Αγία... Τράπεζα

Για τον Μπρεχτ, που έγραψε μεσούσης μιας ηθικής και οικονομικής κρίσης γύρω στη δεκαετία του 1930 την «Οπερα της Πεντάρας», το δίλημμα ήταν: Ποιο είναι το μεγαλύτερο έγκλημα: η ληστεία ή η ίδρυση μιας τράπεζας; »Σήμερα, μεσούσης μιας τεράστιας και παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, που εν πολλοίς οφείλεται στις τραπεζικές πρακτικές, μπορεί να φαντάζει από οξύμωρη έως ασύμβατη η ύπαρξη μιας Ηθικής Τράπεζας. Και όμως: ο Φάμπιο Σαλβιάτο είναι εδώ και δέκα χρόνια πρόεδρος της Ηθικής Τράπεζας στη γειτονική Ιταλία και μίλησε στην Αθήνα, προσκεκλημένος των οργανώσεων Δίκαιου Εμπορίου - Fair Trade Hellas και της οργάνωσης Ιταλών που ζουν στην Ελλάδα, Bellaciao.
Λίγο πριν, παραχώρησε μια συνέντευξη στην «Ε» για να μας εξηγήσει αυτό που εκ πρώτης όψεως δείχνει ανεξήγητο, να προβλέψει νέα φούσκα, αλλά και να καθορίσει τη διέξοδο στη διορατικότητα της πράσινης ανάπτυξης.

Με όσα συμβαίνουν, έχουμε εθιστεί σε μυθώδη ποσά αμοιβών των «γκόλντεν μπόις». Δεν αντέχω την αδιακρισία. Ποιος είναι ο μισθός σας;

«Αμείβομαι με 4.000 ευρώ τον μήνα: η απόφαση που έχουν πάρει οι 27.000 μέτοχοι και οι εργαζόμενοι είναι ότι ο μεγαλύτερος μισθός δεν μπορεί να είναι πενταπλάσιος από τον χαμηλότερο, που είναι 1.000 ευρώ».

Ποια είναι η γνώμη σας για την κρίση και τον ρόλο των τραπεζών;

«Δύο είναι τα σημαντικά πράγματα. Πρώτον, ότι οι 20 κύριες τράπεζες στον κόσμο έχουν παρουσιάσει τα τοξικά ομόλογα στον ισολογισμό τους ως στοιχεία του ενεργητικού τους και αποτελούν το ήμισυ του μετοχικού κεφαλαίου τους: αυτό σημαίνει ότι η κατάστασή τους είναι πολύ επικίνδυνη. Η δεύτερη ένδειξη είναι ότι η συνολική αξία του τοξικού ομολόγου που κυκλοφορεί στον κόσμο είναι 15 φορές μεγαλύτερη από τα παγκόσμια εσωτερικά προϊόντα, οπότε οι διαστάσεις της κρίσης είναι τεράστιες. Αυτό είναι σήμερα το πλαίσιο και απέναντί του οι 8 ισχυρότερες χώρες στον κόσμο, η Ε.Ε. και άλλοι διεθνείς οργανισμοί δεν έχουν βρει μια λύση για να αλλάξουν αυτή την κατάσταση. Οι παραδοσιακές τράπεζες αγοράζουν ξανά τα τοξικά προϊόντα, επειδή έχουν υψηλά κέρδη, αντί να δίνουν πιστώσεις που τις έχουν ανάγκη οι επιχειρήσεις, και αυτό δημιουργεί μεγάλο πρόβλημα, στο οποίο αν δεν δώσουν οι κυβερνήσεις λύσεις, ενδέχεται μέσα σε τρεις-τέσσερις μήνες να σκάσει και νέα φούσκα».

Ηθική και τράπεζα δείχνουν ασυμβίβαστες έννοιες. Πώς τις συμβιβάζετε;

«Είμαστε μια συνεργατική τράπεζα με 27.000 μετόχους, εκ των οποίων οι περίπου 3.000 είναι οργανώσεις, ιδρύματα, συνδικάτα, ΜΚΟ. Ηθική σημαίνει μια τράπεζα με διαφάνεια· έτσι την αντιλαμβάνεται ο κόσμος που μας εμπιστεύεται, ειδικά τώρα. Δηλαδή μπορείς να δεις στην ιστοσελίδα μας όλες μας τις πιστώσεις. Δεν είμαστε βαριά τράπεζα: έχουμε παράρτημα σε κάθε περιφέρεια και οικονομικούς εργαζόμενους στις πόλεις, οι βασικές συναλλαγές γίνονται μέσω Διαδικτύου, με αποτέλεσμα το κόστος λειτουργίας μας να μην είναι υψηλό και να είμαστε αρκετά ανταγωνιστικοί σε ό,τι αφορά τις εισπράξεις αλλά και τις πιστώσεις. Χρηματοδοτούμε βασικά τέσσερις τομείς: κοινωνικές συνεργατικές επιχειρήσεις -υπάρχουν πάνω από 10.000 στην Ιταλία-, συνεταιρισμούς, περιβαλλοντικές επιχειρήσεις, μη κυβερνητικούς οργανισμούς και οργανώσεις δίκαιου εμπορίου. Ενας ακόμη τομέας που αναπτύσσουμε τελευταία είναι οι μικροπιστώσεις σε άτομα, δίκτυα, οργανώσεις και μικρές επιχειρήσεις που χρειάζονται μικρά ποσά - υπολογίζουμε σε 7 εκατ. τα άτομα με τέτοιες ανάγκες στην Ιταλία».

Ποια η διαφορά σας από τον βραβευμένο με Νόμπελ Γιούνις;

«Υπάρχει διαφορά επειδή η Ευρώπη δεν είναι Μπανγκλαντές και το να βρεις μια λύση μικροπίστωσης στην Ευρώπη είναι σημαντικό και αφορά και τον τομέα των μη κερδοσκοπικών οργανώσεων, οι οποίες στην Ιταλία ξεπερνούν τις 300.000 και μπορεί να βρίσκουν τους ενδιαφερόμενους κι εμείς να παρέχουμε τις πιστώσεις».

Ποιο είναι το προφίλ των πελατών σας;

«Είναι από σχεδιαστές, πανεπιστήμια, μειονεκτούσες ομάδες (άνεργοι, ΑμεΑ, αποφυλακισμένοι), αλλά και εταιρείες μη κερδοσκοπικές, ακόμη και δήμοι που έχουν πολλές ευκαιρίες να πραγματοποιήσουν μαζί μας κοινωνικά προγράμματα».

Ολα αυτά δεν ακούγονται και πολύ επικερδή. Σας ξεπληρώνουν τα δάνεια που χορηγείτε;

«Συνήθως νομίζουν ότι οι εναλλακτικές τράπεζες χρηματοδοτούν πιο ριψοκίνδυνες επιχειρήσεις, αλλά συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Στην Ιταλία, το μέσο ποσοστό μη αποπληρωμής είναι 3%, ενώ σε μας μόλις 0,5%, οπότε δεν έχουμε τέτοιο πρόβλημα. Εχουμε υποκαταστήματα και 250 εργαζόμενους και χιλιάδες μετόχους, πολλοί εκ των οποίων είναι οργανώσεις: σε κάθε πόλη οργανώνουμε μια τοπική ομάδα εθελοντών που βοηθούν για παράδειγμα, όταν ενδιαφέρεται μια επιχείρηση. Είναι οι εθελοντές αυτοί που ερευνούν. Εχουμε δηλαδή ένα άτυπο σύστημα ελέγχου. Επίσης, όταν μια επιχείρηση έχει πρόβλημα, συνήθως επικοινωνεί μαζί μας και προσπαθούμε να βρούμε από κοινού λύσεις, σε αντίθεση με τις άλλες τράπεζες, που συνήθως δεν το συζητούν».

Υπάρχει ενδιαφέρον για την ίδρυση μιας τέτοιας τράπεζας στην Ελλάδα;

«Προωθούμε την ίδρυση μιας Συνομοσπονδίας Ευρωπαϊκών Ηθικών και Εναλλακτικών Τραπεζών τα επόμενα χρόνια, σε συνεργασία με παρόμοιους οργανισμούς που υπάρχουν σε όλη την Ευρώπη, οπότε οι ενδιαφερόμενες ΜΚΟ και μη κερδοσκοπικές οργανώσεις στην Ελλάδα θα μπορούσαν να ανοίξουν ένα υποκατάστημα της πανευρωπαϊκής ηθικής τράπεζας. Είναι αρκετά περίπλοκο να ανοίξεις μια τράπεζα, χρειάζεσαι μεγάλο κεφάλαιο· τουλάχιστον 10 εκατ. ευρώ...».

Πώς τα πάτε με την κρίση;

«Από τότε που ξεκίνησε αυξήσαμε τις δραστηριότητες μας: είχαμε 30% αύξηση αποταμιεύσεων και 40% αύξηση δανείων. Πολλοί ενδιαφέρονται να συνεργαστούν με την Ηθική Τράπεζα. επειδή έχουν μεγαλύτερη εμπιστοσύνη και πιστεύουν ότι είναι καλύτερες οι κοινωνικές μας επενδύσεις από τις παραδοσιακές. Την ίδια στιγμή είναι σημαντικό ότι η Ηθική Τράπεζα κράτησε ανοιχτές τις πόρτες της για τους φτωχούς και δίνει πιστώσεις για τις οποίες υπάρχει μεγάλη ανάγκη, γιατί οι παραδοσιακές τράπεζες δεν δίνουν δάνεια· προτιμούν τα πιο κερδοφόρα τοξικά προϊόντα -και οφείλουν να αλλάξουν μυαλά».

Στην Ελλάδα ζούμε μια μεγάλη οικονομική κρίση. Πώς μπορούν να βοηθήσουν οι αρχές σας;

«Η κρίση είναι μια ευκαιρία αλλαγής. Είναι μια καλή στιγμή για να δημιουργήσεις νέες δουλειές, ειδικά στην πράσινη οικονομία. Για παράδειγμα, στη δική μας περιφέρεια στη Βόρεια Ιταλία πριν από τρία χρονια στην εγκατάσταση ηλιακών πάνελ εργάζονταν 250 άτομα και σήμερα είναι 5.000. Δημιουργήσαμε πάνω από 4.000 θέσεις εργασίας μόνο σε μια περιφέρεια: υπάρχουν νέες δουλειές, όχι όμως στην παραδοσιακή οικονομία, αλλά στη διορατικότητα μιας νέας οικονομίας, που για μας είναι η πράσινη οικονομία. Στην Ιταλία έχει αναπτυχθεί ραγδαία αυτή η κατεύθυνση: βιολογικά προϊόντα, ανανεώσιμη ενέργεια, οικολογικά αυτοκίνητα είναι ο νέος τομέας ανθηρών δραστηριοτήτων».

Πολλές οικονομικές δυσκολίες αφορούν την αδυναμία αποπληρωμής καταναλωτικών δανείων. Θα μπορούσε η τράπεζά σας να αποτελεί μια διαφορετική μορφή προώθησης της κατανάλωσης;

«Για μας είναι σημαντικό να βρούμε ένα νέο τρόπο ζωής, όπου προηγείται η ευημερία της πόλης από την καλοπέραση της οικογένειας. Σ' αυτό τον τρόπο ζωής δεν έχει σημασία η κατανάλωση, αλλά το να βρούμε λύσεις ώστε να ωφελούνται και να βρίσκουν τον ρόλο τους μέσα από μια διαφορετική κοινωνική προσέγγιση οι κοινότητες».

Και πού βρίσκεται το κέρδος, με το οποίο γαλουχούνται οι οικονομολόγοι;

«Το κέρδος είναι σημαντικό για οποιαδήποτε επιχείρηση, αλλά εμάς μας ενδιαφέρει το κέρδος σε σχέση με το περιβάλλον και την κοινωνία, όχι απλώς το οικονομικό. Η μεγιστοποίηση του οικονομικού κέρδους δεν είναι δυνατή αυτή τη στιγμή, ούτε είναι αυτή αποδεκτή πλέον από τον κόσμο».

Τι προτείνετε;

«Κάθε επιχείρηση οφείλει να καταλάβει ότι χρειάζεται αλλαγή όχι για τη μεγιστοποίηση του κέρδους, αλλά για τη μέγιστη κοινωνικοποίηση των κερδών. Οτι οφείλει να εργαστεί για τη μεγιστοποίηση των επενδύσεων που θα έχουν κοινωνικά οφέλη». *
Από τον 19ο αι. τα πρώτα εναλλακτικά πιστωτικά ιδρύματα

Δεκάδες είναι τα παραδείγματα των εναλλακτικών τραπεζών που λειτουργούν στην Ευρώπη: μόνο η υπό δημιουργία πανευρωπαϊκή συνομοσπονδία περιλαμβάνει 25 τέτοια ιδρύματα, ανάμεσά τους κι ένα στη Σλοβακία.

Η ιδέα ωστόσο δεν είναι και τόσο καινούργια. Το 19ο αιώνα στη Γαλλία ιδρύεται η πρωτοποριακή συνεργατική τράπεζα Credit Cooperatif, που βασίζεται στην αλληλέγγυα χρηματοδότηση και είναι από τις πλέον ανεπτυγμένες σήμερα. Στην Ισπανία, την Colonya-Caixa Polenca άνοιξε το 1880 ο δικηγόρος και παιδαγωγός Γκιλιέμ Σιφρ, που ανάμεσα σε άλλες δραστηριότητες για την κοινωνική προαγωγή της πόλης του θεμελίωσε και το Ιδρυμα Ελεύθερης (δωρεάν) Παιδείας. Το 1923 έξι μη κυβερνητικοί οργανισμοί κοινωνικής πρόνοιας (Ενωση Πρόνοιας Εργατών, Γερμανικός Ερυθρός Σταυρός, Ενωση Κάριτας, υπηρεσίες πρόνοιας τόσο της Προτεσταντικής Εκκλησίας όσο και των Εβραίων, Ενωση Ανεξάρτητων Φιλανθρωπικών Ιδρυμάτων) δημιουργούν την Bank Fur Sozialwirtschaft στη Γερμανία, η οποία χρηματοδοτεί υπηρεσίες κυρίως στον τομέα της υγείας.

Η σύγχρονη ναυαρχίδα των εναλλακτικών τραπεζών θεωρείται η ολλανδική «Τρόοδος» που ιδρύθηκε το 1980, ενώ το 1995 άνοιξε το πρώτο της υποκατάστημα στη Μ. Βρετανία.
Ι.ΣΩΤΗΡΧΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 16/1/2010