Δύο χρόνια μετά

Του Σταθη Ν. Καλυβα*

Κλείνουν δύο χρόνια από τον φόνο του Αλέξη Γρηγορόπουλου και των επεισοδίων που ακολούθησαν. Ποιος είναι ο σημερινός απόηχος ενός γεγονότος που σημάδεψε με τέτοια ένταση την εποχή του;

Ας ξεκινήσουμε από τα πιο χειροπιαστά. Από τη μία, η Δικαιοσύνη λειτούργησε. Οι δράστες του φόνου δικάστηκαν και καταδικάστηκαν. Από την άλλη όμως, η Δικαιοσύνη δεν λειτούργησε. Οι δράστες των εκτεταμένων καταστροφών, που μαζί με την οικονομική κρίση συνέβαλαν στη βύθιση του ιστορικού κέντρου της Αθήνας, ουδέποτε ενοχλήθηκαν. Οχι μόνο αυτό, αλλά ελάχιστοι θεωρούν σκανδαλώδη την εκκωφαντική αυτή απουσία της εφαρμογής του νόμου. Παραβλέπουν, με τον τρόπο αυτό, τις αρνητικές συνέπειες μιας επιλεκτικής ευαισθησίας και ενός «α λα καρτ» κράτους δικαίου.

Ο «αντιεξουσιαστικός» χώρος αρχικά ενισχύθηκε από την εισροή εκατοντάδων εφήβων που μαγεύτηκαν από τη δυνατότητα συμμετοχής σε φαντασμαγορικές καταστροφές δίχως ρίσκο. Αξίζει να υπογραμμιστεί πως τέτοια γεγονότα χρησιμεύουν πρωταρχικά στην οργανωτική αναπαραγωγή του χώρου αυτού, μέσω της στρατολόγησης ανθρώπινου δυναμικού που στη συνέχεια «εκπαιδεύεται» από τους βετεράνους. Εύκολα μπορεί να διαπιστωθεί πως το μοντέλο αυτό, που λειτουργεί απρόσκοπτα από το 1974 και δώθε, παράγει μια νέα φουρνιά «μελών» σε κάθε μεγάλα επεισόδια. Είναι όμως εξίσου πιθανό ο «Δεκέμβρης» να υπήρξε η αρχή του τέλους. Η αίσθηση της παντοδυναμίας που προέκυψε και η εισροή των θερμόαιμων, αλλά και ανεξέλεγκτων «μπαχαλάκηδων», βρήκε τη φυσική της κατάληξη στην τραγωδία της Marfin και είχε συνέπεια το ξέφτισμα του χώρου και της ικανότητάς του να παράγει εκτεταμένες καταστροφές. Εδώ, είναι απαραίτητη μία σημαντική υπενθύμιση: ενώ οι Κορκονέας και Σαραλιώτης βρίσκονται (ορθά) στη φυλακή, οι δολοφόνοι της Marfin κυκλοφορούν ακόμα ελεύθεροι, κάτι που δεν φαίνεται να ενοχλεί ιδιαιτέρως τους επαγγελματίες της ευαισθησίας.

Το ξέφτισμα του «αντιεξουσιαστικού» χώρου δεν αντιστοιχεί στο τέλος της αντισυστημικής βίας, αλλά στη μεταλλαγή της. Ο «Δεκέμβρης» κληροδότησε στη χώρα μια βία διαφορετική από αυτήν που άσκησε πάνω στο σώμα της Αθήνας. Οπως έχει υποστηρίξει η Ιταλίδα κοινωνιολόγος Donatella della Porta, η φυσιολογική κάμψη που γνωρίζουν τα κινήματα αυτού του είδους συχνά ωθεί τα πιο ακραία στοιχεία τους προς την τρομοκρατία. Αυτό φαίνεται να έγινε και στη δική μας περίπτωση.

Η απόφαση, όμως, του περάσματος στην τρομοκρατία ισοδυναμεί στην πράξη με την περιθωριοποίηση των στοιχείων αυτών και την υπονόμευση του χώρου απ’ τον οποίο προήλθαν. Ιστορικά, η επιλογή της τρομοκρατίας λειτουργεί αρνητικά ως προς τα κοινωνικά κινήματα που την γεννούν.

Πώς αντιμετωπίζει σήμερα η κοινωνία τα γεγονότα; Η Ελλάδα του 2010 είναι μια πολύ διαφορετική χώρα από αυτή του 2008. Τον Δεκέμβριο του 2008 η χώρα βίωνε ακόμη τον μεγάλο της μύθο, την ψευδαίσθηση μιας άκοπης και απρόσκοπτης ευμάρειας. Τα γεγονότα του Δεκέμβρη υπήρξαν από αρκετές απόψεις αναπόσπαστο κομμάτι, πολυτέλεια σχεδόν, της ψευδαίσθησης αυτής. Είναι πολύ χαρακτηριστικός ο τρόπος με τον οποίο τα αντιμετώπισε η κυβέρνηση Καραμανλή, και που μπορεί να συνοψιστεί σε τρία στοιχεία: φοβική και παθητική συμπεριφορά, διαλυμένος κρατικός μηχανισμός και εξαγορά της κοινωνίας με άπλετο (φτηνό τότε…) χρήμα για αποζημιώσεις πραγματικών και πλασματικών παθόντων (όπως ακριβώς και με τις μεγάλες πυρκαγιές του 2008). Αν, λοιπόν, η Ελλάδα της ευμάρειας κυοφόρησε τον «Δεκέμβρη», η Ελλάδα της κρίσης τον έχει αποβάλει, κάτι που φαίνεται καθαρά στην εξέλιξη της κοινής γνώμης. Ετσι, ενώ το 36% των ερωτώμενων σε έρευνα της Public Issue που έγινε τον Δεκέμβριο του 2008 θεωρούσε πως τα γεγονότα αφορούσαν μια μειοψηφία και πως δεν αποτελούσαν μαζικό φαινόμενο, έναν χρόνο μετά, το αντίστοιχο ποσοστό ήταν πλέον πλειοψηφικό και ανερχόταν στο 51%.

Εκεί όπου σταματάει η πραγματικότητα, ξεκινάει ο συμβολισμός. Εδώ παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η παρατήρηση της συστηματικής προσπάθειας να μετατραπεί ο «Δεκέμβρης» σε σύμβολο μιας «αυθεντικής» επαναστατικότητας που θα μπορούσε να αποτελέσει πηγή έμπνευσης για «νέους αγώνες». Εδώ και δύο χρόνια, λοιπόν, στήνεται μια ολόκληρη παραγωγή εκδόσεων, ντοκιμαντέρ και εκδηλώσεων για την επέτειο του «Δεκέμβρη». Ομως, αυτά αφορούν όλο και πιο λίγους. Η κοινωνία αδιαφορεί.

Ο «Δεκέμβρης» ήταν πολλά πράγματα συγχρόνως. Υπήρξε όμως, σε τελευταία ανάλυση, συνδυασμός δύο κυρίως στοιχείων: της δράσης οργανωμένων ομάδων που βρήκαν μια ευκαιρία να προσφέρουν κάλυψη σε ανθρώπους που είτε επιθυμούσαν να εκφράσουν ετερόκλητα συναισθήματα είτε ήθελαν να προβούν σε καταστροφές. Και της νομιμοποίησης, αν όχι ανοιχτής επιβράβευσης, της συμμετοχής σε τέτοιου είδους πρακτικές από μια μεγάλη μερίδα δημοσιογράφων και διανοούμενων.

Μ’ αυτή την έννοια, τα γεγονότα του Δεκεμβρίου 2008 υπήρξαν το ακραίο ίσως σύμπτωμα μιας ολόκληρης εποχής, που πλέον έληξε. Δεν απομένει παρά μια γενναία εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, που θα μετατρέψει τα πανεπιστήμια σε χώρους γνώσης και θα καταργήσει το άγος του ασύλου, για να περάσει η κοινωνία σε ένα στάδιο όπου γεγονότα σαν αυτά του Δεκεμβρίου 2008 να θεωρούνται τόσο ξεπερασμένα δείγματα πολιτικής υπανάπτυξης όσο και αυτά του Απριλίου 1967.

* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Yale.KAΘΗΜΕΡΙΝΗ 7/12/2010