Μετά την κατάρρευση του «υπαρκτού» και την παράλληλη χρεοκοπία της σοσιαλδημοκρατίας, το σοσιαλιστικό πρόταγμα διεθνώς εισήλθε σε μια περίοδο βαθιάς κρίσης, ανάλογης της πολυδιάστατης κρίσης στην οποία ήδη οδηγείτο το καπιταλιστικό σύστημα της οικονομίας της αγοράς και η αντιπροσωπευτική «δημοκρατία». Οι δυο αυτές παράλληλες αλλα και διαπλεκόμενες κρίσεις, σε συνδυασμό με την συστηματική προσπάθεια της υπερεθνικης ελίτ (δηλαδή του πλέγματος των συναλλήλων σχέσεων και συμφερόντων ως προς το σύστημα της διεθνοποιημένης οικονομίας της αγορας) να ενσωματώσει πλήρως στη Νέα Τάξη κάθε κράτος-παρία, ιδιαίτερα στην κρίσιμη ενεργοπαραγωγό περιοχή της ευρύτερης Μέσης Ανατολής, είχε σειρά σημαντικών συνεπειών στο πολιτικό επίπεδο. Έτσι, από τη μια μεριά, η υπερεθνική ελίτ με επικεφαλής την Αγγλοσαξονική, με αφορμή την επίθεση της 9/11 (για την οποία υπάρχουν βάσιμες ενδείξεις ότι την γνώριζε άλλα δεν τη σταμάτησε) ξεκίνησε μια σειρά εγκληματικών πολέμων για την αλλαγή καθεστώτων που ήδη έχει αλλάξει τον πολιτικό χάρτη της περιοχής. Η συστημική αυτή βία σε μαζική έκταση, που συμπληρώνεται από την αντίστοιχη Σιωνιστική βια στην Παλαιστίνη, οδήγησε αναπόφευκτα στον κύκλο της αντιβίας (δηλαδή της νομιμοποιημένης αντίστασης των λαών) και του «πολέμου κατά της τρομοκρατίας» που αποτέλεσε το φύλλο συκής για την εγκαθίδρυση της σημερινής ημι-ολοκληρωτικής «δημοκρατίας».[i]
Η πολυδιάστατη κρίση, όμως, στη δύση, σε συνδυασμό με τους τρομοκρατικούς πολέμους της υπερεθνικής ελίτ στην Ανατολή, οδήγησε σε μια παράλληλη άνοδο του ανορθολογισμού, είτε με τη μορφή της αναβίωσης των παλαιών θρησκειών (Ισλαμισμός, Ιουδαϊσμός, Χριστιανισμός)[ii], είτε με τη μορφή της εξάπλωσης νέων μορφών ανορθολογισμού (Νέα Εποχή, ανορθολογικές μορφές θεραπείας κλπ). Πέρα όμως από όλες αυτές τις μορφές ανορθολογισμού, στις ΗΠΑ, όπου ο ανορθολογισμός κάθε μορφής παρουσιάζει ιδιαίτερη έξαρση για λόγους που δεν είναι του παρόντος, η ιδιαίτερη ανάπτυξη της τεχνοεπιστήμης οδήγησε, στο πολιτικό επίπεδο, σε δυο διαμετρικά αντίθετα «κινήματα» που και τα δυο ισχυρίζονται ότι κινούνται στον ευρύτερο ελευθεριακό χώρο. Έτσι, από τη μια μεριά, υπάρχει η κίνηση των «πρωτογονιστων» (John Zerzan κ.α), με περιορισμένο αριθμό υποστηρικτών σε διεθνές επίπεδο, που απορρίπτουν την σύγχρονη τεχνοεπιστημη ως μη ουδέτερη, και τη θεωρούν βασική αιτία της σημερινής πολυδιάστατης κρίσης, υποστηρίζοντας την ανορθολογική επιστροφή σε «μη-πολιτισμένους» τρόπους ζωής, μέσω της αποβιομηχάνισης, της κατάργησης του καταμερισμού της εργασίας και της εξειδίκευσης, και την εγκατάλειψη της τεχνολογίας. Από την άλλη, τα τελευταία χρόνια αναπτύχθηκε ραγδαία (χάρη στα άφθονα κεφάλαια για μαζική διαφήμιση με εφετζίδικα Χολιγουντιανού τύπου φιλμς, βίντεο και όλα τα σύγχρονα διαδικτυακά μέσα επικοινωνίας) μια άλλη κίνηση σε 70 χώρες, πάλι εξ ΗΠΑ καταγόμενη, με το όνομα Zeitgeist (παλαιός Γερμανικός όρος που σημαίνει το “πνεύμα της εποχής”) που ήδη αριθμεί 350.000 μέλη, με τη χώρα μας να έρχεται επικεφαλής στο ενδιαφέρον γι αυτή.
Σε αντίθεση με το σαφώς πολιτικό κίνημα των πρωτογονιστών, το κίνημα Zeitgeist δεν είναι καν πολιτικό, όπως αναγνωρίζει ο επί κεφαλής του Peter Joseph, επιβεβαιώνοντας τον αταξικό χαρακτήρα του κινήματος, που θεμελιώνεται βέβαια στην υιοθέτηση της συστημικής αντίληψης για τον αταξικό χαρακτήρα της σημερινής κοινωνίας.[iii] Το κίνημα αυτό, όπως δηλώνει ο Joseph, αποτελεί στη πραγματικότητα τον «ακτιβιστικό βραχίονα του Venus project», το οποίο ανέπτυξε ο γκουρού του κινήματος Jacque Fresco, (από την τοποθεσία Venus της Φλόριδας οπού έχει στήσει το ερευνητικό του κέντρο, σε ένα πελώριο κτήμα 85.000 τ.μ. που στεγάζει 10 κτίρια σχεδιασμένα από τον ίδιο). Φυσικά, ο αυτοχαρακτηρισμός του κινήματος ως μη πολιτικού είναι σε απόλυτη λογική συνέπεια με τον α-ταξικό χαρακτήρα του. Γι αυτό, άλλωστε, το αίτημα της αυτοδιεύθυνσης των πολιτών που συνοψίζει την κλασική έννοια της Πολιτικής (αντίθετα με την μικροπολιτική των επαγγελματιών πολιτικών σήμερα) δεν αποτελεί καν αίτημα του κινήματος Zeitgeist, εφόσον φαίνεται ότι το κίνημα αυτό στη πραγματικότητα στοχεύει στην αυτοδιεύθυνση των …μηχανών. Έτσι, ενώ για τους πρωτογονιστές η τεχνοεπιστήμη αποτελεί ανάθεμα, για τους Jacque Fresco & Peter Joseph αποτελεί τον...από μηχανής Θεό! Ο στόχος είναι ένα οικονομικό σύστημα που θα βασίζεται στην τεχνοεπιστημονικη άριστη διαχείριση των πραγματικών πόρων, αντί όπως σήμερα, στο χρήμα, την ανταλλαγή, την ανταγωνιστικότητα και το κέρδος. Και όλα αυτά, μέσα σε ένα νιρβάνα μετασπάνεως, οπού όλοι θα μπορούν να ικανοποιούν την οποιαδήποτε ανάγκη που επιλέγουν, χωρίς καν να χρειάζεται να εργάζονται, αφού η πλήρης αυτοματοποίηση θα έχει καταργήσει ουσιαστικά την εργασία, σε ένα κόσμο χωρίς φτώχεια, έγκλημα, διαφθορά και πολέμους—φαινόμενα που αποδίδονται στις νευρώσεις και τη σπάνιν που δημιουργεί το σημερινό νομισματικό “σύστημα”. Δεν είναι λοιπόν περίεργη η μαζική αποδοχή του οράματος αυτού--ιδιαίτερα από τα αστικά στρώματα που έχουν την πολυτέλεια του χρόνου ν ασχολούνται με παρόμοιες φαντασιώσεις—όταν υπόσχεται τον παράδεισο επί της γης και όταν μάλιστα υποτίθεται ότι τον θεμελιώνει στην “επιστημονική μέθοδο” και όχι σε κάποια (άμεσα ανορθολογική) θρησκεία η δοξασία.
Όμως, στην πραγματικότητα, μολονότι το όραμα αυτό κάνει κάποιες σωστές διαπιστώσεις για τα συμπτώματα της κρίσης, θεμελιώνεται σε μια έμμεσα ανορθολογική, ή ψευτο-επιστημονική, μέθοδο για να εξηγήσει τις αιτίες της και να προτείνει λύσεις για την διέξοδο από αυτή που δεν έχουν καμιά σχέση με μια πραγματική δημοκρατία, η οποία θεμελιώνεται πάντα στην συλλογική και ατομική αυτοδιεύθυνση των πολιτών. Είναι άλλωστε ενδεικτικό ότι, μολονότι το όραμα αυτό υποτίθεται ότι βασίζεται στην επιστήμη, δεν απολαύει της ίδιας απήχησης μεταξύ των επιστημόνων—και δεν αναφέρομαι βέβαια μονο στους ορθόδοξους επιστήμονες που οι υποστηρικτές του τεχνοεπιστημονικου αυτού σεναρίου θα τους απορρίψουν εύκολα ως ιδεολόγους του σημερινού συστήματος. Και ο λόγος είναι προφανής. Τα τεχνοεπιστημονικά συμπεράσματα για την πλήρη αυτοματοποίηση, τη χρήση “τεχνητής ευφυΐας” κλπ συνάγονται με βάση κάποιες σημερινές τάσεις αυτοματοποίησης, οι οποίες όμως κάθε άλλο παρά αντικαθιστούν τον ανθρώπινo παράγοντα γενικά. Αντίθετα, στοχεύουν στην μείωση του εργατικού κόστους, με την αντικατάσταση της ανειδίκευτης ή χαμηλής ειδίκευσης εργασίας από μηχανές (π.χ. στη βιομηχανία αυτοκινήτων) για χάρη του μεγαλυτέρου κέρδους, ή στη συμπλήρωση των υπηρεσιών υψηλής τεχνογνωσίας που παρέχουν οι ειδικοί, πάντα κάτω από τον έλεγχο τους (π.χ. ρομποτική χειρουργική). Αποτελούν επομένως επιστημονική φαντασία και όχι επιστημονικό συμπέρασμα οι αναπόδεικτοι ισχυρισμοί ότι είναι δυνατή η πλήρης αντικατάσταση της εργασίας από μηχανές, κάτι που σήμερα, σύμφωνα με την άποψη αυτή, εμποδίζεται από κάποια συνωμοσία για τη μη παραγωγή της απαραίτητης τεχνολογίας ή—ακόμη χειρότερα—από την “τεχνητή” σπάνιν που δήθεν δημιουργεί το νομισματικό σύστημα. Το ίδιο αποτελεί επιστημονική φαντασία και όχι επιστημονικό συμπέρασμα η ιδέα της κατάργησης της σπάνεως, εφόσον ακόμη και ο κομουνιστικός νιρβάνας της παραδοσιακής αντισυστημικής Αριστεράς αφορούσε κυρίως τις βασικές ανάγκες που υποτίθεται ότι μπορούν να ορισθούν “αντικειμενικά” , ενώ βέβαια οι ανάγκες των πολιτών γενικά μόνο από τους ίδιους τους πολίτες μπορούν να καθοριστούν, δημοκρατικά, και όχι από διάφορους τεχνοεπιστήμονες με τη βοήθεια σουπερ-κομπιούτερ! [iv]
Μολονότι, επομένως, είναι αλήθεια ότι το χρήμα, σε μια οικονομία της αγοράς όπως η σημερινή, συμβάλλει σημαντικά στη μη ικανοποίηση των αναγκών, ακόμη και των βασικών, της πλειοψηφίας του παγκόσμιου πληθυσμού, o λόγος δεν είναι βέβαια ο αναφερόμενος στη δήθεν επιστημονική ανάλυση του οράματος αυτού ότι η ίδια η οικονομική ανάπτυξη εξαρτάται βασικά από τις μεταβολές στην προσφορά χρήματος, την οποία καθορίζουν οι ελίτ.[v] Το χρήμα είναι απλώς ένα μέσο και όχι αυτοσκοπός, που ξεκίνησε παλιά σαν μέσο ανταλλαγής αλλά σήμερα είναι βασικά μέσο συσσώρευσης πλούτου, και επομένως οικονομικής δύναμης, ενώ η ανταλλακτική του λειτουργία περιορίζεται καθημερινά από τη σημερινή τεχνολογία. Ο λόγος είναι η συγκέντρωση πολιτικής και οικονομικής δύναμης στα χέρια των ολίγων που παράγει και αναπαράγει το σημερινό σύστημα—συγκέντρωση η οποία στο Venus project περιγράφεται ως απλό σύμπτωμα του γεγονότος ότι η πολιτισμική αλλαγή δεν συμβάδισε με την τεχνολογική.[vi]
Δεν είναι λοιπόν περίεργο ότι η λύση που προτείνεται, μέσα από μια εντελώς α-νιστορική ανάλυση που συγχέει το σύστημα της οικονομίας της αγοράς με όλα τα προκαπιταλιστικά και μετακαπιταλιστικά συστήματα[vii]--στην οποία απουσιάζει οποιαδήποτε ταξική ανάλυση που θα έδειχνε τον τρόπο με τον οποίο η οικονομική, πολιτική και πολιτιστική δύναμη συγκεντρώνεται στα χέρια των ολίγων-- δεν είναι βέβαια μια πραγματική δημοκρατία, όπου οι πολίτες ελέγχουν άμεσα την οικονομική και πολιτική διαδικασία,[viii] αλλά ο «συνολικός ανασχεδιασμός του πολιτισμού» μας, δηλαδή των αξιών με τις οποίες έχουμε γαλουχηθεί στο σημερινό σύστημα[ix]. Με άλλα λόγια, η προτεινόμενη λύση από το Zeitgeist είναι ένα υπερσυγκεντρωτικό σύστημα[x] συνεχούς οικονομικής ανάπτυξης που, χάρη στην διαχείριση μιας άριστης τεχνολογίας που στηρίζεται στην τελευταία λέξη της τεχνοεπιστημης, θα μπορεί να λύνει όλα τα ενεργειακά και γενικότερα οικονομικά προβλήματα που δημιουργεί η ίδια η συγκέντρωση και ανάπτυξη.[xi] Ούτε, τέλος, είναι περίεργο ότι η μετάβαση σε αυτή τη κοινωνία προτείνεται να γίνει μέσω της εκπαίδευσης και του παραδείγματος (ο σχεδιασμός και κατασκευή μιας πειραματικής πόλης όπου θα εφαρμόζονται οι ιδέες αυτές θα παίξει σχετικά καθοριστικό ρόλο) στη διαδικασία για την αλλαγή των αξιών μας . Έτσι, μαζί με τις ταξικές διαιρέσεις πετιέται στο καλάθι των άχρηστων και η Κοινωνική Πάλη για την κατάργηση του σημερινού συστήματος και η όλη προσπάθεια είναι να πείσουμε όλους, από τους αδίστακτους πολυεκατομμυριούχους και τους εγκληματίες επαγγελματίες πολιτικούς μέχρι τον τελευταίο εργάτη και άνεργο, ότι το συμφέρον όλων μας , σαν μια οικογένεια, είναι να φωτιστούμε από τη μεγαλοφυΐα των Fresco και Joseph στην ανάγκη να εγκαθιδρύσουμε, όλοι αδελφωμένοι και άμεσα, τον επί της γης παράδεισο τους. Τα υπόλοιπα είναι θέμα κοινωνικής εξέλιξης, όπως δηλώνεται ρητά στο Venus Project : «To Venus Project δεν συνιστά την διάλυση του υπάρχοντος συστήματος της ελεύθερης επιχείρησης –πιστεύουμε ότι το σύστημα αυτό θα πεθάνει από μόνο του, σαν τμήμα της κοινωνικής εξέλιξης.»
* Το άρθρο αυτό αποτελεί μια πληρέστερη εκδοχή του άρθρου με τον ίδιο τίτλο που δημοσιεύθηκε στην Ελευθεροτυπία της 7/11/2009. Μια ακόμη πιο βελτιωμένη έκδοση θα δημοσιευθεί σύντομα στα Αγγλικά στο διεθνές θεωρητικό περιοδικό The International Journal of Inclusive Democracy http://www.inclusivedemocracy.org/journal/
[i] Βλ. Τ. Φωτόπουλος, Η Παγκόσμια Κρίση, Η Ελλάδα και το Αντισυστημικό Κίνημα, (Κουκκίδα 2009) , Μέρος Τρίτο
[ii] βλ. Τ. Φωτόπουλος, Θρησκεία, Αυτονομία, Δημοκρατία: Η άνοδος του νέου ανορθολογισμού, (Ελεύθερος Τύπος, 2000)
[iii] Ο Peter Joseph είναι σαφής στην πλήρη υιοθέτηση της συστημικής άποψης ότι δεν υπάρχουν ταξικές διαιρέσεις όταν μιλά για τον μη πολιτικό χαρακτήρα του “κινήματος”: “Το κίνημα Zeitgeist δεν είναι ένα πολιτικό κίνημα: δεν αναγνωρίζει διαιρετικές έννοιες όπως τα έθνη, οι κυβερνήσεις, ο ρατσισμός, οι θρησκείες, οι πίστεις ή η τάξη. Αντίθετα, βλέπουμε τον κόσμο σαν ένα οργανισμό, και το ανθρώπινο είδος σαν μια οικογένεια” (sic!)., P. Zeitgeist Movement: Orientation Presentation (2009) http://www.youtube.com/watch?v=K9DDNCHMjeY. Βλ. για τη θέση της Περιεκτικής Δημοκρατίας στο θέμα , Τ. Φωτόπουλος, “Οι ταξικές διαιρέσεις σήμερα” , (περιοδικό Περιεκτική Δημοκρατία τεύχη 8-9)
[iv] βλ. Τ. Φωτόπουλος, Περιεκτική Δημοκρατία 10 Χρόνια Μετά, (Ελεύθερος Τύπος, 2008) κεφ 6
[v] “Η αύξηση της προσφοράς χρήματος ονομάζεται νομισματική επέκταση, ενώ η μείωση της ονομάζεται νομισματική συρρίκνωση. Όταν και οι δυο αυτές δυνάμεις είναι ενεργές, έχουμε μια κυκλική τάση που ονομάζεται “οικονομικός κύκλος” . Γενικά, η περίοδος επέκτασης συνήθως συνδέεται με την αποκαλούμενη “οικονομική ανάπτυξη”, δεδομένου ότι περισσότερο χρήμα τίθεται σε κυκλοφορία και συχνά περισσότερες δουλειές δημιουργούνται . Αντίθετα, η περίοδος συρρίκνωσης συχνά ονομάζεται ύφεση ή κρίση, δεδομένου ότι στερεύει το χρήμα , και επομένως λιγότερο χρήμα τίθεται σε κυκλοφορία , με αποτέλεσμα την ανεργία και τη χρεοκοπία επιχειρήσεων. Δεν υπάρχει οικονομική ανάπτυξη καθεαυτή, δεδομένου ότι ο υποκείμενος μηχανισμός βασίζεται σχεδόν ολοκληρωτικά στην ποσότητα ρευστότητας (χρήματος) μέσα στο σύστημα.” (THE ZEITGEIST MOVEMENT - OBSERVATIONS AND RESPONSES Activist Orientation Guide, p. 19 ) http//thezeitgeistmovement.com/The%20Zeitgeist%20Movement.pdf
[vi] “Η πολιτισμική αλλαγή δεν συμβάδισε με την τεχνολογική. Σήμερα έχουμε τα μέσα να παράγουμε αγαθά και υπηρεσίες εν αφθονία για όλους” (The Venus Project), http://www.thevenusproject.com/
[vii] βλ. πχ την παρακάτω περιγραφή του σημερινού “απαρχαιωμένου νομισματικού συστήματος» σε σχέση με τα προηγούμενα, οπου για όλα τα δεινά ευθύνεται το χρήμα και η ανταλλαγή!: «Όλα τα οικονομικά συστήματα το κόσμου – ο σοσιαλισμός, ο κομουνισμός, ο φασισμός, ακόμη και το περιλάλητο σύστημα της ελεύθερης επιχείρησης διαιωνίζουν τη κοινωνική διαστρωμάτωση, τον ελιτισμό, τον εθνικισμό, και τον ρατσισμό , (φαινόμενα) που πρωταρχικά βασίζονται στην οικονομική ανισομέρεια. Όσο ένα κοινωνικό σύστημα βασίζεται στο χρήμα η την ανταλλαγή οι άνθρωποι και τα έθνη θα προσπαθούν να διατηρούν την οικονομική ανταγωνιστικότητα , και αν δεν μπορούν να επιτύχουν αυτό με το εμπόριο θα το επιτύχουν με στρατιωτική επέμβαση ” (The Venus Project).
[viii] βλ. για παράδειγμα την απάντηση που δίνεται στη ερώτημα “ποιος παίρνει τις αποφάσεις σε μια οικονομία που βασίζεται στους πραγματικούς πόρους: “Κανένας. Η διαδικασία λήψης αποφάσεων σε αυτήν την οικονομία δεν βασίζεται στης απόψεις των πολιτικών και στα κορπορατιστικα η εθνικά συμφέροντα , αλλά αντίθετα όλες οι αποφάσεις θα παίρνονται με βάση τις νεότερες τεχνολογίες και την ικανότητα της γης να «αντέξει» τις αποφάσεις αυτές. Οι η/υ θα μπορούσαν να παρέχουν αυτές τις πληροφορίες με ηλεκτρονικούς αισθητήρες εγκατεστημένους σε ολόκληρο το βιομηχανικό και φυσικό σύμπλεγμα, ώστε να παίρνονται οι πιο κατάλληλες αποφάσεις” (The Venus Project)
[ix] “ Είτε θα συνεχίσουμε με τα ξεπερασμένα κοινωνικά ήθη και συνήθειες, οπότε το μέλλον μας απειλείται, είτε θα υιοθετήσουμε ένα πιο κατάλληλο σύνολο αξιών που σχετίζεται άμεσα με την αναδυόμενη κοινωνία. (…) Το Venus Project παρουσιάζει μια θαρραλέα νέα κατεύθυνση για την ανθρωπότητα, η οποία συνεπάγεται τίποτα λιγότερο από τον συνολικό αυτοσχεδιασμό του πολιτισμού μας” (The Venus Project )
[x] “Όταν οι η/υ θα έχουν αισθητήρες σε όλες τις περιοχές του φυσικού και κοινωνικού συμπλέγματος , θα είμαστε σε θέση να επιτύχουμε τη συγκεντροποίηση της λήψης αποφάσεων. Σε μια παγκόσμια οικονομία πόρων, οι αποφάσεις δεν θα βασίζονται σε τοπικιστικές πολιτικές, αλλα σε μια ολιστική προσέγγιση επίλυσης προβλημάτων. Το συγκεντροποιημένο σύστημα θα ειναι συνδεδεμένο με ερευνητικά εργαστήρια και πανεπιστήμια, όπου όλα τα στοιχεία θα καταγράφονται και θα ανανεώνονται συνεχώς.” (The Venus Project)
[xi] βλ. T. Fotopoulos, “Myths on the Ecological Crisis”, The International Journal of INCLUSIVE DEMOCRACY, vol.3, no.2, (April 2007) http://www.inclusivedemocracy.org/journal/vol3/vol3_no2_Myths_Ecological_Crisis.htm
http://www.inclusivedemocracy.org/fotopoulos/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου