ένα αίσθημα ασφάλειας στους κατόχους του χρήματος άλλα και γιατί συνεισφέρει με κεφάλαιο στην οικονομία. Οι τράπεζες εκ των πραγμάτων δεν μπορούν να λειτουργήσουν χωρίς την πολιτική κλασματικού αποθέματος. Πάντα οι τράπεζες θα κρατάνε ένα απόθεμα στην άκρη για τις καθημερινές ανάγκες των καταθετών και το υπόλοιπο θα το δανείσουν στην αγορά για να παραχθούν οι αναγκαίοι τόκοι. Αυτή η μόχλευση της τράπεζας παράγει τους τόκους και τα κέρδη των μετόχων της. Επιπρόσθετα η τράπεζα είναι ένα φυσικό μονοπώλιο φύλαξης χρήματος αφού η εναλλακτική του σεντουκιού δημιουργεί την ανάγκη του προσωπικού ναρκοπεδίου με συνοδεία οπλοπολυβόλων σε κάθε αυλή και μπαλκόνι διαμερίσματος.
Οι άνθρωποι δεν έχουν καμιά σχεδόν άλλη εναλλακτική φύλαξης του χρήματός τους πέραν της τράπεζας. Όμως η κλασματικού αποθέματος τραπεζική γεννάει την πιθανότητα του πανικού και της κατάρρευσης (θεωρητικά και η πλήρους αποθέματος τραπεζική μπορεί να οδηγήσει σε καταρρεύσεις αν επενδυθούν τα χρήματα σε κακά περιουσιακά στοιχεία). Θεωρητικά οι καταθέτες θα έπρεπε να κάνουν την έρευνά τους όσον αφορά την ποιότητα του χαρτοφυλακίου της τράπεζας, τους κινδύνους που έχει αναλάβει, μαζί με μια προσεχτική ανάγνωση του ισολογισμού της. Δυστυχώς ο μέσος καταθέτης και τολμώ να πω ο κάθε μικρός καταθέτης δεν έχει καμία μα καμία δυνατότητα να ελέγξει την τράπεζά του.
Είμαι επαγγελματίας στον χώρο της διαχείρισης κινδύνων και μπορώ να διαβεβαιώσω πως οι γνώσεις στατιστικής, ανωτέρων μαθηματικών και οικονομικών που είναι αναγκαίες για την αξιολόγηση της πιθανότητας χρεωκοπίας μιας τράπεζας είναι πέραν των γνώσεων που έχει ο μέσος καθημερινός άνθρωπος. Ακόμα και εγώ που κάνω αυτήν την δουλειά δεν μπορώ να αξιολογήσω πλήρως την τράπεζα μου, δεδομένου ότι δεν μπορώ να έχω τα διαθέσιμα δεδομένα που θα μου επιτρέψουν να την αξιολογήσω. Ο ισολογισμός δεν δίνει από μόνος του επαρκείς πληροφορίες, δεδομένου ότι πρόκειται για λογιστικά στοιχεία άρα ευεπίφορα σε λογιστικές πρακτικές που θα θέλουν να αποκρύψουν κάποια πράγματα. Επίσης ο ισολογισμός είναι μια στατική απεικόνιση μιας δυναμικά εξελισσόμενης κατάστασης. Ο ισολογισμός δεν δίνει την στοχαστική (με την έννοια της στοχαστικής ανέλιξης) φύση της εξέλιξης των τιμών των περιουσιακών στοιχείων και των υποχρεώσεων.
Η αδυναμία αξιολόγησης της τράπεζας και η μονοπωλιακή θέση της τράπεζας όσον αφορά την φύλαξη χρήματος γεννά την ανάγκη προστασίας του καταναλωτή (καταθέτη). Η προστασία αυτή γίνεται με δυο τρόπους. Πρώτον μέσω των κανόνων κεφαλαιακής επάρκειας που όντως είναι συζητήσιμο για το κατά πόσο κοντά στην πραγματικότητα είναι. Δεύτερον μέσω της προστασίας των καταθέσεων με εγγυήσεις, συνήθως του κράτους. Η φύση της ζημιάς που υφίστανται οι καταθέτες σε περίπτωση κατάρρευσης των τραπεζών δεν μπορεί να ασφαλιστεί από ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες και αυτό γιατί ο κίνδυνος αυτός παραβιάζει τους κανόνες της ασφαλισιμότητας ενός κίνδυνου. Οι κανόνες της ασφαλισιμότητας ενός κίνδυνου λένε πως ένας κίνδυνος είναι ασφαλίσιμος αν μεταξύ άλλων ο κίνδυνος έχει μετρήσιμο ασφάλιστρο, είναι ανεξάρτητος από ομοειδείς κίνδυνους σε ένα ευρύ χαρτοφυλάκιο ομοειδών κινδύνων και δεν είναι καταστροφικός.
Μεμονωμένες τράπεζες μπορούν να καταρρεύσουν και ενδεχομένως μπορούν να ασφαλιστούν από ιδιώτες ασφαλιστές, άλλα οι ιδιώτες ασφαλιστές δεν θα μπορέσουν να ασφαλίσουν μια συστημική κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος. Ούτε υπάρχουν αντασφαλιστές τόσο ισχυροί για να αναλάβουν τις ζημιές πέραν ενός ορίου.
Για αυτό στις ΗΠΑ το κράτος ήταν αυτό που ανέλαβε την ασφάλιση των καταθέσεων μέσω της Ομοσπονδιακής Εταιρείας Ασφάλισης Καταθέσεων (FDIC). H FDIC δεν απέτρεψε μεμονωμένες καταρρεύσεις τραπεζών άλλα κατάφερε να στείλει στο παρελθόν τον εφιάλτη των μαζικών τραπεζικών πανικών που ταλάνισαν το τραπεζικό σύστημα. Στην μεγάλη κρίση των savings and loans που σε άλλες εποχές θα μπορούσε να είχε οδηγήσει σε μια νέα ύφεση η ύπαρξη τόσο της κεντρικής τράπεζας όσο και της FDIC απέτρεψαν τους μαζικούς τραπεζικούς πανικούς που θα οδηγούσαν το σύστημα στην κατάρρευση. Η FDIC για να μειώσει τον ηθικό κίνδυνο χρεώνει ένα ασφάλιστρο στις τράπεζες, όμως σε κάθε περίπτωση βασίζεται στην κυβέρνηση εάν τα πράγματα πάνε πολύ άσχημα.
Από την μελέτη της νομισματικής ιστορίας των ΗΠΑ από την Άννα Σβαρτς και τον Μίλτον Φρίντμαν γνωρίζουμε πως η Μεγάλη Ύφεση ήταν αποτέλεσμα της ραγδαίας μείωσης της νομισματικής κυκλοφορίας λόγω της κατάρρευσης του τραπεζικού συστήματος που προκάλεσαν οι τραπεζικοί πανικοί. Μια νέα τέτοια μαζική κατάρρευση μπορεί να οδηγήσει σε ανυπολόγιστες συνέπειες. Αν οι καταθέτες χάσουν την εμπιστοσύνη στις τράπεζες θα οδηγήσουν στην αφαίμαξη τη πραγματικής οικονομίας από το τόσο αναγκαίο κεφάλαιο με αποτέλεσμα να οδηγήσουν την οικονομία σε μια τραγική ύφεση. Υπό αυτήν την έννοια. ΝΑΙ πρέπει να διασώσουμε ΟΧΙ τις τράπεζες ΑΛΛΑ τους καταθέτες! Και η διάφορα είναι σαφής. Κάθε τράπεζα έχει κεφαλαιακή διάρθρωση στο παθητικό της, δηλαδή μετόχους, πιστωτές και καταθέτες.
Σε περίπτωση κρίσης οι μέτοχοι δέχονται τις πρώτες ζημιές, οι πιστωτές τις υπόλοιπες όταν η περιορισμένη ευθύνη των μετόχων ενεργοποιηθεί και τέλος οι καταθέτες δέχονται τις ζημίες όταν έχουν εκμηδενιστεί οι δύο παραπάνω (μέτοχοι και πιστωτές). Η διάσωση των καταθετών γίνεται μόνο αφού θα έχουν εκμηδενιστεί οι μέτοχοι (ενδεχομένως και οι πιστωτές) με ανακεφαλαιοποίηση ή μερική κρατικοποίηση σε περίπτωση που ανακεφαλαιοποιήσει η κυβέρνηση. Θα αντιτείνει κανείς δυο πράγματα, πρώτον το ότι οι φορολογούμενοι επωμίζονται τα λάθη των τραπεζιτών και δεύτερον τον ηθικό κίνδυνο που δημιουργούν οι διασώσεις. Όσον αφορά το πρώτο ζήτημα ας εξετάσουμε τι ΔΕΝ είναι ο φορολογούμενος.
Ο φορολογούμενος δεν είναι μια αποκομμένη μονάδα από το τραπεζικό σύστημα. Ο φορολογούμενος μπορεί να είναι καταθέτης, μπορεί να είναι μέτοχος αν το ασφαλιστικό του ταμείο έχει επενδύσει σε τραπεζικές μετοχές, μπορεί να είναι και δανειζόμενος αν έχει μια επιχείρηση που χρηματοδοτείται από την τράπεζα. Αν καταρρεύσει μια τράπεζα επειδή δεν θα κάνει η κυβέρνηση bail out μπορεί να τον σώζει ως φορολογούμενο, δεν τον σώζει ούτε ως καταθέτη ούτε ως μέτοχο άλλα ούτε ως επιχειρηματία που έχει ανάγκη την πίστωση. Και βέβαια μπορούμε να σκεφτούμε κάθε είδους συνδυασμούς που ο φορολογούμενος εξαρτάται από το τραπεζικό σύστημα με μια κοινή όμως διαπίστωση. Ο φορολογούμενος δεν είναι μια εξωγενής μεταβλητή της οικονομίας. Συμμετέχει και αντιδρά στα σοκ του συστήματος.
Όσον αφορά τον ηθικό κίνδυνο εδώ θα πρέπει να πούμε πως εφόσον οι μικροκαταθέτες δεν έχουν την τεχνική δυνατότητα να αξιολογήσουν την τράπεζά τους, ο κίνδυνος αυτός είναι σχετικά μικρός. Επιπρόσθετα ο ηθικός κίνδυνος είναι εκ των πρότερων ένας συμμορφωτικός μηχανισμός που καθορίζει τα κόστη που πρέπει να πληρωθούν για την ανάληψη του. Όμως επειδή είναι κίνδυνος άρα τυχαίο ενδεχόμενο, ο ηθικός κίνδυνος παύει να είναι σχετικός (relevant) μετά το γεγονός. Το κόστη του είναι sunk costs στην ορολογία της χρηματοδοτικής αφότου έχει εκδηλωθεί. Εφόσον έγινε το κακό παρόλο που πληρώθηκαν τα κόστη του ηθικού κίνδυνου εκ των ΠΡΟΤΕΡΩΝ, δεν έχει καμιά σημασία πλέον ο κίνδυνος αυτός καθαυτός. Αν δεν πληρώθηκαν τα κόστη, πάλι ο κίνδυνος είναι μη σχετικός αφού έχει εκδηλωθεί αν και έχουμε μια περίπτωση λανθασμένης τιμολόγησης από την οποία κάποιοι θα πάρουν την χασούρα τους. Η χασούρα αυτή θα πρέπει να σταθμιστεί με τις συνέπειες της μη δράσης αν είχε ληφθεί υπόψη ο ηθικός κίνδυνος. Οι Σβαρτς και Φρίντμαν έχουν απαντήσει σε αυτό. Σε συστημικές κρίσεις τα κόστη της αδράνειας υπερβαίνουν τα κόστη του ηθικού κινδύνου.
Άρα πρέπει να σταθμίσουμε σε μια κατάσταση κρίσης τι κάνουμε από εδώ και πέρα και όχι με βάση του τι δεν έγινε σωστά πριν. Αυτή είναι μια συζήτηση της επόμενης ημέρας και θα ακολουθήσει άρθρο με τις προτάσεις μου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου